OPIS I ANALIZA
realizacji wymagań określonych w
§8 ust.2, pkt.5
Umiejętność rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych, z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony
Codzienna praca w szkole niesie ze sobą bardzo dużo problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych, które nauczyciel musi rozwiązywać wykorzystując posiadane umiejętności i intuicję. Pracując w klasie przeprowadzałam konsultacje indywidualne, wywiady z rodzicami, zebrania ogólne informujące o postępach uczniów w nauce oraz zauważonych problemach edukacyjnych i wychowawczych. Wspólnie staraliśmy się rozwiązywać zaistniałe problemy. W trakcie mojej pracy podczas stażu szczególnie dwoje uczniów zwracało moją uwagę. Przeanalizowałam dokumentację i prace tych uczniów i poczyniłam obserwacje ich zachowań w różnych sytuacjach, przeprowadziłam rozmowy z nauczycielami uczącymi i rodzicami.
W wyniku w/w czynności dokonałam opisu i analizy przypadku rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych i wychowawczych:
Przypadek dziecka z niepełnosprawnością intelektualną, nadmiernie wyręczanego przez rodziców w wykonywaniu podstawowych czynności samoobsługowych.
Komunikacja dziecka z autyzmem w rodzinie używającej AAC
1. Identyfikacja problemu
Przedmiotem zjawiska jest nadmierne wyręczanie dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym i niepełnosprawnością intelektualną przez rodziców w wykonywaniu podstawowych czynności samoobsługowych.
Kamil jest uczniem Zespołu Placówek Szkolno - Wychowawczego w Iławie, obecnie uczy się w zespole edukacyjno - terapeutycznym na poziomie klasy VI. Od września 2007 roku uczęszcza na zajęcia grupowe do szkoły, wcześniej przez kilka lat chłopiec miał przyznane nauczanie indywidualne prowadzone w domu rodzinnym.
Dzięki prowadzonej systematycznie, specjalistycznej pracy rewalidacyjnej chłopiec czyni postępy w rozwoju. Jednak jak wynika z opinii pedagogicznej, psychologicznej i obserwacji pedagogów pracujących z chłopcem, jego możliwości wydają się większe niż wskazuje tempo występujących pożądanych zmian. Szczególnie bardzo małe postępy można zauważyć w dziedzinie samoobsługi. Kamil nie chce samodzielnie wykonywać czynności związanych z zadaniami życia codziennego. Czeka, aż zostanie wręczony czy obsłużony przez opiekunów.
Praca nad usamodzielnieniem wychowanków jest bardzo ważna. W przypadku dzieci ograniczeniami ruchowymi i z niepełnosprawnością intelektualną codzienne poranne mycie, ubieranie się, wypróżnianie, itd. jest kolejną przeszkodą w życiu i tak pełnym trudności i niepowodzeń. Dlatego tę dziedzinę życia należy traktować jako fundament, na którym można budować bardziej złożone zachowania autonomiczne. Głównym celem pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo jest nauczenie ich niezależności od dorosłych w prostych zadaniach życia codziennego i umiejętności zaspakajania własnych potrzeb. Oczywiście poziom opanowania tych czynności jest uzależniony od indywidualnych psychofizycznych predyspozycji dziecka.
Przypadek chłopca zainteresował mnie z uwagi na to, że potencjał jego możliwości jest dostateczny, by opanować podstawowe umiejętności dotyczące samoobsługi. W kształtowaniu i doskonaleniu nawyków życia codziennego przeszkadza ciągłe wyręczanie dziecka przez rodziców. W związku z taką sytuacją chłopiec nie chce uczyć się lub wykonywać samodzielnie wyuczonych już umiejętności związanych z ubieraniem się, myciem, załatwianiem potrzebfizjologicznych, itp. W trakcie wykonywania czynności samoobsługowych zdarza się, że złości się, nie wykonuje poleceń nauczyciela, nie chce współpracować.
2.Geneza i dynamika zjawiska.
Kamil ma 13 lat. Jest dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym i jest upośledzony umysłowo w stopniu umiarkowanym. Z powodu schorzenia występuje u chłopca obniżona sprawność ruchowa: ruchy sztywne, niepewne. Ma trudności w zakresie precyzyjnych ruchów manipulacyjnych. Trudności z koncentracją uwagi, duża męczliwość i chwiejność nastrojów. W mowie występują echolalie. Mówi niewyraźnie prostymi zdaniami i zwrotami. Nie lubi bawić się zabawkami. Zabawy polegają na potrząsaniu nimi. Chłopiec nie lubi się przemieszczać. Często wykazuje niechęć i brak zainteresowania jakąkolwiek działalnością, często jest apatyczny, sprawia wrażenie zmęczonego. Najchętniej siedziałby na kanapie nic nie robiąc. Na zajęciach należy wciąż go zachęcać do pracy i motywować. Kamil potrafi zastosować wiele, zróżnicowanych schematów czynnościowych. Rozumie i wykonuje szereg prostych poleceń - "chodź tu", "wstań", "daj to", itp. Prawidłowo kontroluje otoczenie, chętnie wchodzi w interakcje z dorosłymi, lubi śpiewać piosenki, szybko uczy się wierszy na pamięć. Obawia się nowych sytuacji i miejsc, bywa uparty.
Kamil ze starszą siostrą zostali adoptowani. Pochodzi z wielodzietnej rodziny zagrożonej patologią, alkoholizmem. Rodzice adopcyjni przeprowadzili się do innego miasta aby dzieci nie miały kontaktu z rodzicami biologicznymi, utrzymują natomiast kontakt ze starszym bratem Kamila, który znalazł się w innej rodzinie. Rodzice adopcyjni chłopca są w wieku przedemerytalnym, nie pracują zawodowo. Warunki mieszkaniowe są dobre. Chłopiec ma swój pokój, lubi przebywać w ogrodzie przed domem.
Na podstawie zgromadzonych informacji, wywiadu z rodzicami i własnych obserwacji mogę stwierdzić, że przyczyny problemu tkwią w postawie rodziców. Szczególnie mama wykazuje w stosunku do chłopca postawę nadmiernie opiekuńczą. Rodzice wyręczają Kamila we wszystkich czynnościach. Mama tłumaczy, że swoją nadopiekuńczością chcą zrekompensować synowi to, iż urodził się upośledzony i jest adoptowany (Kamil zna tylko adopcyjnych rodziców i nie zdaje sobie sprawy z istnienia rodziców biologicznych). Rodzice przyznają się też do faktu, że czasami „jest szybciej" kiedy to oni zrobią coś za Kamila - chłopiec jest bardzo powolny. Korzystanie z pomocy dorosłych przy wielu czynnościach samoobsługowych było początkowo uzasadnione, ale pomoc ta powinna być tak zorganizowana, aby dziecko stopniowo się usamodzielniło. Rodzice nie stawiają wobec chłopca żadnych wymagań, chłopiec nie ma w domu żadnych obowiązków, wciąż go wyręczają- czasami dla własnej wygody.
W zakresie czynności samoobsługowych po powrotach z domu rodzinnego po wakacjach, po feriach lub po chorobie, chłopiec jest bardzo mało samodzielny. Podczas nauki w szkole ponownie zaczyna współpracować oraz wykonywać niektóre wykształcone już umiejętności samodzielnie. Niestety po kolejnych pobytach w domu sytuacja się powtarza. Znowu podczas załatwiania potrzeb fizjologicznych i higieny osobistej czeka aby go obsłużono. Nie chce współpracować podczas zdejmowania odzieży i butów, nie chce samodzielnie odkręcić kranu itp. Często podczas rozbierania i ubierania jest złośliwy, uparty. Czasami ze złością zdejmuje ubrania, rzuca na podłogę.
3. Znaczenie problemu.
Niepełnosprawne intelektualnie dzieci nie zostają po prostu dziećmi wyrastają na niepełnosprawnych intelektualnie dorosłych. Podstawowym celem w wychowaniu i rehabilitacji dzieci z niepełnosprawnością intelektualną i deficytem narządu ruchu jest maksymalne uspołecznienie dziecka w takim kierunku i zakresie aby je uniezależnić od stałej pomocy ze strony innych.
Jak wynika z fachowej literatury osoby upośledzone w stopniu umiarkowanym są zdolne do opanowania poszczególnych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rewalidacyjnych. Są samodzielne w samoobsłudze, rozumieją proste sytuacje społeczne na ogół potrafią wyrażać swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi. Efektywność procesu rewalidacji wymaga zintegrowania oddziaływań korekcyjno -wyrównawczych płynących szczególnie ze środowiska rodzinnego. Rodzice postępują mądrze , gdy wyrabiają w dziecku jak największą w miarę jego możliwości samodzielność, zwłaszcza gdy szereg czynności może wykonać samodzielnie. Wyręczanie jest łatwiejsze i szybsze, ale należy pamiętać by dziecko jak najwięcej czynności potrafiło wykonywać samo. Wyręczanie w obowiązkach wiąże się z nadopiekuńczością. Wychowując niesprawne dziecko rodzice powinni kierować się zdrowym rozsądkiem. Nadmierna nadopiekuńczość ogranicza rozwój emocjonalny i społeczny dziecka. Doprowadza do zastoju w rozwoju a nawet do wycofania się.
Ważnym aspektem w rozwoju opisywanego dziecka jest usamodzielnienie się w zadaniach życia codziennego oczywiście na miarę jego psychofizycznych możliwości. Przez ciągłe wyręczanie, Kamil nie ma szansy na aktywność i samodzielność. Nadmierna opiekuńczość rodziców ogranicza go.
4. Prognoza
Prognoza pozytywna
Jeżeli rodzice Kamila zrozumieją, że ciągłe wyręczanie go w prostych czynnościach dnia codziennego nie jest konieczne, nawet niewskazane, chłopiec ma szansę na opanowanie w miarę swoich możliwości umiejętności w zakresie czynności samoobsługowych. Zapewnienie mu wsparcia oraz fachowych oddziaływań może doprowadzić do wyuczenia u dziecka pewnych umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia. Odpowiednie pokierowanie przyczyni się do wzrostu motywacji do uczenia się , zdobycia wiary we własne możliwości. Ważna jest tu współpraca i pełna akceptacja poczynań wszystkich członków rodziny.
Prognoza negatywna
Nie podjęcie żadnych działań spowoduje nasilenie się problemu. Jeżeli Kamil w domu będzie w dalszym ciągu obsługiwany przez rodziców, nie nauczy się podstawowych czynności związanych z samoobsługą. Nie będzie chciał ich wykonywać samodzielnie i współpracować. Nauka przyswajania umiejętności związanych z samodzielnością znacznie się wydłuży. W rozwoju chłopca nastąpi zastój i wycofywanie się. Kamil nie będzie doprowadzać żadnych zadań do końca, będzie się zniechęcać. Rodzice chłopca są już w starszym wieku i w przyszłości może im nie starczyć sił na opiekę nad niesamodzielnym „dużym" dzieckiem.
5. Propozycje rozwiązań
ścisła współpraca z rodzicami, siostrą i nauczycielami uczącymi chłopca
pedagogizacja rodziców, dostarczanie fachowej literatury,
zrezygnowanie z postawy służalczej na rzecz zachęcania, wsparcia, towarzyszenia, pomagania,
intensywna praca nad rozwojem umiejętności dotyczących dnia codziennego,
konsekwentne wymaganie od dziecka spełniania stawianych mu poleceń,
umożliwienie doznania satysfakcji z osiąganej niezależności,
wzmacnianie zachowań pożądanych,
stosowanie zasady życzliwej pomocy i akceptacji,
preferowanie odpowiednich metod pracy,
utrwalanie nawyków dotyczących samodzielności,
rozwijanie w dziecku poczucia wartości i wiary we własne siły
6. Wdrażanie oddziaływań
W pracy z dzieckiem niepełnosprawnym bardzo dużą rolę odgrywa korelacja szkoły i domu rodzinnego. W celu stworzenia jak najbardziej optymalnych warunków w usprawnianiu dziecka należałoby osiągnąć stopień współpracy oparty na wzajemnym zaufaniu, zrozumieniu i przekonaniu o słuszności działania dla dobra dziecka.
Efekty współpracy w przypadku opisywanego przypadku można osiągnąć stosując się do zasady: " towarzyszyć zamiast wyręczać, czuwać zamiast nadzorować, kochać mądrze zamiast otaczać nadopiekuńczością".
Wobec tego stało się dla mnie jasne, że pracę nad rozwiązaniem opisywanego problemu muszę rozpocząć od ścisłej współpracy z rodzicami Kamila. Moim zadaniem było uświadomienie im, że swoją służalczą postawą nadopiekuńczością robią synowi krzywdę. Poprzez ciągłe wyręczanie w czynnościach dnia codziennego, ograniczając rozwój chłopca, utrwalają nieprawidłowe nawyki w jego zachowaniu, utrudniają jego społeczną akceptację. Z rodzicami chłopca przeprowadziłam wiele rozmów, proponowałam zapoznanie się z literaturą dotyczącą tematu. Organizowałam konsultacje rodziców z pedagogiem szkolnym i psychologiem. Chciałam aby nauczyli się odróżniać sytuacje, w których pomoc względem Kamila będzie niezbędna i gdzie poradzi sobie lepiej lub gorzej, ale sam. Starałam się aby zrozumieli, że ich niepełnosprawne dziecko nie musi być skazane od razu na "bezradność". Muszą nauczyć się stawiać wymagania, oczywiście adekwatne do możliwości psychofizycznych chłopca. Prosiłam aby dali mu szansę na samodzielność, poświęcali dużo cierpliwości i więcej czasu.
Wszyscy pedagodzy pracujący z chłopcem skupili uwagę na systematycznej i intensywnej pracy w zakresie czynności życia codziennego.
Podczas pracy w dziedzinie samoobsługi starałam się konsekwentnie wymagać samodzielnego wykonania czynności, nie pozwalałam na wymuszenia. Dostrzegałam i motywowałam pozytywnie, nawet najdrobniejsze osiągnięcia Kamila. Starałam się stworzyć życzliwą i serdeczną atmosferę. Dbałam aby chłopiec był pogodny i zadowolony. Redukowałam i eliminowałam zachowania niepożądane. Stosowałam metody i formy, które dają dobre rezultaty w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Złożone czynności dzieliłam na proste etapy.
7. Efekty oddziaływań
W toku prowadzonych oddziaływań, po upływie prawie roku czasu, można stwierdzić, że Kamil lepiej funkcjonuje pod względem samodzielności. Osiągnięcie takiej sytuacji wymagało dużo czasu, wiele cierpliwości oraz wysiłku od wszystkich pedagogów pracujących z chłopcem. Kamil stał się bardziej samodzielny. Rzadziej protestuje przed wykonaniem czynności związanych z zaspokajaniem własnych potrzeb.
Samodzielnie zakłada i zdejmuje odzież (spodnie, skarpety, getry) z dolnych partii ciała. Po przełożeniu przez głowę samodzielnie wkłada podkoszulki, bluzki i swetry. Chętniej bez pomocy zakłada na nogi obuwie. Potrafi myć i wycierać ręcznikiem części ciała. Podczas toalety odkręca kran i podciąga rękawy. Samodzielnie myje ręce mydłem. Sam myje zęby. W czasie ćwiczenia tych umiejętności jest pogodny, zadowolony, czasami uśmiecha się. Poprawiła się także jakość wykonywania czynności związanych z załatwianiem potrzeb fizjologicznych. Chłopiec nie czeka na pomoc, sam podnosi klapę od sedesu i ją opuszcza, samodzielnie spuszcza wodę w toalecie. Stara się pamiętać o wycieraniu brody z cieknącej śliny.
Wiele wyuczonych umiejętności wykonuje niestarannie, nieporadnie, ale robi to samodzielnie. Niektóre czynności wykonuje przy mniejszej pomocy nauczyciela, inne przy większej. Lubi być chwalony, wówczas cieszy się i chętniej pracuje. Na bieżąco analizuję postępy Kamila, a wyniki przekazuję rodzicom. Zdarza się jednak, że po dłuższym pobycie w domu chłopiec nie chce sam pracować, czeka aby go obsłużono. Podczas rozmów mama potwierdziła , że czasami wyręcza syna, twierdzi "że robi to z przyzwyczajenia".
8. Wnioski
Działania jakie podjęłam w znacznym stopniu przyczyniły się do lepszego funkcjonowania dziecka pod względem samodzielności. Praca przebiegała bardzo powoli. Małymi kroczkami dochodziliśmy do zachowań docelowych. Kamil w dziedzinie samoobsługi stał się samodzielniejszy i bardziej pewny siebie.
Nie udało się jednak całkowicie wyeliminować wyręczania chłopca przez mamę. Rodzice powinni zrozumieć, że dziecko z dysfunkcją narządu ruchu i niepełnosprawnością intelektualną wymaga ich pomocy, jednak warto odróżnić wsparcie od wyręczania.
Literatura:
Carr J. „Pomoc dziecku upośledzonemu", PZWL, W - wa 1984
Kielin J. „Profil osiągnięć ucznia" , GWP, Gdańsk 2002
Wyczesany J. „Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia", Oficyna Wydawnicza Impuls
Mazanek E. „Dziecko niepełnosprawne ruchowo", WSiP, W - wa 1998
Minczakiewicz E. „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie", Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2002
Identyfikacja problemu
Przedmiotem zjawiska jest komunikacja dziecka z autyzmem w rodzinie używającej alternatywnych metod komunikacji.
Po raz pierwszy autyzm jako specyficzny zespół zaburzeń został opisany przez Leo Kannera w 1943 roku. Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju dziecka. Oznacza to, że u dotkniętych nim dzieci obserwuje się objawy nieprawidłowego funkcjonowania we wszystkich obszarach rozwoju. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się bardzo wcześnie, często już u kilkunastomiesięcznych niemowląt, ale zawsze są widoczne przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. Nie leczony może prowadzić do bardzo głębokich zaburzeń funkcjonowania w późniejszym wieku. Jako całościowe zaburzenie rozwoju, autyzm ma wpływ na wszystkie obszary funkcjonowania dziecka. Powoduje zaburzenia relacji społecznych i kontaktu, trudności z podporządkowaniem się regułom społecznym wynikające z braku ich zrozumienia. Większość dzieci autystycznych jest niemówiąca, nie komunikuje się gestem, ma trudności ze wskazywaniem, naśladowaniem, spełnianiem poleceń. Jeśli dzieci mówią, to są to często echolalie. Nie potrafią one tworzyć dłuższych rozbudowanych wypowiedzi, mają trudności z inicjowaniem i podtrzymywaniem wymiany konwersacyjnej. Cechuje je brak lub ograniczenie rozumienia pojęć abstrakcyjnych. Nawet dobrze funkcjonujący autyści mają problemy z pragmatyką języka. Dodatkowo obserwuje się u nich zaburzenia zachowania - liczne stereotypie i rytuały, koncentrowanie się na niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów, skrajne formy zaburzeń koncentracji. U niektórych pojawiają się także zachowania agresywne i autoagresywne.
Biorąc pod uwagę stosunkowo mało obiecujące prognozy dotyczące rozwoju języka u dzieci autystycznych, naturalną koleją rzeczy jest wsparcie ich przez wprowadzenie komunikacji alternatywnej bądź wspomagającej, rozszerzającej ich mowę. Na świecie od ponad 30 lat istnieją coraz doskonalsze formy pomocy osobom niemówiącym i ich rodzinom. AAC (alternative and augmentative communication) to termin oznaczający cały obszar praktyki klinicznej mającej na celu skompensowanie ( uzupełnienie lub zastąpienie) zaburzonej lub nie istniejącej mowy. Słowa niemożliwe do wypowiedzenia zostają zastąpione przez symbole.
Wszystkie działania podejmowane w ramach AAC powinny mieć wymiar systemowy i obejmować nie tylko samo dziecko, ale całą jego rodzinę. To w rodzinie dziecko ma szansę przekonać się, że jest słuchane, że jego głos ma znaczenie, że jego prośby są honorowane. Rodzice i rodzeństwo mają największy wpływ na to, czy dziecko poczuje się w rodzinie zauważone, docenione. Przygotowani partnerzy interakcji stają się najważniejszym elementem indywidualnego systemu komunikacji dziecka i gwarantują jego skuteczność.
Opis i analiza przypadku dotyczy rozwoju komunikacji wspomagającej Alicji w odniesieniu do życia w rodzinie.
Alicja urodziła się w 2005r. Obecnie jest uczennicą klasy I, w której jestem wychowawcą. Dziewczynka ma stwierdzony autyzm, upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim oraz stwardnienie guzowate. Jest dziewczynką pogodną i uśmiechniętą, nawiązującą kontakty z rówieśnikami.
Dane z wywiadu:
Ala pochodzi z pełnej rodziny. Oboje rodzice pracują zawodowo. Dziewczynka ma starszego brata w wieku 11 lat. Mieszkają w mieście, w domu jednorodzinnym. Warunki lokalowe i materialne bardzo dobre. Atmosfera domowa jest bardzo ciepła i życzliwa, rodzice przykładają dużą wagę do zapewnienia jak najlepszych warunków do rozwoju dzieci, poprzez różnorodne, możliwe formy oddziaływań stymulujących rozwój psychoruchowy.
Dane z okresu ciąży i okresu okołoporodowego nie wykazują żadnych trudności. Ciąża przebiegała prawidłowo , bez chorób przewlekłych , infekcji , urazów mechanicznych. Mama Alicji już w 2 miesiącu jej życia zaobserwowała pierwsze napady drgawkowe. W 8 miesiącu życia zdiagnozowano stwardnienie guzowate. W październiku 2008 roku w wyniku badań stwierdzono zmiany w lewej okolicy skroniowo-centralno-ciemieniowej w postaci guza, który był przyczyną ataków padaczkowych. Z powodu lekooporności padaczki zakwalifikowano Alę do leczenia chirurgicznego. W wieku 6 lat przeszła operację guza mózgu. Od czasu operacji nie obserwowano napadów padaczkowych.
Już w czasie pierwszych kontaktów z rodzicami można było zauważyć ich troskę i zainteresowanie problemem niewyraźnej, niezrozumiałej mowy Alicji dla otoczenia. Zasygnalizowali także problemy w komunikacji w domu. Alicja miała osobisty komunikator (segregator) z licznymi znakami PCS, ale w trakcie rozmowy okazało się, że nie służy on dziewczynce do komunikacji, a raczej do zabawy (forma kolejnej książeczki z obrazkami).
Geneza i dynamika zjawiska
Rozwój dziewczynki przebiegał wolniej. Z wywiadu z matką oraz z udostępnionej dokumentacji wynika, że Alicja siadała w 14 miesiącu życia, stawała samodzielnie około 2 roku życia, a zaczęła chodzić gdy miała 2,5 roku. Z informacji matki wynika , że rozwój komunikacji językowej również następował z opóźnieniem. Gaworzenie trwało do około 2 roku życia , pierwsze słowa Ala wypowiedziała w wieku 2 lat, pierwsze zdania pojawiły się po operacji usunięcia guza mózgu w wieku 6 lat. Dłuższych wypowiedzi nie ma . Z opinii logopedycznej, badań psychologicznych z lipca 2012r. oraz poczynionych obserwacji wynika, że:
rozwój mowy jest opóźniony, uwarunkowany specyfiką schorzenia (stwardnienie guzowate, autyzm),
dziewczynka rozumie proste polecenia słowne,
porozumiewa się z otoczeniem za pomocą nieartykułowanych dźwięków, pojedynczych słów bądź sporadycznie równoważników zdań,
komunikacja wspierana jest gestem,
reaguje na imię, nawiązuje i podtrzymuje kontakt wzrokowy,
wskazuje przedmioty, obrazki wg nazwy,
nazywa osoby, przedmioty codziennego użytku, zabawki, pokarmy, zwierzęta,, podstawowe czynności,
występują echolalie bezpośrednie, używa zaimka osobowego „ja”,
niedowrażliwości wzrokowe i nadwrażliwości dotykowe i słuchowe,
bawi się w zabawy tematyczne,
wykazuje zainteresowanie zabawami symbolicznymi,
rysunek na poziomie bazgroty pod kontrolą wzroku.
W czasie pierwszych tygodni roku szkolnego, w czasie rozmów z matką pojawił się problem, którym postanowiłam się zająć i znaleźć rozwiązanie. Matka dziewczynki wielokrotnie, po zajęciach dzwoniła i pytała się co robiliśmy na lekcjach, ponieważ Alicja próbuje w domu coś opowiedzieć, ale rodzice jak i brat mają problem z wywnioskowaniem o co chodzi. Także po wycieczce klasowej, dziewczynka z emocjami „relacjonowała” wydarzenia dnia, co trudno było zrozumieć domownikom. Początkowo zapisywałam informacje w zeszycie korespondencyjnym, ale z czasem stwierdziłam, że jest to rozwiązanie krótkotrwałe i niedoskonałe. Po spotkaniu i rozmowie z matką pojawił się kolejny problem - ograniczona komunikacja dziewczynki z domownikami, znajomymi rodziny, co było spowodowane niewyraźną, niezrozumiałą mową dla otoczenia.
Znaczenie problemu
Wychowanie dziecka niepełnosprawnego jest zawsze ogromnym wyzwaniem dla jego rodziców, rodzeństwa i najbliższego otoczenia. Ze specyficznymi problemami spotykają się rodzice dziecka z autyzmem, u którego występują ilościowe jak i jakościowe problemy z komunikacją. Mowa ma wpływ nie tylko na prawidłowy rozwój intelektualny, ale rzutuje również na rozwój emocjonalny i funkcjonowanie społeczne. To dzięki wymianie informacji kształtujemy stosunek do samego siebie, mamy możliwość zaspokajania własnych potrzeb, jak również nawiązywania prawidłowych relacji z rodziną i rówieśnikami.
Komunikowanie się charakteryzuje się nieustannym przepływem informacji pomiędzy uczestnikami rozmowy. W.Oleksy nazywa takie współuczestniczenie w procesie komunikowania „efektem ping - ponga', co znaczy, ze zadając pytanie oczekujemy odpowiedzi, a odpowiedź warunkuje nasza kolejną reakcję. Nierzadko w rodzinie dziecka niemówiącego monolog rodzica jest główną formą komunikacji. Dobierając indywidualny system komunikacji dla dziecka dajemy mu narzędzie, dzięki któremu bardziej efektywne porozumiewanie staje się możliwe.
Bracia i siostry rozwijają się społecznie poprzez wzajemne relacje. Pojawienie się w rodzinie dziecka niepełnosprawnego zmienia sytuacje jego rodziców, ale także nie pozostaje bez wpływu na rodzeństwo. Problemy z komunikacją są czynnikiem znacznie utrudniającym budowanie relacji między rodzeństwem. Trudności ze zrozumieniem o co chodzi siostrze czy bratu niejednokrotnie uniemożliwiają kontakt i zniechęcają do podejmowania kolejnych prób. Zdarza się, że dzieci same wypracowują system porozumiewania się, ale zazwyczaj wykazują dużo mniej cierpliwości w rozmowie i mniej konsekwencji w stosowaniu strategii komunikacyjnych niż dorośli. Dzieci często nie wiedzą jak zorganizować aktywność z niepełnosprawnym rodzeństwie, jak się porozumieć w zabawie, która tego porozumiewania wymaga.
4. Prognoza
Prognoza negatywna - brak odpowiednich działań spowoduję, że Alicja:
będzie miała ograniczony sposób porozumiewania się,
nie będzie przejawiała chęci do komunikowania się,
będzie miała ograniczoną autonomię,
będzie przyjmować postawę wyuczonej bezradności,
nie będzie miała zaspokojonej podstawowej potrzeby więzi, porozumienia i własnej wartości,
wycofanie z kontaktu,
Prognoza pozytywna - w przypadku właściwie dobranej terapii Alicja:
będzie miała możliwość wyrażania swoich emocji, potrzeb, a rodzice i rodzeństwo lepsze ich rozumienie,
będzie miała wpływ na otoczenie,
wykształtuje się więź z rodzeństwem,
będzie miała możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu rodzinnym,
pojawi się mechanizm pozytywnego sprzężenia zwrotnego: dziecko, które jest lepiej zrozumiane przez otoczenie otwiera się coraz bardziej, chętniej i częściej się komunikują,
Propozycje rozwiązań
ścisła współpraca z rodzicami, rodzeństwem dziewczynki,
pedagogizacja rodziców, dostarczanie fachowej literatury, wskazówki, instruktaż do pracy w domu,
zbudowanie indywidualnego komunikatora,
dostarczanie materiałów dydaktycznych potrzebnych do rozwijania systemu komunikacji oraz pozwalających zwiększyć kontakt z rodzeństwem,
umożliwienie doznania satysfakcji z osiąganej niezależności,
stosowanie zasady życzliwej pomocy i akceptacji,
rozwijanie poczucia wartości i wiary we własne możliwości,
Wdrażanie oddziaływań
Specyfika problemu wymagała ode mnie stałej współpracy i konsultacji z rodzicami. W związku z tym, że rodzice Alicji są bardzo otwarci na nowe propozycje rozwiązań oraz chętni do wszelkiej współpracy i w pełni, z zaangażowaniem kontynuują zaproponowane rozwiązania w domu, współpraca układała się bardzo dobrze i dawała mi szerokie pole do działania.
Działania zmierzające do rozwijania komunikacji w rodzinie opartej na AAC
rozpoczęłam w październiku 2012r., od określenia kryteriów oceny zakresy użycia AAC, w oparciu o tabelę opracowaną przez dr Magdalenę Grycman. Z powyższych danych wynikało, że Alicja posiada:
prawie zupełny brak umiejętności przekazywania informacji - mowa ciała, mimika, pojedyncze, niewyraźne słowa, proste symbole PCS,
bardzo ograniczona dostępność do AAC - bardzo ograniczona liczba symboli,
prawie zupełny brak umiejętności posługiwania się AAC - spontanicznie nie używa, ale potrafi użyć na życzenie,
prawie zupełny brak umiejętności budowania zdań - zdania jednowyrazowe,
prawie zupełny brak funkcjonalnego współgrania z rozmówcą,
bardzo ograniczone ogólne nastawienie i motywacja do komunikacji - osoba trudna do umotywowania do komunikacji, jedynie krótkie momenty motywacji własnej,
prawie zupełny brak posługiwania się AAC do komunikacji.
Z analizy wyników zakresu użycia AAC wynika, że Alicja jest na pierwszym stopniu w pięciostopniowej skali użytkowania AAC.
Zorganizowałam spotkanie z rodzicami dziewczynki, na którym przedstawiłam istotę AAC, zamierzenia odnośnie współpracy, wspólnie ustaliliśmy priorytety w pracy oraz przekazałam informacje na temat dostępnej literatury.
Kolejnym punktem w działaniu była zupełna zmiana zawartości posiadanego komunikatora osobistego, ponieważ był on całkowicie nieodpowiedni. Posiadał dużo różnych symboli, ułożonych w dowolny sposób. Alicja w ogóle nie orientowała się co w nim jest, traktowała go jak książeczkę do oglądania, a nie jak narzędzie do komunikacji. Symbole w nowym ułożeniu zostały zredukowane co do ilości i posegregowane wg trzech kategorii: jedzenie, ubrania, zabawa. To dało Alicji pierwszy wpływ na podejmowane decyzje odnośnie jej osoby. Ala sama miała możliwość decydowania co chce zjeść na śniadanie i kolacje, co chce ubrać, oraz co chce robić w czasie wolnym.
W trakcie roku szkolnego w sposób systematyczny, ciągły rozwijałam i poszerzałam zakres komunikacyjny dziewczynki oraz przygotowywałam „zadania domowe” dla całej rodziny, wcześniej przeprowadzając instruktaż słowny i obrazowy dla rodziców:
Pobawmy się razem! - wspólne zabawy i gry planszowe, ruchowe z wykorzystaniem komunikacji wspomagającej,
Poczytajmy! - czytanie uczestniczące, tworzenie książeczek
Razem współpracujemy - poznanie form językowych uczestniczenia Alicji w czynnościach domowych i zabawie
Przeprowadziłam kilka indywidualnych spotkań tematycznych z matką dziewczynki:
Na co masz ochotę? Wybieraj! - wybór jako podstawowa forma uczenia się niezależności, planowanie aktywności, w których Alicja ma możliwość decydowania o przebiegu zdarzenia.
Pobawmy się razem! - pokazanie możliwości wykorzystania komputera do tworzenia pomocy do komunikacji w programie Boardmaker.
Prezentacja komunikatorów mowy oraz oprogramowania do komputera
Sposoby spędzania czasu wolnego przez rodzeństwo
Dzięki sprzętowi wysokiej technologii Alicja miała szansę uczestniczenia, w czasie roku szkolnego, w Szkolnym Konkursie Recytatorskim recytując wiersz „Kotek”
Efekty oddziaływań
Po roku współpracy z rodzicami Alicji jak i z komunikacją alternatywną mogę stwierdzić, że podjęte przeze mnie działania dały pozytywne rezultaty. Mama dziewczynki zauważyła, że Ala ma większą motywację do komunikowania się. Zdarzają się sytuacje, kiedy sama przynosi komunikator, gdy do domu przychodzą goście. Nie jest to jeszcze komunikacja spontaniczna, ale na pewno jasny dowód na rozumieniu przez dziewczynkę, do czego służy jej „książeczka z obrazkami”. Z wywiadu wynika również, że zmieniły się relacje między rodzeństwem. Ulubionym działaniem Alicji i Mikołaj (brat) jest czytanie uczestniczące, które przynosi im dużo radości. W widoczny sposób rozwinął się także zakres słownictwa dziewczynki, co znacząco wpływa na jej rozwój poznawczy.
Wiem, że przed nami jeszcze bardzo długa droga, ale jestem pełna nadziei i satysfakcji z osiągniętych efektów. Cieszę, że podniosła się satysfakcja rodziców i rodzeństwa w interakcji z Alicją.
Literatura:
Carl H Delekato - „Dziwne, niepojęte. Autystyczne dziecko” - fundacja Synapsis W - wa 1995
Catherine Maurice - „Modele zachowań oraz współpraca z dziećmi autystycznymi” - W - wa 2007
Stephen von Tetzchner, H. Martinsen - „Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się” - W - wa 2002r.
A. Smyczek „ twoje znaki, moje słowa i zabawa już gotowa” - Kraków 2006r
Wnioski z realizacji planu rozwoju zawodowego.
Okres stażu rozpoczęty 01.09.2009roku stanowił dla mnie czas intensywnej pracy na wielu płaszczyznach. W zakresie dydaktycznym wymagał ode mnie ciągłych starań dotyczących uatrakcyjnienia mych zajęć, uczynienia ich ciekawszymi i efektywniejszymi . W sferze wychowawczej był to czas ciągłych wyzwań i podejmowania działań kształtujących pozytywne wzorce. Podczas pracy nad uzyskaniem statusu nauczyciela dyplomowanego dbałam o własny rozwój, poszerzenie kwalifikacji zawodowych, wzbogacenie warsztatu pracy oraz podniesienie poziomu pracy szkoły, w której pracuję. Wzbogaciłam swoją wiedzę pedagogiczną i merytoryczną oraz uzyskałam nowe doświadczenia. Pomogły mi w tym różne formy doskonalenia zawodowego. Ukończenie kursu kwalifikacyjnego, a także gotowość do ustawicznego samodoskonalenia i poszukiwania nowych rozwiązań. Udział w kursach i szkoleniach pogłębiły moje umiejętności wychowawcze i dydaktyczne. Poszerzyłam znacznie swoje umiejętności w zakresie wykorzystywania technologii informatycznej i komunikacji. Zadania postawione w planie rozwoju zawodowego pozwoliły mi lepiej poznać i zrozumieć uczniów, wspierać pracę nauczycieli. Staż, który odbyłam nie zamyka moich poszukiwań na gruncie wychowawczym, terapeutycznym, dydaktycznym. Zakończenie stażu nie oznacza końca podejmowanych działań. Zamierzam nadal doskonalić swoje kwalifikacje, podnieść jakość swojej pracy, by lepiej realizować zadania szkoły.
Zadania wyznaczone w Planie Rozwoju udało mi się zrealizować i to w zakresie znacznie szerszym niż planowałam.