Socjologia

Wykład 9

25.IV.08

T: Wartości i normy oraz proces ich przekazywania.

Kontrola społeczna

W jej skład wchodzą:

Wzory zachowań (role)

Proces ich przekazywania i uczenia się (socjalizacja)

Wartości społeczne

Opisują cele ludzkiego działania Określają cele społecznie pożądane

Normy społeczne

Regulują przebieg zachowań Wskazują powinności

Opiniują dany sposób zachowania

Podsystemy normatywne:

• Zwyczajowy

• Obyczajowo-moralny

• Prawny

Działanie dewiacyjne - niezgodne z przyjętymi w danej kulturze/społeczeństwie zachowaniami.

Reguły kultury mają różna siłę oddziaływania (ładunek powinności). Nie wszystkie są tak bezwzględnie obowiązkowe do przestrzegania - jedne bardziej inne mniej.

W typologii Maxa Webera mamy podział działań na nawykowe, afektywne oraz racjonalne. Działania racjonalne opierają się na analizie perspektyw i metod postępowania bądź przyjętych celów. Każde działanie możemy ujmować w kategorii celów, do których te działania mają prowadzić oraz metod postępowania. Regulacji może podlegać zarówno dobór środków jak i cele.

• Normy kulturowe - takie reguły, których przedmiotem są metody działania stosowane do osiągnięcia celu. Normy mówią, co powinniśmy robić.

• Wartości kulturowe - reguły, których przedmiotem są cele działania. Jakie cele są godne, słuszne, właściwe.

Np. Jakość życia staje się wartością wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Normy to np. intensywna edukacja, wytężona praca, uparty trening.

Wartości określają, do czego ludzie powinni dążyć, normy natomiast mówią w jaki sposób należy do tego zmierzać. Normy i wartości tworzą system aksjonormatywny.

Reguły kulturowe mogą mieć różną moc - nieść w sobie zróżnicowany ładunek powinności.

1. Imperatywy kulturowe - najwyższy ładunek powinności. Są to nakazy lub zakazy aksjonormatywne np. Dekalog.

2. Przyzwolenia - słabsze natężenie czynnika powinnościowego, dopuszczają pewne zachowania, cele.

3. Zalecenia, preferencje - najsłabsze natężenie, wskazują jakie postępowanie jest godne polecenia lecz nie wymagają niczego.

Reguły kulturowe integrują się w większe całości. Złożone całości tworzą natomiast podsystemy. Zwyczaje, moralność i prawo - są to złożone elementy składowe systemu aksjonormatywnego każdego społeczeństwa.

Zwyczaj - bogata kategoria reguł towarzyszących nam w życiu codziennym (ubiór, sposób spędzania wolnego czasu, rodzaj powitania itp.). Zwyczaje są na poziomie społecznym tym, czym nawyki w sferze indywidualnej. Wiążą się z pewną automatyzacją działania. Odnoszą się od sfer życia codziennego - życia prywatnego i życia w grupach nieformalnych. Regulują, co ma być kwestią naszego życia prywatnego. Jeśli podejmujemy działania niezgodne z panującymi zwyczajami musimy liczyć się z reakcją społeczeństwa, jednak w przypadku zwyczajów jest ona dość słaba (ogranicza się np. plotek na temat naszych poczynań). Miasta zazwyczaj akceptują różnorodność (tolerancja dla sfery odmienności). Sfera zwyczajowa nie obejmuje wkraczania w interesy innych osób - zatem zwyczaje nie dotyczą sfer, w których działanie jednego człowieka jest ważne dla szczęścia innych.

Reguły moralne - dotyczą sfer, w których my swoim działaniem możemy wyrządzać szkodę, naruszać godność, sprawiać ból innym (obrażanie, okradanie, gwałt, zabójstwo itd.). Innymi słowy dotyczą one sfer, w których nasze zachowanie nie jest obojętne, ponieważ zachowanie to odnosi się do relacji z innymi. Naruszenie nakazów moralnych spotyka się z silną reakcją społeczności - np. ostracyzm, banicja, samosąd.

Podsystem prawny - sposób, w jaki strzeże się ważnych sfer. Prawo jest stanowione przez państwo i zawsze związane ze stosowną strukturą. Drugą cechą prawa jest to, iż jest ono kodyfikowane oraz systematyzowane w zbiorach przepisów, aby wyraźnie informować obywateli, co jest zakazane. Na straży prawa stoi wymiar sankcji administrowanych i wymierzanych w imieniu państwa. Im bardziej regulacja prawna jest zbieżna z wymiarem moralnym, tym większa jest legitymizacja prawa.

Styl artystyczny - kanon piękna, reguły etyczne komponowania, malowania, pisania. Wspierają je zazwyczaj pozytywne sankcje.

Moda - wymiar nowatorstwa, oryginalności, kreatywności, wyróżnienia a z drugiej strony bezwzględny dyktat, monopolizacja i dyskryminacja innych. Moda jest więc zestawieniem oryginalności i konformizmu.

Mechanizmy uczenia się elementów systemu aksjonormatywnego.

Peter Berger - „Zaproszenie do socjologii” - według niego najważniejszy wymiar socjologii, to w jaki sposób społeczeństwo zakorzenia się w nas oraz w jaki sposób my jesteśmy obecni w społeczeństwie.

Socjalizacja - jest to ta część wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, rozumienia kultury, czyni zdolną do wykonywania i rozumienia określonych ról społecznych. Jednym z wpływów środowiska jest wychowanie - czyli celowe kształtowanie osoby.

Funkcje socjalizacji:

Uczy:

• Panowania nad popędami i potrzebami.

• Zaspokajania ich w sposób uznany za właściwy w danym społeczeństwie.

Wpaja:

• Aspiracje do osiągnięcia danych cech, stanów i rzeczy.

Daje:

• Wiedzę i umiejętności do grania ról społecznych.

• Sprawności i kwalifikacje zawodowe.

Trzy wymiary osobowości:

1. Wymiar biogenny

2. Sfera psychogenna - pamięć, wola, spostrzegawczość, inteligencja itp.

3. Sfera socjogenna - wykształca się w procesie socjalizacji, w procesie wychowania.

Sfera socjogenna ma kilka elementów składowych:

• Pełnione role społeczne.

• Kulturowy ideał osobowości np. ideał rycerza, czy świętego. Obecnie trudno o jednoznaczne ideały ze względu na wielość kultur.

• Jaźń subiektywna - nasze wewnętrzne przekonanie o tym, jacy jesteśmy. Jest ono efektem naszej biografii poczynając od lat dzieciństwa.

• Jaźń odzwierciedlona - nasze wyobrażenie o tym, jak postrzegają nas inni. Jest to konstrukcja złożona, która nie zawsze jest zgodna z prawdą - często nasze wyobrażenia mogą być mylne - jednak jest to ważne dla nas, ponieważ na wrażenie to reagujemy naszym samopoczuciem.

• Pierwiastek indywidualny - każdy z nas ma indywidualny, niepowtarzalny element (indywidualne zróżnicowanie). Nie jesteśmy zatem klonem poprzednich pokoleń ani idealnym odbiciem otoczenia, w którym się wychowywaliśmy - są to granice socjalizacji. Oznacza to, że ludzie pochodzący z tego samego otoczenia i podlegający tym samym wpływom społecznym będą różnić się od siebie, ponieważ każdy z nich ma swoje własne cechy indywidualne.

Socjalizacja obejmuje każdego z nas oraz różne struktury, przez które na nas oddziaływuje.

Struktury te, to:

• Rodzina - pierwsza trwała struktura, grupa pierwotna.

• Grupa rówieśnicza, grupa zabawowa.

• Szkoła - nie tylko z funkcją nauki pisania, czytania, liczenia itp. lecz także z funkcją przekazywania wartości. Szkoła pokazuje nowe otoczenie - odmienne od tego, jakie poznaliśmy do tej pory w rodzinie. Jest to środowisko rywalizacji opierające się na ocenie według kryteriów kompetencji.

• Media - maja one dwojaki udział w procesie socjalizacji:

• Umacnianie i wspieranie innych uczestniczących w socjalizacji instytucji (np. wspieranie rodziny).

• Media mogą być także postrzegane jako potencjalne zagrożenia dla wartości przekazywanych w procesie wychowawczym np. bajki dla dzieci pełne przemocy.

Socjalizacja jest procesem rozwojowym trwającym przez całe życie - rozpoczyna się w dzieciństwie i jest konieczna w wieku dojrzałym. Teraźniejszość to płynne życie polegające na nieustannej zmianie - w tym także zmianie systemów aksjonormatywnych. Wymusza to na nas przyswajanie nowych norm, wartości i zachowań - jednak jest to odmienne od procesu naszego wychowywania, w którym ktoś przedstawiał nam określone normy i wartości; po osiągnięciu dojrzałości następuje proces świadomego kreowania siebie, mamy możliwość częściowego wyboru własnej drogi rozwoju, kariery itp.

Resocjalizacja dobrowolna lub przymusowa - często wymagany jest przy niej pobyt w ośrodku instytucji totalnej.

Kontrola społeczna - zespół czynników kształtujących zachowania jednostek w sposób społecznie pożądany. Czynniki występują w aspekcie statycznym i dynamicznym.

• Aspekt statyczny - system aksjonormatywny.

• Aspekt dynamiczny - społeczne oddziaływanie prewencyjne i represyjne.

• Oddziaływanie prewencyjne - zapobiega zachowaniom dewiacyjnym.

• Oddziaływanie represyjne - gdy stwierdza się rozbieżność między zachowaniem jednostki a wymaganym.

Sankcje społeczne możemy dzielić według różnych kryteriów.

Pozytywne (nagrody) <> Negatywne (kary)

Aktualne <> Perspektywiczne (groźba)

Prewencyjne <> Represyjne

Realne (kara chłosty) <> Symboliczne (ostracyzm towarzyski)

Zachowanie konformistyczne - zachowanie zgodne z przyjętymi regulacjami aksjonormatywnymi.

Zachowanie dewiacyjne (dewiacja - schodzić z drogi) - zachowanie niezgodne z przyjętymi regulacjami aksjonormatywnymi.

Dezorganizacja społeczna.

Kategoryzacja zachowań jednostkowych, grupowych i instytucjonalnych.

• Przestępczość

• Zachowania dezorganizujące rodzinę

• Mogą mieć powody makro-kulturalne np. bezrobocie

• Mogą odsyłać do dewiacji indywidualnych - alkoholizm, przemoc w rodzinie.

• Samoniszczenie

• Alkoholizm

• Narkomania

• Samobójstwa

• Inne autoagresywne zachowania

Dewiacja społeczna

Zachowanie naruszające normę społeczną.

Próby jej wyjaśnienia:

1. Wyjaśnienia biologiczne (Lombrosso, Sheldon) - badanie zależności budowy ciała i uwarunkowań genetycznych, które mogą wpływać na dewiację jednostek.

2. Dewiacja jako czynnik dezintegracji.

Pięć typów reakcji na anomię (wg Roberta Mertona):

• Konformizm

• Innowacja

• Wycofanie

• Rytualizm

• Bunt

• Dewiacja jako zachowanie wyuczone

• Teoria zróżnicowania powiązań Edwina Sutherlanda.

Anomia - pojęcie wprowadzone przez Durkheima - stan nieładu, chaosu. Dotychczas obowiązujące normy i wartości stają się nieaktualne, niejednoznaczne, następuje utrata poczucia dobra i zła, godności. Ludzie widzą, że osoby postępujące niegodnie odnoszą sukcesy. Ludzie przestają się orientować do czego należy dążyć i jakimi metodami. Następuje dezorganizacja członków społeczności.

Robert Merton - anomia, jako stan rozbieżności między wartościami w społeczeństwie a normami prowadzącymi do realizacji celów. Pojawia się, gdy legalne środki odnoszenia sukcesów są ograniczone - nie wszyscy mają dostęp do prawnych środków. Dyskryminacja zawodowa itp. tworzy się wówczas napięcie strukturalne. Istnieje pięć typów postaw związanych z tym napięciem:

• Konformizm - akceptacja celu jako właściwego i posługiwanie się środkami zgodnymi z prawem, by dany cel osiągnąć. (nie jest to dewiacja)

• Innowacja - akceptacja celu, legalne środki zostają wyparte i zastąpione przez środki nielegalne (przestępstwa).

• Rytualizm - rezygnacja z celów, oddanie się tylko prawomocnym środkom np. niewolniczo trzymający się przepisów biurokrata.

• Wycofanie - rezygnacja z gry, odrzucenie zarówno celów zapewniających sukces, jak i środków. Zazwyczaj prowadzi do wykluczenia społecznego (np. bezdomni, sekty).

• Bunt - aktywne odrzucenie systemu norm i wartości lecz z jednoczesnym żądaniem nowych możliwości, wartości, celów i środków umożliwiających ich osiągnięcie.

---