„Zderzenie cywilizacji” - wyjaśnienie pojęcia, przykład Bałkanów.
Teoretycy stosunków międzynarodowych, próbują wyjaśniać złożoną rzeczywistość społeczną i dynamikę zachodzących w niej zmian, stosując pewne kryteria ocen, uznawane przez nich za decydujące dla obserwowanych procesów. Ich następstwem są teorie podstawowe- paradygmaty, rozumiane jako charakterystyczne przekonania, przyjęty sposób widzenia problemów w danej dziedzinie i myślenia na dany temat. Rozkład pozimnowojennego ładu międzynarodowego otworzył dyskusję na temat wpływu różnych czynników na kształtowanie nowego porządku.
Jednym z paradygmatów próbujących zarówno wyjaśnić nową sytuację, jak i prognozować jej rozwój, jest paradygmat cywilizacyjny. Znaczenie kultury oraz paradygmat cywilizacyjny w okresie po zakończeniu zimnej wojny znalazł swoje odzwierciedlenie w debacie, której przewodził profesor Harvardu, Samuel Huntington.
W artykule zatytułowanym Zderzenie cywilizacji ( 1993) oraz w swojej późniejszej książce pod tytułem „Zderzenie cywilizacji i kształtowanie nowego ładu światowego” wydanej w 1996 Huntington zaproponował nowy paradygmat polityki światowej. Należy wspomnieć, że upowszechnionym przez Samuela Huntingtona paradygmatem cywilizacyjnym zajmowali się już znaczenie wcześniej filozofowie historii, min. Niemiec Oswald Spengler, Anglik Arnold Toynbee, Polak Feliks Koneczny, Amerykanin Philip Bagby.
Kim był Samuel Huntington?
Gdy Samuel Huntington opublikował swoją teorię kształtu ładu międzynarodowego po upadku komunizmu był już znanym i cenionym politologiem. Ten urodzony w 1927 roku Amerykanin już w wieku 23 lat wykładał na uniwersytecie. Swój doktorat obronił w 1951 r. na Uniwersytecie Harvarda, a siedem lat później, w 1958 r. zajmował już stanowisko profesora na Uniwersytecie Columbia. Jego praca naukowa została doceniona poprzez powierzenie mu prestiżowego stanowiska Dyrektora Instytutu Studiów Strategicznych Profesora Ohlina (lata 1989-1994), a następnie Prezesa Akademii Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Harvarda.
Samuel Huntington wysuwa tezę, że obecnie, jak i w przyszłości głównym czynnikiem kształtującym sytuacje na świecie będą aspekty dotyczące różnic oraz tożsamości kulturowo cywilizacyjnej. W świecie po zimnej wojnie wytworzyła się unikalna w dziejach sytuacja: świat jest
jednocześnie wielobiegunowy oraz wielocywilizacyjny. Uproszony przez Huntingtona został
obraz społeczności międzynarodowej: państwa współpracują ze sobą w ramach danej cywilizacji, a rywalizują i wywołują konflikty z państwami z wrogich cywilizacji.
Według niego jesteśmy świadkami wyłaniania się nowego ładu światowego opartego na tzw. „kręgach cywilizacyjnych” obejmujących państwa o zbliżonych cechach kulturowych oraz religijnych współpracujących ze sobą i grupującym się wokół podmiotów będących „centrami” tychże kręgów.
S. Huntington wymienia i opisuje osiem kręgów cywilizacyjnych. To one mają stać się przyszłymi najważniejszymi uczestnikami stosunków międzynarodowych. Są to kręgi:
- zachodni- obejmująca Europę Zachodnią i część Wschodniej, prawie cała Ameryka Północna (bez Antyli, Meksyku - Ameryka Środkowa), Australia, Nowa Zelandia, Papua-Nowa Gwinea, Surinam, Gujana Francuska, północne Filipiny (bez wyspy Mindanao zamieszkanej w większości przez muzułmanów).
- chiński- Chiny (bez Tybetu), Półwysep Koreański, Wietnam, Tajwan, Singapur
- japoński - japonia
- muzułmański kraje arabskie, Indonezja, Malezja, południowe Filipiny, Albania, Iran, Pakistan, kraje byłego ZSRR położone w Azji Środkowej, Bangladesz oraz część Indii;
- hinduistyczny- Indie oraz Nepal;
- słowiańsko- prawosławny prawosławna - zasięg tej cywilizacji równa się zasięgowi prawosławia, np.: Rosja (państwo-ośrodek tej cywilizacji[2]), Ukraina, Białoruś, Rumunia[3], Mołdawia, Bułgaria, Macedonia, Serbia, Grecja;
- latynoski- Ameryka Łacińska południowe stanyUSA
-oraz afrykański
!!!!!!!buddyjska - Tybet, Mongolia, Kałmucja, Tuwa, Ałtaj w Rosji, Sri Lanka, Laos, Kambodża, Tajlandia, Bhutan;
W opinii autora duże różnice kulturowe występujące pomiędzy powyższymi kręgami cywilizacyjnymi na ogół nie sprzyjają nawiązywaniu przez nie przyjaznych stosunków. Ponadto w wielu przypadkach czynnikiem negatywnym sa różnice interesów o charakterze: ekonomicznym, demograficznym czy kulturowo społecznym. A zatem do konfliktów międzycywilizacyjnych będzie według S. Huntingtona dochodziło zarówno w makroskali- konflikty pomiędzy państwami- ośrodkami poszczególnych cywilizacji, jak i mikroskali „ konflikty na liniach granicznych (uskokach) wybuchają między sąsiadującymi państwami należącymi do różnych kręgów kulturowych w obrębie jednego państwa oraz między grupami, które na ruinach starych państw usiłują utworzyć nowe….”
Zdaniem autora aktualnie konflikty w mikroskali zdominowane są przez „zachód”,a w mikroskali przez poczynania świata islamskiego.
Na powstanie polityki cywilizacyjnej złożyła się kombinacja czterech procesów, rozgrywających się w ramach systemu międzynarodowego:
1. Względny zmierzch Zachodu
2. rozkwit gospodarki azjatyckiej, w tym gotowość Chin do zajęcia pozycji największego mocarstwa na świecie
3. eksplozja demograficzna w krajach muzułmańskich i związany z nią rozkwit islamu
4. wpływ globalizacji, czyli m.in. niesłychany wzrost ponadnarodowych przepływów handlu, informacji i ludzi
Bałkany
„ Zderzenie cywilizacji na Bałkanach”
Półwysep Bałkański- obszar położony na południowo- wschodniej części Europy. Na obszarze tym znajdują się następujące państwa: Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Grecja, Macedonia, Chorwacja, Serbia i Czarnogóra, Słowenia, a także południowo- wschodni skraj Rumunii i europejska część Turcji.
Obszar Półwyspu Bałkańskiego uznać można za miejsce krzyżowania się różnych wpływów choćby religijnych, politycznych czy kulturowych. W miejscu tym dochodziło i cały czas dochodzi zarówno do konfrontacji, jak i również współistnienia różnych, czasami całkowicie odmiennych kręgów kulturowych.
Bałkany obejmują ziemie, państwa czy narody związane zarówno z tradycją wschodniego czy zachodniego chrześcijaństwa, ale także i islamu.
S. Huntington twierdzi, że m.in. właśnie na Bałkanach ( w Bośni czy Kosowie) dochodziło do najcięższych walk na „granicach cywilizacji”. W Chorwacji walczyły ze sobą z jednej strony władze tego państwa i ludność chorwacka, a z drugiej chorwaccy Serbowie. Natomiast w Bośnie i Hercegowinie rząd bośniacki walczył z bośniackimi Serbami i Chorwatami, którzy oprócz tego rywalizowali między sobą. Z kolei w roli „uczestników drugorzędnych” występowały tam władze Serbii wspomagających swoich rodaków, jak i również władze Chorwacji udzielający pomocy Chorwatom w Bośni. Wspomniane procesy i podziały cywilizacyjne spowodowały, że podczas tych konfliktów wykształciła się również szeroka grupa uczestników „trzeciorzędnych” obejmująca:
-„ po stronie Chorwacji”: Niemcy, Austrię, Watykan, inne europejskie kraje i grupy katolickie, później także Stany Zjednoczone
- po stronie Serbów: Rosję, Grecję i inne kraje prawosławne
- po stronie bośniackich Muzułmanów: Iran, Arabię Saudyjską, Turcję, Libię, i inne kraje islamskie.
Wszystkie walczące narody otrzymywały, zatem znaczącą pomoc od swoich „ cywilizacyjnych pobratymców”
Ponadto Samuel Huntington zwraca uwagę za zachodzące w tym regionie zmiany układu sił oraz sojuszy. Obecnie miejsce sojuszy zimnowojennych zajmują inne, oparte na czynnikach kulturowych.
Powyższe elementy zdaniem autora, w znacznym stopniu można uznać za przykład i potwierdzenie tezy o kształtowaniu się kręgów cywilizacyjnych oraz występowaniu silnych procesów związanych z tożsamością, różnorodnością, a także w niektórych przypadkach i z rywalizacją kulturową.
KRYTYKA:
Teza Huntingtona wzbudziła wiele kontrowersji. Jego krytycy zwrócili uwagę na problemy pojęciowe i empiryczne. Huntington pominął historię współdziałania i syntezy, które zawsze występowały między cywilizacjami.
A. Krzemiński, omawiając koncepcję zdarzeń cywilizacji, zwraca natomiast uwagę m.in. na następujące elementy, które najczęściej stanowiły przedmiot jej krytyki.
1. Zarzut, że S. Huntington stworzył w pewnym sensie ideologię nowego „nacjonalizmu o charakterze globalnym”
2. Pogląd, ze duże ruchy migracyjne powodują, że trudno mówic o wielkich grupach etnicznych przywiązanych do konkretnego terytorium
3. Stwierdzenie, ze do zdarzeń cywilizacji fundamentalistycznej i liberalnej dochodzi przede wszystkim w ramach tych samych kultur, a nie na granicach
4. Opinia głoszącą, iż uczynienie z czynników religijnych głównego paradygmatu konfliktów w XXI wieku nie jest elementem wystarczającym, tak wobec występującej rzeczywistości, jak i nadchodzących wydarzeń