Edukacja polonistyczna
Wymień i omów cele i zasady edukacji językowej
Cele edukacji językowej:
- kompetencja gramatyczna
- kompetencja społeczno-lingwistyczna
- kompetencja dyskursu
- kompetencja strategiczna
- kompetencja analityczna (wewnętrzne użycie języka)
Zasady edukacji językowej:
- uwzględnienie stadiów rozwoju umysłowego dziecka
- poznanie poziomu doświadczeń językowych dziecka i uwzględnienie ich w procesie
edukacyjnym
- poznanie i rozumienie funkcji języka, rozbudzenie świadomości metajęzykowej
- podejmowanie przez nauczyciela działań nastawionych na ciągłe rozwijanie języka
- aktywne uczestnictwo dziecka i nauczyciela w procesie edukacji językowej
- uznanie autoregulacji w procesie uczenia się języka
- podtrzymanie wrodzonej umiejętności dziecka do tworzenia języka
- kształtowanie języka jako specyficzna oferta edukacyjna
Zasadą edukacji językowej jest uznanie swobodnej ekspresji i aktywności własnej dziecka za podstawę działań edukacyjnych.
Celem jest poznanie poziomu doświadczeń językowych dziecka i uwzględnienie ich w procesie edukacyjnym. Zadaniem nauczyciela jest podtrzymanie wrodzonej umiejętności dziecka do tworzenia języka. Należy kierować się zasadą iż uczenie się i rozwiązywanie problemów językowych ma ustępstwo we współpracy z rówieśnikami o większych umiejętnościach oraz przy pomocy dorosłego.
Omów modele nabywania mowy
Behawioralna teoria rozwoju mowy - Behawioryzm (B.F. Skinner)
- Kategoria uwarunkowania - język traktuje się jako zespół nawyków wytworzonych stopniowo w ciągu kolejnych lat życia
Bodziec - reakcja - wzmocnienie
Następuje warunkowanie instrumentalne, które stanowi procedurę nabywania określonych wzorców zachowania werbalnego.
• Rola dziecka - (bierna) - przyswajanie słów wynika z zaspokojenia własnych potrzeb przez dziecko
Źródło - kontakty językowe z innymi ludźmi
Efekt procesu uczenia się - zbiór wyuczonych reakcji werbalnych
Psycholingwistyczna teoria rozwoju mowy (N. Chomsky)
- Kategoria edukacyjna - język jest produktem rozwoju biologicznego jednostki
Aspekty języka:
struktura powierzchowna - mowa
struktura głęboka - system reguł
- Wewnętrzny mechanizm przyswajania języka - to struktura umysłowa, która zawiera wrodzona znajomość gramatyki uniwersalnej, czyli tych aspektów języka, które są uniwersalne dla wszystkich języków świata
Natywizm, a nabywanie mowy
Rola dziecka - (aktywna) - ukierunkowanie aktywności umysłowej na tworzenie systemu językowego: powtarzanie, rozumienie, nabywanie
Źródło - uruchomienie przez dziecko wrodzonego planu mowy, pozwalającego wychwytać wszystkie regularności i coraz lepiej rozumieć powierzchowną i głęboką strukturę języka
Efekt procesu uczenia się - możliwość tworzenia nieskończonej ilości nowych wypowiedzi
Społeczna teoria rozwoju mowy (J. S. Bruner)
- Kategoria kontekstu społecznego - język jest efektem oddziaływań zewnętrznych, interakcja z innymi ludźmi
Formy:
styl mowy dorosłych
dopasowanie czasowe do zachowań dziecka
System wsparcia przyswajania języka obejmuje zbiór strategii stosowanych przez dorosłych by móc i wspierać nabywanie języka przez dzieci.
Podejście społeczno-interakcyjne, a nabywanie mowy
Rola dziecka - (aktywna) - obserwowanie i naśladowanie wzorców zachowań językowych innych osób: naśladownictwo rozszerzające, naśladownictwo odroczone, naśladownictwo wybiórcze
Źródło - interakcje społeczne między dzieckiem, a innymi osobami, które przyjmują rolę interpretatora zachowań językowych dziecka: poprawiają, wzmacniają, dostarczają informacji, komentują
Efekt procesu uczenia się - przetwarzanie przez dziecko wzorów, reguł gramatycznych i stosowanie ich w nowych sytuacjach
Podaj i omów aspekty rozwoju języka
Aspekt semantyczny - wyjaśnia w jaki sposób dziecko przyswaja słowa i ich znaczenie, jakie tworzy i etykietuje kategorie przedmiotu.
Oznaką rozwoju języka w aspekcie semantycznym jest:
*Symptomy: - wzrost sposobu słownikowego
- budowa piramidy znaczeń
- odkrycie symbolicznej funkcji mowy
- świadomość, że każda rzecz ma swoją nazwę
- różnicowanie znaczeń w zależności od kontekstu wypowiedzi
* Błędy: - łączenie wyrazów
- hipergeneralizacje
- hipogeneralizacje
- tworzenie neologizmów dziecięcych
* Mechanizmy: mechanizmami rozwoju języka kieruje zasada:
- zasada całego przedmiotu
- zasada taksonomii
- zasada wzajemnego wykluczania znaczeń
- tworzenie prototypów
- grupowanie obiektów na podstawie cech percepcyjnych i funkcjonalnych
- modelowanie i tworzenie skryptów
- Diagnoza poziomu semantycznego wypowiedzi - obejmuje ocenę zawartości słownika czynnego i biernego, poprawność leksykalną (homonimy, synonimy, kategoryzacja przeciwieństw
Aspekt gramatyczny - wyjaśnia, jak dziecko tworzy struktury językowe (szyk wyrazów, fleksja, słowotwórstwo)
Wymaga jednoczesnego badania kompetencji w sferach: fonologicznej, syntaktycznej, semantycznej.
* Symptomy: - umiejętność różnicowania wyrazów
- łączenie dwóch wyrazów w wypowiedź
- tworzenie sekwencji zastępczych: ciągów dwu- trzyczłonowych
- dostrzeganie różnic znaczeniowych wynikających z miejsca wyrazu w
zdaniu
- przejawianie zachowań językowych o zróżnicowanej strukturze
syntaktycznej
* Błędy: - holofrazy
- mowa telegraficzna
- hiperregulacja
* Mechanizmy: - wrodzone kategorie: klasy form
- wrodzone strategie opanowania reguł językowych
- język opiekunek
- naśladownictwo
- sprzężenie zwrotne
- budowanie rusztowania
- Diagnoza poziomu gramatycznego wypowiedzi - obejmuje analizę składniową wypowiedzi oraz średnią długość wypowiedzi (liczbę wyrazów w wypowiedzi)
Aspekt pragmatyczny - wyjaśnia, jak dziecko używa języka w określonym kontekście, aby proces komunikacji był skuteczny
- Diagnoz poziomu pragmatycznego wypowiedzi - obejmuję analizę poziomu dyskursu narracyjnego, konwersacyjnego, objaśniającego i proceduralnego
Wymaga badania sprawności komunikacyjnej w różnych płaszczyznach językowych: słuchanie, mówieniem czytanie, pisanie.
* Symptomy: - stosowanie komunikacji niewerbalnej: gesty, mimika, dotyk, dźwięk,
pozycja ciała
- korzystanie z komunikacji werbalnej: stopniowe uwzględnienie
słuchacza, złożone style interakcyjne, egocentryczne formy
komunikacji, dostrzeżenie konteksty sytuacyjnego
Rozwój języka uwarunkowany jest przez rodzaj osób nawiązujących kontakt, rodzaj środowiska, rodzaj kontaktu czy cel kontaktu.
Rozwój mowy dialogowej wg Piageta. Działania służące rozwijaniu tej umiejętności.
Według Piageta rozwój mowy dialogowej przebiega w trzech etapach/stadiach:
I stadium - stadium monologu zbiorowego (3-4 lata)
- dziecko mówi do siebie w obecności innych i przyciąga ich zainteresowanie
- brak wzajemnej interakcji
II stadium - (4-7 lat) - następuje wymiana myśli wywołana współdziałaniem
- współdziałanie w działaniu
- następuje wymiana myśli wywołana różnicą w poglądach - kłótnia i dyskusja
pierwotna
III stadium - (powyżej 7 lat) - wymiana myśli wywołana różnicą w poglądach
Celem rozmowy dialogowej jest:
- aktywizacja procesów psychicznych
- przekazywanie informacji i odbieranie informacji
- poszerzanie zasobu słownictwa czynnego i biernego
- kształtowanie poprawności gramatycznej wypowiedzi
- kształtowanie postaw społecznych oraz rozwijanie procesów komunikacji społecznej.
Działania:
- inicjowanie przez dziecko lub nauczyciela samorzutnej rozmowy
- zaplanowanie przez nauczyciela rozmowy na określony cel-temat, ustalone etapy
oraz zorganizowana przestrzeń edukacyjna.
Przedstaw warunki gotowości nauki do czytania
Gotowość psychomotoryczna - wiem jak…
Kształtowanie się u dziecka umiejętności i sprawności, które decydują o sprawnym kojarzeniu znak…ów graficznych i fonicznych.
Dziecko potrafi:
- kojarzyć znaki z dźwiękami, obrazami według określonej zasady
- dziecko posiada prawidłową wymowę
- dziecko rozpoznaje i klasyfikuje według cech różne znaki i symbole graficzne, różnicuje je
- potrafi koncentrować się przez dłuższy czas oraz posiada odpowiednią pojemność pamięci operacyjnej
- dziecko wykazuje prawidłowy poziom percepcji wzrokowej oraz słuchowej oraz posiada właściwą koordynację wzrokowo -słuchowo -ruchową.
Gotowość słownikowo -pojęciowa - mam możliwość…
Stanowi warunek rozumienia czytanego tekstu
Opanowanie umiejętności różnorodnego operowania już posiadanym doświadczeniem psychologicznym i lingwistycznym
Dziecko potrafi:
- wyjaśnić etymologie pojęć
- podejmuje próby interpretowania treści przenośni, przysłów
- swobodnie operuje posiadanym słownictwem
- posiada umiejętności abstrahowania, klasyfikowania, uogólniania i wnioskowania
Gotowość emocjonalno-motywacyjna- chcę…
Stanowi warunek nastawienia dziecka do czytania
Ukształtowanie u dziecka rozumienia użyteczności umiejętności czytania, ukształtowanie pozytywnego stosunku do książki i wzbudzenie zainteresowania motywacji do nauki czytania
Dziecko:
- dąży do rozumienia istoty czytania
- wskazuje różnice pomiędzy czytaniem, a mówieniem
- odróżnia ilustrację, ozdobniki od liter i wyrazów
- wyróżnia formalne cechy tekstu (wiersze, szpalty)
- ma pozytywne nastawienie wobec własnej aktywności
Działania służące rozwijaniu mowy powiązanej w pracy z dzieckiem
Mowa powiązana to konstruowanie dłuższej uporządkowanej wypowiedzi na określony temat.
Opanowanie języka następuje w toku:
- spontanicznej, swobodnej komunikacji werbalnej
- inicjowanych przez nauczyciela opowiadań dziecięcych na określony temat
Jedną z form pracy jest spontaniczna komunikacja werbalna. Tematy dowolne odzwierciedlające myśli, wyobrażenia i przeżycia.
Inna formą rozwijania mowy powiązanej są wypowiedzi inicjowane przez nauczyciela - mogą to być wypowiedzi na temat obrazka, historyjki obrazkowej, opowiadania nauczyciela, przeczytanej zagadki - są lub mogą być inspiracją do dłuższej wypowiedzi.
Obrazek:
- spostrzeganie przedstawionych elementów i ich nazywanie
- ujmowanie faktów
- ustalenie związków między faktami
- domyślanie się przyczyn i skutków
- ocena postępowania
Historyjka obrazkowa:
- opowiadanie sytuacji przedstawionej na obrazkach
- dostrzeżenie potrzeby uporządkowania obrazków
- wskazanie obrazka stanowiącego początek historyjki
- porządkowanie kolejnych obrazków, wskazanie związków przyczynowo-skutkowych
- opowiadanie całości przebiegu zdarzeń
- nadanie tytułu historyjce obrazkowej
Opowiadanie nauczyciela:
- prezent opowiadanie
Przedstaw istotę czytania i jego aspekty
Istota czytania:
Proces czytania to współdziałanie właściwości psychicznych człowieka, analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetycznego oraz sprawnego przebiegu procesów myślowych odpowiedzialnych za prawidłowa analizę i syntezę informacji ich przetwarzanie i kojarzenie ze wcześniejszym doświadczeniem.
Czytanie odbywa się w trzech aspektach:
aspekt techniczny - Jak? - jak to się dzieje, że czytam czyli kojarzenie znaków graficznych z fonicznymi - technika czytania
aspekt semantyczny - Co? - co ja czytam - czyli rozumienie tekstu - dekodowanie znaków graficznych i fonicznych
aspekt krytyczno-twórczy - Po co? - po co ja czytam - czytanie krytyczne i twórcze - refleksyjny stosunek do odczytywanych treści i ich znaczenia.
Omów ćwiczenia słuch fonematycznego
Ćwiczenia słuchu fonematycznego przygotowują do nauki czytania i pisania.
Słuch fonematyczny to taki, gdzie w strumieniu dźwięków mowy ludzkiej można wyodrębnić składniki nic nie znaczące - fonemy oraz składniki znaczące czyli wyrazy, zdania.
wyodrębnianie zdań z tekstu (układanie tyle elementów, ile usłyszało się zdań w wypowiedzi)
wyodrębnianie wyrazów w zdaniu
wyodrębnianie sylab w wyrazie
wyodrębnianie głosek
uświadomienie, że wyraz składa się z głosek
Wyodrębnienie głosek na początku wyrazu (nagłosie)
Wyodrębnienie głosek na końcu wyrazu (wygłosie)
Wskazanie głosek w środku (w śródgłosie)
Liczenie głosek i zabawy głoskami
Omów ćwiczenia spostrzegawczości wzrokowej i słuchowej
* Ćwiczenia rozwijające spostrzegawczość wzrokową:
Doskonalenie analizatora wzrokowego do rozpoznawania i zapamiętywania liter. Uczą dziecko wskazywania wyrazów, zwracania uwagi na kolejność wyrazów i rozpoznawanie zdań w tekście.
Rodzaje ćwiczeń, np.
- rozmowy na temat dowolny
- rozmowy na temat historyjek obrazkowych
- porównywanie obrazków - różnice i podobieństwa
- dopełnianie brakujących elementów
*Ćwiczenia rozwijające sprawność słuchową:
Dotyczą usprawnienia analizatora słuchowego - słuchu fizycznego i muzycznego.
Ćwiczenia na rozpoznawanie odgłosów z przyrody, otoczenia, czy odgłosy związane z wykonywaniem czynności. Określenie rodzaju dźwięków, źródła dźwięków, natężenie dźwięku ich długość, różnicowanie dźwięków i identyfikowanie dźwięków, odtwarzanie dźwięków - wysokie i niskie.
Wprowadzenie nowej litery wg Przyłupskich
Wielozdaniowe wypowiedzi na określony temat i wyłonienie wyrazu podstawowego
Analiza i synteza słuchowa wyrazu podstawowego
Wybrzmiewanie całego wyrazu
Podział wyrazów na sylaby
Wyodrębnianie głosek w wyrazie podstawowym
Budowa schematu z białych kartoników
Wyodrębnianie samogłosek i spółgłosek
Analiza i syntez wzrokowa wyrazu podstawowego
Podpisywanie obrazka znanymi literami drukowanymi
Pokaz nowej litery i uzupełnienie tą literą wyrazu podstawowego
Tworzenie sylab
Tworzenie wyrazu z sylab
Ćwiczenia w rozpoznawaniu i czytaniu nowej litery w sylabach, wyrazach i tekście
Odmienna metoda nauki czytania - założenia i etapy
Założenia:
- pismo tworzy swoisty łańcuch komunikacyjny, którego ogniwami są znaki graficzne
- litery stanowią oddzielne elementy podczas, gdy pomiędzy głoskami występują wzajemne zależności
- w celu rozpoznania liter uruchamiamy jedynie analizator wzrokowy; analiza i synteza są zbędne podczas czytania
- wyeliminowanie kształtowania świadomości fonologicznej na rzecz sfery znaczeniowej poprzez rozpoznawanie związków między wyrazem, a desygnatem
Etapy:
- poznanie zapisu graficznego własnego imienia połączone z jego całościowym wybrzmiewaniem i rozpoznawaniem znaczenia
- dostrzeganie różnic pomiędzy zapisem poszczególnych liter w wyrazie
- rozpoznawanie swojego imienia wśród innych imion. Celem jest pobudzenie sfery intelektualnej i afektywnej na widok graficznego symbolu samego siebie.
Racławski założenia i etapy
Założenia:
- łączenie czytania z pisaniem opiera się na klockach LOGO
- inne rozumienie fonemu/klasa głosek spokrewnionych akustycznie
- rozwijanie słuch w dwóch aspektach:
* fonemowym - zdolność do kwalifikowanie głosek jako przynależnych do określonych klas głosek
* fonetycznym - różnicowanie cech głosek, czyli różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy
Etapy:
- analiza i synteza słuchowa wyrazów
* sylabowa
* fonemowa
* morfemowa
* logotomowa
* logatomowo - fonemowa
- wiązanie fonemu z odpowiednią literą
* wprowadzanie samogłosek
* wprowadzanie spółgłosek w odpowiedniej kolejności
* litery różniące się kształtem
* litery o podobnym kształcie
* litery różniące się znakiem diakrytycznym
* wprowadzenie dwuznaków
* wprowadzenie trójznaków
Nabywanie umiejętności czytania:
- ślizganie się z litery na literę
- globalne czytanie wyrazów o dużej frekwencji
- płynne czytanie wyrazów
Cieszyńska
Celem jest wczesne rozpoczęcie nauki czytania i zwiększenie zasobu słownictwa, budowanie systemu językowego - efektem ma być czytanie ze zrozumieniem
Zakłada się, że:
- sylaba, a nie fonem jest najmniejsza jednostką percepcyjną wyróżnianą przez
dziecko
- sylaby pełnią funkcje prototypu służącego do odczytywania wyrazów
Założenia metody symultaniano -sekwencyjnej:
- czytanie globalne (prawa półkula) - przetwarzanie informacji, kontrolowanie
kierunku czytania
- czytanie linearne-sekwencyjne przetwarzanie informacji, kontrolowanie
następstw liter
- litery wprowadzane są zgodnie z mechanizmami rozwoju mowy dziecka od
samogłosek i wyrażeń dźwiękonaśladowczych sylab do wyrazów
- tekst pisany odtwarza strukturę języka mówionego, naturalna łatwość
przyswajania
Nauka czytania odbywa się w etapach:
- powtarzanie
-rozumienie
- nazywanie
od samogłosek prymarnych do sylaby otwartej e, o, pi, be, mu
od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów opa, opo, upu
czytanie sylab zamkniętych
czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych, np. but, mądry, wziął, pan, nos
samodzielne czytanie tekstów (dotyczące przeżyć i doświadczeń bliskich dziecku)
Istota procesu pisania oraz jego aspekty
Proces pisania polega na wykonywaniu określonych ruchów ręki, dzięki którym kreśli się litery połączone w wyrazy. To wyobrażenie graficzne, słuchowe i ruchowe.
Aspekty procesu pisania:
aspekt psychologiczny - dotyczy analizy i syntezy słuchowej, wzrokowej i ruchowej
aspekt fizjologiczny - dotyczy złożonych pobudzeń nerwowych, ich integracji w korze mózgowej i w aspekcie ruchowym ręki
aspekt motoryczny - obejmuje dużą i małą motorykę
Omów 4 grupy ćwiczeń wyrabiających gotowość do pisania
- Ćwiczenia wspomagające gotowość do pisania to ćwiczenia w orientacji w przestrzeni, świadomość własnego ciała i postrzeganie w przestrzeni.
ćwiczenia w rozpoznawaniu kierunków: prawo, lewo, na wprost, góra, dół, przed, za
odróżnianie stron ciała i poszczególnych jego części, co wpływa na kształt liter, ich łączenie, prowadzenie kreski
- usprawnianie lewej ręki
Włączenie dwóch mechanizmów motorycznych związanych z aktem pisania mających wpływ na posługiwanie się przyborem do pisania i na kształt liter
ćwiczenia we właściwym trzymaniu przedmiotów o różnej wielkości i manipulowanie nimi
ustawianie przedmiotów wzdłuż wytyczonej linii, separacja ruchów, czyli wprowadzenie w ruch wybranej części ciała w sposób niezależny od ruchów innych części ciała
Ćwiczenia te wpływają na doskonalenie gestów, przygotowanie do szybkich ruchów i zwiększenie siły palców i uelastycznienie.
- rozwijanie pamięci ruchowej
Zachowanie w wyobraźni pewnych obrazów ruchowych, schematów działania
ćwiczenia - zagadki ruchowe oparte na wyobrażeniach znanych dzieciom przedmiotów i czynności
Obserwowanie oraz aktywne towarzyszenie osobie dorosłej podczas pisania.
Wpływa na płynność i ciągłość ruchów, na swobodę wykonywania sekwencji ruchów.
- koordynacja wzrokowo-ruchowa
Współdziałanie analizatora wzrokowego, kinestetyczno-ruchowego
ćwiczenia:
zabawy naśladowcze
zabawy zręcznościowe związane z dużą motoryka
zabawy zręcznościowe związane z małą motoryką
Wpływają na różnicowanie siły i kierunku ruchu ręki, świadomą kontrolę wzrokową wykonywanych ruchów.
9