Inflacja markowa i bilonowa w PL (1918-1925)
Wojna PL-bolszewicka oraz stan zagrożenia ze strony Niemiec spowodowały, że skarb państwa został nadmiernie obciążony wydatkami wojskowymi. W 1918-20 przeznaczano na nie blisko ½ budżetu państwa. Wydatki pokrywano przez kredyty w Polskiej Kasie Pożyczkowej oraz zabieganie o pomoc zagran. W latach 1919-21 PL uzyskała kredyty T na sumę 265M $ (95% USA).
W szybkim tempie rosły wydatki rządu. Znaczne środki pochłaniała odbudowa przemysłu. Udział wydatków wojsk. obniżył się po 1921 do 30-40%, ale nadal był wysoki. Do końca 1921 10% wydatków przeznaczano na obniżenie cen żywności. W 1922 deficyt budżetowy wynosił 445 bilionów marek pl, a w 1923 (bez grudnia) 33 tryliony. W sytuacji gdy kraj cierpiał na niedobór kapitałów, rząd podjął decyzję o wzmożonym druku pieniędzy papierowych.W 1919 w obiegu było 5316M marek a w 1923 aż 125 371 955M. Wzrostowi ilości pieniędzy nie towarzyszyło zwiększanie masy towarowej na rynku, w związku z czym błyskawicznie rosły ceny (spadała wart. nabywcza pieniądza). W 1918 kurs $ wynosił 9mkp a w 1923 - 6,375M. Społeczeństwo płaciło swoisty podatek inflacyjny (1923 - 5,2$ na mieszkańca). Inflacja umożliwiła przemysłowcom obniżanie wydatków na płace robotników. W 1922-23 nastąpiła obniżka płac realnych (o 42% w porównaniu z 1921). Pogorszenie się warunków bytowych robotników zaowocowało licznymi strajkami (1921-720; 1923-1273).
Inflacja miała też kilka pozytywnych skutków dla gospodarki:
wpływa korzystnie na koniunkturę przemysłową (kredyty państwowe, których wartość malała)
malały obciążenia podatkowe
zmniejszały się koszty transportu
sprzyjała eksportowi towarów za granicę (inflacyjna premia eksportowa)
W 1923 74% wydatków budżetu pokryto z dodrukowywania marek. Tempo wzrostu cen wyprzedziło jesienią 1923 tempo wzrostu kursu dolara. Zanikła eksportowa premia inflacyjna oraz kredyt. W listop. 1923 doszło do krwawych starć między robotnikami a wojskiem. Rząd Wincentego Witosa podał się do dymisji. 18 grudnia 1923 premierem został Władysław Grabski.
Wprowadzono podatek majątkowy, którym obciążono właścicieli przedsiębiorstw przem., handl., gospodarstw rolnych, domów itd. o wartości ponad 10K fr szwajcarskich. Ustawa o podatku majątkowym upoważniała rząd do pobrania 1 mld fr szwajc. w złocie w 1924-26. Jednocześnie rząd podjął działania mające na celu zwiększenie przychodów kolei państwowych i zmniejszenie wydatków w admin. Powodzenie reform zależało od szybkości działania. Rząd zwrócił się do Sejmu o pełnomocnictwa umożliwiające wydanie rozporządzeń z mocą ustawy w sprawach reform (uzyskał na 6 mies.). Przystąpiono do przeprowadzania reform.
Rząd przeznaczył rezerwy obcych walut na interwencję giełdową. PL Krajowa Kasa Pożyczkowa zaczęła sprzedawać na giełdzie warszawskiej dolary i funty. Chciano zahamować dalszy spadek kursu mkp. W końcu stycznia kurs USD ustabilizował się. W lutym rząd wstrzymał druk marek na cele budżetowe. Po raz pierwszy od zakończenia wojny dochody państwa przewyższyły wydatki. Zahamowano nieustanny wzrost cen. Wzrosło zaufanie robotników do rządu. Wielki kapitał (tzw. Lewiatan) chciał przerzucić cały ciężar reform na robotników.
Zahamowanie inflacji umożliwiło przeprowadzenie reformy walutowej. Markę zastąpiono złotym, którego wartość zabezpieczyły rezerwy złota i dewiz. W pł. kwietnia 1924 utworzono Bank Polski z wyłącznym prawem emisji banknotów. Z uzyskanych środków (z PKKP i rezerwy dewizowe) zapewniono pokrycie w wys. 87,3% (statut wymagał 30%). Dawało to złotemu stabilność. Ustalono, że 1 zł będzie miał 1,8M mkp. Marka polska 1 lipca 1924 utraciła moc środka płatniczego. Malały wpłaty z tytułu podatku majątkowego (głównie wlk. kapitał niem.).
Pierwszy etap reform walutowych zakończył się powodzeniem. Dochody skarbu wzrosły, Polska otrzymała niewielkie pożyczki zagranicznie (dillonowska i zapałczana), koniuktura uległa lekkiej poprawie. Pierwsza pł. 1924 przyniosła wzrost płac realnych.
Nie udało się jednak osiągnąć równowagi budżetu i w pł. 1925 nastąpiła inflacja złotego (tzw. inflacja bilonowa, z powodu nadmiernej emisji bilonu). Inflację tę udało się zahamować w 1926 i kurs zł ustabilizował się na poziomie ok. 40% niższym od parytetu z 1924.
Reforma walutowa przeprowadzono bez pomocy kapitału zagran. była wielkim dziełem, które uratowało PL od katastrofy gospodarczej. W 2.pł.1924 po okresowej poprawie koniunktury tendencja ta uległa zahamowaniu i w ciągu 4 mies. 1925 wytwórczość spadła o 20%. Przyczyny załamania się prod.:
malejący popyt na art. przem.
trudności w otrzymywaniu tanich kredytów
spadek eksportu
wojna gospodarcza PL-niemiecka
W 1925 upłynął termin konwencji na mocy której Niemcy musieli importować z PL węgiel. Niemcy wstrzymali jego przywóz, wobec czego PL zdecydowała się na kroki odwetowe i zakazała przywozu z Niemiec wielu art. Rząd niem. dążył w ten sposób do załamania gospod. PL i zmiany granic. Na początku lat '30 konflikt uległ złagodzeniu, ale wojna celna poważniej dotknęła gospodarkę PL niż Nie.