ADMINISTRACJA PUBLICZNA i POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE
Prawo administracyjne określa zasady funkcjonowania administracji publicznej.
Ministrare = służyć, wykonywać, przedrostek „ad” wzmacnia to pojęcie.
ADMINISTRACJĄ PUBLICZNĄ jest działalność państwa, której przedmiotem są sprawy:
objęte zadaniami władzy wykonawczej, w zasadzie nie będące zadaniami władz sądowniczej i prawodawczej; administracja publiczna niekiedy może jednak obejmować pewne elementy działalności prawodawczej i sądowniczej; co prawda tak pojęta administracja wykazuje wspólne cechy z władzą sądowniczą (podlega ustawom), tyle że funkcjonariusze administracji publicznej nie są niezawiśli,
stosunku pomiędzy państwem a podmiotem prawa (inną jednostką organizacyjną); państwo - kierując się potrzebą zapewnienia szeroko pojmowanego bezpieczeństwa (socjalnego, ekonomicznego, porządku publicznego, ochrony środowiska itd.) reguluje (określa zasady wykonywania) wolności i swobód, w tym obywatelskich (ekonomicznych, socjalnych).
Cechami charakteryzującymi administrację publiczną są:
służebna funkcja w stosunku do społeczeństwa, polegająca na regulowaniu spraw publicznych, tj. takich, które mogą dotyczyć ogółu (ale ten zakres ciągle się zmienia); co prawda państwo wycofuje się z niektórych sfer (np. prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie górnictwa), ale ciągle pojawiają się nowe - np. GMO),
konkretyzacja abstrakcyjnych rozwiązań prawa przez odniesienie ich do sytuacji jednostkowych (wykonywanie ustaw), co (jak się uważa) wymaga ujednolicenia mechanizmów działania, co nie jest możliwe bez hierarchicznego podporządkowania,
organizowanie niektórych działań (oświata publiczna, drogi publiczne) niezbędnych dla rozwoju społecznego bądź stwarzanie warunków zachęcających do ich realizacji (autostrady itp.),
władztwo administracyjne (przymus, imperium) w celu realizacji niektórych zadań państwa, które w dodatku może być stosowane z własnej inicjatywy organu administracji publicznej,
domniemanie ważności aktów podejmowanych przez organy administracji publicznej.
METODY DZIALANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
władcza; ingeruje w sferę praw (wolności) jednostki, zwłaszcza ją ograniczając bądź wyznaczając granice (sposób) ich wykonywania (np. wywłaszczenie nieruchomości, pozwolenie emisyjne, koncesja),
świadcząca; zapewnia jednostce określone korzyści bądź stwarza warunki do ich osiągnięcia (np. opieka społeczna, renty-emerytury); sposób realizacji tych działań zależy od modelu państwa (np. opiekuńcze),
niewładcza; działa w oparciu o mechanizmy zmierzające do stwarzania zachęt w celu osiągnięcia pożądanych celów.
Te kryteria (mechanizmy) mogą się zazębiać, czego przykładem może być np. budowa sieci wodociągowej przez gminną jednostkę organizacyjną.
PRAWEM ADMINISTRACYJNYM
jest zespół norm prawnych, które regulują opisane wyżej funkcje administrowania.
Określają one:
organizację organów administracji publicznej (ustrojowe prawo administracyjne),
rozwiązania dotyczące poszczególnych działów administracji publicznej, czyli zasady ingerencji państwa w sferę praw i wolności konstytucyjnych (materialne prawo administracyjne),
zasady postępowania organów administracji publicznej w celu realizacji norm materialnego prawa administracyjnego (procesowe prawo administracyjne),
W praktyce większość ustaw tworzących prawo administracyjne:
zawiera rozwiązania dotyczące tych wszystkich 3 segmentów, a w dodatku
ma charakter kompleksowy, posługując się jednocześnie również cywilno i karnoprawną metodą regulacji prawnej określonych rodzajów stosunków społecznych.
Nie istnieje tzw. „część ogólna” prawa administracyjnego (inaczej niż w prawie cywilnym, karnym), co w powiązaniu z rozproszeniem źródeł prawa powoduje, że wiele ocen odnoszonych nawet do kwestii o charakterze kluczowym ma charakter dyskusyjny.
Powoduje to, że zwięzłe omówienie źródeł prawa administracyjnego jest niezwykle trudne.
Co prawda można tu odesłać do uwag poświęconych „ogólnej” problematyce źródeł prawa, tyle że w odniesieniu do stosunków administracyjnoprawnych odnotować należy:
znaczącą rolę prawa miejscowego (np. uchwała rady gminy w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego),
istnienie tzw. „prawa wewnętrznego” (zalecenia, wytyczne), które jednak nie wiąże stron.
W odniesieniu do prawa wewnętrznego kryterium je wyróżniającym jest adresat normy prawnej, tj.:
przede wszystkim pracownik organu administracji publicznej (podmiot podporządkowany organowi),
dyskusyjne, czy ci, którzy korzystają z działalności organu.
Przykładami mogą być:
- statuty niektórych organów (np. ministerstwa, urzędu wojewódzkiego).
W zasadzie nie można w ten sposób regulować praw i obowiązków podmiotów nie podporządkowanych. W zasadzie, bo. np. regulamin określający zasady ustalania godzin pracy bądź obiegu dokumentów mogą pośrednio powodować taki skutek. Nie mogą one natomiast być powoływane jako podstawa decyzji administracyjnych.
Opisane zadania administracji realizowane są przez:
organy administracji rządowej,
organy administracji samorządowej, oraz
wyjątkowo inne podmioty (np. niektóre organizacje pozarządowe, adresat koncesji na budowę - eksploatację autostrady).
Ich działalność jest kontrolowana w drodze instancyjnej oraz przez sądy administracyjne.
Organ administracji publicznej jest natomiast wyodrębnioną (organizacyjnie) częścią aparatu państwa sprawującego władzę wykonawczą,
o takim wyodrębnieniu przesądza ustawa,
działa w imieniu i na rzecz państwa,
może działać władczo (tj. przymusić podmiot prawa do określonego zachowania się).
Kto jest takim administracji, przesądza ustawa.
FORMY DZIAŁANIA ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Kluczowa zasada:
organ może działać tylko na podstawie prawa i w jego granicach (art. 7 Konstytucji, art. 6 k.p.a.),
milczenie ustawy oznacza, że organ administracji nie może działać władczo.
Te działania dzielą się na:
czynności prawne (tj. polegające na objawieniu woli organu, zmierzającej do powstania określonych skutków prawnych), mogą mieć charakter władczy bądź niewładczy,
inne, tj. zwłaszcza o charakterze organizatorskim, materialno-techniczne (np. polegające na prowadzeniu rejestrów, w tym nakazanych przez ustawę).
Akty administracyjnoprawne można podzielić na:
indywidualne (tj. skierowane do imiennie określonych adresatów), przede wszystkim są nimi decyzje administracyjne (inne podobne rozstrzygnięcia) oraz akty egzekucyjne,
generalne (tj. skierowane do bliżej nieokreślonego kręgu osób).
WŁAŚCIWOŚĆ ORGANU ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
rzeczowa (określa rodzaj spraw, np. ochrona środowiska, podatek od nieruchomości),
miejscowa (terytorialna) określa jednostkę podziału terytorialnego, w granicach której organ administracji może realizować swą właściwość rzeczową (np. wedle KPA dla spraw dotyczących nieruchomości jest to organ właściwy dla miejsca jej położenia; dla osób - miejsca zamieszkania bądź siedziby; gdy się nie da ustalić - to właściwy dla Warszawy-Śródmieście czyli wg lokalizacji PKiN),
instancyjna (zakłada wielostopniową strukturę organów administracji publicznej i rozstrzyga, który organ w II instancji jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy); np. wedle KPA organami wyższego stopnia stosunku do organów jednostek ST w zasadzie są SKO, chyba że ustawa stanowi inaczej, dla wojewodów - ministrowie itd.,
funkcjonalna, tj. ustala, który z wewnętrznych organów („podorgan” - np. dyrektor wydziału, dyrektor departamenty) jest właściwy do załatwienia sprawy, w zasadzie to kryterium pozostaje jednak bez znaczenia dla strony (czy decyzje wójt wyda samodzielnie czy urzędnik w imieniu wójta, czy minister czy dyrektor departamentu działający z upoważnienia ministra).
„Przenoszenie właściwości” pomiędzy organami administracji publicznej, najczęściej w drodze tzw.:
zadań zleconych (ale tylko przez ustawę),
porozumień (ale co do zasady tylko wówczas gdy ustawa dopuszcza).
KONTROLA i NADZÓR w ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
KONTROLA:
badanie określonego stanu faktycznego z wzorcem wynikającym z ustawy, zwłaszcza pod kątem widzenia tych elementów stanu faktycznego, które nie sa zgodne z tym wzorcem z tym wzorcem,
inaczej należy ustalić: jak jest i jak powinno być, uchwycenie różnicy,
w razie wykazania braku zgodności nie można zastosować sankcji, co najwyżej powiadomić organ, który takie sankcje może wdrożyć.
O tym, który organ jest właściwy do kontroli i jakie mu w związku z jej przeprowadzeniem przysługują uprawnienia, przesądza ustawa (np. NIK, częściowo wojewoda).
NADZÓR:
zawiera w sobie kontrolę, ale z prawem podejmowania działań zmierzających do usunięcia nieprawidłowości wykazanych w czasie kontroli,
o rodzajach tych środków „dyscyplinujących” oraz organach właściwych do ich wdrożenia przesądza treść ustawy (np. organ nadzoru górniczego).
ADMINISTRACYJNE PRAWO MATERIALNE:
jest niesłychanie rozproszone,
tworzy je liczne ustawy dotyczące „administracji publicznej”, zwłaszcza takiej, których przedmiotem są:
finanse publiczne (w tym podatki),
bezpieczeństwo wewnętrzne państwa,
bezpieczeństwo militarne,
zabezpieczenie społeczne,
ochrona środowiska,
bezpieczeństwo w ruchu drogowym,
ochrona przeciwpożarowa itd.
Zakres tych spraw nieustannie ulega zmianom, zarówno w wyniku:
jurydyzacji życia,
wycofywania się państwa z niektórych dotychczasowych sfer administracji publicznej.
ADMINISTRACYJNE PRAWO PROCESOWE tworzą:
kodeks postępowania administracyjnego (u. z dnia 14 czerwca 1960, Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm. - KPA) regulujący tzw. ogólne postępowanie administracyjne,
przepisy szczegółowe, stanowiące bądź to odrębne ustawy (np. ordynacja podatkowa), bądź fragmenty niektórych ustaw (np. w odniesieniu do postępowania w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko),
o ile brak przepisów szczegółowych - stosuje się KPA.
OGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE:
KPA reguluje przede wszystkim postępowanie w sprawach:
indywidualnych z zakresu administracji publicznej, rozstrzygane w drodze decyzji administracyjnych (np. pozwolenie na budowę, pozwolenie na usunięcie drzewa, stwierdzenie uprawnienia do kierowania pojazdami),
wydawania zaświadczeń.
PODSTAWOWE ZASADY OGÓLNEJ PROCEDURY ADNMINISTRACYJNEJ:
działanie na podstawie prawa (art. 6), a zatem np. organ nie może uzależniać decyzji od przesłanek nie wynikających z prawa; co prawda podobna zasada wypowiadana jest w niektórych rozwiązań szczegółowych, tyle że są one w świetle jej art. 6 KPA oraz art. 7 Konstytucji zbędne,
obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy (tzw. zasada prawdy materialnej, art. 7 i 77 KPA),
obowiązek organu informowania strony o okolicznościach mogących wpłynąć na ustalenie jej praw-obowiązków będących przedmiotem postępowania (art. 8 KPA),
zapewnienie stronie czynnego udziału w każdym stadium postępowania, a przed podjęciem decyzji możliwości wypowiedzenia się co do zebranych w sprawie materiałów (art. 10 KPA); konsekwencją jest obowiązek pisemnego powiadamiania stron o czynnościach organu oraz podjętych decyzjach; gdy w sprawie występuje wiele stron jest to b. kłopotliwe,. Dlatego coraz częściej ustawy dopuszczają tryb takich powiadomień w drodze obwieszczeń dokonywanych w drodze publicznej,
dwuinstancyjności postępowania (art. 15 KPA); niekiedy wyjątki i tzw. tryb „łamany”, kiedy to od decyzji organu I instancji nie przysługuje odwołanie, ale prawo skierowania sprawy do sądu,
szybkości postępowania (zasadą jest nakaz NIEZWŁOCZNEGO załatwiania spraw; gdy potrzebne postępowanie wyjaśniające - w ciągu 1 miesiąca, gdy szczególnie zawiła - 2 miesiące), mogą być jednak dłuższe terminy, ale organ musi zawiadomić, uchybienie tym wymaganiom uzasadnia zażalenie na bezczynność (w praktyce określane jako „skarga na bezczynność),
pisemności (rzadkie wyjątki od tej zasady, przeważnie w sprawach nagłych, art. 14 KPA),
trwałości decyzji ostatecznej; decyzja ostateczna może zostać zmieniona bądź uchylona tylko wyjątkowo, w sytuacjach wyraźnie określonych prawem, zwłaszcza gdy jest wadliwa, są jednak wyjątki w obie strony; niekiedy taka możliwość dodatkowo podlega ograniczeniom w czasie (np. decyzja ustalająca lokalizację drogi publicznej) bądź wręcz przeciwnie - katalog sytuacji pozwalających na zmianę (uchylenie) decyzji ostatecznej jest poszerzony (np. w zakresie ochrony środowiska),
sądowej kontroli decyzji administracyjnych (art. 16 KPA),
bezstronności organu (nakaz wyłączenia - art. 24 KPA),
odformalizowania postępowania, zasada falsa demonstriatia non nocet j (błędne określenie - nazwanie nie szkodzi) jako konsekwencja zasady że to kodeks dla ludu, np. uzasadnienie nie wymaga uzasadnienia, wystarczy by strona dała wyraz swemu niezadowoleniu z decyzji; ta ostatnia zasada niekiedy ulega wyłączeniu, kiedy to odwołanie musi zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne
WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA:
na wniosek strony, bądź
z urzędu przez organ administracji.
O wszczęciu postępowania zawsze należy zawiadomić strony (art. 61 KPA).
Strona:
jest nim ten, kto żąda czynności organu administracji bądź wynik postępowania dotyczy jego praw (obowiązków) - art. 28 KPA.
Strona w znaczeniu:
materialnym (gdy ma interes prawny),
procesowym (każdy, kto żąda, niekoniecznie mając w tym interes prawny).
Ustalenie szczegółów niekiedy jest dość trudne, bo o tym, kto jest stroną postępowania, organ administracji może przesądzić dopiero przez podjęcie decyzji..
Podmiot na prawach strony:
nie reprezentuje interesu własnego, a ”publiczny”,
nie jest stroną (bo nie ma w tym własnego interesu), ale ma prawa takie, jak strona.
Mogą nimi być
organizacja społeczna (art. 31 KPA); organ orzekający w sprawie uznaniowo dopuszcza do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celem statutowym i za dopuszczenie przemawia interes społeczny.
organizacja ekologiczna; wedle prawa ochrony środowiska jest to organizacja społeczna, której celem jest ochrona środowiska.
Na prawach strony w postępowaniach administracyjnych mogą nadto brać udział:
prokurator (art. 180 KPA),
rzecznik praw obywatelskich,
czasami inne określone ustawą podmioty bądź organy administracji publicznej (np. wojewódzki inspektor ochrony środowiska).
ODFORMALIZOWANIE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO
nakaz pouczania strony o jej prawach i obowiązkach,
dopuszczalność składania podań do protokołu,
brak obowiązku szczegółowego uzasadnienia środków zaskarżania decyzji (wystarczy gdy strona napisze że jest niezadowolona z decyzji - ale coraz częściej pojawiają się wyjątki nakazujące uzasadnienie faktyczne, prawne oraz wskazanie dowodów na poparcie stanowiska odwołującego się),
FORMA WNIOSKU o wszczęcie postępowania - w zasadzie jest dowolna.
Niekiedy ustawa formułuje jednak wymagania dot. wniosku, np. dotyczącego:
pozwolenia emisyjnego,
pozwolenia na budowę,
odwołania od decyzji podatkowej.
Nieuzupełnienie braków formalnych podania (wniosku) mimo wezwania uzasadnia pozostawienie sprawy bez rozpoznania (art. 64 KPA).
Gdy wniosek został złożony do organu niewłaściwego w sprawie
w drodze postanowienia należy przekazać właściwemu organowi,
to postanowienie podlega kontroli instancyjnej (65 KPA).
Organ ma obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy (7 i 77 KPA).
Niekiedy ustawa wymaga przeprowadzenia określonych dowodów
np. w postaci raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko jako elementu wniosku o podjęcie decyzji w sprawie środowiskowych uwarunkowań przedsięwzięcia.
WSPÓŁDZIAŁANIE w postępowaniu administracyjnym - jeżeli ustawa uzależnia podjęcie decyzji od
uzgodnienia, lub
opinia,
innego organu administracji publicznej
czas 14 dni, niekiedy pod rygorem niewzruszalnego domniemania zgody,
forma postanowienia podlegającego kontroli instancyjnej (art. 106 KPA)
DECYZJA
Organ administracji załatwia sprawę w drodze decyzji,
dopiero po wszechstronnym wyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy,
różne nazwy - decyzja, koncesja, zezwolenie, pozwolenia, nakaz itp.
Rodzaje decyzji:
uznaniowe (większość); albo ustawa w ogóle nie określa przesłanek podjęcia decyzji, albo pomimo ich zaistnienia pozwala na odmowę decyzji, zazwyczaj w razie ujawnienia okoliczności o charakterze nadzwyczajnym; o ile jednak organ nie wykaże przesłanki negatywnej uzasadniającej odmowę, ma obowiązek orzec zgodnie z wnioskiem,
związane; jeżeli spełnione są przesłanki niezbędne do ich podjęcia, takie decyzje musza zostać wydane.
ELEMENTY decyzji:
oznaczenie organu,
wskazanie podstawy prawnej,
zawsze musza być dwie - procesowa i materialnoprawna,
o ile podstawa istnieje, ale nie została powołana w decyzji, nie wpływa to na jej ważność.
wskazanie istoty rozstrzygnięcia (nakaz, zakaz, inny mechanizm regulacyjny),
uzasadnienie,
pouczenie o środkach i terminach zaskarżenia,
podpis pracownika ze wskazaniem nazwiska, imienia, stanowiska itd.,
wielokrotnie ustawy formułują dalsze wymagania szczegółowe.
Problem decyzji ukrytych
np. zwykłe pismo odmawiające żądanego rozstrzygnięcia, nie powołujące podstawy prawnej, nie zawierające zwrotu „decyzja”, nie informujące o możliwości i trybie zaskarżenia, podobnie gdy takie pismo wprowadza nakaz lub zakaz, w istocie jest decyzją, tyle że wadliwą.
POSTANOWIENIA
w zasadzie mają charakter niemerytoryczny, zwłaszcza wpadkowy,
np. wynik współdziałania, dopuszczenie organizacji społecznej, przeprowadzenie dowodu,
podlegają zaskarżeniu (zażalenie 7 dni) tylko jeżeli ustawa wyraźnie tak stanowi.
PROBLEM OBROTU DECYZJĄ (wynikającymi z niej skutkami):
taki obrót jest niedopuszczalny, chyba że ustawa stanowi inaczej,
o ile jest dopuszczalny - następuje ex lege (np. przy pozwoleniu wodnoprawnym - następca adresata takiego pozwolenia wstępuje w prawa swego poprzednika) bądź ex decisio (np. koncesja na działalność regulowaną prawem geologicznym i górniczym) bądź w wyniku innych zdarzeń (np. w razie połączenia spółek kapitałowych).
ŚRODKI ZASKARŻENIA:
odwołanie (do organu wyższego stopnia; kto nim jest powinna informować decyzja), 14 dni
quasi-odwołanie na zbliżonych zasadach (wniosek ponowne rozpoznanie) gdy decyzję podejmowało samorządowe kolegium odwoławcze lub minister jako organ I instancji) .
ŚRODKI NADZWYCZAJNE:
w zasadzie gdy decyzja obarczona określonym przez ustawę rodzajem wady kwalifikowanej,
wznowienie postępowania - art. 145 kpa,
stwierdzenie nieważności - art. 156 kpa,
za zgodą strony można zawsze zmienić albo uchylić (art. 154-155 k.p.a.),
gdy prawidłowa a strona nie wyraziła zgody - tylko w drodze wywłaszczenia przez organ centralny (art. 161 k.p.a.),
tryb „łamany” (gdy ustawa tak stanowi nie ma odwołania od decyzji a tylko żądanie skierowania sprawy do sądu).
ZAŚWIADCZENIA
ten kto ma w tym interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego,
przepis prawa wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego.
W takiej sytuacji organ administracji:
wydaje żądane zaświadczenie, lub
odmawia wydania zaświadczenia (odmowa zaświadczenia o zadanej treści), co wymaga postanowienia podlegającego kontroli instancyjnej (art. 217 i nast. k.p.a.).
Organ administracji nie może żądać zaświadczenia potwierdzającego okoliczności
znane mu z urzędu,
możliwe do ustalenia na podstawie danych posiadanych przez ten organ,
możliwych do ustalenia na podstawie dokumentów okazanych przez zainteresowanego.
O ile organ żąda zaświadczenia - ma obowiązek wskazać podstawę prawną nakazująca potwierdzenia faktów (stanu prawnego) w drodze zaświadczenia.
SĄDOWA KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
istnieje od 1980 r., początkowo w ograniczonym zakresie,
sprawują wojewódzkie sądy administracyjne (I instancja) i Naczelny Sąd Administracyjny (II instancja),
jedyne kryterium - zgodność zaskarżonego aktu (itp.) z prawem.
U. z dnia 30.sierpnia 2002 r. - prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
Sądowa kontrola administracji obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:
decyzje administracyjne,
postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty,
postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,
inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa,
pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach,
akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej,
akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt 6, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,
akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego,
bezczynność organów w przypadkach określonych w pkt 1-5.
Wymagania formalne skargi:
za pośrednictwem organu, którego działanie zaskarżono,
w zasadzie do 30 dni od doręczenia,
skarga ma określać zaskarżony akt,
nie jest konieczne określanie zarzutów oraz ich podstaw,
sąd nie jest związany granicami skargi
Od orzeczenia WSA przysługuje skarga kasacyjna do NSA,
konieczny przymus adwokacko-radcowski,
w skardze niezbędne wskazanie tych norm prawa, które zdaniem skarżącego naruszył WSA oraz określenie sposobu tego naruszenia.
1
9
2009-10 BUP PG
2009-10 BUP PG