5. Psychologia poznawcza
- początki badań dotyczą sztucznej inteligencji
Simon, Newell -stworzyli model sztucznej inteligencji
- człowiek jest analizowany jako podmiot
- podejscie do psychologii, które kłóadzie nacisk na myśl ludzką i wszelkie procesy związane z gromadzeniem wiedzy, takie jak uwaga, myślenie, zapamiętywanie, oczekiwanie, rozwiązywanie problemów, fantazjowanie i świadomość
- badanie wyższych procesów i struktór umysłowych
- przetwarzanie inf. o bodźcu odgrywa taką samą rolę jak odbieranie bodźca
A.H. Witkin (pierwsze badanie stylów poznawczych)
- eksperyment dot. percepcji rzeczywistości
- test percepcyjny związany ze spostrzeganiem położenia (zależność od pola)
- test „pręta i ramy” - osobom badanym pokazuje się przechylony pręt wewnątrz przechylonej ramy bez innych informacji wzrokowych. Prosi się o ustawienie pręta w pionie względem grawitacji. Osoby, które robia to prawidłowo mimo nachylenia ramy są niezależne od pola, ponieważ w ustaleniu pionu zdają się polegać na wewnętrznych inf. o położeniu
- ludzie u których wykryto zależność od pola
`mają skłoność do polegania na społecznych inf. zwrotnych w sytuacjach wieloznacznych
`wrażliwość na wskazówki społeczne
`zainteresowanie innymi ludźmi
`otwartość emocjonalna
- ludzie niezależni od pola
`mała wrażliwość na wskazówki społeczne
`bezosobowe zachowania
`zachowywanie swoich emocji dla siebie
` mniejsza towarzyskość
J. Dollard i N. Miller
- popędy wyuczone, zachamowanie reakcji, wyuczone wzorce nawyków
- J. Dollard podkreśla związek frustracji z agresją, która powstaje, gdy człowiek w toku realizacji jakiegoś celu natrafia na przeszkodę, udaremniającą tę realizację
- J. Dollard przez agresję rozumie zachowanie występujące w celu uszkodzenia czy
zniszczenia przedmiotu (osoby), na który zostaje skierowana
- zachowania agresywne mogą mieć różny kierunek, a najczęściej skierowane są na rzecz, czy osobę będącą przyczyną frustracji. W takim wypadku mogą one usunąć przyczynę , wtedy osiągnięcie celu staje się realne. Oczywiście dzieje się tak tylko czasami. Nierzadko jednak zachowania agresywne zostają przeniesione na całkiem inny przedmiot, a nawet na samego siebie
- gniew jest wyuczanym popędem, tj. szarpanie, bicie, drapanie są wrodzonymi reakcjami gniewnymi na określone sytuacje. Jeśli reakcje lub niektóre z nich zostaną związane z neutralnymi uprzednio bodźcami sygnałowymi, to bodźce będą inicjować reakcję gniewu. Ponieważ zachowanie agresywne bywa często konsekwencją gniewu, to może być i następstwem wystąpienia bodźców sygnałowych. Reakcja gniewu - to wzmocnienie agresji.
- według J. Dollarda i współpracowników, siła agresji jest funkcją:
1.pobudzenia emocjonalnego, leżącego u podstaw zablokowanej czynności, której wykonanie jednostce w jakiś sposób uniemożliwiono;
2.wielkości przeszkody na drodze do realizacji celu;
3.sumy doznanych stresów.
- organizm działa na rzecz redukcji napięcia, wytwarzanego przez niezaspokojnone popędy
- możemy uczyć się poprzez naśladownictwo- na drodze zachowania innych
-osobowość kształtuje się jako suma wyuczonych nawyków
N. Miller
- ( zimbardo) biologiczne sprzężenie zwrotne - sposób postępowania mający dostarczyć wyrażnych zewnętcznych sygnałów informujących o słabych wewnętrznych reakcjach, dzięki czemu jednostka staje się świadoma tych reakcji
-badany może „widzieć” reakcje swojego organizmu, wykrywane i przez dzenie, które przekształca je w sygnały świetlne i dźwiękowe. Zadanie badanego polega na sprawowaniu kontroli nad poziomem zewnętrzętrznych sygnałów
- pomaga leczyć m.in.: bóle głowy, zaburzenia neuromięśniowe, nadciśnienie, niemożność utrzymania stolca
- ( wikipedia) Biofeedback, biologiczne sprzężenie zwrotne - dostarczanie człowiekowi informacji zwrotnej („feedback”) o zmianach jego stanu fizjologicznego. Zmiany fizjologiczne organizmu monitorowane są przez odpowiednie urządzenie, np. pomiarowy system komputerowy.
Metoda ta wykorzystywana jest między innymi w psychologii, w medycynie, ale także w sporcie czy biznesie.
Jest to także metoda terapii, polegająca na podawaniu pacjentowi sygnałów zwrotnych o zmianach stanu fizjologicznego jego organizmu, dzięki czemu może on nauczyć się świadomie modyfikować funkcje, które normalnie nie są kontrolowane świadomie, np. fale mózgowe, opór elektryczny skóry (GSR), napięcie mięśni itp.
Informacje przekazywane są w formie:
`wizualnej - np. podczas pogłębiania koncentracji na ekranie monitora powiększa się piłka lub samolot leci wyżej, w chwilach rozproszenia piłka znika, natomiast samolot obniża lot;
`akustycznej - przyjemny dźwięk przy „sukcesie”, nieprzyjemny przy „porażce”.
Biofeedback nie jest alternatywną formą terapii w stosunku do farmakoterapii. W niektórych schorzeniach ją zastępuje, w innych uzupełnia. Przewagą biofeedbacku jest to, że jest to metoda całkowicie bezpieczna, bez skutków ubocznych. Motorem skuteczności terapii jest silna wola i motywacja pacjenta. I właśnie ten czynnik podkreślają terapeuci: poczucie odpowiedzialności pacjenta za wynik własnego leczenia.
Edward C. Tolman
-uważał, że w procesie uczenia się nabywane są 2 komponenty:
`mapa poznawcza- wewnętrzna reprezentacja sytuacji uczenia się jako całości
` oczekiwanie- dot. konsekwencji działań
- badanie nad szczurami- kiedy w labiryncie zostanie zablokowana pierwotna droga do celu, zwierzę wybierze najkrótrzą drogę okrężną pozwalającą ominąć przeszkodę, nawet jeśli reakcja ta nie była nigdy wzmacniana
J. Piaget
- pionierskie badania nad dotarciem do procesów umysłowych, które pozwalają dzieciom na osiągnięcie rozumienia rzeczywiostości fizycznej
- w miarę rozwoju dziecko musi stale przystosowywać swój umysł do nowych obserwacji i doświadczeń. Adaptacja przybiera 2 postacie:
` asymilacja- proces dostosowania nowych informacji do istniejących struktur poznawczych (siecei skojarzeń, przekonanń i oczekiwań dot. kategorii przedmiotów i osób)
` akomodacja- zmiana lub przekształecenie istniejących schematów pod wpływem niezaprzeczalnych nowych informacji
- 4 stadia rozwoju poznawczego:
1. stadium sensoryczno-motoryczne (od urodzenia do 2 lat)
- dzieko uczy się poprzez działania konkretne: patrzenie, dotykanie, słuchanie, ssanie, chwytanie
- jednym z największych odkryć dziecka w tym stadium jest, trwanie przedmiotów, czyli zrozumienie, że coś istnieje nadal, nawet gdy nie można tego zobaczyć
2. stadium przedoperacyjne (2- 7 lat)
- używanie symboli i języka
- dzieci umieją myśleć, ale nie rozumować
- brakujące zdolności Piaget nazywa „ operacjami” (operacja- czynności psychiczne, które są poznawczo odwracalne)
- dzieci w stadium przedoperacyjnym nie mają poczucia stałości, czyli rozumienia, że cechy fizyczne przedmiotów pozostają takie same, nawet gdy zmieni się ich kształt lub wygląd
3. stadium operacji konkretnych ( 6/7- 11 lat)
- myślenie dzieci opiera się na konkretnyh doświadczeniach i pojęciach
-słaba jest zdolność rozumienia abstrakcyjnych idei i logicznego wnioskowania
- pojmują naturę tożsamości (dziewczynka nie zmieni się w chłopca, gdy włoży jego kapelusik)
-opanowują dodawanie, odejmowaine,….
- uczą się kategoryzacji przedmiotów ( dąb= drzewo)
4. stadium operacji formalnych (12 do dorosłośc)
- rozumowanie abstakcyjne, zdolność porównywania i klasyfikacji idei
-odnoszą rozumowanie do sytuacji, których doświadczyły bezpośrednio i potrafią myśleć o przyszłych możliwościach
- współczesne badania podważyły niektóre aspekty teorii Piaget`a
`przejście od jednego do drugiego stadium nie jest tak zdecydowane i określone w czasie
`dzieci rozumieją więcej, niż przypisywał im Piaget ( już w wieku 2,5 do 3,5 miesiąca niektóre dzieci mają świadomość, że przedmiot istnieje nawet jeśli jest ukryty za innymi przedmiotami)
` przedszkolaki nie są tak egocentryczne jak sugerował Piaget ( większość 3/4 latków potrafi przyjąć punkt widzenia innych. Dzieci tworzą teorię umysłu- system przekonanń dot. działania własnego umysłu i umysłów innyh ludzi)
6. Psychologia humanistyczna
- idea nowej psychologii jako trzeciej siły pochodzi od Gordona Allporta, który wskazywał na możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego i psychoanalitycznego wyjaśniania aspiracji człowieka
- ludzie są istotami aktywnymi, dobrymi z natury i mającymi zdolność dokonywania wyboru
- głównym zadaniem istot ludzkich jest dążenie do powiększenia i rozwoju swojego
potencjału
- psychologowie hum. koncentrują się na świecie subiektywnym , doświadczanym przez
jednostkę
- uważa się ich za fenomenologów, badających osobisty obraz zdarzeń w umyśle działającej jednostki
- nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji.
-zajmują się całą osobą, stosując tzw. holistyczne podejście do psychologii człowieka
- psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania aktualnego doświadczenia, stosując w tym celu różne odmiany opisu fenomenologicznego, a także introspekcyjnego
- Carl Rogers- kładł nacisk na naturalną skłonnośc jednostki do rozwoju i zdrowia psychicznego oraz na doniosłe wrażenie, jakie w tym procesie ma pozytywny obraz siebie
- Rollo May- włączył pewne aspekty filozofii egzystencjalnej ( egzystencjalizm kładzie nacisk na podejmowanie decyzji przez jednostkę i na jej wolną wolę w świecie pozbawionym sensu czy celu )
-Abraham Maslow- postulowała istnienie potrzeby samorealizacji i badał cechy ludzi, którzy realizują siebie ( według jego oceny)
- trzecia siła w psychologii (oprócz behawioryzmu i psychoanalizy), „przewrót kopernikański”
- nurt młody, oficjalnie zapoczątkowany w 1958 roku wraz z założeniem przez Anthony'ego Suticha i Abrahama Maslowa kwartalnika „Journal of Humanistic Psychology”, którego pierwszy numer wydany został w 1961; jednocześnie nurt nawiązujący do tendencji występujących w filozofii (filozofia podmiotu i człowieka uprawiana od Sokratesa, św. Augustyna, przez Pascala, aż do myślicieli XIX-wiecznych i współczesnych) i w psychologii od początków jej powstania (najmocniejszym gruntem dla powstania psychologii humanistycznej były egzystencjalizm i fenomenologia) lecz uprzednio nie mieszczących się w ciasnych ramach psychologii naturalistycznej, metodologicznej (psych. humanistyczna „odrzuca” metodologię na rzecz „rozumienia” i „domyślania się” w myśl koncepcji Diltheya), naukowej.
- Ostatecznym celem psychologii humanistycznej jest pełny opis tego, co to znaczy żyć w sposób ludzki. Jest to opis ludzkich możliwości odczuwania, myślenia i działania; opis ludzkiego dojrzewania, dorosłości i umierania; opis wzajemnego oddziaływania ludzi w różnych środowiskach i warunkach oraz opis pełnego znaczenia miejsca człowieka we wszechświecie. / Bugental
- Specjaliści analizujący psychologię humanistyczną wskazują, że można wyodrębnić jej sześć podstawowych postulatów:
upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);
komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;
Fenomenologia
- polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane
- ważne znaczenie ma pojęcie intencjonalności, (intencja jest relacją łączącą umysł, świadomość z treścią lub przedmiotem)
Egzystencjalizm
- przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia”
- jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność
- humanizm dla egzystencjalisty jest ściśle związany z jednostką i jej ciągłym projektowaniem samej siebie. Nie ma tu z góry określonej ludzkiej natury
- holistyczna teoria osobowości i szkoła terapeutyczna, zrodzona na gruncie ruchu humanistycznego w psychologii
- postuluje przede wszystkim podmiotowe podejście poznawcze, zarzucając tradycyjnym szkołom (behawioryzm, psychoanaliza) sztuczne czynienie podziału na psychikę i organizm
Maslow
- uważał, że ludzie są wewnętrznie motywowani do przechodzenia na wyższe poziomy hierarchii potrzeb, chyba że hamuje ich deprywacja na poziomach niższych
- motywacja braku- organizm stara się odzyskać równowagę psychiczną
-motywacja wzrostu- kiedy jednostce chodzi o coś więcej niż redukcja deficytu i poszukuje ona pełnej realizacji swego potencjału. Ludzie motywowani wzrostem reaguja pozytywnie na niepewność, czy ból, jeśli jest to droga do pełniejszej realizacji własnego potencjału i osiągnięcia celów osobistych. (osoba, która cierpi dobrowolnie np. w sprawie religijnej, może akceptować ból i upokorzenie jako niezbędny etap zmiany istniejących postaw i instytucji. Cierpi ona by osiągnąć istotne cele zgodnie z wyznawanymi przez siebie wartościami)
- hierarchia potrzeb : potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwo, przynależność, szacunek, potrzeby poznawcze, potrzeby estetyczne, samorealizacja, transcendencja (duchowe potrzeby utożsamienia z kosmosem)
- potrzeby na każdym z poziomów są wrodzone, choć wartości kulturowe wpływają na sposób ich wzbudzania
- centralną ludzką siłą motywacyjna jest wrodzona potrzeba wzrostu i pełnej aktualizacji potencjału jednostki
- 18 wartości niezmiennych ( dobro, piękno, prawda, żywotność, doskonałośc…)
- uważał, że 4 siłą w psychologii jest psychologia transpersonalna (ruch ludzkiego potencjału)
- I potrzeby niedoboru (D- needs)- ułożone hierarchicznie:
potrzeby fizjologiczne (pierwotne, kategoryczne)
potrzeby bezpieczeństwa (źródło w chaosie, konfliktach społecznych..)
potrzeby miłości i przynależności
potrzeba szacunku
II potrzeby wzrostu (B- needs)
potrzeby samourzeczywistnienia: poziom najwyższy, uruchamiany po zaspokojeniu wszystkich potrzeb typu D; w ich obrębie znajdują się potrzeby poznawcze,
ich deprywacja to niemożność samoaktualizacji, rozumianej jako ekspresja samego siebie, osiąganie człowieczeństwa; ma ona skutki metapatologiczne,
np. deprywacja potrzeby prawdy prowadzi do nieufności, cynizmu, sceptycyzmu
Oba rodzaje potrzeb maja biologiczną naturę.
Humanistyczna teoria motywacji:
▪ Rozróżnia między motywacją opartą na konieczności (muszę) i na wyborze (chcę)
▪ Mówi o złożonej strukturze potrzeby(np każdemu coś innego zapewnia poczucie
bezpieczeństwa)
▪ Wszystkie potrzeby domagają się zaspokojenia, niższe- zapewniają przetrwanie, nieco wyższe-adaptacje społeczną i socjalizację, najwyższe- rozwój.
▪ Najczęściej potrzeby są nieświadome.
C. Rogers
- terminu „klient” używają profesjonaliści, którzy zaburzenia psychiczne uważają za „problemy życia”, a nie za choroby psychiczne
- kładł nacisk na istotność bezwarunkowo pozytywnego stosunku do wychowywanych dzieci (poczucie
- Postulaty terapeutyczne C.R. Rogersa:
1.Bezwarunkowa akceptacja osoby klienta, bez prób oceniania jego postawy
2.Dążenie do głębokiego, empatycznego zrozumienia klienta
3.Przy zachowaniu własnej autentyczności
- Jest to psychoterapia skoncentrowana na osobie, sprzyjająca atmosferze zaufania, będąca dla klienta przykładem konstruktywnych kontaktów z ludźmi, w których zyskuje on możliwość zaakceptowania siebie, zrozumienia siebie, przejawienia własnej autentyczności. Takie jest zadanie psychoterapeuty- stworzyć jedynie możliwości sprzyjające rozwojowi, wyzwolić siły, które pomogą zrozumieć problem i wprowadzić konstruktywne zmiany w swoim życiu.
JAMES BUGENTAL
- ur. 1950 jeden z prekursorów ruchu określanego teraz jako egzystencjalno-humanistyczny; terapeuta, nauczyciel i pisarz przez ponad 50 lat. Jego „W poszukiwaniu autentyczności” było najczęściej cytowaną, „bazową” pracą o psychologii humanistycznej.
„W POSZUKIWANIU AUTENTYCZNOŚCI”
Psychologia humanistyczna:
tekst sam Bugental określany punktem wyjścia do dyskusji o podejściu humanistycznym
Podstawowe postulaty:
Człowiek jako taki jest czymś więcej, niż sumą swoich części; nie stanowi sumy elementów składowych. Psych. humanistyczna ma do czynienia raczej z osobą niż z organizmem i jest zainteresowana człowiekiem jako bytem unikalnym. Mimo że wiedza o funkcjonowaniu elementów jest ważna w kontekście naukowym, nie jest to wiedza o człowieku.
Człowiek istnieje w środowisku ludzkim; istotą człowieka jest ludzki kontekst. Unikalna natura człowieka jest wyrażana poprzez jego bycie w związku z innymi - psych. humanistyczna koncentruje się na badaniu możliwości bycia z innymi (co nie znaczy, że psycholog nie może zajmować się samotnością; przeżycie samotności jest przeżyciem braku tego związku aktualnego czy potencjalnego).
Człowiek jest świadomy; Rozróżnienie na świadomość (consciousness) i świadomość (awareness). Awareness to podstawowy fakt naszego doświadczenia, zaś consciousness jest ciągła i wielopłaszczyznowa (aż do nieświadomości włącznie).
Człowiek dysponuje wyborem; wybór jest atrybutem doświadczenia. Jeśli człowiek jest świadomy, że ma prawo wyboru, wpływa to na charakter jego świadomości.
Człowiek działa celowo; intencjonalność człowieka przejawia się w posiadaniu celów, wartościowaniu, tworzeniu i odbieraniu znaczenia. Intencjonalność odróżnia człowieka od innych gatunków oraz jest podstawą, na której człowiek buduje swoją identyczność. Człowiek dąży do stanu spoczynku, ale też do różnorodności (paradoks).
Tezy:
Psychologia humanistyczna w trosce o człowieka odrzuca dystans wobec przedmiotu swoich badań (w przeciwieństwie do nauk przyrodniczych) - człowiek jest zainteresowany swoją kondycją i sobą samym
Psychologia humanistyczna przedkłada sens nad procedurę; bada kwestie „niemierzalne” w innych paradygmatach - priorytetem jest sens, nie metodologia
Psychologia humanistyczna szuka przede wszystkim wartości humanistycznych - jedynie wartości zrodzone z doświadczenia ludzkiego mogą być ostatecznie uznane za istotne - statystyka i eksperymenty to środki pomocnicze dla doświadczenia
Psychologia humanistyczna uznaje relatywizm wszelkiej wiedzy; wszechświat ma nieograniczone możliwości, więc wiedza jest zmienna. Twórcze podejście.
Psychologia humanistyczna odwołuje się bardzo wyraźnie do podejścia fenomenologicznego
Psychologia humanistyczna nie neguje wkładu innych kierunków, ale stara się je uzupełniać i włączać w nurt badań nad doświadczeniem ludzkim. Psychologowie humanistyczni zarzucają psychologii niepełność, a chcą holizmu - postulują więc uzupełnianie się paradygmatów w myśl metafory Wiktora Frankla (ontologia dymensjonalna).
Istota autentyczności:
Bugental stwarza „nową ontologię”
autentyczność - sposób istnienia w świecie, kiedy istnienie człowieka pozostaje w harmonii ze światem
nieautentyczność wynika z konfliktu pomiędzy nami a istnieniem
kultura zniekształca istnienie pacjenci cierpią; nie wolno zmusić ich do akceptacji wartości społecznych, bo tylko ugruntuje się zaburzenia
przeżycia człowieka osadzone są w aspekcie ontologicznym jego istnienia - musi sobie z tego zdać sprawę
człowiek „autentyczny” wchodzi na inny poziom - przyzwala na wszystko, co ludzkie, jest ciągle zaangażowany w codzienne wartości
Świadomość jest podstawowym czynnikiem w stosunku do całej reszty ludzkiego doświadczenia. Świat, przynajmniej fenomenologicznie, wynurza się z ludzkiej świadomości. Uczenie się w istotny sposób wpływa na to, czego człowiek może być świadom i co umyka jego świadomości. Potrzeby emocjonalne mają podobny wpływ.
Pewniki świadomości:
Świadomość (przynajmniej ta doświadczana w obrębie naszej kultury) ma pewne cechy charakterystyczne:
Skończoność wszystko co robimy i przeżywamy jest względne poczucie bycia wydanym na pastwę losu antycypacja śmierci.
Ontologiczny pewnik: skończoność
Subiektywne doświadczenie: względność
Ostateczny niepokój egzystencjalny: groźba śmierci
Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie losu
Możliwość działania. Poruszamy się i oddziaływujemy na świat zewnętrzny pojawiają się różnice w naszej świadomości odkrywamy w sobie zainteresowanie działaniami w miarę, jak oddziaływają na naszą świadomość odpowiedzialność. dwa rodzaje niepokoju egzystencjalnego: wina (nasze działania nie wyrażają w pełni naszego istnienia) i potępienie (ostateczne zagrożenie, przytłaczająca wina) ALE: wina egzystencjalna nie jest negatywna, jest przekonaniem, że naprawdę czujemy się odpowiedzialni.
Ontologiczny pewnik: możliwość działania
Subiektywne doświadczenie: odpowiedzialność
Ostateczny niepokój egzystencjalny: obawa przed potępieniem
Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie winy
Wybór. Mamy go troski i odpowiedzialność doświadczenie dysponowania wyborem, subiektywne doświadczenie autonomii. Nasza autonomia jest ograniczona, ale jest częścią świadomości pustka i brak sensu na skutek świadomości ograniczoności i braku pewności
Ontologiczny pewnik: wybór
Subiektywne doświadczenie: autonomia (ograniczona)
Ostateczny niepokój egzystencjalny: groźba utraty poczucia sensu
Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie pustki
Alienacja. Istnieją inni ludzie, jesteśmy z nimi związani, ale są odrębni: „od-osob-nienie” satysfakcja z obcowania z innymi i frustracja z uwięzienia w indywidualności samotność i lęk przed absolutnym osamotnieniem.
Ontologiczny pewnik: odrębność przy jednoczesnych związkach z ludźmi
Subiektywne doświadczenie: „od-osob-nienie”
Ostateczny niepokój egzystencjalny: groźba absolutnego osamotnienia
Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie samotności