KONSTYTUCJA - akt prawny o najwyższym znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu podkreślenia jego wyjątkowego charakteru

KONSTYTUCJĘ wyróżnia:

1) szczególna treść - określa podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, zasady organizacji i powołania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego, a także normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie,

2) najwyższa moc prawna - wszystkie inne akty prawne niższego rzędu muszą być z nią zgodne. Gwarancję szczególnej mocy konstytucji zapewnia Trybunał Konstytucyjny,

3) szczególny tryb zmiany - może ona nastąpić tylko drogą ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Ponadto jej zmiana może nastąpić także przez ogólnonarodowe referendum.

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, została uchwalona 02.04.1997. Jej podstawowymi zasadami ustrojowymi są: republikańska forma rządu, jednolitość państwa, zwierzchnictwo narodu, zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną, wolność tworzenia i funkcjonowania partii politycznych oraz zrzeszenia się w organizacjach społecznych, szeroki samorząd terytorialny (gmina, powiat, województwo), a także obszerny katalog praw i wolności obywateli.

RODZAJE KONSTYTUCJI:

-Konstytucja pisana

-Konstytucja niepisana

- sztywne

-nieelastyczne

-jednolite - to taka, która jest w jednym akcie

-złożone - to taka, która jest w kilku aktach

CECHY KONSTYTUCJI:

-szczególna forma

-szczególna moc prawna

-szczególna treść

WIĘKSZOŚĆ ZWYKŁA

-bezwzględna-50% + 1

-kwalifikowana-większa od bezwzględnej, czyli wyższa od 50%+1

TREŚĆ KONSTYTUCJI:

- istota władztwa państwowego (naród sprawuje władzę)

- stosunki własnościowe w państwie

- status sprawny jednostki (prawa, obowiązki, wolność człowieka)

- organizacja aparatu państwowego

- kwestia zagadnień wewnątrzpaństwowych

- uregulowane sposoby zmiany konstytucji

FUNKCJE KONSTYTUCJI:

- funkcja prawna

- funkcja polityczna

- funkcja społeczna (funkcja pewnego kompromisu - jak uregulować wzajemne relacje)

- funkcja integracyjna

- funkcja programowa

- funkcja wychowawcza (uświadamianie wartości konstytucyjnych w społeczeństwie)

STANDARDY DEMOKRATYCZNE W KONSTYTUCJI:

-musi być parlament

-regularne wybory

-władza wykonawcza musi ponosić odpowiedzialność przed sądami i trybunałami

-niezawisłość sądu

PREAMBUŁA - wstępna cześć ważniejszych aktów prawnych, np. Konstytucji, zawierająca motywy i cele, którymi kierował się ustawodawca przy ich sporządzeniu; dość powszechnie uważa się ze względu na technikę legislacyjną, że preambuła nie ma charakteru normatywnego, a zatem może mieć jedynie charakter pomocniczy przy wykładni prawa.

KONSTYTUCJA MA CHARAKTER NORMATYWNY.

AKT NORMATYWNY - akt organu państwa lub innego upoważnionego podmiotu, wydany na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych uprawnień, skierowany do określonych adresatów. Przykładem aktu normatywnego są np. ustawy uchwalone przez Sejm z udziałem Senatu, rozporządzenia wydawane przez prezydenta, rząd oraz poszczególnych ministrów.

NAJWYŻSZE MIEJSCE W HIERARCHII AKTU NORMATYWNEGO ZAJMUJE KONSTYTUCJA, PO NIEJ USTAWA, NIŻEJ AKTY WYKONAWCZE, DO KTÓRYCH ZALICZA SIĘ ROZPORZĄDZENIA I ZARZĄDZENIA ORAZ AKTY NORMATYWNE WYDAWANE PRZEZ ORGANY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO, A TAKŻE WOJEWODĘ.

TRYBUNAŁ STANU- organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe.

Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem.

O składzie Trybunału Stanu decyduje sejm na pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji. w skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sadu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona sejmu. do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.

Trybunał Stanu może orzekać kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzyć kary przewidziane w ustawach karnych. Ściąganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat do popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę.

SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE

Dot. Czy organy administracyjne wydają swoje decyzje zgodne z prawem. W sądach sprawy są rozstrzygane od 3 do 6 miesięcy (góra)

W Polsce sądownictwo jest dwuinstancyjne i niezawisłe. Sądownictwo obejmuje Sąd Najwyższy, który sprawuje zwierzchni nadzór nad sądami powszechnymi i szczególnymi. Wyjątkowy charakter, jako organy władzy sądowniczej, mają Trybunał Stany i Trybunał Konstytucyjny.

Sądownictwo postrzegane jest przez społeczeństwo w zależności od jego sprawności - im bardziej efektywnie działa, tym obywatele czują się bezpieczni. W państwach demokratycznych sądownictwo jest automatyczne (niezależne) wobec organów władzy wykonawczej i ustawodawczej.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności prawa z Konstytucją RP oraz formułowanie jego wykładni.

Trybunał orzeka w sytuacjach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa.

Prawo postawienia wniosku związanego z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego mają m.in.: Prezydent RP, marszałek Sejmu i Senatu, premier, posłowie, (co najmniej 50), senatorowie, (co najmniej 30), pierwszy prezes Sądu Najwyższego, Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY tworzy 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji z pełnieniem mandatu posła lub senatora. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności. Trybunał Konstytucyjny jest organem kontrolnym w państwie.

WŁADZA PAŃSTWOWA - suwerenna i uniwersalna władza na określonym terytorium, zapewniająca porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonująca różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy.

W zależności od przyjętego kryterium, wyróżnia się organy państwa:

- organy jednoosobowe In. monokratyczny organ (prezydent, minister)

- organy wieloosobowe

-ORGAN KOLEGIALNY- to taki organ, w którym decyzję podejmują wszyscy członkowie, czyli parlament i rada ministrów.

-organy centralne, obejmujące swym zasięgiem cały kraj (np. prezydent, parlament, ministrowie) i terenowe, tzn. działające na części obszaru państwa (np. wojewoda, kurator oświaty);

-organy wyłonione w wyborach (np. Sejm, Senat) i pochodzące z nominacji (np. wojewoda, prokurator).

Najważniejszym jednak podziałem organów państwa jest ich klasyfikacja w zależności od zadań i spełnionych funkcji. Z tego względu organy państwa dzieli się na:
1) prawodawcze (zwane władzą ustawodawczą lub legislatywa) - upoważnione do tworzenia prawa. Głównie taką funkcję pełni parlament i inne organy (np. prezydent, wojewoda);
2) wykonawcze (określone jako władza wykonawcza lub egzekutywa) - mają charakter wykonawczo-zarządzający, realizują zadania wyznaczone w obowiązujących ustawach -administracja publiczna;
3) sądownicze (zwane władzą sądowniczą) - zadaniem ich jest rozstrzyganie sporów prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych. Funkcję tę pełnią sądy;
4) kontrolne - badają zgodność działania innych organów państwowych z ustawami i konstytucją (np. Najwyższa Izba Kontroli, Trybunał Konstytucyjny).

KRYTERIUM STOSUNKU JEDNEGO ORGANU DO DRUGIEGO:

- SAMOISTNE

- POMOCNICZE

PODZIAŁ NA ORGANY:

- centralne - obejmujące swym zasięgiem cały kraj (np. prezydent, parlament, ministrowie)

- terenowe - działają na części obszaru państwa (wojewoda, kurator oświaty)

POLSKA JEST PAŃSTWEM PRAWNYM

Suwerenność (dosłownie zwierzchnictwo), cecha, władzy państwowej nieograniczonej, najwyższej, niezbywalnej i bezwarunkowo niezależnej. Suwerenność zewnętrzna oznacza niezależność od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami, a wewnętrzna - władzę samodzielną i najwyższą na własnym terytorium.

Współcześnie nadawana jest jej nowa treść łączona z tzw. legitymizmem władzy państwa (legitymizacja władzy), oznaczającym, że naród sprawuje nieograniczoną, najwyższą władzę w państwie.

Suwerenność narodu jest fundamentem demokracji. Podobnie jak w konstytucjach innych państw demokratycznych w Konstytucji RP jest zapis, iż “władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”. Władcze uprawnienia narodu są urzeczywistniane za pomocą form demokracji bezpośredniej oraz demokracji pośredniej (m.in. za pomocą partii politycznych, grup nacisku, poprzez wybory),

REFERENDUM, głosowanie ludowe, jedna z form demokracji bezpośredniej, polega na powszechnym głosowaniu obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Podczas referendum obywatele udzielają pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na pytania zadane przez organ zarządzający referendum.

Rozróżnia się następujące rodzaje referendów:

-obligatoryjne, jeśli władze państwowe są zobowiązane prawem do jego przeprowadzenia

- fakultatywne, gdy prawo dopuszcza, ale nie nakazuje jego przeprowadzenia.

Referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów (większość głosów) lub Prezydent RP za zgodą Senatu. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięło w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Referendum może być przeprowadzone na terenie gminy i województwa. Prawo udziału w referendum ma każdy obywatel polski, który ukończył 18 lat i ma czynne prawo wyborcze.

REFERENDUM LOKALNE - odbywa się na szczeblu terenu lokalnego. Może być zarządzone przez radę gminy, radę powiatu, województwa albo na wniosek mieszkańców. 10% wyborców na szczeblu województwa

REFERENDUM ROZSTRZYGAJĄCE JEST WTEDY, JEŻELI UDZIAŁ W REFERENDUM WEŹMIE, CO NAJMNIEJ 30% WYBORCÓW.

REFERENDUM GMINNE DOTYCZY TYLKO WŁAŚCIWOŚCI GMINY.

4 rodzaje REFERENDUM

- referendum ogólnokrajowe

- referendum w sprawie wyrażania zgody w wyniku, której część władz zostaje przeniesiona na organ międzynarodowy

-referendum zmiany konstytucji

Referenda lokalne przeprowadzane przez władze, samorządy

REFERENDUM MOŻE DOTYCZYĆ KAŻDEJ SPRAWY.

Ludowa inicjatywa ustawodawcza, forma demokracji bezpośredniej - określona liczba obywateli może domagać się wszczęcia postępowania mającego na celu uchwalenie ustawy lub dokonania zmiany konstytucji.

Przeciwieństwem ludowej inicjatywy ustawodawczej jest weto ludowe - prawo obywateli do zainicjowania przyjęcia lub odrzucenia jakiejś ustawy, ogłasza się wtedy referendum. W Polsce nie jest dopuszczalne. Oba te rozwiązania przewidują konstytucje Włoch i Szwajcarii.

PREZYDENT w Polsce, obok Rady Ministrów organ państwa w zakresie władzy wykonawczej. Zgodnie z Konstytucją najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej, gwarant ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Jako reprezentant państwa na zewnątrz, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytowanych przy prezydencie RP przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

W zakresie polityki zagranicznej współdziała z premierem i właściwym ministrem. Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, dlatego mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych, w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na czas wojny (na wniosek premiera) mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych i w takim samym trybie odwołuje go, na wniosek ministra obrony narodowej nadaje stopnie wojskowe oraz w razie zagrożenia zewnętrznego państwa (na wniosek premiera) zarządza powszechną lub częściową mobilizację. Nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się, przyznaje ordery i odznaczenia, stosuje prawo łaski, może zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, w ważnych sprawach może zwołać Radę Gabinetową, wydaje też rozporządzenia i zarządzenia.

Prezydent RP wybierany jest na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych, ponownie może być wybrany tylko raz. Kandydat musi mieć ukończone 35 lat, korzystać z pełni praw wyborczych, być obywatelem polskim oraz zostać zgłoszonym przez minimum 100 tys. obywateli.

Spośród kandydatów na prezydenta zostaje wybrany ten, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z nich nie uzyskał wymaganej większości, 14 dnia przeprowadza się ponowne głosowanie tylko na dwóch kandydatów. Zwycięża kandydat, który otrzymał większą liczbę głosów.

ZASADY SUWERENNOŚCI PAŃSTWA:

- Dane państwo jest samowładne (samo się wypowiada)

- Terytorium - naród - organy władzy

ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI PAŃSTWA

- nienaruszalność terytorium państwa

- niepodzielność tego terytorium

POLSKA JEST REPUBLIKĄ

RZECZPOSPOLITA JEST POLSKIM ODZWIERCIEDLENIEM, UŻYWANA JEST JAKO NAZWA WŁASNA PAŃSTWA

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO:

Standardy państwa prawnego

-jeśli jakiś organ chce zaniechać czegoś to musi mieć podstawę prawną,

-obywatel musi mieć zapewnioną pewność prawa,

Państwo musi szanować wolność osobistą obywatela (prywatność obywatela),musi mieć bezpieczeństwo prawne i nie może to być tylko uprawnienie teoretyczne

GWARANCJE PAŃSTWA PRAWNEGO:

-określone instytucje, które pilnują przestrzeganie prawa: Trybunał Konstytucyjny, Sądy Administracyjne. Pozostałe sądy, Rzecznik praw obywatelskich

-polityczna norma demokratyczna ustępuje przed normą prawną

ZASADA RÓWNOWAŻENIA WŁADZ:

Władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza są sobie równe, ale każda nie może się wtrącać w inną władzę

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ:

-W Polsce istnieje wolność gospodarcza,

-trwałość gospodarki prywatnej,

-zasada solidarności dialogów wspólności wspólnoty gospodarczej,

-własność prywatna i trwałość,

-solidarność solidarność i współpraca partnerów wewnętrznych państwo /rząd/ - pracodawcy /związki pracodawców/ związki zawodowe

KONSTYTUCYJNE REGULACJE DOTYCZĄCE PRAW CZŁOWIEKA:

-wolności osobiste,

-wolności polityczne,

-prawo własności,

-społeczne,

-gospodarcze,

-kulturalne,

-prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości

KATALOG PRAW I WOLNOŚCI OSOBISTYCH CZŁOWIEKA:

- prawo do życia,

- nietykalność osobista (zakaz poddawania eksperymentom medycznym, zakaz zatrzymania wolności, nietykalność, nienaruszalność mieszkania)

- prawo do rzetelnej procedury sądowej (nie może być ograniczeń do dostępności sądu),

- prawo do ochrony prywatności,

- wolność przemieszczania się,

- wolność sumienia i wyznania,

- wolność słowa,

- wolność badań naukowych,

- prawo azylu,

- prawo statusu uchodźstwa,

WOLNOŚĆ PRAW POLITYCZNYCH:

- wolność od prawa,

- my możemy brać udział w zarządzaniu państwem,

- bierne i czynne prawo wyborcze,

- prawo składania petycji i skarg,

- prawo do otrzymywania informacji odpowiedniego organu,

- wolność zgromadzeń,

- wolność zrzeszania się,

PRAWA I WOLNOŚCI SOCJALNE:

- prawo własności,

- wolność działalności gospodarczej,

- prawa pracownicze (prawo wyboru pracy, prawo do minimalnego wynagrodzenia, do urlopu, do koalicji),

- prawo do zabezpieczenia społecznego,

- prawo do ochrony zdrowia,

- prawo do nauki,

- prawo do informacji o stanie ochrony środowiska.

OBOWIĄZKI KONSTYTUCYJNE:

1/ Dotyczące każdego człowieka oraz każdego obywatela

- przestrzeganie prawa

- podnoszenie ciężarów i świadczeń publicznych

- dbałość stan środowiska,

2/ obowiązki obywatelskie

- wierność RP

- ochrona ojczyzny,

- troska o dobra wspólne

WOLNOŚĆ- jest pojęciem wieloznacznym. Można je rozpatrywać w sferze fizycznej jako nieskrępowaną aktywność fizyczną. W tym znaczeniu ograniczeniem wolności będzie zarówno pobyt w więzieniu, jaki i niepełnosprawność oraz ciężka choroba.

Wolność można także rozpatrywać w aspekcie psychicznym- jako swobodę w dokonywaniu wyborów oraz spontaniczność w działaniu. W sferze psychicznej wolność można rozumieć też, jako możliwość samorealizacji dokonywanej w zgodzie z własną wolą. Możliwość postępowania zgodnie z własnym sumieniem to wolność w aspekcie moralnym. W sferze prawnej wolność rozumiana jest jako możliwość zachowania swojej prywatności oraz podejmowania działań w zakresie określonym przez normy prawne. Nas szczególnie interesuje pojęcie wolności w sferze społeczno-państwowej, czyli dotyczące swobód obywatelskich.

RÓWNOŚĆ - jest oprócz wolności jedną z najważniejszych wartości w demokracji. W sferze społecznej oznacza taki układ stosunków społecznych, który zapewnia podobne szanse życiowe. Pozwala na równy dostęp do dóbr materialnych, niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb (mieszkanie, ubranie, żywność) oraz do dóbr duchowych (literatura, sztuka, teatr). W takim rozumieniu idealna równość jest właściwie nieosiągalna. Mieszkaniec dużego miasta, w którym znajduje się teatr, i mieszkaniec małej wioski mają nierówny dostęp do kultury.

ZASADA RÓWNOŚCI: oznacza równość wobec prawa

- władza publiczna ma obowiązek równego traktowania wszystkich

- oznacza zakaz dyskryminacji w życiu gospodarczym, politycznym, kulturowym

DYSKRYMINACJA - nierówne traktowanie osób, grup, państw. Najczęściej ma podłoże rasowe, etniczne, religijne, społeczne. Praktyki dyskryminacyjne są niezgodne z prawami człowieka, porozumieniami międzynarodowymi, zakazane przez prawo wewnętrzne państw demokratycznych.

W stosunkach międzynarodowych dyskryminacja jakiegoś państwa lub grupy państw oznacza przyznawanie im mniejszych praw niż pozostałym i stosowana bywa jako forma nacisku politycznego lub ekonomicznego ze względu na negatywną ocenę zachowania takiego kraju na arenie międzynarodowej.

PROBLEMATYKA ŹRÓDŁA PRAWA:

Jest tzw. fakt prawotwórczy. Przepis prawny, który zawiera jakąś normę prawną.

PRAWO NATURALNE: nie jest wynikiem wyboru dokonywanego przez kogokolwiek.

PRAWO POZYTYWNE: powstaje na 3 sposoby, jest stanowione przez odpowiedni organ zazwyczaj przez parlament.

PRAWO ZWYCZAJOWE: powstaje w rezultacie jakieś praktyki zazwyczaj jest to praktyka gospodarcza.

PRAWO PRECEDENSOWE: sąd wydając wyrok powoduje, że ten wyrok wchodzi w życie.

PRAWO WEWNĘTRZNE

AKT NORMATYWNY, akt organu państwa lub innego upoważnionego podmiotu (np. organu organizacji społecznej), wydany na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych uprawnień, skierowany do określonych adresatów. Przykładem aktu normatywnego są np. ustawy uchwalone przez Sejm z udziałem Senatu, rozporządzenia wydawane przez prezydenta, rząd oraz poszczególnych ministrów.

Warunki ważności aktu normatywnego: wydanie przez właściwy organ w przepisanym trybie, zgodność z aktami wyższej rangi oraz tzw. promulgacja, czyli ogłoszenie w specjalnym wydawnictwie (np. Dzienniku Ustaw RP lub Monitorze Polskim). Najwyższe miejsce w hierarchii aktu normatywnego zajmuje konstytucja, po niej ustawa, niżej akty wykonawcze, do których zalicza się rozporządzenia i zarządzenia oraz akt normatywne wydawane przez organy samorządu terytorialnego, a także wojewodę.

AKTY NORMATYWNE:

- umowy międzynarodowe ratyfikowane,

- ustawy uchwalone przez parlament,

- rozporządzenie prezydenta z mocą ustawy,

- przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy Polska,

- przepisy wykonawcze centralne /rozporządzenie/,

- akty prawa miejscowego,

- układy zbiorowe - umowa między pracownikiem a pracodawcą na mocy, którego wprowadzają inne rozwiązania stosunków pracy niż są zawarte w Kodeksie Pracy,

- umowy zawierane między radą ministrów a kościołami lub związkami wyznaniowymi.

ZMIANA KONSTYTUCJI:

Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć, co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następuje w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością, co najmniej 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby Senatorów. Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej. /patrz Konstytucja z 2 kwietnia1997r art. 235/

PROMULGACJA (OGŁOSZENIE) AKTÓW NORMATYWNYCH:

- Dziennik Ustaw RP,

- Monitor Polski,

- Dzienniki urzędowe ministrów,

- Dzienniki urzędowe województw.

SUBDELEGACJA - to zjawisko, kiedy w przepisie wykonawczym zawarty jest przepis, który każe wydać kolejny przepis.

PRAWO WSPÓLNOTOWE - Prawo to uzupełniają akty wydawane przez instytucje Wspólnot Europejskich, w formie wiążących rozporządzeń, dyrektyw decyzji, a także zaleceń i opinii, umów z państwami trzecimi (np. Układy Europejskie czy konwencje z Lome) oraz porozumień zawieranych między państwami członkowskimi. Cały dorobek prawny Wspólnoty stanowi wykładnię postępowania państw członkowskich, a wszelkie starania o członkostwo wiążą się z jego przyjęciem przez nowych kandydatów.

ROZPORZĄDZENIE, akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie, w celu jej wykonania. W Polsce rozporządzenia wydają: prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie.

Rozporządzenie z mocą ustawy jest aktem normatywnym o randze ustawy (od 1992 prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ma Rada Ministrów na podstawie uchwalonej przez parlament tzw. ustawy upoważniającej, określającej czas jego obowiązywania i zakres przedmiotowy).

DYREKTYWA- zarządzenie, co do kierunku działań, wytyczna; nakaz

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA, demokracja polegająca na bezpośrednim sprawowaniu podejmowaniu decyzji państwowych przez ogół społeczeństwa. Do organów państwowych należy przygotowywanie i podejmowanie decyzji wykonawczych lub innych. Demokracja bezpośrednia trudna jest do zrealizowania w większych państwach, dlatego występuje w ograniczonym zakresie.

WETO LUDOWE, sprzeciw wobec uchwalonego prawa; rodzaj weta zawieszającego. Przewidują je np. konstytucje Szwajcarii i Włoch. Polega na tym, że określona liczba obywateli może wystąpić z wnioskiem o poddanie ustawy pod głosowanie ludowe.

PLEBISCYT polit., społ. głosowanie powszechne ludności danego terytorium związane z określeniem jej woli co do podstawowych zagadnień związanych z jego funkcjonowaniem, np. plebiscyt dotyczący przynależności państwowej.

OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA - GRUPA WYBORCÓW LICZĄCA, CO NAJMNIEJ 100.000 OBYWATELI MA PRAWO INICJATYWY WYBORCZEJ

SEJM NIE MA INICJATYWY USTAWODAWCZEJ

INICJATYWA USTAWODAWCZA, prawo zgłaszania projektów ustaw pod obrady parlamentu, który zobowiązany jest do ich rozpatrzenia i zajęcia wobec nich rozstrzygającego stanowiska w trybie przewidzianym przez regulamin sejmu. W Polsce w myśl postanowień konstytucji prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: posłom, senatowi, prezydentowi i Radzie Ministrów, a także grupie, co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do sejmu.

Poselskie projekty ustaw mogą być wnoszone przez komisję sejmową lub, co najmniej 15 posłów. Inicjatywa ustawodawcza dotycząca: ustawy budżetowej, prowizorium budżetowego, zmiany ustawy budżetowej, zaciągania długu publicznego oraz udzielania gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie rządowi. Projekty ustaw wraz z uzasadnieniem składa się w formie pisemnej marszałkowi sejmu, który zarządza ich drukowanie oraz doręczanie posłom.

PARLAMENT, najwyższy organ przedstawicielski, sprawujący z reguły funkcję ustawodawczą, wybierany najczęściej w wyborach powszechnych na kilkuletnią kadencję. Podejmuje uchwały w sprawach budżetu, podatków, powołania i kontroli rządu oraz in. naczelnych organów państwowych. Członkowie parlamentu mogą interweniować w każdej sprawie w drodze interpelacji i zapytania.

Parlament może funkcjonować jako Parlament jednoizbowy lub dwuizbowy.

Do sprawowania władzy ustawodawczej w Polsce Konstytucja RP powołuje dwa organy państwa: sejm i senat. Posłowie w sejmie i senatorowie w senacie są traktowani jako przedstawiciele narodu. Sejm i senat mają identyczną kadencję, wybory posłów i senatorów odbywają się jednego dnia, a skrócenie kadencji sejmu oznacza zarazem skrócenie kadencji senatu. Mimo tych zbieżności różne jest znaczenie obu izb i różne są ich role.

SEJM składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i przeprowadzonych w głosowaniu tajnym.

ZASADY PRAWA WYBORCZEGO:

- Zasada powszechności oznacza zakaz stosowania cenzusów wyborczych. Każdy z nas ma czynne i bierne prawo wyborcze. Pierwsze z nich pozwala nam wybierać, a drugie kandydować. Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat i nie są pozbawieni praw publicznych oraz wyborczych. Posłem natomiast może zostać tylko obywatel polski, który ukończył 21 lat i ma prawo wybierania.

- Zasada równości oznacza, iż każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów, a więc każdy głos ma równą wagę i znaczenie.

- Zasada be4zpośredniości oznacza, że wyboru posła czy senatora dokonuje bezpośrednio sam wyborca, nie korzystając z żadnych ciał pośredniczących.

- Zasada proporcjonalności oznacza, iż każda z partii zgłaszających listy kandydatów otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów.

- Zasada tajności umożliwia nam swobodne podejmowanie decyzji o wyborze. Wypełniamy karty wyborcze za specjalnymi zasłonami, nie podpisujemy ich i wrzucamy do urny osobiście. Dzięki temu zachowana jest tajemnica wyboru.

SENAT składa się ze 100 senatorów, wybranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich w głosowaniu tajnym. Senatorem może zostać obywatel polski, który ukończył 30 lat i ma prawo wybierania. Wybory do senatu odbywają się według zasady większościowej, to znaczy, że przewidziane do rozdziału mandaty uzyskują ci kandydaci, którzy otrzymali najwięcej głosów.

Nie można kandydować równocześnie do sejmu i senatu, a więc być jednocześnie posłem i senatorem. Każdy wyborca ma prawo zgłoszenia protestu przeciwko ważności wyborów. Ważność wyborów stwierdza Sad Najwyższy.

KADENCJA SEJMU I SENATU

Sejm i senat wybierane są na czteroletnie kadencje. Kadencja rozpoczyna się z dniem pierwszego po wyborach posiedzenia nowo wybranego sejmu.

Może ona ulec skróceniu, jeśli:

- sejm podejmie taką uchwałę większością kwalifikowaną 2/3 głosów;

- jeśli zadecyduje o tym prezydent, gdyby na przykład sejm trzykrotnie nie udzielił tworzonemu rządowi wotum zaufania lub gdyby w ciągu czterech miesięcy od dnia założenia sejmowi projektu ustawy budżetowej nie została ona przedstawiona prezydentowi do podpisu.

Skrócenie kadencji sejmu oznacza automatyczne skrócenie kadencji senatu.

Posłowie i senatorowie - są przedstawicielami całego narodu. MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI JEST:

- GENERALNY - poseł (senator) wyraża wolę narodu, czyli w swojej działalności w parlamencie ma się kierować interesami ogółu obywateli;

- NIEZALEŻNY - posła nie obowiązują instrukcje wyborcze;

- NIEODWOŁALNY - wyborcy nie mogą odwołać posła lub senatora.

Posłowie i senatorowie cieszą się szczególnymi przywilejami, dzięki którym mogą właściwie i swobodnie wypełniać swe funkcje. Takim przywilejem poselskim i senatorskim jest immunitet parlamentarny. Polega on na nietykalności osobistej członków parlamentu (nie można ich aresztować bez zgody sejmu i senatu) i na zwolnieniu ich od odpowiedzialności sądowej. Poseł lub senator może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko wtedy, gdy sam zrzeknie się immunitetu lub, jeśli zostanie mu on odebrany decyzją sejmu bądź senatu.

Niezgodne z Konstytucją jest wypełnianie funkcji parlamentarnych wraz z innymi funkcjami publicznymi. Nie można łączyć mandatu z funkcją między innymi: prezesa Najwyższej Izby Kontroli czy Narodowego Banku Polskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, członka Rady Polityki Pieniężnej, ambasadora, z zatrudnieniem w administracji rządowej (można jednak być członkiem rządu i sekretarzem stanu), a także ze stanowiskiem Sędziego, prokuratora, żołnierza w służbie czynnej i policjanta. Posłom i senatorom nie wolno prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści majątkowej ze skarbu państwa i samorządu terytorialnego.

Sejm i senat obradują na posiedzeniach. Jedynie pierwsze ich posiedzenia zwołuje prezydent, a kolejne wyznaczają marszałkowie sejmu i senatu. Parlament jest więc stale gotowy do podejmowania działań, gdyż okres odbywania posiedzeń nie jest ściśle określony. Obrady parlamentu są jawne (transmitowane w programach telewizyjnych i radiowych), a tylko wtedy, gdy wymaga tego dobro państwa, mogą być utajone.

FUNKCJE PARLAMENTU:

Funkcja ustrojodawcza. Ta funkcja parlamentu związana jest z jego możliwością ustalania bądź zmiany ustroju politycznego, społecznego lub ekonomicznego państwa i dokonywania zmian obowiązującej konstytucji.

Funkcja ustawodawcza. Polega ona na regulowaniu określonych sfer życia społecznego za pomocą ustawy. Procedura uchwalania ustaw jest złożona i wieloetapowa. Jej początek stanowi inicjatywa ustawodawcza, czyli wniesienie projektu ustawy przez uprawniony do tego podmiot. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

- posłom, (co najmniej 15) oraz komisjom sejmowym,

- senatowi, (ale jako całej izbie),

- prezydentowi,

- Radzie ministrów,

- grupie, co najmniej 100 tysięcy obywateli.

Funkcja kontrolna. Jest to funkcja przysługująca tylko sejmowi, który ma prawo kontrolowania rządu i innych organów państwowych. Może to czynić, korzystając z następujących sposobów działania:

- wotum zaufania - uchwała parlamentu wyrażająca poparcie dla polityki lub programu działania rządu, podejmowana po dyskusji w sejmie,

- wotum nieufności - jest to odmowa poparcia dla dotychczasowego rządu lub konkretnego ministra, prowadząca do dymisji rządu; wniosek w tej sprawie mogą zgłosić tylko posłowie, a wotum musi być uchwalone bezwzględną większością głosów, przy jednoczesnym dokonaniu wyboru nowego prezesa Rady Ministrów powierzeniu mu misji utworzenia rządu;

- absolutorium - to zatwierdzenie działalności finansowej rządu w określonym czasie i uznanie jej za prawidłową; udzielenie absolutorium oznacza, że w ocenie sejmu rząd nie naruszył ustawy budżetowej, a nieudzielanie absolutorium jest stwierdzeniem jej naruszenia, co może skutkować dymisją rządu lub pociągnięciem winnych ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej;

- zapytania i interpelacje poselskie - forma zwracania się posła do członków Rady Ministrów udzielenie informacji w określonej sprawie, przy czym zapytywani mają obowiązek udzielenia odpowiedzi.

Elementy funkcji kontrolnej występują także w procesie ratyfikacji umów międzynarodowych. Najważniejsze z tych umów przed ratyfikowaniem ich przez prezydenta wymagają uprzedniej zgody sejmu.

- Funkcja kreacyjna. Funkcja ta oznacza, ze sejm i senat mają możliwość tworzenia różnych organów państwowych.

MANDAT, uzyskane w wyborach upoważnienie do sprawowania funkcji przedstawiciela w organie kolegialnym. Pojęcie to wiąże się zasadniczo z pełnieniem urzędu posła w Sejmie, w Senacie - senatora. Wybory posłów i senatorów są powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Odbywają się łącznie.

Mandat posła i senatora trwa 4 lata, jak kadencja Sejmu i Senatu. Istnieje jednak możliwość wcześniejszego wygaśnięcia mandatu, a to wskutek: odmowy złożenia ślubowania, śmierci, utraty prawa wybieralności, zrzeczenia się mandatu, a w przypadku senatora dodatkowo stwierdzenia nieważności jego wyboru. Wygaśnięcie mandatu posła powoduje także zajmowanie przez niego lub powołanie go na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu, Sądu Najwyższego, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, ambasadora oraz wojewody.

• o niższej mocy prawnej

Dzielą się one na:

• powszechnie obowiązujące na obszarze całego kraju, czyli takie które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie. Regulują postępowanie każdej kategorii adresatów niezależnie od tego czy znajdują się wobec stanowiących te akty w jakimś stosunku przyporządkowania czy nie. Charakterystyczną cechą prawa powszechnie obowiązującego jest to, że jedynie ono może stanowić podstawę decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

Akty obowiązujące na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

2. Ustawy

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. Rozporządzenia stanowione przez: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; Rady Ministrów; Prezesa Rady Ministrów; Ministra kierującego działem administracji rządowej; Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

5. Układy zbiorowe pracy; Regulamin Sejmu i Senatu

6. Umowy Rady Ministrów z Kościołami nie rzymsko katolickimi

• powszechnie obowiązujące o ograniczonym terytorialnie zasięgu ( prawo miejscowe) obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Akty obowiązujące prawa miejscowego:

1. Uchwały Rad Samorządu Terytorialnego

b)Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej

• wewnętrznie obowiązujące, czyli takie które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych na terenie Państwa. Obowiązek ich przestrzegania wiąże się ze stosunkiem zależności organizacyjnej adresata i prawotwórcy. Nie mogą być stosowane jako podstawa decyzji stosowania prawa wobec obywateli.

Akty prawa wewnętrznie obowiązujące:

1. Uchwały Rady Ministrów

2. Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej

3. Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów

4. Zarządzenia Ministrów

5. Niektóre uchwały Sejmu i Senatu

6. Regulamin Zgromadzenia Narodowego

7. Niektóre innych centralnych organów państwowych

Dla porządku prawnego Państwa jest wyraźne określenie źródeł prawa w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w art. 87.

---