Renesans


RENESANS

1.Zagadnienia ogólne

Renesans - od francuskiego renaissance(odrodzenie) - termin wprowadzony przez encyklopedystów i uczonych w XIX w.,obejmujący odnowienie, odrodzenie się ludzkóœci, podnoszenie się jej na wyższy poziom, a także odnowienie starożytnoœci, odrodzenie przeszłoœci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.

Periodyzacja

- we Włoszech - od poł. XIV do poł XVI w;

- w Polsce - od końca XV w. przez cały XVI wiek.

- 1543 - 1584 - złoty wiek renesansu w Polsce.

- 1543 - wydanie „Krótkiej rozmowy między trzema osobami" Mikołaja Reja;

- 1584 - œmierć œp. Jana Kochanowskiego.

Najważniejsze wydarzenia historyczne:

- 1505 Kostytucja nihil novi;

- 1506 - 1548 Zygmunt Stary;

- 1520 Początek ruchu egzekucyjnego szlachty;

- 1518 Bona w Krakowie;

- 1524 - 1525 Wojna chłopska w Niemczech;

- 1525 Hołd pruski;

- 1545 - 1563 Sobór w Trydencie;

- 1548 - 1572 Zygmunt August;

- 1549 - 1564 Nasilenie reformacji w Polsce;

- 1562 Początek wojen religijnych we Francji;

- 1564 Jezuici w Polsce;

- 1569 Unia Lubelska;

- 1572 Noc œw. Bartłomieja we Francji;

- 1573 Pierwsza wolna elekcja Henryka Walezy;

- 1579 - 1581 Wojna z Moskwą;

- 1587 - 1632 Zygmuint III Waza.

Przemiany społeczne i gospodarcze:

Renesans skondensował zdumiewająco wiele zjawisk, nurtów, zdarzeń, objawień artystycznych, intelektualnych, naukowych, w tym tak epokowych, jak odkrycie Mikołaja Kopernika rewolucjonizujące dotychczasowe wyobrażenia kosmologiczne.

Skupienie uwagi na sprawach doczesnych: gospodarczych, społecznych i cywilizacyjnych, a przy tym wzrost międzyludzkiej komunikacji we wszelkich dziedzinach życia wpłynęły na wzrost zainteresowania się jego œwieckimi stronami i osłabienie dawnego nastawienia teocentrycznego. Szybko rosnąca przy tym potęga wielu państw (z bardzo znaczącą Polską Jagiellonów) zdecydowała o wzmocnieniu władzy œwieckiej, wzmogła poczucie wartoœci i odrębnoœci narodowej . Stąd taka dbałoœć o rozwój własnego języka, pęd do kształcenia i chęć zamanifestowania własnych możliwoœci we wszystkich dziedzinach życia.

Charakterystyczny dla renesansu rozwój języków narodowych oraz rozpowszechnienie druku znacznie zwiększyły intensywnoœć rozwoju wszelkich zjawisk i procesów, niełatwych do ogarnięcia i sklasyfikowania.

Odkrycia naukowe i wynalazki techniczne:

Filozofia

Nastąpiło odnowienie starożytnych kierunków filozoficznych takich jak platonizm czy arystotelizm.

Głównym prądem, umysłowym był humanizm. Stawiał on za ideał wszechstronną pełnię człowieczeństwa. Namiętna rządza piękna i wiedzy ożywiała najbardziej wzniosłe umysły humanistów. Chcieli oni mieć wszystko, wznieœć się na najwyższe szczyty nauki i sztuki. Za podstawę wykształcenia uważali znajomoœć autorów starożytnych i filozofii. Jednym z najwybitniejszych humanistów był Erazm z Rotterdamu.

Drugim ważnym prądem epoki była reformacja. Stworzyła ona wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej naturze, w której Bóg widzi tylko „smród i plugastwo". Renesansowa harmonia i równowaga zaczęły się chwiać wobec zagrożenia samotnoœcią, wobec rozterek duchowych. podobnie jak cała epoka, reformacja nie wyrosła „z niczego", nagle, lecz przygotowały ją stopniowo wczeœniejsze kryzysy w koœciele. Za bezpoœrednią przyczynę reformacji uważa się wystąpienie Marcina Lutra (1517 Wittenberga) atakujące ówczesny koœciół.

2.Cechy noweli na podstawie „Sokoła".Funkcja motywu sokoła

Dalszy rozwój gatunku-sonet. Twórcy sonetu.Koncepcja miłoœci.

Cechy noweli na podstawie „Sokoła".

-utwór niewielkich rozmiarów

-skondensowana,wyrażnie zarysowana akcja

-akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego,w którym decyduje się los bohatera

-pisany prozą

-niewielka liczba postaci

Funkcja motywu sokoła

Sokół jest ostatnim pozostałym dowodem œwietnoœci.Poœwięcając go bohater poœwięc go dla ukochanej damy bohater poœwięca najcenniejszą rzecz jaką posiada.Kocha swą damę niepomny tego że się rujnuje(stracił cały majątek -została mu mała posiadłoœć i sokół),jest to miłoœć idealna w końcu spełniona.

Dalszy rozwój gatunku-sonet. Twórcy sonetu.Koncepcja miłoœci

-Franciszek Petrarca autor „Sonetów do Laury"

Czym jest właœciwie miłoœć.Obowiązujący model to miłoœć platoniczna ,na doległoœć,wzdychanie do damy,miłoœć niekoniecznie spełniona,pełna poœwięceń,problematyczna.Ogólnie rzecz biorąc miłoœć sentymentalna.Miłoœć ta jednak może się spełnić, ale to się prawie nigdy nie zdarza.

3Rozkwit nauki i sztuki w epoce renesansu.

Najbardziej widocznym znamieniem rozkwitu odrodzenia we Włoszech na przełomie XV i XVI wieku był niebywały rozwój sztuki. Nigdy w żadnym kraju nie było tylu i takiej miary artystów, co tam w tym okresie. Przeważali malarze, ale wielu bylo również rzeŸbiarzy, niektórzy z nich uprawiali obie te galęŸie sztuki jednoczeœnie. Za najważniejszą ze sztuk była uważana architektura, wszystkie inne bowiem składały się razem na powstanie wspaniałego gmachu renesansowego. A zbudowano ich mnóstwo - koœciołów, pałaców, ratuszów, domów bogatych mieszczan, wœród nich największy pomnik architektóry renesansowej - bazylikę Œwiętego Piotra w Rzymi. Jednym z jej budowniczych był rzeŸbiarz, malarz i poeta Michał Anioł Buonarotti. Na usługach renesansowych papieży pozostawał również architekt i malarz Rafael Santi. Z dala od Rzymu, we Florencji i Mediolanie działał największy geniusz odrodzenia, Leonardo da Vinci (patrz niżej).

Dzieła sztuki uzupełnione artystycznymi meblami i przedmiotami codziennego użytku, oraz wspaniałymi strojami, stanowiły tylko piękne tło dla właœciwej realizacji podstawowych ideii odrodzenia, noszących miano humanizmu.

Najtrwalszym pomnikiem jest utwór poetycki, toteż na dworach poeci zajmowali miejsce uprzywilejowane. Pisali oni często utwory pochwalne na czeœć swoich opiekunów, częœciej dedykowali im swoje utwory, aby w ten sposób zarówno ich uczcić, jak i pozyskać ich łaskę. Dedykacje w książkach okresu odrodzenia to bogaty i różnorodny rozdział literatury.

Na początku szesnastego wieku kultura włoskiego odrodzenia rozeszła się szeroką falą na całą ówczesną Europę. Przenosili ją najpierw dyplomaci i studenci, potem propagowały wojska francuskie, które w tym właœnie czasie najeżdżały Płw. Apeniński. Z Włoch brano podnietę do zmiany życia i obyczajów, z tamtąd sprowadzano architektów do wznoszenia nowych rezydencji królewskich i magnackich.

W innych krajach Europy niwielu artystów mogło dorównać artystom włoskim; nie przeœcignął ich żaden, natomiast w dziedzinie nauki i poezji niektórzy uczniowie okazali się więksi od mistrzów.

Osiągnięcia

1. Leonarda da Vinci

Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli Odrodzenia we Włoszech był Leonardo da Vinci (1452-1515). Jego zainteresowania obejmowały prawie wszystkie dziedziny wiedzy i życia. Był on œwietnym malarzem i rzeŸbiarzem, zaimował się również medycyną, fizyką i architekturą. Obmyœlał plany maszyny do latania i łodzi podwodnej. Wyznawał humanistyuczną zasadę „Nic co ludzkie nie jest mi obce.".

Leonardo uważał, że celem sztuki malarsjkiej i rzeŸbiarskiej jest wierne odtworzenie obrazu człowieka i przyrody. Dlatego wytrwale studiował anoatomię ludzi i zwierząt. Dokonywał nawet sekcji zwłok, co było zabronione przez koœciół. Największą sławę zyskał jednak L. d. V. jako malarz. Do naszych czasów zachowały się tylko niektóre jego obrazy.

Obrazy:

- Dama z łasiczką

- Madonna wœród skał

- Ostatnia wieczerza

- Œwięta Anna Samotrzecia

- Mona Liza

Dzieła pisane:

- Traktat o malarstwie

2. Erazma z Rotterdamu (1467-1536)

Holenderski filolog, filozof i reformator religijny, jeden z czołowych humanistów Odrodzenia. Zwalczając zabobony, filozofię scholastyczną, korupcję, handel relikwiami i inne nadużycia duchowieństwa, domagał się radykalnej reformy życia religijnego i doktryny koœcioła w duchu ewangelickim. Głosił zgodnoœć życia chrzeœcijańskiego z naturą ludzką, wiarę w swobodę woli i wartoœć ludzkich zasług. Przygotował pierwsze gr. wydanie Nowego Testamentu (1516), opracował współczesną wymowę gr. wyrazów. Wywarł wielki wpływ na umysły swej epoki, także na polską kulturę.

- Pochwała głupoty 1509, wyd. pol. 1953

3. Mikołaj Kopernik

Urodził się w Toruniu jako syn kupca (1473). W wieku 18 lat rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej. Po jej ukończeniu wyjechał na dalszą naukę do Włoch. Studiował medycynę, filozofię i matematykę, interesował się także geografoią i inżynierią. Sczególnie umiłował jednak astronomię. Po powrocie do Polski zamieszkał na Warmii, a kiedy wybuchła wojna polsko-krzyżacka w 1520 r., Mikołaj Kopernik kierował przygotowaniami do obrony zamku olsztyńskiego.

Będąc duchwnym i zarazem administratorem dóbr koœcielnych, pisał książki o sposobie bicia... dobrej monetym, zajmował się lecznictwem, tłumaczył dzieła literackie.

Po wieloletnich obserwacjach doszedł do wniosku, że pogląd jakoby Słońce, gwiazdy i planety obracały się dookoła Ziemi, a Ziemia stała w miejscu jest błędny. Kopernik udowodnił, że Ziemia jest tylko jedną z planet i wraz z nimi obraca się wokół Słońca. Odkrycie Kopernika miało duże znaczenie dla dalszego rozwoju wiedzy. Zostało jednak potępione przez protestantów, a póŸniej koœciół jako niezgodne z jego nauką. Dzieło Kopernika „O obrotach sfer niebieskich" ukazało się drukiem w 1543 r., tuż po œmierci wielkiego uczonego. Zostało umieszczone w spisie ksiąg zakazanych przez koœciół. Dopiero po wielu latach poglądy Kopernika zwyciężyły powszechnie i stały się podstawą rozwoju nowoczesnej nauki.

4. Pojęcia...:

antropocentryzm - (gr. antropos - czlowiek)

Pogląd, zgodnie z którym człowiek jest oœrodkiem i celem wszechœwiata, istotą stojącą w centrum zainteresowania nauki, sztuki, literatury. Antropocentryzm rozwinął się w starożytnoœci, oddziaływał też na renesans, oœwiecenie i pozytywizm.

humanizm - (łac. homo - człowiek, humanus - ludzki)

Ruch umysłowy, zapoczątkowany we Włoszech w 14w., następnie rozprzestrzeniony na inne kraje Europy. Humanizm cechuje skupienie uwagi przede wszystkim na człowieku, jego osobie, życiu, dokonaniach, co przejawia się w rozwoju studiów nad antykiem, okresem, w którym człowiek stanowił centrum zainteresowania nauki i sztuki. Naczelnym hasłem humanistów stały się słowa rzymskiego komediopisarza Terencjusza(II w. p.n.e.):,,Homo sum, humani nil a me alienum puto(Człowiekiem jestem, nic co ludzkie nie jest mi obce)". Humanistów interesowała klasyczna starożytnoœć, literatura grecka i rzymska, gramatyka, retoryka, historia, a także poezja, która w 14w. stała się jednym z przedmiotów nauczanych na uniwersytetach. Humanizm to również nowa filozofia renesansu, stojąca w opozycji do œredniowiecznej filozofii i scholastyki, głosząca przekonanie o autonomii człowieka i uznania jednostki za wartoœć najwyższą (patrz. antropocentryzm). Humaniœci głosili wiarę w potęgę rozumu ludzkiego, a poznanie człowieka i praw rządzących przyrodą uznawali za podstawowe zadanie filozofii, nauki i sztuki.

mecenat - w związku z rozwojem nauki, kultury i sztuki oraz możliwoœcią ich finansowania (pokaŸne obroty pieniężne, rozwój domów bankierskich itd.) rozpowszechniła się instytucja mecenatu tj. opieki nad wybitnymi twórcami . Dzięki materialnej pomocy mecenasów, rekrutujących się z mieszczaństwa i spoœród bogatych panów feudalnych, œwieckich i duchowych, wiele przyszłych znakomitoœci zdobyło wykształcenie i warunki umożliwiające twórczą pracę. Korzyœci z takiego układu, mimo nieuniknionych uzależnień, były obustronne: artyœci w widoczny sposób demonstrowali ówczesną wielkoœć czasów i służac swym opiekunom, zapewniali im zarazem pamięc potomnych: ci zaœ z kolei zyskiwali œwietne dzieła Np. Medyceusze we Florencji

poeta doctus - (poeta uczony, wysoko wykształcony, często pod protektoratem mecenatu)

humanizm chrzeœcijański - teocentryzm, oparcie na Objawieniu, widzenie człowieka w perspektywie eschatologicznej, głoszenie godnoœci człowieka jako dziecka Bożego, współpraca człowieka z Bogiem, tragizm ludzkiego losu przezwycięzany przez wiarę, człowiek wyjątkowy, niepowtarzalny i wolny ale nie absolutnie

...Renesans wobec dorobku antyku i œredniowiecza...

Odrębnoœć epoki od œredniowiecza, które uważano za czasy upadku kultury i sztuki.

Odrodzenie idei antyku wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym i kulturowym. Renesans to ponowne odkrycie starożytnej sztuki, architektury, antycznych kanonów piękna.

...J. Kochanowski i K. Janicki jako poeci humaniœci (biografia ogólna charakterystyka twórczoœci, motywy sławy poetyckiej)...

Jan Kochanowski (1530-1584)

Urodził się w Sycynie (w woj. sandomierskim), w œredniozamożnej rodzinie szlacheckiej. W wieku 14 lat rozpoczął naukę w Akademii Krakowskiej, w latach 1551-1552 zaœ, korzystając z protekcji księcia Albrechta, przebywał w Krulewcu, studiując na tamtejszym uniwersytecie. W roku 1552 wyjechał do Włoch - spędził tam 5 lat, studiując na uniwersytecie w Padwie, gdzie zdobył gruntowne wykształcenie filologiczne, ukoronowane doskonała znajomoœcią łaciny, greki oaz literatury starożytnej. Kochanowski stał się jednym z najznakomitszych humanistów, œwietnym znawcą literatury antycznej a także Dantego i Petrarki. Jego pierwsze utwory to łacińskie elegie miłosne. Stopniowo coraz bardziej przekonuje się do tworzenia w języku ojczystym. Wróciwszy około 1559 r. do Polski Kochanowski przez 10 lat przebywa na dworach magnackich (Filipa Padniewskiego, Jana Firleja i biskupa Piotra Myszkowskiego), a w końcu zostaje sekretarzem króla Zygmunta Augusta, jego pozycja znakomitego poety jest bezsprzeczna i ugruntowana. Około roku 1570 porzuca życie dworskie i przenosi się do otrzymanego w spadku po matce Czarnolasu. Tutaj zamieszkuje na stałe ze swą małżonką, Dorotą Podlodowską. Życie na wsi upływa w zgodzie z humanistycznymi ideałami szczęscia i harmoni , aż do œmierci córki Urszulki ( 1578 - 1579). Jan Kochanowski umiera nagle w Lublinie, w roku 1584. Reprezentował tzw. typ poety uczonego.

Klemens Janicki (1516-1542/3)

Syn ubogiego chłopa, poeta piszący w języku łacińskim, zawdzięczający wykształcenie możnym mecenasom: doktor filozofii uniwersytetu padewskiego i poeta ,,uwieńczony", tj. Udekorowany symbolicznym wieńcem laurowym przez papieża (autor m.in. ,,Skargi rzeczpospolitej Królestwa Polskiego).

Janicki to najwybitniejszy twórca pierwszej fazy poezji humanistycznej w Polsce, pisane przez niego (i innych poetów polsko-łacińskich) wiersze łacińskie wzorowane były na wersyfikacji starożytnej. Prezentował typowy dla humanistów indywidualizm i dumę twórczą.

Był typową postacią renesansową - wrażliwy, dokonał awansu społecznego (ojciec chłop), wzorzec wykształconego humanisty. Utwór ,,Elegia o sobie samym".

...Miejsce polszczyzny i łaciny w kulturze renesansu ...

Początkowo tworzono w języku łacińskim, co było związane z chęcią zamanifestowania własnych możliwoœci we wszelkich dziedzinach życia, zaistnienia na arenie twórczej, chęcią dotarcia do szerszej grupy odbiorców. Wraz z charakterystycznym dla renesansu rozwojem języków narodowych oraz rozpowszechnienie druku poeci, artyœci zaczęli tworzyć w językach ojczystych.

...Szkolnictwo i książka w epoce renesansu ...

Znaczny rozwój i upowszechnienie druku oraz wzajemna konkurencja między drukarniami spowodowała, że książka docierała do szerszego grona odbiorców. Przestała być monopolem kleru czy bogatej szlachty. Powstawały biblioteki. Bogate księgozbiory posiadała Akademia Krakowska , król Zygmunt August, ale i w mniejszych dworach, szkołach a nawet domach mieszczańskich uczono się gromadzić książki.

Wzrosło także upowszechnienie oœwiaty, szkoły stały się bardziej liczne oraz bardziej dostępne dla wszystkich. W miastach zaznaczyły się też dążenia do zmiany programu szkół i przystosowania ich do nowych osiągnięć wiedzy o człowieku i œwiecie. Dalszy impuls rozwoju szkolnictwa dała reformacja , która kształcenie młodzieży uznała za jeden z najlepszych sposobów pozyskiwania sobie zwolenników. Akademia krakowska również przyczyniła się do rozwoju szkolnictwa œredniego (gimnazjalnego). Założyła ona rodzaj gimnazjów, tzw. Kolonie akademickie , w których przygotowywano młodzież do studiów unwersyteckich, prowadząc zajęcia oparte na programie humanistycznym. Uniwersytet Krakowski przeżył okres swej œwietnoœci na przełomie 15 i 16 w. Wysoki poziom krakowskiej matematyki astronomii i geografii œciągał do Akademii nie tylko liczną młodzież z kraju , ale i ze œląska , z niemiec, Czech, Węgier, Slowacji. Jan Zamojski utworzył również swoją uczelnię : Akademię Zamoyską. Istotną rolę odegrał mecenat umożliwiający kształcenie się wielu osobom.

...Wkład Kallimacha , Celtisa i Grzegorza z Sanoka w rozwój kultury polskiej.

Kallimach - pseudonim włoskiego humanisty- Filip Buonaccorsi , który uciekł z ojczyzny i przyjechał do Polski do Grzegorza z Sanoka, odwdzięczył mu się pisząc jego biografię ,,Żywot i obyczaje Grzegorza z Sanoka"(zgodną z konwencją renesansową, zawierała wzór osobowy), tworzył fraszki o bardziej niż Kochanowski refleksyjnym i subtelnym charakterze, poeta polsko-łaciński. Doradca polityczny Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta, dał wykład sposobów wzmocnienia władzy królewskiej.

Grzegorz z Sanoka - arcybiskup chłopski, humanista, mecenas sztuki, prekursor renesansowy Kallimach napisał o nim legendę w podzięce za udzielenie mu schronienia (trohę przesadzoną). Postać podobna do Jana z ludziska.

Konrad Celtis (Celtes) - Humanista niemiecki, jeden z twórców nowożytnej poezji łacińskiej, w 1488-1490 stworzył Towarzystwo Literackie, a w raz z Kallimachem Nadwiœlańskie Towarzystwo Literackie.

5

Miejsce twórczoœci Jana z Koszyczek, Biernata z Lublina i M.Reja w kulturze

polskiej. Cechy bohatera plebejskiego na przykładzie Marchołta, Sowizdrzała

i Ezopa.

Mikołaj Rej:

uznawany za ojca literatury polskiej zaczął pisać dzieła w języku polskim,

był pierwszym œwieckim autorem piszącym dla szlachty, pisywał utwoty, w których

była mowa o życiu i postępowaniu; był satyrykiem ukazywał stosunki społeczne i

polityczne

- doœwiadczenia życiowe u niego stoją na bardzo wysokim poziomie, są one dla

niego najważniejsze

- tworzy opisy bohaterów plebejskich

Mikołaj Biernat z Lublina - tworzył utwory o charakterze renesansowym,

bajki - ukazywał w nich współzależnoœć pomiędzy bogatymi a biednymi,

korzystał ze zdobyczy tego gatunku (twórcą tego gatunku był Ezop)

stworzył "żywot Ezopa Fryga" - tytuł zbioru bajek.

Jan z Koszyczek

- pierwszy tłumacz prozy powieœciowej

- doskonałoœć jego tłumaczeń polega na tym, że bardzo dokładnie odtwarza sens

tłumaczonych utworów, pisał wzorowym językiem

- przetłumaczył z łaciny "Rozmowy, które miał Salomon Mądry z Marchołtem Gnębym

a Sproœnym" - powieœć błazeńska

Bohaterowie plebejscy:

1) Marchołt - opisywany w sposób: brzydki, gruby, kosmaty, jak wieprz

- prostak - wygrawa w rozmowach z mędrem biblijnym królem Salomonem, bo:

- w dialogu wspaniałej geneologii króla przeciwstawia on władzę, błazenstwo

- na każde pytanie odpowiada drwinami

- to sprytny prostak, o niepewnym pochodzeniu

2) Ezop i Sowizdrzoł - są opisywani w podobny sposób

- są szlachetni

- brzydota, która jest szlachetna i nędzna

- walka o godnoœć plebejuszy, którzy także są ludżmi i mają swoją godnoœć

- być człowiekiem to nie znaczy być szlachcicem

Sowizdrzał - prostak, płatający złoœliwe figle możnym ówczesnego œwiata, błazen człowiek

przekorny i rubaszny

Ezop - niewolnik posiada wiele cech wspólnych z Marchołtem i Sowizdrzałem, ale góruje

nad nimi wyższą œwiadomoœcią społeczną, on także kpi z pozornej jego zdaniem

wiedzy filozoficznej, bierze w obronę słabszych i uciœnionych, jest inteligentny i

uczciwy - stąd staje się doradcą królów

W XVI wieku bardzo wielu plebejuszy zdobywa wykształcenie.

6

Wzorce osobowe epoki renesansu. Geneza wzorca szlachcica - ziemianina. Pochwała

zalet życia wiejskiego w twórczoœci M.Reja i J.Kochanowskiego. Obraz ludzkiego życia

w "żywocie człowieka poczciwego" M.Reja. radoœci życia ziemiańskiego i krytyka innych grup społecznych w "Pieœni Panny XII". Motyw oracza - żywiciela i elementy sielanki konwecjonalnej oraz ich funkcja w utworze. Obraz życia rodzinnego w twórczoœci J.Kochanowskiego.

Wzorce osobowe:

W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostała modna. Nowa, optymistyczna epoka propagowała nowe wzorce osobowe, ideały godne naœladowania. Nie są to już

œredniowieczne posągi rycerza, władcy i œwiętego.

- wzorowy ziemianin - żyje spokojnie dopatrując dobytku, rozkoszując się darami

natury w każdej porze roku, dbając o harmonię, wypełnianie obowiązków i o

rozrywki. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczęœliwy, nie straszna mu staroœć,

ani œmierć. Cechują go gospodarnoœć, zapobiegliwoœć, umiar, cnotliwe życie

według rozumu i w bliskoœci z naturą.

Przykłady literackie:

- "żywot człowieka poćciwego" M.Reja

- "Pieœń o sbótce œwiętojańskiej" J.Kochanowskiego

- "Żeńcy" Szymonowica

- idealny dworzanin - to człowiek rycerski, szanujący swoje szlachectwo, wykształcony,

dbały o wytwornw maniery i piękno mowy, a także znający sztukę i muzykę

Przykłady literacki:

- "Dworzanin polski" Łukasza Górnickiego

- ideał patrioty - obywatel spełniający swoje powinnoœci wobec państwa, kochający

ojczyznę, stawiający jej dobro ponad prywatę, nie żałujący jej swego starania,

dóbr a w końcu swojego życia

Przykłady literackie:

- dzieła A. Frycza Modrzewskiego

- "Kazania sejmowe" Piotra Skargi

- "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowskiego - Antenor

- poeta doctus - człowiek uczony, humanista, typ renesansowego twórcy. Taka jednostka

nie ogranicza się tylko do jednej dziedziny tworzenia, jest to człowiek wszechstronny,

oprócz talentu posiada rozległą wiedzę, wykształcenie, znajomoœć języków.

Ideał taki realizują renesansowi twórcy, tacy jak J. Kochanowski, Klemens Janicki,

Andzrej Frycz Modrzewski, Mikołaj Sęp Szarzyński i inni.

Wzorzec szlachcica - ziemianina:

- prezentowany przez Reja, Kochanowskiego

- "Satyra na leniwych chłopów" - w interesie szlachcica leży jak największe

obciążenie pańszczyżniane chłopów

- szlachta rycerska stała się szlachtą ziemiańską

- zanik ducha rycerskiego, konflikt pomiędzy obowiązkiem służenia ojczyżnie

a pozostaniem w domu

Szlachcic - ziemianin oraz obraz ludzkiego życia w "żywocie człowika poczciwego'

"żywot człowieka poczciwego" utwór ten składa się z 3 ksiąg - miał to być tekst

idealnej biografii typowego szlachcica ziemianina.

Księga I

dotyczy dzieciństwa i młodoœci szlachcica, twierdzi iż należy położyć nacisk na

kształcenie moralne, jak również znajomoœć tradycji i obyczjów, wg. Reja nie

trzeba uczęsczać do szkoły, natomiast należy dbać o przyjemnoœci życia i jego

rozrywki. niezbędna są także ćwiczenia fizyczne. Młody szlachcic powinien wyjechać

na dwór, albo wstąpić do wojska. Dzięki pobytowi tam może zyskać wiele cech:

oszczędnoœć, umiejętnoœć gospodarowania, cierpliwoœć, przyzwyczajenie do surowego

i oszczędnego życia. Ukieruje to jego charakter, po tym czasie powinien powrócić do

swojego majątku ziemskiego.

Księga II

Mówi o dalszym życiu człowieka, który musi założyć rodzinę. Powinien on zawsze

dbać o swoje szlachectwo, musi się wystrzegać pychy. Rej zaleca pewną skromnœć

są one ozdobą człowieka. Szlachcic powinien rozwijać cechy: przyjażń, brak

popędliwoœci, dawanie innym dobrodziejstw. Zalecenie bliskiego kontaktu z naturą, gdyż

to daje mu satysfakcję oraz przyjemnoœć, rozwija w nim troskliwoœć, przywiązanie,

dbałoœć, miłoœć, radoœć.

Księga III

Mówi o straoœci szlachcica, jest sumą rozważań, sędziwy szlachcic oddał swój majątek

dzieciom, sam natomiast korzysta z przywilejów życia dorosłego, przekazuje młodszym

pokoleniom swoje doœwiadczenia.

Pochwała zalet życia wiejskiego w twórczoœci M.Reja i J.Kochanowskiego

Oblicze wsi renesansowej to wieœ sielska - szczęœliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskoœć

z naturą przynosi człowiekowi ukojenie, miłoœć i wdzięcznoœć do Boga, godnie przeżyte

życie i spokojna staroœć. Symbolizują tę idealną wizję słowa z "Pieœni o sobótce" wizja harmonii, ładu, czasu na prace, która daje radoœć i rozrywkę, która tez przynosi zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Żywot człowieka poczciwego"Reja, „Na dom w Czarnolesie" Kochanowskiego.

Pieœń Panny XII „Wsi spokojna, wsi wesoła

Któryż głos twej chwale zdoła?"

Całoœć przedstawia obraz nader idylliczny, pozbawiony jakichkolwiek konfliktów społecznych. Cudowna, bogata natura obdarza ludzi swoimi darami, dzięki czemu nie cierpią głodu i chłodu. Zapobiegliwe gospodynie i gospodarze dbają o dobytek, rzetelnie pracują, zapełniają spiżarnie. Po skończonej pracy z czystym sumieniem mogą się bawić, tańczyć i œpiewać, a przygrywają im „faunowie leœni". Piękne, odœwiętnie ubrane panny flirtują z kawalerami, którzy popisują się odwagą i zręcznoœcią.

Przyroda jest dla mieszkańca wsi przyjazna i pożyteczna: może on bowiem upolować w lesie jakąœ zwierzynę, łowić w rzece ryby, słuchać z upodobaniem œpiewu ptaków. Pasterz, który pilnuje bydła „siedzi w chłodzie" i pięknie gra na piszczałce „proste pieœni". W tym czasie gospodyni zajmuje się przyżądzaniem wieczerzy, wykorzystując produkty z własnego gospodarstwa. Młodzież zaœ uczy się szacunku wobec starszych oraz pielęgnowania cnoty.

Oracz pługiem zarznie w ziemię;

Stąd i siebie, i swe plemię,

Stąd roczną czeladŸ i wszystek

Opatruje swój dobytek.

Jemu sady obradzają,

Jemu pszczoły miód dawają;

Nań przychodzi z owiec wełna

I zagroda jagniąt pełna.

Obraz życia rodzinnego J.Kochanowskiego

Był dobrym mężem, miał kochającą żonę. Jego stosunek najlepiej opisują „Treny", które napisał pod wpływem smierci swej ukochanej córki Urszuli.

7. Fraszka jako gatunek literacki. Różnorodnoœć tematyczna fraszek J. Kochanowskiego. Porównanie struktury fraszki i pieœni. Galeria typów ludzkich i sytuacji we fraszkach. Fraszki jako pamiętnik liryczny. Obraz życia dworskiego w twórczoœci J. Kochanowskiego (przykłady):

Fraszka jako gatunek literacki ...

FRASZKA - krótki najczęœciej żartobliwy lub liryczny wiersz, oparty na anegdocie lub dowcipnym koncepcie.

... Różnorodnoœć tematyczna fraszek J. Kochanowskiego ...

  1. refleksyjno-filozoficzna ("Na dom w Czarnolecie" - filozoficzna; "Na most warszawski " - refleksyjna)

  2. satyryczna, kpina z ludzkich wad, obyczajów ("O kapelanie", "O kaznodziei")

  3. autobiograficzna ("Do gór i do lasów")

  4. miłosna ("Do Hanny", "Do dziewki")

  5. zawierająca własne twórczoœci autora ("Do fraszek" - księgi trzecie, "Ku Muzom")

  6. ukazywanie i zachwyt pięknem natury ("Na lipę")

  7. patriotyczna ("Na sokolskie mogiły")

  8. religijna ("Modlitwa o deszcz").

... Porównanie struktury fraszki i pieœni ...

FRASZKA

  1. rozmaitoœć tematów, stylów, kategorii;

  2. zróżnicowanie rozmiarów wiersza (od 5 - do 13 - zgłoskowa);

  3. motywowane użycie lub nieużycie przerzutni;

  4. zastosowanie strof lub rezygnacji z nich na rzecz tzw. wiersza stychicznego (bezzwrotkowego, ciągłego).

PIEŒŃ

  1. zwarta stylistycznie literacka forma;

  2. różnorodnoœć tematyczna;

  3. organizacja wiersza pozwalająca wykonanie wokalne;

liryka œpiewana "nie lubi" przerzutni "odpowiada" jej natomiast członowanie wersowego i składniowego.

8:Nawiązania do twórczoœci Horacego w pieœniach J. Kochanowskiego. Filozofia życiowa J. Kochanowskiego w œwietle fraszek i pieœni: problem szczęœcia, rola cnoty, motyw Fortuny, odwołanie do filozofii epikurejskiej i stoickiej, rola Boga. Refleksja na temat sensu życia i słaboœci ludzkiej natury we fraszkach „O żywocie ludzkim". Funkcja motywu teatru i karnawału, obraz Boga. „Hymn" jako manifest renesansowego optymizmu. Topos Boga-artysty /rzemieœlnika/. Nawiązania do Księgi Rodzaju. Panteizm. Harmonia œwiata. Renesansowa i œredniowieczna wizja Boga.

A. NAWIĄZANIA DO TWÓRCZOŒCI HORACEGO W PIEŒNIACH J. KOCHANOWSKIEGO.

Horacy podejmował zawsze aktualne problemy ludzkiej kondycji w œwiecie, propaguje ideały moralne i polityczne. Jej trzon stanowią Carmina (pieœni), w których poeta wyznaje i propaguje filozofię Epikura wzbogacając ją. Wprowadza pesymistyczne spojrzenie na życie - tragiczne odczucie ludzkiego losu. Obok afirmacji życia (carpe diem - chwytaj dzień), nawoływań do zabawy, pojawia się myœl o œmierci, przemijaniu, nicoœci ludzkiego życia. W poezji Horacego również odbijają się założenia filozofii stoickiej, która najwyższe dobro upatrywała w cnocie.

To właœnie w pieœni pt. „Pieœń œwiętojańska o sobótce" widać wyraŸny wpływ filozofii Epikura i Stoików. Z jednej strony mamy renesansową radoœć życia, pochwałę tańca i wesołoœci. Z drugiej zaœ pochwałę spokoju, który człowiekowi zapewniają otaczająca go przyroda i życie w wiejskim zaciszu.

B. FILOZOFIA ŻYCIOWA J.KOCHANOWSKIEGO W ŒWIETLE FRASZEK I PIEŒNI:

  1. problem szczęœcia

Kochanowski pojmował tzw. humanistyczny ideał szczęœcia jako możliwoœć oddawania się ulubionym zajęciom, życzliwoœć wobec innych ludzi, możliwoœć osiągnięcia wewnętrznej harmonii. („Pieœń œwiętojańska o sobótce")

  1. rola cnoty

O cnocie Kochanowski pisze w Pieœni XII , ma ona charakter nie tylko refleksyjny, lecz i dydaktyczny. Poeta wypowiada się na temat cnoty, która polega przede wszystkim na umiejętnoœci odnalezienia się w otaczającym œwiecie. Człowiek powinien tak kierować swoim życiem, by ono przebiegało godnie, by nie było w nim miejsca na pokusy, cierpienie i zazdroœć. Głównym motorem jego poczynań powinien być rozum. To on decyduje o postawie moralnej i ideowej, on nakazuje przyjmowanie wszelkich przeciwnoœci losu w sposób umiejętny. Dlatego też człowiek musi zawsze pamiętać, że jego życie może być naœladowane przez innych, a więc musi być cnotliwe. Cnota przynosi nagrodę w postaci sławy i zbawienia po œmierci. Cnota jest nagrodą samą w sobie. Najpierwszym zaœ sposobem na prowadzenie cnotliwego życia jest poœwięcenie się sprawom ojczyzny, a przede wszystkim rzetelna służba społeczna dla niej. W tej pieœni widać wyraŸnie wpływ filozofii stoików.

  1. motyw Fortuny

Pieœń IX wyraża stosunek poety do życia. Podmiot liryczny - poeta nawołuje do wesołej zabawy przy dobrym winie i muzyce, ponieważ nie wiadomo, co nas jutro czeka. Ale szybko nachodzą go refleksje odnoœnie życia. Uważa, że jednak człowiek musi zachować spokój i wewnętrzną równowagę, gdyż nie wie, co go może spotkać i jaki będzie jego przyszły los. Wszystko zależy od fortuny, której nie jesteœmy w stanie ogarnąć rozumem. Życie ludzkie różnie się układa, więc musimy podchodzić do niego ze spokojem i umiarem, a także zachować w nim poczucie własnej wartoœci moralnej.

  1. odwołanie do filozofii epikurejskiej i stoickiej

„Serce roœcie, patrząc na te czasy..." jest wyraŸnym nawiązaniem do częstego w poezji Kochanowskiego motywu przemian, jakie zachodzą w przyrodzie na wiosnę, gdy cały œwiat budzi się do życia. Wpływ tych przemian na człowieka stanowi dla poety punkt wyjœcia do rozważań, które składają się na częœć drugą, refleksyjną utworu. Kochanowski dokonuje porównania dwóch postaw: stoickiej i epikurejskiej. W końcowej fazie pieœni dochodzi do pewnej syntezy tych dwóch filozofii życiowych. Wychodząc z założenia, że najważniejsze we ludzkim życiu jest czyste sumienie, Kochanowski radzi czytelnikowi, aby korzystał on z okazji do zabawy, ale rozważnie i w sposób umiarkowany. Bardzo podobną wymowę ma umieszczona w Księgach pierwszych jako dziewiąta pieœń „Chcemy sobie być radzi?..." Początkowo wydaje się, że jest to utwór wyłącznie biesiadny, opiewający rozkoszę ucztowania w iœcie epikurejski sposób. Jednak szybko pojawiają się refleksje o koniecznoœci rozwagi, która powinna wynikać ze zmiennoœci ludzkiego losu i braku możliwoœci kształtowania przez człowieka całej jego przyszłoœci.

  1. rola Boga

Bóg pojawia się w pieœniach Kochanowskiego w postaci „boskiej opatrznoœci" czy też „opiekuńczej mocy". Bóg jako stwórca wyróżnił człowieka spoœród innych stworzeń, obdarzył rozumem oraz ustanowił dla niego drogę życiową i tylko Bóg zna przyszłoœć człowieka - takie widzenie rodzi postawę pełną ufnoœci i zawierzenia Bogu.

C. REFLEKSJA NA TEMAT SENSU ŻYCIA I SŁABOŒCI LUDZKIEJ NATURY WE FRASZKACH „O żywocie ludzkim".

Fraszka ta ma charakter filozoficzny. Poeta snuje refleksje na temat ludzkiego życia. Zastanawia się nad jego istotą i stawia pytanie, czy warto o nie zabiegać, skoro i tak œmierć jest nieuchronna. Życie porównuje do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne i przemijające. Na próżno człowiek walczy o majątek i sławę, czeka go podobny do kukiełek los.

D. FUNKCJA MOTYWU TEATRU I KARNAWAŁU, OBRAZ BOGA.

E. „Hymn" JAKO MANIFEST RENESANSOWEGO OPTYMIZMU.

Hymn „Czego chcesz od nas, Panie" należy do najwczeœniejszych utworów Kochanowskiego i jest wyjątkowej wagi manifestem filozoficzno-religijnym polskiego renesansu. Jest również manifestem literackim i artystycznym poety, œwiadectwo możliwoœci tworzenia wielkiej poezji w języku narodowym. Hymn Kochanowskiego jest manifestacją wiary w poznawcze możliwoœci człowieka, jak i wiarą w istnienie boskiej opatrznoœci - podstawowego czynnika konstytuującego i utwierdzającego ład kosmosu i ład ziemskiego œwiata. Stwierdzenie, że œwiat jest harmonijny i piękny, że odbija boską doskonałoœć, jest zarazem stwierdzeniem, iż człowiek jest zdolny poznać harmonię tego œwiata, przeniknąć i zrozumieć prawa nadane przez Boga naturze.

F. TOPOS BOGA-ARTYSTY /rzemieœlnika/.

Tematem pieœni „Czego chcesz od nas, Panie" jest pochwała Boga i stworzonego przez Niego œwiata. Bóg jawi się tu w postaci ludzkiej jako gospodarz karmiący inwentarz lub pracowity rzemieœlnik, który zbudował niebo i uhaftował je gwiazdami, a nawet architekt, który położył fundament Ziemi i przykrył go kwietnym kobiercem. W postaci anielskiej ze skrzydłami, które opiekuńczo rozpoœciera nad ludŸmi oraz bezosobowo, rozprzestrzeniający się w całej przyrodzie. Pokazanie Boga w podwójnej roli: Stwórcy oraz Opiekuna wiąże się z humanistycznym poglądem poety na œwiat, z poczuciem i pewnoœcią trwałoœci i niezmiennoœci œwiata, logicznie uporządkowanego i kierowanego przez boską mądroœć, wolę i opacznoœć. Koncepcja Boga , jako istoty hojnej, łaskawej i opiekuńczej oraz dobrej różni się od koncepcji œredniowiecznej. Nie ma tu sprzecznoœci pomiędzy œwiatem doczesnym i wiecznym. Przeciwnie, piękno œwiata jest dowodem wielkoœci Boga, bo on jest budowniczym. Podziw dla Stwórcy œwiata splata się z pochwałą przyrody przenikniętej Wieczną Myœlą, urządzonej logicznie i harmonijnie. Człowiek w tym otoczeniu niech żyje długo i będzie szczęœliwym.

G. NAWIĄZANIA DO Księgi Rodzaju.

W hymnie „Czego chcesz od nas, Panie" są widoczne wpływy biblijne (Księga Rodzaju),

jak też filozofów i pisarzy antycznych: pogląd Platona, iż natura jest odbiciem doskonałoœci Istoty Najwyższej, Cycerona i Owidiusza.

H. PANTEIZM.

Jest to pogląd filozoficzno-religijny, odrzucający istnienie boga osobowego, utożsamiający boga z przyrodą lub głoszący, że bóg istnieje w przyrodzie immanentnie.

I. HARMONIA ŒWIATA.(patrz punkt F)

J. RENESANSOWA I ŒREDNIOWIECZNA WIZJA BOGA.

W œredniowieczu często pojawiał się w literaturze motyw œmierci. Przez bolesne odczuwanie krótkoœci i nietrwałoœci życia ludzie zbliżali się do Boga. Za zwyczaj wyobrażano go jako władcę œwiata. Od jego łaski zależało zbawienie człowieka. Człowiek sam z siebie nie mógł zrobić nic dobrego. Niedoskonały i œmiertelny skazany był na wieczną niepewnoœć. Taki obraz Boga i takie widzenie roli człowieka w œwiecie ukształtowały się w literaturze i filozofii œredniowiecznej pod wpływem œw. Augustyna. Na długo zdominowały one twórczoœć artystyczną i kierunek myœli ludzkiej. W czasach renesansu zakwestionowano wartoœć filozofii „augustyńskiej". Nowożytnoœć nie rezygnowała z chrzeœcijaństwa, nadawała mu tylko inny sens. Surowy Bóg, niepodzielny pan wszechœwiata, sędzia ludzkich grzechów, ustąpił miejsca Bogu-Ojcu, twórcy miłującemu swoje dzieło.

9. Typowe elementy kompozycji epicedium. Inne gatunki literatury żałobnej. Kompozycja cyklu „Trenów". „Treny" jako epicedium: elementy konwencji i odstępstwa od niej. Obraz Urszulki. Geneza cyklu. „Przy pogrzebie rzec" jako pierwszy zwiastun kryzysu œwiatopoglądowego. Dramat filozofa w „Trenach": kryzys wartoœci w trenach IX, X i XI i ich odbudowa w XIX. Polemika z myœlą stoicką w trenach IX, XI i XVI. Dialog z Bogiem w trenach XVII i XVIII. Człowiek wobec Boga w œwietle wybranych fraszek, pieœni i trenów J. Kochanowskiego.

Epicedium - w greckiej liryce chóralnej pieœń żałobna œpiewana przy łożu zmarłego, będąca opłakiwaniem jego œmierci, ale zarazem pochwałą cnót i osiągnięć oraz słowami pocieszenia. Pieœni tego gatunku miały charakter elegijny, bądŸ narracyjny; w obu przypadkach wielką rolę odgrywały motywy mitologiczne. W sensie póŸniej przyjętym: mowa wygłaszana nad grobem lub utwór (niekoniecznie poetycki) napisany na czeœć osoby zmarłej.

Inne gatunki literatury żałobnej:

Epitafium - napis nagrobkowy, zwykle wierszowany, a również utwór poetycki będący panagirykiem na czeœć zmarłego, utrzymany w formie takiego napisu. Gatunek ukształtowany w starożytnej Grecji, znany też w poezji rzymskiej. Epitafium to z zasady utwór zwięzły i stylistycznie wyrazisty, w poezji antycznej pisany dystychem elegijnym.

Nenia - pieœń żałobna œpiewana w starożytnym Rzymie podczas pogrzebu przez bliskich zmarłego lub wynajęte płaczki. W znaczeniu szerszym wszelkie odmiany poezji pogrzebowej.

Tren - gatunek greckiej liryki chóralnej: pieœń żałobna o charakterze lamentacyjnym i elegijnym, będąca rozpamiętywaniem dokonań zmarłego i pochwałą jego zalet i zasług.

Kompozycja cyklu „Trenów"

W „Trenach" Kochanowski zachował wszystkie częœci kompozycyjne charakterystyczne dla gatunku, aczkolwiek nie w odniesieniu do pojedynczego utworu, lecz całego cyklu i nie zawsze ustalonej przez tradycję kolejnoœci. Mimo iż poszczególne utwory mogą być odczytane jako pojedyncze wiersze liryczne cykl ma charakter zwartego poematu, którego poszczególne częœci spaja osoba podmiotu mówiącego oraz postać opłakiwanego dziecka. „Treny" zaczynają się mottem zaczerpniętym z „Odysei" Homera oraz dedykacją poœwięconą Urszulce. W dedykacji zawiera się krótka prezentacja i charakterystyka zmarłego dziecka oraz motyw żalu i smutku ojca po œmierci córki. Podmiot liryczny cyklu występuje w potrójnej roli: ojca, poety, filozofa; jest równoczeœnie tym, który pociesza i napomina, jak i osobą, do której te pocieszenia są kierowane. Ostatni tren XIX, w którym osobą mówiącą jest zmarła matka poety, ma charakter consolatio. Na końcu cyklu umieœcił poeta krótki czterowiersz w formie epitafium, poœwięcony Hannie, córce Kochanowskiego zmarłej w jakiœ czas po œmierci Urszulki.

W „Trenach" Kochanowski odwołuje się zarówno do wzorów antycznych, jak i do współczesnych mu utworów funeralnych. Nowatorstwo poety polega przede wszystkim na uczynieniu główną postacią swoich utworów małego dziecka. Zgodnie z założeniami gatunku, tren poœwięcony był zazwyczaj osobie ważnej, historycznemu, bądŸ mitycznemu bohaterowi. Kochanowski przełamał tę konwencję. „Treny" charakteryzuje oszczęnoœć metafor i duże zróżnicowanie wersyfikacyjne. Obok jedenasto- i trzynastozgłoskowca pojawiają się wiersze stroficzne o bardzo wyrafinowanej budowie. Poeta często stosuje alegorię, pytania retoryczne, apostrofy, wykrzykniki zdradzające emocje podmiotu lirycznego. Konstrukcja większoœci utworów odwołuje się do zasad klasycznej retoryki, której celem było skuteczne przekonanie odbiorcy.

Obraz Urszulki

Postać Urszuli, pojawiająca się już w dedykacji, powraca wielokrotnie w kolejnych utworach cyklu. W ukazaniu portretu córki poeta stosuje dwie techniki: realistyczną i uwznioœlającą. W wielu trenach Urszula pojawia się jako żywe, ruchliwe, małe dziecko. Podmiot liryczny bardzo szczegółowo przedstawia jej typowe, codzienne zachowanie, opisuje strój dziecka, jego gesty i ruchy. Tak barwny i drobiazgowy opis życia małej dziewczynki stanowi niewątpliwie nowatorstwo w poezji renesansowej.

Tren VIII - daje pełną realistyczno - obyczajowych szczegółów charakterystykę Urszuli. Podkreœlenie otwartoœci córki, jej umiejętnoœć rozweselania rodziców, przywiązanie do matki i ojca.

Tren XII - zawiera listę przypisywanych córce przez ojca cech charakteru, jej posłuszeństwo, przyzwoitoœć, roztropnoœć, skromnoœć, układnoœć, wstydliwoœć, pobożnoœć, pracowitoœć, talent. Te wyliczenia ubarwiają obyczajowe szczegóły, małe scenki z życia codziennego Urszulki.

Hiperbolizacja rysów portretu dziecka służy uwiarygodnieniu potęgi bólu i rozpaczy, które ogarnęły ojca i doprowadziły do ogromnego kryzysu œwiatopoglądowego. Niezwykłoœć bohaterki podkreœla wielkoœć poniesionej straty. W wielu miejscach cyklu poeta akcentuje nieprawdopodobne, jak na wiek córki, jej talenty poetyckie. Przypisując Urszuli zdolnoœci twórcze, Kochanowski żałuje, że jej wielki talent nie zdążył się rozwinąć i nie została ona spadkobierczynią poety.

Geneza cyklu

„Treny" stanowią podsumowanie twórczoœci i przemyœleń Kochanowskiego. Wydane zostały w Krakowie w 1580 roku. Œmierć Urszuli były wyzwalaczem do napisania tego cyklu. Nie są one jedynie wyrazem ojcowskich uczuć po stracie córki, ale przede wszystkim poruszają problematykę religijną, filozoficzną, moralną œwiatopoglądową. „Treny" powstały prawdopodobnie w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy. Wielokrotnie wznawiane cieszyły się ogromną popularnoœcią wœród czytelników. Tren jest gatunkiem pochodzącym ze starogreckiej poezji funeralnej. Utwór wyrażał emocje i uczucia po stracie ukochanej osoby. Gatunek ten, w małym stopniu podlegający zmianom i wpływom reguł poetyckich, spokrewniony był z epicedium - pieœnią œpiewaną nad łożem zmarłego. Zarówno tren jak i epicedium posiadały jasno okreœloną budowę. Podstawowymi częœciami utworu były laudes - pochwały zmarłego, acturae demonstratio - ukazywanie i uwypuklanie poniesionej straty, luctus - boleœć i żal odczuwane po stracie ukochanej osoby, consolatio - pocieszenie oraz exhoratio - czyli napomnienie.

Dramat filozofa w „Trenach": kryzys wartoœci w trenach IX, X i XI i ich odbudowa w XIX. Polemika z myœlą stoicką w trenach IX, XI i XVI. Dialog z Bogiem w trenach XVII i XVIII.

Daremnym marzeniom o znalezieniu ukojenia w poezji towarzyszą w „Trenach" próby szukania pociechy w filozofii, które także kończą się klęską. Kochanowski dając, we wczeœniejszych utworach, głównie w pieœniach, wyraz swojego przywiązania do zasad filozofii stoickiej, w obliczu osobistej tragedii neguje wartoœć wszystkich bliskich sobie ideałów mądroœci, cnoty, miernoœci. „Treny" są wielką polemiką z dawnymi autorytetami poety, œwiadectwem kondycji psychicznej cierpiącego człowieka, któremu normy i nakazy filozofów oraz religia nie dają odpowiedzi na pytanie o sens œmierci dziecka, zmiennoœci losu (raz Ÿle, a raz dobrze) i nie pomagają odzyskać wewnętrznej harmonii. Renesansowy ideał wszechstronnego myœliciela, cieszącego się pełnią życia ulega zachwianiu. Rozpacz i cierpienie podmiotu lirycznego poddają w wątpliwoœć istnienie moralnego i etycznego sensu œwiata. Kryzys œwiatopoglądowy poety staje się najistotniejszym i najgłębszym problemem „Trenów".

Zasady filozofii stoickiej, które były Kochanowskiemu szczególnie bliskie, ukazywały człowiekowi drogę do szczęœcia, uczyły jak uwolnić się od trosk i cierpienia oraz obawy przed œmiercią. Tym dramatyczniejsze jest więc zwątpienie poety w ustalone przez myœlicieli wartoœci. Polemikę ze stoicyzmem rozpoczyna tren IX, którym podmiot liryczny ze zwątpieniem wypowiada się na temat mądroœci, która powinna umożliwić człowiekowi radzenie sobie z problemami, dawać siłę duchową i trwałe szczęœcie oraz czynić odpornym na strach przed œmiercią. Zasada złotego œrodka nie uchroniła poety przed najcięższym ciosem, nie dała mu obiecywanego przez stoików szczęœcia. Kulminacyjnym punktem kryzysu œwiatopoglądowego stanie się odrzucenie wartoœci najwyżej cenionej przez Kochanowskiego: cnoty.

„Fraszka cnota!"(...)

Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony"

- wykrzyknie podmiot liryczny na wstępie Trenu XI. Cnota według starożytnych myœlicieli była dobrem najwyższym, trwałym, dającym szczęœcie i chroniącym przed grozą œmierci. Tak samo pojmował ją wczeœniej sam Kochanowski. Dlatego Tren XI stanowi niejako œwiadectwo załamania się całego systemu wartoœci wyznawanego przez poetę. Zwątpieniu w słusznoœć zasad filozofii stoickiej towarzyszy w „Trenach" negacja wiary w boski porządek œwiata. ład moralny, okreœlony religijnymi dogmatami, ulega zachwianiu. Rozważając W Trenie X różne œwiatopoglądowe możliwoœci istnienia życia pozagrobowego, podmiot liryczny opatruje swoje rozmyœlania, pełnym wątpliwoœci stwierdzeniem :

" Gdzieœkolwiek jest, jeœliœjest (…)"

Przywołanie rozlicznych wariantów miejsc pobytu duszy: chrzeœcijańskiego nieba, wysp szczęœliwych, mitologicznej krainy zmarłych, idei reinkarnacji jest jedynie wyrazem ludzkiej niewiedzy dotyczącej sensu

życia i œwiata. Jednoczeœnie pojawia się w „Trenach" brak wiary w boską sprawiedliwoœć i opatrznoœć. "Nieznajomy bóg jakiœ miesza ludzkie rzeczy" - mówi podmiot liryczny w Trenie XI. Tym samym wskazuje na zatarcie granic między dobrem i złem i podważa chrzeœcijańską zasadę bożej nagrody za dobro dla zrozpaczonego ojca nie ma na œwiecie już nic pewnego, renesansowe przekonanie o harmonii wszechœwiata zostaje naruszone. Cierpienie ponad ludzkie siły prowadzi poetę na granicę bluŸnierstwa. Zwątpieniu w Boży ład œwiata towarzyszy w Trenie XI niewiara w możliwoœci poznawcze człowieka. Nieprzystawalnoœć zasad filozofii i religii do tragicznej rzeczywistoœci ukaże Kochanowski w Trenie XVI.

" Lecz kiedy nędza albo żal przypadnie,

Ali żyć nie tak, jako mówić snadnie".

Żal i płacz przeważają nad poczuciem rozsądku. W Trenie XVI podmiot dochodzi do wniosku, iż wobec zmiennoœci losu i nieszczęœcia człowiek nie może pozostać obojętny. Warunki zewnętrzne warunkują stan naszego ducha. Kochanowski broni prawa człowieka do wyrażania swych emocji, do słaboœci i cierpienia:

„Człowiek nie kamień, a jako się stawi

Fortuna, takich myœli nas nabawi"

Tak samo jak los jest zmienny podobnie niestała jest ludzka œwiadomoœć i psychika. Wobec tragedii każdy jest bezbronny i każdy ma prawo do płaczu. Filozofia i religia nie dają pocieszenia, rany uleczyć może tylko czas :

" Czasie (…)

Zgój smutne serce, a ten żal surowy

Wybij mi z głowy! ".

Wewnętrzne zwątpienie i kryzys œwiatopoglądowy Kochanowski próbuje przezwyciężyć. Takie próby pojawiają się już w Trenie XVII w którym podmiot liryczny ratunku upatruje u Boga. Tren XVIII będzie miał już formę modlitwy do Stwórcy z proœbą o litoœć. Podsumowaniem rozważań, a jednoczeœnie przezwyciężeniem kryzysu jest zamykający cykl Tren XIX - albo Sen, w którym œpiącemu podmiotowi lirycznemu zjawia się zmarła matka. To ona odbudowuje wiarę syna w istnienie życia pozagrobowego i zapewnia o bożej sprawiedliwoœci, która często działa w sposób niezrozumiały dla człowieka:

"Skryte są pańskie sądy".

Matka uœwiadamia poecie wspólnotę losu wszystkich ludzi i bezsilnoœci jednostki wobec bożych praw, przywraca znaczenie mądroœci i rozumowi. Tren XIX daje nowe pojęcie filozofii życiowej człowieka, ufnoœci w bożą sprawiedliwoœć:

" Tego się synu trzymaj, a ludzkie przygody

Ludzkie noœ; jeden jest Pan smutku i nagrody".

To przykazanie wskazuje zarówno na prawo człowieka do przeżywania cierpienia (jest ludzką rzeczą cierpieć i rozpaczać), jak i na koniecznoœć znoszenia cierpienia z godnoœcią i po ludzku, pełnię człowieczeństwa stanowią bowiem zarówno doœwiadczenia radosne jak i tragiczne.

Człowiek wobec Boga w œwietle wybranych fraszek, pieœni i trenów J. Kochanowskiego.

Księgi pierwsze - „O żywocie ludzkim":č materia przemija (piękno, roœlina, potęga, sława, pieniądze, zacnoœć

  1. Bóg bawi się doskonale patrząc na ludzkie życie

  2. Bóg reżyserem - pociąga za sznurki marionetek (ludzi)

Księgi wtóre - „O żywocie ludzkim": č ludzie jak dzieci na podwórku (walka o rzeczy materialne)

  1. podmiot liryczny nie chce brać udziału w zwyczajnych, ludzkich sprawach; chce patrzeć na normalne życie z dystansu: chce być ponad przeciętnymi ludŸmi (chce być od nich lepszy)

księgi pierwsze - pieœń IX: č motyw Fortuny (raz na górze raz na dole = motyw koła (kołem się toczy))

č nie należy zastanawiać się co będzie jutro

č wiedza o "jutrze" jest niedostępna

č motyw przeznaczenia z woli Boga ŕ Boga bawi ludzka zapobiegliwoœć, dążenie

do zapewnienia sobie "jutra"; ludzie są œmieszni

księgi pierwsze - pieœń XX:č "miło szaleć, kiedy czas po temu"

č cieszyć się chwilą

č nie interesować się jutrem ŕ przyszłoœć jest w rękach Boga

ŕ wiedza o przyszłoœci nie jest dla ludzi

księgi wtóre - pieœń IX: č opis filozofi stoickiej

č odwołanie do natury (raz Ÿle, raz dobrze).

č nie ma niczego wiecznego (szczęœcia i nieszczęœcia); przeplatanka dobra i zła

č oparcie w Bogu ŕ należy mieć do niego zaufanie

č Bóg jako ojciec - jest odpowiedzialny, ale nie mówi wszystkiego

č wartoœci duchowe (cnota) >>> wartoœci materialne

księgi wtore - pieœń XIX: č trzeba wzgardzić rzeczami materialnymi

č relacje Bóg ßŕ człowiek = relacje ojciec ßŕ dziecko

10. Tradycja i nowatorstwo w "Odprawie posłów greckich".

Cechy stylu i struktura. Nawiązania do antyku

"Odprawa posłów greckich" jest to typowy przykład dramatu renesansowego. Utwór ten został napisany w podobny sposób do dramatu antycznego. Posiada trójdzielną kompozycję, która zkłada się z:

1. Prologu (Wprowadzenie do utworu- dialog Antenora z Aleksandrem)

2. Rozwinięcia

-epejsodiony (akty)

-stasimony (wypowiedzi chóru złorzonego z trojańskich panien)

- perypetia- punkt kulminacyjny, zwrotny (Decyzja o zatrzymaniu i nie wydaniu posłom greckim Heleny)

- katastrofa zastępcza- zapowiedŸ klęski bohatera (Wizja Kasandry)

3. Epilogu (Zakończenie utworu- satyryczne słowa Antenora)

Chór pełni rolę komentatora. Wypowiada także ogólne refleksje i prawdy ponadczasowe.

Zachowana została antyczna zasada trzech jednoœci:

-miejsca (cały dramat rozgrywał się w tej samej przestrzeni)

-czasu (doba)

-akcji (jednowątkowa, wyzbyta z epizodów, skoncentrowana na podstawowym wątku (konflikcie) i zmierzającej wprost ku jego rozwiązaniu)

Poprzez zachowanie trzech jednoœci, trzech postaci (zamiast scen zbiorowych występuje specjalnie w tym celu powołana osoba, która relacjonuje wydarzenia), zasady decorum (poszczególne gatunki powinny być pisane mową o odpowiednim nastroju) i zasady czystoœci estetyk (sceny powinny być podobne pod względem nastroju) œwiadczą o odrodzeniu dramatu antycznego w epoce renesansu.

Nowatorstwem w dramacie Kochanowskiego jest fakt, iż autor abstrachuje od bogów. Nie mają oni żadnego wpływu na to co się dzieje. To ludzie doprowadzają do klęski i oni decydują o np. państwie.

Œwiatopogląd

Myœl przewodnia tragedii da się stwierdzić w zdaniu:

"państwo, w którym większoœć rządzi się nie miłoœcią ojczyzny, tylko prywatą, musi zginąć"

Nawiązania do mitu trojańskiego

Jan Kochanowski sięgnął do mitologi wykorzystując wątek z Iliady Homera i odpowiednio go rozszerzając. W dranacie nawiązał do faktu wysłania greckich posłów do Troi w celu odebrania Heleny i polubownego rozwiązania konfliktu.

Proroctwo Kassandry

Kassandra widzi oczami duszy upadek Troi. -Oto łania jakaœ płynie morzem w stronę trojańskich brzegów, a "nieszczęœliwa to ziemia i brzeg nieszczęœliwy, gdzie ta łania wpłynie", bo ona niesie z sobą "upadek, pożogę i pustki". Widzi Kassandra straszną œmierć swojego brata Hektora, którego trupa Achilles przytroczy do swojego wozu i włóczyc będzie dookoła murów. Widzi œmierć Achillesa, który polegnie od strzały Parysowej, a potem widzi drewnianego konia, któr Troi zgubę ostateczną przyniesie. Wreszcie widzi Kassandra tę noc straszną, rozœwietloną pożarem rodzinnego miasta, widzi, jak wœród tej nocy ginie jej ojciec u stóp poœwięconych ołtarzy. Widzi jak Grecy wycinają bądŸ niewolą Trojan.

III pieœń chóru

W tej wypowiedzi chóru zwraca się Kochanowski do "łodzi bukowej", na ktorej Parys przywiózł Helenę do Troi. Opowiada pokrótce cały przebieg jego małżeństwa i przepowiada, że jak swarem wszystko się zaczęło, tak też i swarem się skończy. Chór kończy się przepowiednią wojny.

Realia polskie w "Odprawie posłów greckich". Problem obronnoœci państwa.

Tragedia kończy się satyryczną uwagą Antenora, że corocznie sejm radzi o œrodkach obronnych, a nigdy nie radzi o wojnie; stokroć byłoby lepiej, gdyby się wroga zaatakowało wprzód, zanim on w granice kraju wpadnie.

Wkładając w usta Antenora satyryczne uwagi o czynnych naradach, na których się mówi tylko o biernej akcji wojennej, miał Kochanowski na myœli stosunki polskie (u nas myœlano o obronie dopiero w ostatniej chwili, kiedy już nieprzyjaciel był w kraju i wtedy na gwałt zbierano wojska, aby wrogowi stawić opór).

Jednym z wielu realiów polskich w dramacie jest lekkomyœlnoœć i przekupnoœć rady trojańskiej, któr jest zadziwiająco podobna do polskiego sejmu. Inną analogią jest motyw samowoli i prywaty.

Parys, Iketaon, Priam jako postacie typowe dla XVI- wiecznej polski.

Parys

1. nie był patryjotą

-podporządkowywał dobro państwa swym interesom

-złamał prawo goœcinnoœci porywając Helenę, przez co zciąga niebezpieczeństwo na Troję

-działał na szkodę państwa

2. egoista

3. nierozważny (działa pod wpływem chwili) i przekupny

Iketaon

1. przekupny (wobec wizji korzyœci staje na czele stronnictwa opowiadającego się po stronie Parysa)

2. pyszny i butny (nie przewidywał przyszłoœci państwa)

3. demagog (wygadany)

4. swoje interesy uważał za ważniejsze od spraw państwowych, lecz maskował to staraniem o "dobro" i "honor" państwa

król Priam

1. słaby psychicznie

2. niezdecydowany

-nie potrafił podejmować samodzielnych decyzji

-podporządkowywał się decyzją rady

3. miłoœć ojcowska paraliżowała go i przedkładał ją nad dobro narodu

4. był krótkowzroczny i nie przewidywał przyszłoœci

Antenor jako wzór patrioty.

1. był przeciwny zatrzymaniu Heleny

2. człowiek prawy i wysoko ceniący zasady ogólno przyjęte

3. patryjota- mimo, że był przyjacielem Parysa dobro państwa uznawał za ważniejsze

4. cenił strach, który dodaje bojażni

5. akceptuje decyzję rady (patryjota) przez co staje się bohaterem tragicznym

Troja jako Polska (na podstawie monologu Ulissesa).

Oburzony Ulisses, poseł grecki, piętnuje w dosadnych słowach zaœlepienie i brak poczucia sprawiedliwoœci u tych ludzi, którym bogowie ster spraw państwowych oddali. Przewiduje zgubę tego królestwa, w którym "ani prawa ważą, ani sprawiedliwoœć ma miejsca, ale wszystko złotem kupić trzeba"; piętnuje rozwiązłoœć, lenistwo i zbytek młodzieży. Słowa te odnoszą się do polskiego sejmu (prywata i przekupstwo) oraz młodzieży szlacheckiej (zniewieœciałoœć i upadek rycerskiego ducha).

Uniwersalna mądroœć I i II pieœni chóru.

["By rozumbył przy młodoœci"] Gdyby rozum był przy młodoœci, to połączenie to przedstawiłoby taką potęgę, że przed nią nie ostałoby się nic i nikt. Wszelkie skarby ziemi i morza byłyby dostępne dla tych, którzy by młodoœcią i rozumem równoczeœnie rozporządzali. Mniej by wtedy na œwiecie trosk było i szczęœcie ludzkie w ogóle było by trwalsze. Tymczasem jest inaczej- jeżeli ktoœ ma młodoœć, brak mu rozumu.

["Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie"] Poeta zwraca się do posłów i senatorów i w ogóle do wszystkich tych, którzy w swych rękach mają władzę nad rzeczpospolitą z wezwaniem, aby pamiętali, że władzę dał im Bóg i że Jego samego w urzędzie swym zastępują. Niechże więc rządzą i sądzą sprawiedliwie, bo Bógod nich kiedyœ rachunku z czynnoœci zażąda i Sędzia sprawiedliwy, nie pytając, "jeœli kto chłop, czyli się grafem poczyta", każdemu odpowiednią nagrodę albo karę wymierzy. Przypomina, iż mają pamiętać o tym, że występki przełorzonych niejedno miasto, niejedno "szerokie cesarstwo" o zgubę przyprawiły. (aluzja do polskiego sejmu i senatu)

Dyskusja na temat sensu życia między Heleną a Panią Starą. Problem Fatum.

Helena wie że narada królewska ma rozstrzygnąć, czy zostanie wydana grekom i pod wpływem grożącego jej niebezpieczeństwa bardzo pesymistycznie patrzy na życie, w którym, według niej, więcej jest zawodów i cierpień, aniżeli rozkoszy. Uważa że fortuna obdarzyć może człowieka tylko tym, co wprzód komuœ innemu zabierze.

Stara pani pociesza ją, jak umie i zbija jej wywody, a w końcu radzi Helenie, ażeby się rozmyœlaniom smutnym nie oddawała, bo korzyœć z nich w każdym razie niewielka- raczej niech Boga prosi, by nieszczęœć i zawodów jak najmniej zsyłał.

Problem wychowania młodzieży.

W pierwszej pieœni chóru ["By rozum był przy młodoœci"] zawarta została opinia, iż gdyby ludzie młodzi posiadali zdrowy rozsądek na œwiecie zaistniałoby o wiele mniej trosk i problemów. Wtedy młodzież nie marnowałaby swojego zdrowia iczasu na zaspokajanie swoich rządz, nie traciła majątku i nie przyssarzała złej sławy rodzicom i ojczyżnie.

Kwestia odpowiedzialnoœci władcy i obywateli za państwo.

Zagładzie Troi są winni są sami jej obywatele, zaœ pretekst Heleny jest tylko czynnikiem przyspieszającym upadek owego państwa.

"Odprawa posłów Greckich" jest utworem uniwersalnym, gdyż odnosi się do każdego państwa, w którym nad poczuciem solidarnoœci górę bierze prywata, przekupstwo, brak zdrowego rozsądku, nieuczciwoœć i krótkowzrocznoœć. Utwór ten krytykuje nie tylko władców, ale i całe społeczeństwo obarczając je winą za upadek państwa.

11. Nawiązania do antyku w twórczoœci J. Kochanowskiego /filozofia, gatunki, styl, literatura grecka i rzymska, motywy mitologiczne i biblijne/. J. Kochanowski jako tłumacz psalmów. Tradycja i nowatorstwo poezji J. Kochanowskiego /gatunki, styl, wersyfikacja, strofika/. Wiersz sylabiczny. Naœladownictwo poezji greckiej w III pieœni chóru z „Odprawy…".

Nawiązania do antyku…

Znana już W starożytnoœci pieœń wykształciła wiele odmian, typów wyrosłych na gruncie okreœlonych sytuacji np. sytuacja (liryczna) rozstania kształtowała pieœń pożegnalną; inne sytuacje, np. wyznania miłosnego, powitania, oddawania należnej czci komuœ lub czemuœ, wyrażania żalu z jakiegoœ powodu, nawoływania do wspólnego działania lub podjęcia głębszej refleksji, inspirowały z kolei pieœni miłosne, powitania, pochwalne, żałobne i lamentacyjne, interwencyjne pieœni apelu, nierzadko patriotyczne czy obywatelskie, oraz pieœni filozoficzno - refleksyjne. W tym gatunku Kochanowski, pozbawiony niemal rodzimych poprzedników okazał się odkrywczy. Znalazł też wielu naœladowców przejmując podstawowe wzorce, często je przekształcał, kojarząc np. pieœń biesiadną z f.ilozoficzno - refleksyjną. Poeta zaproponował też odbiór pieœni jako dzieła przeznaczonego do czytania, nie tylko do œpiewu. Nie ulega oczywiœcie wątpliwoœci, że , tradycja pieœni œpiewanej do wtóru melodii była doskonale mu znana, i że do niej także w widoczny sposób nawiązywał. Zaznacza się to w takiej organizacji wiersza, która umożliwia wykonanie wokalne. Tak np. liryka œpiewana, w odróżnieniu od mówionej, „woli" czterowersową, równosylabiczną strofę typu:

aabb, ale „odpowiadają" jej też strofy nieregularne o zmiennej liczbie wersów zharmonizowane z refrenem melodycznym liryka œpiewana „nie lubi" tez oczywiœcie przerzutni gdyż co zrozumiałe, „odpowiada" jej uzgodnienie członowania wersowego i składniowego.

Możliwoœci podsuwane przez poetykę pieœni wykorzystał Kochanowski, konstruując wypowiedzi ujawniające jego wyrazistą, osobową odrębnoœć. Było to zgodne Z renesansowym duchem indywidualizmu i skojarzone Z humanistycznym przekonaniem o wyjątkowoœci jednostki obdarzonej poetyckim talentem. Ten dar naznaczał wybrańca, stawiał ponad tłumem (motyw przejęty za Horacym) i dawał mu niemal boską moc tworzenia, powoływania słowem nowych œwiatów poruszania natury (jak Orfeusz), wstrząsania sumieniami (jak Dawid); talent wreszcie zapewniał poecie wieczną pamięć potomnych - sławę nieœmiertelną.

Tylekroć podkreœlana renesansowa radoœć życia, niewątpliwie widoczna w pieœniach, jest jednak radoœcią œmiertelnych. Stąd niecierpliwoœć przejawiająca się w łakomym chwytaniu uciekającej chwili : „Carpe diem" - „Chwytaj dzień", używaj życia, jak najmniej ufając przyszłoœci - powtarzano znów za Horacym, wprowadzając motyw œlepej Fortuny - Przygody współbrzmiący z pojęciem boskiej opatrznoœci i odgórnie ustanowionego dla każdego człowieka przeznaczenia. Te związki antyczno - chrzeœcijańskie, charakterystyczne dla humanistycznej kultury, uwidoczniły się też w przywoływaniu licznych znaczących wątków i obrazów, jak choćby „szybkolotnego" Czasu przeciwstawianego „Wiecznej Myœli", stałemu trwaniu Boga; w różnych Jego wyobrażeniach nie zabrakło i obrazu Boga œmiejącego się z "teatru œwiata", i Boga Twórcy, Artysty, Wielkiego Budowniczego, Architekta œwiata.

Poczucie nietrwałoœci życia i ulotnoœci jego momentów, zwłaszcza radosnych, wymagało przeciwwagi, pancerza obronnego. Ratunek znajdowano w nieporuszonej cnocie (virtus) przejętej po ideałach starożytnoœci; dyktowała ona nie tylko stoicką cycerońska zasadę niewzruszonoœci, wyniosłej obojętnoœci mędrca wobec odmian losu, ale i normy etyczne obowiązujące tzw. "męża dobrego", którego życie miało być czymœ w rodzaju dzieła sztuki, pokazem mądroœci, uczciwoœci, zalet obywatelskich i patriotycznych, piękna, wykwintu, umiaru.

J. Kochanowski jako tłumacz psalmów…

150 psalmów w parafrazie Kochanowskiego nie mogło być niespodzianką twórczĄ W sensie podjęcia tego typu pracy przekładowo - artystycznej. Ta najbardziej literacka częœć Starego Testamentu, „wynaleziona przez Hebrajczyków poezja" - jak mówili humaniœci - ich właœnie prowokowała do sprawdzenia zarówno swej sprawnoœci filologicznej, jak rzemiosła i sztuki poetyckiej. Oczywiœcie przed Kochanowskim dokonywano tłumaczeń pojedynczych psalmów i całej ich księgi. Były to jednak wersje bardzo wierne biblijnemu wzorowi, unikające pokus parafrazy, która naruszałaby przestrzeganą przez Koœciół dosłownoœć oryginału, pierwotekstu. Ale w tej właœnie kwestii pierwotekstu humanistyczni filolodzy dostrzegli słaby punkt: chodziło mianowicie o to, że i większoœć tłumaczy (nie tylko polskich, także innojęzycznych) przekładała dotąd nie wprost z hebrajskiego pratekstu psalmów, lecz z ich wersji greckich lub łacińskich (z Vulgaty). Stąd powstające W językach narodowych tłumaczenia były raczej tłumaczeniami tłumaczeń. Jeżeli dodamy do tego zazwyczaj sporne interpretacje znaczeń nawet pojedynczych słów i możliwoœć synonimicznych wyborów, uzyskamy prawie pełen wykaz trudów przekładowych.

W „Psałterzu Dawidów" nie spotyka się żadnych bezpoœrednich uzależnień poety od znanych mu prac poprzedników. nie można też dostrzec wyraŸnych związków z którymœ z wyznań. Widoczne w „Psałterzu…" stanowisko wyznaniowe można by - powiada Jerzy Ziomek - okreœlić jako humanizm chrzeœcijański (...) Poeta szuka na styku religijnoœci starotestamentowej, antyczno - pogańskiej i chrzeœcijańskiej zbieżnoœci i podobieństw, tuszuje natomiast , wszelkie różnice". Dlatego też unika np. okreœlania Boga mianem Jowisza, Zeusa, choć nie zawsze rezygnuje Z pięknych, antycznego pochodzenia epitetów („różanoręka zorza", Bóg władogromy"); zbliżając z kolei wizerunek i starotestamentowego Boga psalmów do nowotestamentowego Chrystusa łagodzi różnice między groŸnym, karzącym Jahwe a miłosiernym i wybaczającym jego synem, etc. Z tej to ugodowej (względem różnych wyznań) postawy , wynikła m.in. ogromna popularnoœć przekadu Kochanowskiego zwiększona jeszcze o równą nieomal popularnoœć napisanej W 1580 r. do tekstów poety muzyki Mikołaja Gomółki. Główny jednak powód sławy to niezwykła uroda, parafraz, które nie oddalając się od pierwotnego układu psalmów (tłumaczonych przez Kochanowskiego werset po wersecie i na ogół nie poszerzanych o jakieœ dodatki) - zadziwiały wynalazczoœcią językową i pomysłowoœcią stylistyczną; zauważyć to można m.in. w doborze i liczbie synonimów (np. „piekło" zastępowane przez „wieczną noc", upad nieuchroniony", „upadek", "grób"), a także w różnorodnoœci epitetów (dodawanych często ponad właœciwą zawartoœć oryginału, skądinąd ubogiego w ten typ figur stylistycznych).W pracy przekładowej Kochanowskiego widać zmagania poety i uczonego filologa, o czym sam wprost pisał w liœcie do przyjaciela (Stanisława Fogelwedera), wyznając własne rozdarcie między pokusą twórczej swobody - „poezją jak gdyby tchnącą czarem" i między „koniecznoœcią, w ręce spiżowej niosącą haki i kliny".

Tradycja i nowatorstwo w poezji J. Kochanowskiego…

Twórczoœć Jana Kochanowskiego rozpoczyna bardzo istotny rozdział W historii literatury polskiego odrodzenia. Jest to pisarz, który wprowadził naszą poezję do dziejów literatury ogólnoeuropejskiej, a więc wówczas - ogólnoœwiatowej. Z tego powodu nazwisko poety możemy stawiać tuż obok Kopernika i Modrzewskiego. Na dopisanie czwartego nazwiska przyjdzie nam czekać dwa i pół wieku, do czasów Adama Mickiewicza.

Oznaczenie rangi dzieła Kochanowskiego w kulturze ogólnoœwiatowej nie wystarczy dla wyjaœnienia jego roli w rozwoju polskiej poezji. Musimy bowiem zapytać, w czym jest on kontynuatorem zdobyczy uzyskanvch przez poprzedników, na czym zaœ polega jego własny wkład, pomijając na razie, że wszystko, co Kochanowski napisał, przerasta o niebo szczyty kultury literackiej osiągane przez poprzedników. Jak wiemy, już przed Kochanowskim została zwycięsko rozstrzygnięta walka o literaturę narodową, przejœciowo nawet w czasach renesansu spychaną na bok przez wszechwładną łacinę. Sam poeta w młodoœci jeszcze od niej zaczynał, jednakże jego dojrzałoœć artystyczna ma już charakter językowo polski.

Przekazując póŸniejszym pokoleniom swoją spuœciznę literacką, bo o sławie poœmiertnej marzył już za życia, dbałprzede wszystkim o jasnoœć i œcisłoœć w wyrażaniu swoich myœli co osiągnął w dużym stopniu dzięki umiejętnoœci właœciwego korzystania z bogactwa synonimów. Niektóre jego sformułowania odznaczają się taką prostotą i jasnoœcią, że spełniały rolę omal przysłów, stawały się własnoœcią wszystkich.

Zastosowana przez Kochanowskiego obrazowoœć przysłów i wyrażeń potocznych nadała jego twórczoœci charakter szczególnie ujmującej prostoty i rodzimoœci. Nie ograniczył się on jednak do samego przejmowania elementów tej metody artystycznej, lecz rozwijał ją w stopniu znacznie większym, niż to było w języku potocznym i w twórczoœci literackiej ludu. Obrazy poetyckie wzbogacił przez zastosowanie .epitetów, porównań, przenoœni i innych œrodków

stylistycznych przejętych głównie z literatury antyku, szczególnie zaœ od ulubionego poety Horacego. Na tych. wielkich wzorach kształcił Kochanowski wrodzoną umiejętnoœć wypowiadania własnych przeżyć i uczuć; był przecież poetą lirycznym. Każdy obraz w jego poezji jest nacechowany osobistym stosunkiem poety do rzeczy i spraw, poruszanych.

Kochanowski jest twórcą prawdziwie pięknej polszczyzny. Jego poezja stała się Wzorem dla wszystkich poetów, stanowi ona skarbnicę kultury językowej, do której sięgamy i dzisiaj. Bogactwo przenoœni i innych œrodków stylistycznych nie odbiera jego utworom prostoty. Liryczne zabarwienie obrazu zbliża każdy wiersz do czytelnika, który dzięki temu może W uczuciach poety odnaleŸć swój własny stosunek do rzeczy i spraw bliskich, czy to będą uczucia przyjaŸni lub miłoœci, czy uczucia patriotyczne, czy zachwyt dla piękna naszego kraju i zjawisk przyrody.

Kochanowski pisze zwięŸle, bez zbytecznych dodatków czy ozdobników, starannie dobiera wyrazy odpowiadające znaczeniem i formą nastrojowi i poziomowi uczuciowemu utwor6w, nie ma u niego ani œladu rubasznoœci czy prostactwa, bardzo też mało naleciałoœci obcych. W każdym wyrażeniu i zwrocie znać człowieka o nowożytnej kulturze, wykształconego na wzorach klasycznych i starającego się sprostać tym wzorom, naginając do nich język ojczysty.

Wielkie zasługi położył również poeta w doskonaleniu wiersza polskiego. Chwiejnemu pod względem liczby zgłosek i dokładnoœci rymów wierszowi nadał klasyczną formę opartą na równej liczbie zgłosek i rymie żeńskim. W „Odprawie posłów greckich" zastosował po raz pierwszy w naszej poezji tzw. wiersz biały czyli bezrymowy, w trzecim zaœ Chórze tego dramatu próbował na wzór starożytny stworzyć wiersz nieregularny, oparty wyłącznie na rymie i intonacji. Łącząc ze sobą wiersze różnej długoœci, od oœmiu do trzynastu zgłosek, i tworząc z nich różne kombinacje, pozostawił w poezji swojej wielkie bogactwo strof, które stały się trwałym dorobkiem poezji polskiej.

Naœladownictwo poezji greckiej w III pieœni chóru z „Odprawy…"

Kochanowski stosując stylizację w obrębie formy wewnętrznej budując „Odprawę…" w postaci tragedii greckiej, dokonał osobliwego eksperymentu nad jej formą zewnętrzną językowo - wierszową. W epizodach mianowicie i w pieœni , chóru „0 białoskrzydła morska pławaczko" wprowadził wiersz biały, bezrymowy, co było i na długo miało pozostać nowoœcią. Co osobliwsza, w pieœni tej, o której sam mówił, że „jakoby greckim chórom przygania", dał niezwykle pomysłową próbkę poetyckiej składni greckiej, u tragików ateńskich opartej nie na zasadach logiki, lecz na specyficznej budowie wiersza. Polega ona na piętrzeniu przeciwstawni, jak w długim zdaniu o wynagrodzeniu Parysa przez Wenerę za przyznanie jej jabłka pięknoœci. W układzie przyjmowanym przez gramatykę polską zdanie to brzmiałoby. „To 1i on sławny upominek albo pamiętne, którym ze wszech bogiń piękniejsza Wenus zapłaciła sędziemu za luby wyrok, kiedy na Idzie stokorodnej œmierci podległy uznawca rozeznawał twarze nieœmiertelne?". Nasposób grecki ujęty, układ ten zaskakuje czytelnika jako zagadkowa plątanina wyrazów, które dopiero po uporządkowaniu dają sens:

„To li on sławny upominek

Albo pamiętne, którym luby

Sędziemu wyrok ze wszech Wenus

Bogiń piękniejsza zapłaciła,

Kiedy na Idzie stokorodnej

Œmierci podległy nieœmiertelne

Uznawca twarzy rozeznawał?"

12Krytyka rzeczywistoœci XVI - wiecznej Polski w „Krótkiej rozprawie między panem wójtem, a plebanem" M. Reja

Rej wprowadził do literatury całe niemal życie ówczesnego szlachcica, z jego codziennoœcią, z naiwną nieraz wiedzą o œwiecie, krytykując zarazem jego największe wady. Z równie ostrą krytyką występował w stosunku do kleru. Jako zwolennik reformacji, miał w tym bardzo ułatwione zadanie, krytyka koœcioła i żądanie w nim reform występowały bowiem wówczas wœród najważniejszych postulatów społecznych szlachty.

Negatywne cechy plebana

- chciwy - sprzedaje odpusty;

- leniwy - zaniedbuje swoje obowiązki;

- nie ma dobrego podejœcia do wykonywanego zawodu;

- żądny władzy i pieniędzy;

- wykorzystuje ciemnotę ludu;

- prowadzi mało interesujące msze, nie ma wpływu na wiernych, nie cieszy się ich szacunkiem.

Negatywne cechy pana (szlachty)

- nadużywa władzy;

- wykorzystuje ciemnotę ludu;

- kłóci się między sobą, prowadz liczne spory majątkowe;

- lekceważy interesy państwa

W utworze mamy do czynienia z potępieniem wszelkich antagonizmów. Niestety w rzeczywistoœci było inaczej. Społeczeństwo było skłócone, a szalchta walczyła z klerem o wszelkiego rodzaju wpływy.

Związek utworu z programem ruchu egzekucyjnego

Jan Kochanowski wobec ruchu egzekucyjnego

Obraz codziennego życia Polaków w literaturze renesansowej.

„Krótka rozprawa…" MRzN

- społeczeństwo skłócone

- kler leni się, nie wypełnia swoich obowiązków

- chłopstwo - biedne, uciœnione

„O poprawie Rzeczypospolitej" AFM

- dużo biednych i żebraków

- brak opieki nad starcami

- polityczne i naukowe udzielanie się kleru

„Kazania sejmowe"

- nierzyczliwoœć ludzka

- niezgody i rozterki sąsiedzkie

„Żeńcy"

- ciężka praca chłopa

„Odprawa posłów greckich"

- społeczeństwo niedoskonałe, niewytrwałe, delikatne, słabe

Funkcjonowanie urzędów, sejmu, władzy królewskiej w œwietle literatury renesansowej

- sądy nie wydają sprawiedliwych wyroków - („Łaski, czyli o karze za mężobójstwo" AFM)

- duży eksport płodów rolnych, niedostatki na własnym rynku - („O poprawie RP" - AMF)

- brak jednolitego systemu miar i wag, kontrola jakoœi i cen towarów - („O poprawie RP" - AMF)

- słaba władza królewska - („Kazania sejmowe" Piotr Skarga)

- podniesienie rangi senatu - („Kazania sejmowe" Piotr Skarga)

- obywatele przedkładają interesy własne nad interesy kraju - („Odprawa posłów greckich" - JK)

13

Renesansowa proza polityczna ...

Epoka renesansu to epoka polamik waœni .Bujnie rozwija się literatura polityczna .

Do najpopularniejszych gatunków należą :list ,mowa,rozprawa,traktat.

Retoryka -pierwotnie sztuka pięknego ,logicznego mówienia oraz wyrażania uczuć .Wchodziła w skład podstawowego wykształcenia humanisty.Ukształtowała się w starożytnej Grecji,za jej ojca uchodzi Isokrates ,a rozwijają m.in. Arystoteles ,Cyceron .Kwintylian,Tacyt ,.

Styl retoryczny- wykształcony na użytek mówców (oratorów), i wywierający wpływ na sposób wypowiadania się warstw wykształconych ,a także na twórczoœć literacką .Cechowała go klarownoœć ,ozdobnoœć ,wzniosłoœć ,patos ,dowcip.

...Rola kazania i mowy ...

Kazania miały odwoływać się do uczuć odbiorcy .Poprzez obrazowe sformułowania myœli wskazujących na niebezpieczeństwa .Miały agitować.

Mowy

...Tematyka dzieł A.Frycza-Modrzewskiego ...

A.F-M. zajmował się przedewszystkim sprawami dotyczącymi prawa,ale nie tylko zajmował się również problemami dotyczącymi wojny, koœcioła ,szkoły ,obyczajów .Stworzył program przebudowy pańsytwa szlacheckiego w monarchię,w której silna władza królewska utrzymywałaby równowagę społeczną .Mieszczaństwo miało mieć równy ze szlachtą dostęp do urzędów i prawo posiadania ziemi.Podstawą jego programu było równouprawnienie.Opowiadał się za tolerancją religijną .Chciał podniesienia poziomu szkolnictwa.

...Historia edycji "O poprawie Rzeczypospolitej "...

Utwór ten wydano po raz pierwszy w roku 1551 w Krakwowie w drukarni Łazarza Andrysowica .Było to wydanie nie pełne ,gdyż cenzura koœcielna zakazała druku księgi czwartej "O koœciele" .Z inicjatywy pisarzy ariańskich pełna edycja miała miejsce w Bazylei w roku 1554.

...Problem prawa karnego ,edukacji ,,relacji między koœciołem a państwem,wojny...

Dla każdego zagadnienia przeznaczona jest oddzielna księga .

1-O obyczajach-kokretne postulaty dotyczące RZ.

-zlikwidowanie żebractwa -zakładanie przytułków

-wprowadzenie opieki nad starcami i kalekami

-żąda zajęcia się wychowaniem młodzieży

-powołania urzędu miar i wag

2-O prawach-Opowiada się za równoœcią obywateli wobec prawa ,stwierdza ,że aby stworzyć mądrą społecznoœć prawo dla wszystkich musi być takie samo.

3-O wojnie-rozróżnienie wojen na sprawiedliwe(obronna) i niesprawiedliwe(agresja)

-straty zawsze dużo większe niż korzyœci

-władcy żyją dostatnie nie zależnie od tego czy wojna została przegrana czy wygrana ,natomiast poddani zawsze na tym tracą.

4-O koœciele-koœciół nie powinnien ingerować w sprawy polityczne

-powinnien uczyć moralnoœci

-klerowi powinno odebrać się patent na nauczanie ,powinni zająć się tym ludzie do tego przygotowani

5-O szkole -apeluje o rozwój szkolnictwa

-œwiatłoœć narodu będzie przynosić w przyszłoœci porządane skutki

-prawdziwie moralnym człowiekie może być człowiek rozumny

-sfera dydaktyczna i wychowawcza powinny być rozłożone proporcjonalnie

...Irenizm i jego przejawy w twórczoœć A.F-M.,i J.Kochanowskiego.Wpływy Erazma z Rotterdamu...

Irenizm -kierunek dążący do zniwelowania różnic między chrzeœcijanami i przywrócenia jednoœci drogą wzajemnych ustępstw.Erazm z R. w obliczu rozłamu w koœciele propagował idee irenizmu-pokoju i zgody między wyznaniami ,jak i między narodami.

Relacje między Koœciołem a państwem w epoce renesansu.ReformacjaProblem tolerancji.

Reformacja -prąd religijny ,który narodził się w związku ze wszechogarniającą władzą koœcielną .Miała na celu:

-zniesienie odpłatnoœci za odpusty

-przetłumaczenie Biblii na języki narodowe

-reformy koœcioła

Doprowadza ona do rozbicia jednolitej katolickiej Europy.Rozpoczyna się ona w roku 1517 Marcina Luter'a ,kiedy w"Tezach o odpustach" wystąpił przeciwko odpłatnoœci za odpusty grzechów.

Główne odłamy:

-Luteranizm

-Kalwinizm

-Arianizm

W Polsce wyznawcy reformacji nie byli przeœladowani,panowała tolerancja.Zasady tolerancji zostały wyrażone w Konfederacji Warszawskiejw 1573.Zagwarantowano bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze ,zwolennikom reformacji zapewniono równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa.

...Obraz"chorób Rzeczypospolitej" w "Kazaniach sejmowych " P.Skargi.Wykorzystanie wzorca proroctwa biblijnego.

Kazania sejmowe to traktat polityczny w formie oœmiu kazań powstałych po sejmie w 1597 roku ,wydany jako dodatek do "Kazań na niedziele i œwięta".Przez pryzmat tych kazań Skarga widziany był jako prorok,który karcił"uparte grzechy" rodaków i wieszczył upadek Rzeczpospolitej.

Kazanie wtóre skierowane jest do szlachty.Ukazuje Polskę jako żywy organizm ,który ulega różnym chorobom.Szlachta może im zaradzić .Skarga wymienia 6 chorób:brak miłoœci ojczyzny,niezgodę wewnętrzną,różnowierstwo ,osłabienie władzy królewskiej ,złe prawa i brak praworządnoœci,oraz upadek obyczajów moralnych.Rzeczpospolita jako matka obdarzyła życiem swych obywateli,dała im złotą wolnoœć szlachecką .Tymczasem szlachta dba tylko o siebie,nie ma względu na ojczyznę .Skarga porównuje również Rzeczpospolitą do okrętu ,z którego niektórzy pasażerowie uciekają zabierając swój dobytek,gdy należałoby podjąć trud ratowania tonącego okrętu.

Skarga groził zagładą ojczyzny ,jeœli "herezja "nie zostanie wykorzeniopna ,a wladza krółewska nie ulegnie wzmocnieniu kosztem przywilejów szlacheckich.Katastroficzna wizja przyszłoœci,zarysowana w K.s.,odwoływała sie do proroków ST.Gromy Skargi na tolerancję ,za którą Bóg pokarze Polaków niewolą turecką ,uznano za przeczucie rozbiorów ,samego zaœ autora za natchnionego proroka

...Piotr Skarga prawda i legenda.

Walory artystyczne dzieł Skargi stawiają go w rzędzie najwybitniejszych prozaików polskiego renesansu.Legenda historyczno literacka ukształtowała w okresie rozbiorów,głównie za sprawą A. mickiewicza i J. matejki, ujrzała w nim ideał kapłana-patrioty, czerpiącego siły z miłoœci ojczyzny, której upadek przeczuł prorocznym duchem. W tej postaci pojawił się w literaturze(np:w poemacie W. Syrkomli Stare wrota (1856). Idealizacja Skargi przejawiła się również w pracach naukowych, dochodząc do szczytu w publikacjach poœwięconych trzechsetnej rocznicy jego zgonu w 1912 (S. Tarnowski, I. chrzanowski). PóŸniej jednak wystąpiły akcenty krytyczne: zarzucano mu nietolerancje oraz współwinę za wybuch rokoszu Zabrzydowskiego (W. Sobieski, L. jankowski). Obiektywny portret Skargi-pisarza przynosiła dopiero monografia S. Windakiewicza i występ S. Kota do wydania Kazań sejmowych (BN, 1925). Badania współczeœnie zajmująsię prozą Skargi w kontekœcie rozwoju form gatunkowych prozy staropolskiej.

14.Nowatorstwo dramatów W.Szekspira /wobec tradycji antycznej/.Teatr elżbietański.Mistrzostwo analizy psychologicznej;bohaterowie dramatu „Makbet" jako osobowoœci dynamiczne. „Makbet"studium zbrodni, ambicji, władzy, zemsty, odpowiedzialnoœci.Problem fatum.Portret władcy.Obraz życia rodzinnego. Makbet i Makduf jako rycerze. Problem honoru,winy,kary sprawiedliwoœci.

Nowatorstwo dramatów W.Szekspira /wobec tradycji antycznej/.

Szekspir stworzył nowy typ dramatu:

-zerwał z zasadą 3 jednoœci(miejsca,czasu,akcji)

-zerwał z zasadą budowy wprowadzając akty i sceny

-nie występował chór

-bohaterowie sami się okreœlali posługując się indywidualnym językiem(styl wypowiedzi)

-wprowadzał sceny zbiorowe oraz zróżnicowany nastrój

-elementy fantastyki w utworach

-bohaterami kierują również uwarunkowania psychiczne

Teatr elżbietański

Czasy rządów królowej Elżbiety.

-teatr rozrywką dla dworu i pospólstwa

-częste przedstawienia;na początku na œwierzym powietrzy,potem stawiano budynki teatralne z podwyższeniem dla aktorów i widownią do okoła.

-przedstawienia po południu lub wieczorem ze sztucznym oœwitleniem

-dekoracji nie było lub były skąpe;informacje o nich wnosili aktorzy(np: „tu jest las" )

-kostiumy bardzo bogate

-aktorami byli głównie mężczyżni(ale nie wyłącznie)

Mistrzostwo analizy psychologicznej;bohaterowie dramatu „Makbet" jako osobowoœci dynamiczne. „Makbet"studium zbrodni, ambicji, władzy, zemsty, odpowiedzialnoœci. Problem honoru,winy,kary sprawiedliwoœci.

Problem został przedstawiony na przykładzie Makbeta,jego żony,i ich żądz.

Makbet posiada dwie strony swojej osobowoœci.;z jednej jest odważnym rycerzem, z drugiej bardzo pragnie władzy bez względu na koszta i konsekwencje.Jest bardzo ambitny;wręcz chorobliwie.Ta właœnie ambicja w połączeniu z ambicją i aspiracjami jego żony - Lady Makbet popycha ich do popełnienia zbrodni (zabicia prawowitego władcy-Dunkana). Po pierwszej zbrodni popełniają kolejne żeby się zabezpieczyć i wykluczyć z gry wszystkich ewentualnych œwiatków.Zbrodnia nie pozostaje bez wpływu na psychikę.Makbet popade w obłęd, ma chalucynacje(podobne zmiany zachodzą w Lady Makbet, która w konsekwencji popełnia samobujstwo).Stopniowo zwiększa się œwiadomoœć bohatera związana z własną naturą i nieodwracalnoœcią popełnionych czynów (Makbet).Œwiadomoœć ta nie daje Makbetowi spokoju, podobnie jak Lady Makbet.W konsekwencji swoich czynów Makbet zostaje zabity przez Makdufa,a Lady Makbet popełnia samobujstwo.Sprawiedliwoœć i dobro zarazem zatriumfowało,winni zostali ukarani.Kwestię odpowiedzialnoœci rozwiązali bohaterowie sami.Zbrodniarze czują się odpowiedzialni-dokładnie ich sumienie,i zostają ukarani

Fatum

Przepowiednia czarownic nie ma nic wspólnego z antycznym fatum.Makbet przez cały czas dysponyje własną wolą.Wybiera szlak zbrodni co w konsekwencji doprowadza go do œmierci.

Makbet i Makduf jako rycerze.

Jako rycerzy obu można by postawić jako wzór.Są odważni szlachetni,Makbet umi podejmować szybki i trafne decyzje.Obydwaj mają opinie wiernych skłonnych do poœwięceń rycerzy,gotowych oddać życie za króla i ojczyznę.Makbet jest œwietnym strategiem,odniósł liczne zwycięztwa,jest jednak okrótny z natury.Obydwaj kierują się kodeksem rycerskim,są honorowi i sprawiedliwi,a zarazem twardzi.


Wyszukiwarka