KONSTYTUCJE POLSKI

Konstytucja 3 Maja (Tytuł: "Ustawa Rządowa" - uchwalona w drodze sui generis zamachu stanu jak postulował Kołłątaj - tzw. "łagodna rewolucja")

Rozdział I "Religia panująca"

1. religią panującą pozostawała religia rzymskokatolicka

• odejście od niej zagrożone było karą sądową tzw. kara apostazji

• gwarantowało to specjalne prawa kościoła i prawne podkreślenie uprzywilejowanej sytuacji stanu duchownego

2. jednocześnie konstytucja głosiła swobodę innych wyznań

Rozdział II "Szlachta ziemianie" (posesjonaci)

1. rozwiązania konstytucji, w kwestii stanu szlacheckiego, wyznaczały kierunek rysujących się przeobrażeń społeczeństwa feudalnego we wczesnoburżuazyjne

• pełnia wolności szlacheckich przysługiwała wyłącznie posesjonatom

• ograniczenie uprawnień gołoty zgodnie z postanowieniami ustawy o sejmikach

• zapewniała szlachcie prawa majątkowe i polityczne, przywileje osobiste, wolności obywatelskie, władze zwierzchnią nad chłopami

2. typowe dla agitacyjnej funkcji ustawy było stwierdzenie: "Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej konstytucji uznajemy"

Rozdział III "Miasta i mieszczanie"

1. osłabiona została w istotny sposób feudalna bariera stanowa

• rozszerzenie na posesjonatów miejskich szeregu przywilejów:

• zasady neminem captivabimus

• prawo obejmowania niektórych urzędów

• prawo nabywania ziemi

• prawo udziału w wyborach plenipotentów

Rozdział IV "Chłopi włościanie"

1. próba nawiązania zerwanej wskutek poddaństwa bezpośredniej więzi między chłopami a państwem

• konstytucja zastrzegała, że zawarte między szlachtą a chłopami układy, dotyczące warunków ich bytowania i wzajemnych obowiązków (czynsz, wykup pańszczyzny, uwłaszczenie itp.), podlegać będą opiece władz państwowych

• przybysze z zagranicy lub chłopi, którzy uprzednio opuścili ziemie polskie i wracają

• będą mogli swobodnie wybrać sobie miejsce zamieszkania i sposób zarobkowania

• mają też prawo ponownego wyjazdu za granicę

2. postanowienia artykułu IV przynosiły w rezultacie mniej niż reformy chłopskie Józefa II w Austrii z 1781r., a także decyzje podjęte wówczas w Prusach i Saksonii

Rozdział V "Rząd czyli oznaczenie władz publicznych"

Rozdział VI "Sejm czyli władza prawodawcza"

Rozdział VII "Król. Władza wykonawcza"

Rozdział VIII "Władza sądownicza"

1. zasada zwierzchnictwa narodu "Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu". Naród (w nowym znaczeniu) nie był to już tradycyjny "naród szlachecki", tylko wszyscy mieszkańcy państwa, niezależnie od zakresu praw przysługujących poszczególnym stanom

2. konstytucja formułowała, wzorowaną na Monteskiuszu, koncepcje "rządu umiarkowanego" (naruszona na korzyść władzy prawodawczej) oraz trójpodziału władz "władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży i władza sądownicza"

Władza ustawodawcza	Władza wykonawcza	Władza sądownicza
Sejm struktura: izba poselska skład 204 posłów wybieranych przez sejmiki 24 plenipotentów miast (nie brali udziału w głosowaniu) uprawnienia rozpatrywała projekty ustawodawcze rozpatrywała uchwały dotyczące: spraw finansowych budżetu nobilitacji umów międzynarodowych polityki zagranicznej kontroli nad działalnością administracji posłowie zachowywali mandat przez całą dwuletnią kadencje zakaz krępowania posłów instrukcjami sejmikowymi izba senatorska skład 132 wojewodów i kasztelanów biskupi ministrowie (bez prawa głosu) uprawnienia nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej ma prawo weta zawieszającego (w razie nie przyjęcia projektu ostateczną decyzje podejmowała izba poselska następnej kadencji) w innych kwestiach po podjęciu uchwały przez izbę poselską sprawę przesądzało ostatecznie większością gł. posiedzenie obydwu izb połączonych zmniejszona rola senatu w procesie rewizji konstytucji (co 25 lat) obrady: sesje zwyczajne obywały się w Warszawie (co 3 ze względu na Litwę w Grodnie) sesje nadzwyczajne w przypadkach określonych przez konstytucje: wojny zawarcia pokoju niebezpieczeństwa rozruchów wewnętrznych śmierci króla kolizji monarchy i Straży Praw lub Straży i komisji wielkich konstytucja ustala także quorum niezbędne dla prawomocności uchwał (usprawnienie pracy sejmu) ustawodawcze uprawnienia króla przestał być jednym ze "stanów sejmujących" utracił moc sankcjonowania ustaw zachował uprawnienie do zwoływania izb (miały się one zbierać także w określonych przypadkach z mocy ustawy) posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, ale realizowanej wespół ze Strażą Praw w jego imieniu i za jego podpisem miały być ogłaszane ustawy istotne decyzje zniesione zostało liberum veto uchwały zapadają wyłącznie większością głosów po śmierci Stanisława Augusta senatorowie będą powoływani przez panującego tylko spośród podwójnej liczby kandydatów przedstawionych przez sejmiki (decyzja wyraźnie antymagnacka) konstytucja wprowadzała zakaz konfederacji sejm miał być "zawsze gotowy"	"król w radzie", czyli Straży Praw uprawnienia: przyjęto zasadę rex regnat sed non gubernat (konstytucjonalizm brytyjski) król panuje, ale nie rządzi król jest nieodpowiedzialnym dożywotnim przewodniczącym gabinetu ministrów - Straży Praw podejmuje decyzje po wysłuchaniu opinii Straży każda decyzja króla wymaga kontrasygnaty odpowiedniego ministra mianował ministrów do Straży Praw ministrowie uprawnienia: kontrasygnata decyzji króla odpowiedzialni karnie przed sądem sejmowym "z osób i majątków swoich odpowiedzialni parlamentarnie gdy 2/3 połączonych izb zażąda zmiany ministra, król musi natychmiast nominować na jego miejsce innego Straż Praw skład: król (pod jego przewodem obraduje Straż) prymas jako głowa duchowieństwa przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej następca tronu marszałek izby poselskiej 5 ministrów: jeden z marszałków jako minister policji dwóch kanclerzy od spraw wewnętrznych i zagranicznych jeden z hetmanów jako minister wojny jeden z podskarbich jako minister skarbu struktura i uprawnienia: Straż podzielona był na komisje właściwe organy wykonawcze (kolegialnie zorganizowane ministerstwa): komisja policji zajmująca się głównie miastami komisja skarbu skarbowość, ekonomiczny rozwój kraju, budowa dróg, rolnictwo, miała prawo udzielania rad i ostrzeżeń w odniesieniu do dóbr prywatnych komisja wojska komisja edukacji narodowej + komisje porządkowe cywilno-wojskowe terenowe ogniwa administracyjne skład komisji: w skład każdej komisji wchodziło 14-15 komisarzy wybieranych przez sejm do komisji policji i skarbu również po 6 plenipotentów miast istotne decyzje: starano się odejść od zasady wolnej elekcji i wprowadzić zasadę dziedziczności tronu ustalono, że tron będzie "dziedziczny przez osoby, elekcyjny przez familie" konstytucja ustalała też, że po śmierci Stanisława Augusta korona przypadnie elektorowi saskiemu Fryderykowi Augustowi i jego następcom	wymiar sprawiedliwości powinien być dokonywany przez "magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane" Rzeczpospolita miała się składać (wg ustawy o miastach) z 3 prowincji sądowych: Małopolskiej Wielkopolskiej Litewskiej sądy mają być "zawsze gotowe" (stale funkcjonować) konstytucja określała system sądów dla każdego stanu: sądy ziemiańskie rozpatrywały sprawy szlachty i wszystkich właścicieli ziemskich (także posesjonatów miejskich) sędziów wybierano na sejmikach odwołania rozpatrywały trybunały: w Piotrkowie Trybunalskim dla prowincji wielkopolskiej i w Lublinie dla prowincji małopolskiej sądy miejskie ich kompetencjom podlegać mieli wszyscy obywatele posiadający posesje w miastach i trudniący się jakimkolwiek handlem i rzemiosłem sądy magistratów miejskich magistraty wybierali mieszczanie sądy apelacyjne wydziałowe po kilka na prowincje, wybierała je szlachta i mieszczanie sąd asesorski sąd najwyższy dla mieszczan stanowiący odpowiednik trybunałów sądy Komisji Skarbowej i Komisji Porządkowych podlegali im, niezależnie od stanu wszyscy w sprawach skarbowych, handlowych, wekslowych oraz związanych z innymi działaniami aparatu władzy sądy referendarskie dla wolnych włościan, po jednym dla Małopolski, Wielkopolski i Litwy konstytucja przewidywała też istnienie sądu sejmowego składającego się z sędziów wybieranych przez izbę poselską i senat do rozpatrywania przestępstw "przeciwko narodowi i królowi, czyli crimina status" (zbrodnie stanu)

Rozdział XI "Regencja"

Rozdział X "Edukacja dzieci królewskich"

1. podporządkowanie tych zagadnień również nadzorowi sejmu

• sejm ma kontrolować by w trakcie wychowania dzieci królewskich wpajano im "religią, miłość cnoty, ojczyzny, wolności i konstytucji krajowej"

Rozdział XI "Siła zbrojna narodowa"

1. wg konstytucji naród sam powinien troszczyć się o obronę integralności państwa i jego suwerenności, swobód politycznych i obywatelskich

2. wojsko "wyciągnięta siła obronna i porządna z ogólnej siły narodu", stanowi zabezpieczenie granic i spokoju powszechnego, służy ochronie konstytucji

Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807r., oktrojowana przez cesarza Napoleona, nazwa urzędowa: "Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego". Składała się z 12 rozdziałów (tytułow) i 89 artykułów

Rozdział I nie posiadający tytułu

1. regulował kwestie wyznaniowe

• oficjalną religią państwową jest religia rzymskokatolicka

• wolność wyznania i swoboda publicznego wykonywania kultu dla wszystkich wyznań (oprócz poglądów ateistycznych)

• księstwo miało być podzielone na 6 diecezji (jedno arcybiskupstwo i 5 biskupstw)

2. regulował niektóre kwestie z zakresu praw obywatelskich

• zniesienie osobistego poddaństwa chłopów i związanych z nim ograniczeń prawnych

• nadanie chłopom wolności osobistej (w znaczeniu burżuazyjnym), jako możliwości nie skrępowanego przez prawo dysponowania swoją osobą

• formalne zrównanie wszystkich obywateli wobec prawa

Rozdział II "O rządzie"

• dotyczył panującego i jego uprawnień

Rozdział III "O ministrach i Radzie Stanu"

• określał skład i kompetencje tych organów

Rozdział IV "O sejmie głównym"

Rozdział V "O senacie"

Rozdział VI "O izbie poselskiej"

Rozdział VII "O sejmikach i zgromadzeniach gminnych"

• omawiały skład, kompetencje i sposób powoływania tych ciał

Rozdział VIII "Podział kraju i administracja"

• określał strukturę terytorialną, organizacje administracji terenowej i skład oraz kompetencje ogniw samorządowych

Rozdział IX "Porządek sądowy"

• dotyczył ustawodawstwa i organizacji sądów

Rozdział X "O sile zbrojnej"

• dotyczył organizacji wojska

Rozdział XI "Urządzenia ogólne"

Rozdział XII "Urządzenia przemijające"

• zawierały postanowienia dotyczące m.in. języka urzędowego, odznaczeń, sposobu wydawania rozporządzeń wykonawczych, przejściowego systemu podatkowego

System Władzy

Monarcha	Sejm (wyraźna przewaga szlachty)	Rada Stanu (nowa instytucja)
wprowadzono zasady: dziedziczności tronu w dynastii saskiej (unia osobista księstwa z Saksonią) rozległej władzy monarszej uprawnienia króla: wyłączność stanowienia w formie dekretów w sprawach ustrojowych (prawo rozbudowy konstytucji), politycznych i administracyjnych stanowienie budżetu król posiadał też silny wpływ na sejm w innych sprawach sprawował kierownictwo rządu	Sejm Księstwa zebrał się tylko 3 razy: na sesje zwyczajne w 1809r i 1811r. na sesje nadzwyczajną w 1812r. struktura: izba poselska skład posłowie szlacheccy w liczbie 100 + wybierani na sejmikach deputowani w liczbie 66 + wybierani na zgromadzeniach gminnych członkowie Rady Stanu senat skład 10 biskupów 10 wojewodów 10 kasztelanów + wszyscy mianowani przez króla system wyborczy: udział w sejmikach zapewniono szlachcie osiadłej do zgromadzeń gminnych wprowadzano właścicieli gruntów i zakładów pracy oraz zasłużonych żołnierzy uwzględniano zatem cenzus majątkowy i inteligencji zawodowej oraz stopień i zasługi wojskowe + chłopi też mogli uczestniczyć w zgromadzeniach (w niewielkiej liczbie) jeżeli byli czynszownikami i posiadali własne zabudowania kompetencje (raczej skromne): 3 rodzaje spraw: podatki prawo cywilne i karne sprawy monetarne nie posiadał inicjatywy ustawodawczej sejm mógł tylko przyjmować lub odrzucać projekty sejm mógł proponować zmiany, jednak o przyjęciu poprawki decydowała Rada Stanu glos w sejmie mogli zabierać tylko członkowie komisji i Rady Stanu senat sprawował kontrolę nad tym, czy izba przestrzega przepisów konstytucji i procedury oraz kontrola ważności wyborów	skład: król jako przewodniczący (lub w jego zastępstwie i w razie braku wicekróla - prezes Rady) ministrowie sekretarz Rady dalsi członkowie bez tek ministerialnych referendarze jako organ pomocniczy kompetencje z wyjątkiem czynności sądowych funkcje doradcze 3 rodzaje spraw: opracowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich w zakresie sądownictwa rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami sądowymi i administracyjnymi rozpatrywanie sporów administracyjnych spory pomiędzy obywatelami a organami administracji (zalążek późniejszego sądownictwa administracyjnego) orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i innych urzędników orzecznictwo kasacyjne badanie przez powołany do tego sąd, czy wyrok sądu niższej instancji jest zgodny z prawem materialnym i przepisami proceduralnymi w dziedzinie administracji sprawy budżetowe urządzenia tzw. dóbr narodowych rozkład podatków na departamenty ocena sprawozdań ministerialnych z działalności rządu i stanu kraju

Administracja

Rząd	Dyrekcje i Izby	Administracja terytorialna	Samorząd terytorialny
skład: minister sprawiedliwości minister spraw wewnętrznych i wyznań minister wojny minister skarbu minister policji (bezpieczeństwa i porządku publicznego) sekretarz stanu przebywający w Dreźnie pośrednik między rządem a monarchą + politykę zagraniczną oddano ministrowi spraw zagranicznych Saksonii + ogólne czynności rządowe koordynowała Rada Ministrów złożona z kierowników resortów rządowych i prezesa + kontrolę nad działalnością ministrów i rządu sprawowała Rada Stanu uprawnienia: dekret z 1808r. "organizacja ministrów" minister kieruje swoim ministerstwem, jako urzędem i resortem jednoosobowo, w oparciu o system biuralistyczny posiadają oni zespół podległych im urzędników minister sprawiedliwości czuwanie nad organizacją sądów zapewnienie właściwych zmian ustawowych w prawie minister spraw wewnętrznych kompetencje z zakresu: "administracji, ogólnokrajowego gospodarstwa, zakładowego porządku i oświecenia" minister skarbu kontrola dochodów dozór wydatków wykonanie budżetu minister policji czuwał nad zapewnieniem praw i urządzeń ścigających do zapobiegania wypadkom szkodliwym i bezprawiu oraz nad bezpieczeństwem i porządkiem publicznym miał prawo użycia gwardii narodowej (milicji) w celu utrzymania porządku	1. pod kierunkiem ministrów ustanowiono dyrekcje specjalne, Izbę a następnie DE i DGDiLN Dyrekcja Edukacyjna powołana w miejsce dawnej KEN podporządkowana ministrowi spraw wewnętrznych rozwinęła działalność opartą na miejscowych towarzystwach i dozorach szkolnych skład: dziedzic, miejscowy proboszcz, burmistrz lub wójt i 1 - 2 chłopów lub mieszczan wskrzeszone zostało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych dostarczało ono podręczniki szkolne rada lekarska rada handlowa + reprezentowały te dwie grupy zawodowe Izba Obrachunkowa utworzona w 1808r. dla kontroli finansowej administracji	na wzór francuski kraj podzielono na departamenty, a te na powiaty departament na czele departamentu stał prefekt podlegała mu administracja oraz policja porządkowa i polityczna w departamentach utworzono rady prefekturalne złożone z 3 - 5 radców mianowanych przez króla. Ich kompetencje to: jako organu doradczego prefekta różne sprawy miejscowe jako organu samodzielnego odwołania I instancji od zarządzeń i innych aktów administracyjnych prefektów i podprefektów powiat na czele powiatu stał podprefekt prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych, ale musieli spełniać polecenia wszystkich ministrów głównymi miastami tj. Warszawą, Poznań, Toruń, Kalisz, Kraków, Lublin i Sandomierz, zarządzali prezydenci municypalni, innymi burmistrzowie prezydenci pochodzili z nominacji króla burmistrzowie nominowani przez ministra spraw wewnętrznych wsią zarządzał wójt wybierany przez prefekta i zatwierdzany przez ministra spraw wewnętrznych	rady handlowe dozory szkolne rady municypalne miejskie i wiejskie przedmiotem narad było debatowanie nad potrzebami lokalnymi, sprawami budżetu gminy i podatków gminnych, zażaleniami na władze miejskie czy wiejskie rady departamentowe i powiatowe złożone z radców mianowanych przez króla spośród kandydatów przedstawionych w podwójnej liczbie przez sejmiki przedmiotem narad było wszystko, co miało na celu zapewnienie "dobra" departamentu i powiatu, podejmowanie melioracji i innych robót publicznych

Skarbowość ustanowiono Kasę Wymiany (Dyrekcję Biletów Kasowych Księstwa Warszawskiego). Zajmowała się ona emisją wymienialnych teoretycznie na kruszec biletów bankowych

Wojsko

1. armia Księstwa :

• 6-cio letnia służba wojskowa

• wszyscy obywatele Księstwa w wieku od 21 do 28 lat z nich drogą losowania wybierano kontyngent na dany rok

2. oprócz armii istniały liczne formacje polskie przy armii francuskiej

3. poza regularnymi siłami zbrojnymi powołano w latach 1809 i 1811 gwardię narodową

Sądownictwo

1. interpretacja Kodeksu Napoleona szła w tym kierunku, aby zasady nowego prawa łączyć z maksymalną ochroną posesjonatów wiejskich i miejskich

2. od kandydatów na urzędników i sędziów zaczęto wymagać kwalifikacji fachowych

3. wprowadzono zasadę dożywotniego mianowania sędziów przez króla

4. sędziów pokoju (od nich nie wymagano kwalifikacji) powoływano spośród kandydatów wysuniętych przez sejmiki (w praktyce spośród szlachty)

5. powołano odrębne sądy karne i cywilne:

• w sprawach karnych sądziły:

• sądy policji prostej wykroczenia (sądził jednoosobowo podsędek albo burmistrz lub wójt, tam gdzie podsędka nie powołano)

• sądy policji poprawczej występki zagrożone karą do 2 lat więzienia

• sądy sprawiedliwości kryminalnej zbrodnie i apelacje od wyroków sądów policji prostej i poprawczej

• w sprawach cywilnych sądziły:

• sądy pokoju (utworzone w powiatach i miastach) w postępowaniu pojednawczym i niespornym sądzili sędziowie pokoju, sprawy sporne majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu była niska - podsędkowie

• trybunały cywilne I instancji w sprawach niemajątkowych i poważniejszych sprawach majątkowych

• sąd apelacyjny jeden na całe Księstwo

• Rada Stanu była sądem kasacyjnym od ostatecznych wyroków karnych i cywilnych

Kongres Wiedeński (1814r.) Wolne Miasto Kraków (1815r. - 1846r.)

1. obszar obejmowało miasto i część powiatu chrzanowskiego, łącznie ok. 1164 km z ludnością ok. 95 tysięcy

2. podział terytorialny:

• składało się z 28 gmin (w tym Kraków 9 gmin 7 chrześcijańskich i 2 żydowskie)

• na czele gminy stał wójt powoływało go zgromadzenie gminne, podlegał on władzy nadzorczej senatu

3. ustrój społeczny:

• zasada wolności osobistej

• zasada równości wobec prawa i sądu (przy podobnym ograniczeniu żydów jak w ustroju Księstwa Warszawskiego)

• komisja włościańska (kwestia chłopska) działając w oparciu o rezydentów przeprowadziła oczynszowanie czyli zmianę pańszczyzny na czynsz pieniężny, uregulowała stan posiadania chłopów, zapewniła im własność budynków, inwentarza i zasiewów

4. podział władzy:

Rezydenci mocarstw zaborczych	Zgromadzenie Reprezentantów	Senat
z biegiem czasu coraz silniejszy stawał się nadzór rezydentów trzech mocarstw sprawowali oni w Krakowie faktyczne zwierzchnictwo nad jego władzami i nad porządkiem w mieście	skład: 26 deputowanych gmin po 3 przedstawicieli senatu, kapituły i Uniwersytetu 6 sędziów pokoju + do głosu doszło mieszczaństwo i duchowieństwo, z czasem zmniejszono jego skład do 20 członków z przewodniczącym mianowanym przez senat uprawnienia: był to organ ustawodawczy i kontrolujący system wyborczy: czynne prawo wyborcze oparte na cenzusie majątkowym i sprawowanej funkcji nie posiadali go zakonnicy, osoby w służbie prywatnej i należący do wyznań niechrześcijańskich bierne prawo wyborcze oparte na cenzusach wieku, wykształcenia i majątku wymóg braku pokrewieństwa z osobą już zasiadającą w danym urzędzie obrady: zbierało się rzadko raz w roku, głównie dla wyboru członków senatu lub sędziów	skład: częściowo pochodził z wyborów częściowo z przedstawicieli kapituły krakowskiej i Uniwersytetu + w praktyce został opanowany przez przedstawicieli miejscowej arystokracji uprawnienia: był to organ rządzący

5. sądownictwo liczne ograniczenia ze strony państw zaborczych, w szczególności:

• zniesiono jawność postępowania przed sądami

• przywrócono proces inkwizycyjny w sprawach karnych

Konstytucja Królestwa Polskiego 1815r., bardziej liberalna od konstytucji Księstwa warszawskiego w zapewnieniu praw i swobód społeczeństwa, rozszerzono kompetencje sejmu, nawiązano w większym stopniu do tradycji Rzeczypospolitej. Jednocześnie była mniej demokratyczna.

1. Zasada równości wobec prawa równość ta ma na stałe dotyczyć tylko wyznawców religii chrześcijańskiej (z wyłączeniem żydów)

2. Utrzymano zasadę wolności osobistej miała ona zapewnić chłopom przenoszenie się wraz ze swym majątkiem z miejsca na miejsce (jednak obowiązujące przepisy administracyjno policyjne poważnie tą zasadę ograniczyły poprzez oddanie z mocy prawa funkcji wójtów w ręce panów wsi - często odmawiali oni niezbędnych do przenoszenia świadectw paszportów)

3. Uprzywilejowano szlachtę utrzymano szlachectwo rodowe i nadawane przez króla (mogli je otrzymywać m.in. zasłużeni dla kraju wzbogaceni mieszczenie, kupcy, właściciele manufaktur, więksi rzemieślnicy, zasłużeni żołnierze itd.). Szlachta uprawniona była do piastowania ważnych urzędów

4. Szlachtę zagrodową zepchnięto do pozycji chłopów pozbawionych szlacheckiego przywileju

5. Unia polsko-rosyjska wyrażała się we wspólności monarchy wstępującego na tron polski według porządku następstwa cesarzy Wszechrosji, a także we wspólności polityki zagranicznej

Cesarz-król i Namiestnik	Sejm	Organizacja władz administracyjnych
cesarz-król monarcha konstytucyjny koronując się w Warszawie przysięgał zachowanie i przestrzeganie konstytucji nie ponosił jednak żadnej odpowiedzialności jego rozkazy i postanowienia wymagały kontrasygnaty odpowiedzialnych za niego ministrów uprawnienia: w jego ręku skupiona była pełnia władzy państwowej mógł on wydawać postanowienia we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla kompetencji sejmu władza królewska obejmowała: początkową wyłączność ustawodawstwa w zakresie konstytucyjnym dopełnianie konstytucji przez statuty organiczne, regulujące ustrój organów władzy prawo sankcji wobec ustaw sejmowych całość funkcji rządowo - administracyjnych np. pełna władza nad siłami zbrojnymi, prawo łaski, czy prawo nobilitacji Namiestnik zastępca króla, sprawował funkcje monarchy pod jego nieobecność stanowisko namiestnika wraz z tytułem książęcym otrzymał Józef Zajączek uprawnienia: namiestnik miał prawo działać w obrębie udzielonych przez króla pełnomocnictw postanowienia namiestnika miały być wydawane w Radzie Administracyjnej (przypominała ona Straż praw z Konstytucji 3 Maja miała charakter doradczy) i kontrasygnowane przez jednego z ministrów wchodzących w skład Rady Wielki Książe Konstanty brat cesarza, sprawował funkcje naczelnego wodza Wojska Polskiego, wychodząc daleko poza tą funkcje rozwijał szeroki nadzór policyjny nad całością życia publicznego w Królestwie	skład: Król Senat izba poselska senat skład: biskupi, wojewodowie i kasztelani w liczbie, która odpowiadać miała najwyższej połowie izby poselskiej (nie więcej niż 64) system wyborczy: zasada nominacji królewskiej łącząca się z kooptacją senatorów świeckich miał powoływać król spośród podwójnej liczby kandydatów wysuniętych przez senat oraz namiestnika senatorem mógł być tylko właściciel gruntowy izba poselska skład: 128 członków w tym 77 posłów wybieranych na sejmikach i 51 deputowanych gmin system wyborczy: na zgromadzeniach gminnych obowiązywały cenzusy posiadania, służby publicznej i inteligencji obrady: na czas obrad sejmowych gwarantowano posłom i deputowanym nietykalność sejm miał się zbierać co 2 lata lub w razie potrzeby obrady miały trwać 30 dni (król mógł rozwiązać sejm wcześniej) + zwołano go tylko 4 razy: w 1818, 1820, 1823 i 1830 roku konstytucyjne kompetencje sejmu: znacznie szersze niż w Księstwie Warszawskim, ale ograniczone w praktyce ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego, a także administracyjnego stanowienie o systemie menniczym, o podatkach i budżecie (w praktyce nie dopuszczono sejmu do dalszych spraw budżetowych) decydowanie o zaciągu do wojska ustawodawstwo konstytucyjne po pierwszych statutach organicznych kontrola rządu o ograniczonym zasięgu wysłuchiwanie sprawozdań Rady stanu o sytuacji kraju (uwagi o nim przedstawiały sejmowi komisje pod koniec obrad) izba poselska mogła wówczas uchwalić odezwę do króla i przedstawić mu "żądania" kraju ministrowie, radcy stanu i referendarze mieli ponosić przed sejmem odpowiedzialność konstytucyjną oskarżać miała izba poselska, a sądzić senat jako sąd sejmowy + w praktyce sejm zajmował się głównie zmianami w dziedzinie prawa cywilnego i karnego, nie miał nawet inicjatywy ustawodawczej	centralnym, kolegialnym organem władzy i administracji była Rada Stanu, która dzieliła się na: zgromadzenie ogólne radę administracyjną organ doradczy wobec króla i namiestnika + skład: ministrowie oraz inni członkowie powołani przez monarchę zarząd kraju należał do komisji rządowych podporządkowane były radzie administracyjnej organizacja: były to organy zorganizowane kolegialnie z indywidualnym kierownictwem pracami komisji przez ministra podział (5 komisji) : komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego komisja Sprawiedliwości komisja Spraw Wewnętrznych i Policji komisja Wojny komisja Przychodów i Skarbu komisjom rządowym podległe były różnego rodzaju dyrekcje generalne doradcze i samorządowe funkcje spełniały rady, np. lekarska, budownictwa, szpitali z Księstwa Warszawskiego przejęto Izbę Obrachunkową województwa w 8 województwach (bo tak podzielono kraj) zarząd spoczywał w rękach kolegialnych komisji wojewódzkich intensywna działalność ekonomiczna i społeczna, poprzez popieranie starych i zakładanie nowych miast, rozbudowę przemysłu, handlu i komunikacji istniały także rady wojewódzkie złożone z przedstawicieli sejmików i zgromadzeń gminnych, miały prawo przedstawiania rządowi ogólnych uwag dotyczących dobra województwa oraz donoszenia o wykroczeniach urzędników obwody (dawne powiaty) organami komisji w obwodach byli komisarze obwodowi miasta w miastach organami zarządu byli burmistrzowie z ławnikami największe miasta w kilku największych miastach zarządzali prezydenci z członkami rady wsie wsiami zarządzali wójtowie z mocy prawa na ten urząd powołani zostali właściciele ziemscy

6. Skarbowość Minister Skarbu Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki podjął zadanie wydobycia Królestwa z kryzysu. Zmierzając do rozwoju ekonomicznego Królestwa w interesach szlachty ziemiańskiej i rodzącej się burżuazji, minister ten bezwzględnie zwiększał i ściągał podatki i inne opłaty. Ustanowiono też podatki pośrednie i rozwinięto monopole państwowe, np. solny, tabaczny i wódczany (także w miastach)

7. Sądownictwo

• utrzymywały się w zasadzie dawne sądy

Rada Stanu przestała być sądem kasacyjnym

• odwołania w sprawach cywilnych rozstrzygał Sąd Najwyższej Instancji

• odwołania w sprawach karnych rozstrzygał sąd apelacyjny

• ustanowiony został sąd sejmowy składał się z całego senatu

• miał sądzić zbrodnie stanu

• przed tym sądem miała się realizować odpowiedzialność konstytucyjna ministrów

8. Wojsko

• Armia Królestwa przy zachowaniu polskich mundurów, przeorganizowano ją na sposób rosyjski

• powszechna służba wojskowa trwała 10 lat, obciążała w szczególności masy ludowe (zamożniejsi mieli prawo wykupić się od służby dzięki instytucji zastępstwa)

• wojsko otrzymało wielostronne, dobre wyszkolenie utworzono szkoły wojskowe

Powstanie Listopadowe 1830 - 1831 rok

wybuch insurekcję rozpoczęła grupa sprzysiężonych spośród oficerów i podchorążych w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku

organizacja władzy:

• władzę naczelną pełniła chwilowo nadal Rada Administracyjna (dwukrotnie zmieniając swój skład)

• 4 grudnia Rada Administracyjna przekształciła się w Rząd Tymczasowy

• 5 grudnia rząd przy udziale prezesa Towarzystwa Patriotycznego, Joachima Lelewela, powierzył dyktaturę generałowi Józefowi Chłopickiemu

• dyktator w powstaniu listopadowym nie uzyskiwał pełnego zwierzchnictwa nad władzami cywilnymi

• miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskiem (w prowadzeniu wojny miał współdziałać z sejmem)

• rząd zwołał sejm, który oficjalnie wybrał dyktatora i ustanowił Radę Najwyższą Narodową

• pełniła funkcje doradcze

• sprawowała kontrolę poczynań dyktatora

• 21 grudnia ogłoszono powstanie narodowym

• 25 stycznia

• uchwalono w sejmie detronizacje Mikołaja I

• zniesiono te artykuły konstytucji z 1815r., które dotyczyły unii z Rosją

• sejm zastrzegł dla siebie władzę najwyższą

• ustanowiono wówczas po raz pierwszy oficjalnie jako barwy państwowe biało-czerwony

• postanowiono rozszerzyć skład sejmu na delegatów szlachty polskiej z Litwy i Ukrainy

• uznano państwo nadal za monarchię konstytucyjną

upadek:

• w 1832r., w Królestwie, ogłoszony został statut organiczny inkorporował Królestwo do cesarstwa rosyjskiego jako jego prowincję

• car przyrzekł zachowanie wolności wyznaniowych i swobody przenoszenia się, nietykalności osobistej i prawa własności

• przepisy te nie weszły w życie

• w 1833r. wprowadzono stan wyjątkowy, który zmieniono w dobie powstania styczniowego na stan wojenny

• obok nowych organów cywilnych działał aparat władz wojskowo-policyjnych aparat ten w praktyce wysunął się na plan pierwszy

• administracja cywilna została podporządkowana naczelnikom wojennym

• sądy sprawowały trybunały wojskowe

• odbył się przymusowy pobór do wojska rosyjskiego

• Rada Administracyjna została utrzymana jako organ wykonawczy decyzji namiestnika

• nastąpiła redukcja komisji rządowych do 3

• zlikwidowano Radę Stanu, Sąd Najwyższej Instancji (na ich miejsce wprowadzono 2 departamenty Rządzącego Senatu) oraz poszczególne województwa, wprowadzając na ich miejsce gubernie

• wprowadzono rosyjski system monetarny i rosyjski kodeks karny

Powstanie Styczniowe 1863 - 1864 rok

wybuch:

• od połowy 1862r. na czele organizacji "czerwonych" stanął tajny Centralny Komitet Narodowy

• 22 stycznia 1863r. Komitet Centralny ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i powołał ogół obywateli Królestwa i innych ziem pod broń

• dopiero w marcu 1863r. do powstania przyłączyła się organizacja "białych"

organizacja władzy:

• pod koniec 1863r. Romuald Traugutt odszedł z białych i ogłosił się dyktatorem

• powołał on osobną gałąź administracji "państwa podziemnego" do spraw chłopskich

• komisarze pełnomocni mieli zadbać o bezwzględną realizację dekretów uwłaszczeniowych w kraju

• delegaci w powiatach mieli rozbudować sądownictwo doraźne z prawem wymiaru kary (nawet kara śmierci) w razie zmuszania chłopów do pańszczyzny

• Tymczasowy Rząd Narodowy zmienił nazwę na Rząd Narodowy

• ustanowiono trybunały rewolucyjne stosowano w nich surowe prawo karne dotyczące przestępstw politycznych

Mała Konstytucja 1919r., tytuł: "Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 roku w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa"

system rządów Mała konstytucja wprowadziła system rządów komitetowych, sprowadzał on inne naczelne organy do roli swego rodzaju komitetu wykonawczego parlamentu, komitetu pozbawionego własnych, niezależnych od sejmu uprawnień

Sejm	Naczelnik Państwa J. Piłsudski	Rząd
Sejm Ustawodawczy uchwała głosi, że jest on władzą suwerenną i ustawodawczą Uprawnienia: ustawy ogłasza marszałek sejmu z kontrasygnatą premiera i właściwego ministra	Józef Piłsudski z treści uchwały wynika wyraźnie, iż regulowała ona uprawnienia tylko tego konkretnego naczelnika państwa, w razie zaprzestania pełnienia przez niego tego urzędu Mała Konstytucja przestawała obowiązywać uprawnienia: stawał się on przedstawicielem państwa i najwyższym wykonawcą uchwał sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych powoływał rząd w pełnym składzie, w porozumieniu z sejmem był odpowiedzialny parlamentarnie za swą działalność przed sejmem każdy akt państwowy Naczelnika Państwa dla swej ważności wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra	ministrowie odpowiedzialni parlamentarnie przed sejmem

Konstytucja marcowa 1921r.

1. władza zwierzchnia narodu

• "Państwo Polskie jest Rzeczą Pospolitą" (republika), a "władza zwierzchnia w RP należy do narodu"

• naród jako zbiorowość polityczna wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną

• naród nie sprawuje władzy sam lecz za pośrednictwem specjalnych wybieralnych organów (zasada demokracji reprezentacyjnej) :

• w zakresie władzy ustawodawczej Sejmu i Senatu

• w zakresie władzy wykonawczej Prezydenta i odpowiedzialnych ministrów, czyli rządu

• w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłych sądów

2. pojęcie ustawodawstwa państwowego stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych oraz określenie sposobu ich wykonania

• kwestie dotyczące m.in. finansowych obciążeń państwa, zmian w jego majątku, zaciągania pożyczek, nakładania podatków, ustalania systemu monetarnego, ustalania budżetu czy poboru rekruta mogą być rozstrzygane wyłącznie w drodze ustawy

• rozporządzenia władz, z których wynikają prawa i obowiązki obywateli, mają moc obowiązującą tylko wówczas, gdy zostały wydane na postawie ustawy i z jej upoważnienia (stanowiło to jedną z gwarancji ochrony praw obywateli przed nadużywaniem przez administrację państwową swych uprawnień)

3. kontrola nad działalnością finansową rządu NIK organ niezawisły, oparty na zasadzie kolegialności i niezawisłości sędziowskiej członków jej kolegium

• prezes NIK zajmuje stanowisko równorzędne ministrowi. Nie wchodzi w skład RM, której działanie NIK miał kontrolować. Jest odpowiedzialny przed Sejmem (Sejm mógł usunąć członka Kolegium NIK większością 3/5 głosów)

WŁADZA USTAWODAWCZA		Sejm	Senat
obowiązywała zasada incompatibilitas nie można być jednocześnie posłem i senatorem, ani poseł ani senator nie mogli być też jednocześnie Prezydentem Prezydent mógł rozwiązać izbę za zgodą izby drugiej przyjętą większością 3/5 głosów Sesyjny system obrad Prezydent zwoływał, otwierał i zamykał posiedzenia izb, które musiały być zwołane co najmniej 1 na rok na sesje zwyczajną. Zwoływał też izby na sesje nadzwyczajne musiał to uczynić na żądanie 1/3 ogółu posłów Jawność obrad miała zapewnić kontrolę społeczeństwa nad pracą izb Konstytucja regulowała tryb zgłaszania (przez obie izby) i sposób odpowiadania na interpelacje parlamentarne Tryb legislacyjny : przeważająca część uchwał wymagała uzyskania zwykłej większości głosów w obecności 1/3 ustawowej liczby posłów. Najważniejsze uchwały wymagały kwalifikowanej większości w różnych postaciach (11/20, 3/5, 2/3) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów projekt ustawy uchwalony przez Sejm przekazany zostaje Senatowi do rozpatrzenia Senat może projekt przyjąć, odrzucić lub zaproponować poprawki (musi o tym zawiadomić Sejm w terminie 30 dni, a następnie w terminie dalszych 30 dni zwrócić projekt Sejmowi z proponowanymi poprawkami) Sejm może poprawki przyjąć zwykłą większością głosów albo odrzucić je większością 11/20, utrzymując własny projekt. Prezydent podpisuje ustawę (promulgacja) i zarządza następnie ogłoszenie ustawy (publikacja) jeżeli Senat w ciągu 30 dni od przekazania nie przedstawi żadnych zarzutów, Prezydent podpisuje i zarządza ogłoszenie ustawy		Skład: 444 posłów kadencja 5 lat prawo wyborcze: czynne 21 lat (z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej) bierne 25 lat (w tym wojskowi w służbie czynnej, nie mogli natomiast zostać wybrani urzędnicy w tych okręgach, w których pełnili swe funkcje mogłoby to naruszać swobodę wyboru) pr. wyborczych pozbawione zostały osoby skazane za określone przestępstwa wybory 5-cio przymiotnikowe: powszechne bezpośrednie równe proporcjonalne w głos. tajnym uprawnienia: posłowie są reprezentantami narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców miał inicjatywę ustawodawczą kontrolował rząd ratyfikował traktaty ustalał prawo, budżet i podatki powoływał NIK marszałek sejmu mógł zastąpić prezydenta. On też w wypadku gdyby Prezydent nie sprawował przez 3 miesiące urzędu miał zwołać izbę w celu uchwalenia decyzji o opróżnieniu urzędu Prezydenta posłowie posiadali immunitet materialny i procesowy Sejm mógł się rozwiązać własną uchwałą podjętą kwalifikowaną większością gł. (jednocześnie Senat ulegał rozwiązaniu) Sejm mógł powoływać komisje nadzwyczajne przesłuchiwały świadków i prowadziły badania	Skład: 111 senatorów kadencja 5 lat prawo wyborcze: czynne 30 lat bierne 40 lat wybory 5-cio przymiotnikowe uprawnienia: zgłaszał poprawki do ustaw sejmowych za zgodą 3/5 senatorów prezydent mógł rozwiązać parlament senatorowie posiadali immunitet
WŁADZA WYKONAWCZA			WYMIAR SPRAWIDLIWOŚCI
Prezydent Wybór: wybierany przez Zgromadzenie Narodowe kadencja 7 lat uprawnienia: mianował i odwoływał Prezesa RM i na jego wniosek ministrów podpisywał akty prawne (z kontrasygnatą Premiera i odpowiedniego ministra) i zarządzał ich ogłoszenie rozwiązywał parlament (za zgodą 3/5 senatu) zwoływał, otwierał i zamykał posiedzenia izb reprezentował państwo na zewnątrz zawierał umowy międzynarodowe (na zawarcie niektórych potrzebował zgody Sejmu) wypowiadał wojnę i zawierał pokój (za zgodą sejmu) był najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych (nie mógł jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny na czas wojny mianował naczelnego wodza armii, na wniosek RM przedstawiony przez ministra d.s. wojskowych decydował o stosowaniu prawa łaski posiadał immunitet (z wyjątkiem zdrady państwa, pogwałcenia konstytucji lub przestępstwa karnego pociągnięcie przez Sejm do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu 12 sędziów [8 wybierał Sejm, 4 Senat] pod przewodnictwem I prezesa SN) mianował sędziów	Rząd Rada Ministrów z premierem na czele Uprawnienia: decydował o kierunku polityki kontrasygnowanie aktów urzędowych Prezydenta posiada inicjatywę ustawodawczą RM ponosiła solidarną odpowiedzialność przed Sejmem za ogólny kierunek działalności rządu indywidualną odpowiedzialność przed Sejmem ponosił każdy minister za działalność własną oraz podległych mu organów w ramach odpowiedzialności parlamentarnej Sejm mógł w każdej chwili wyrazić wotum nieufności RM i poszczególnym ministrom zwykłą większością głosów w ramach odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie konstytucji lub ustawy Sejm mógł pociągnąć ministra przed Trybunał Stanu kwalifikowaną większością głosów		Sędziów mianował Prezydent RP Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu niezawiśli i podlegają wyłącznie ustawom orzeczenia sądowe nie mogą być zmieniane przez żadną inną władzę Konstytucja przewidywała zakaz usuwania sędziów bez orzeczenia sądowego immunitet sędziowski zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienia wolności bez zgody wskazanego w ustawie sądu postępowanie w sądach ma być jawne do orzekania o zbrodniach zagrożonych ciężkimi karami i o przestępstwach politycznych miały być powołane sądy przysięgłych do rozstrzygania sporów o właściwość między władzami administracyjnymi a sądem zostanie powołany specjalny Trybunał Kompetencyjny

Przewrót Majowy 1926r.

okoliczności i skutki:

• 12 maj 1926r. wystąpienie marszałka Piłsudskiego przeciwko władzom państwa

• prezydent Wojciechowski i rząd Witosa podaje się do dymisji

• Rataj obejmuje funkcję przejściowej głowy państwa

• przestaje istnieć system rządów parlamentarno-gabinetowych

• Piłsudski podejmuje decyzje o składzie rządu powołuje na stanowisko szefa rządu Bartla

• 31maj 1926r. Piłsudski zostaje wybrany przez Zgromadzenie Narodowe prezydentem, ale odmawi i przedstawia kandydaturę Mościckiego

• Bartel składa w sejmie projekt zmiany konstytucji dotyczący rozszerzenia uprawnień prezydenta (wyraźnie antyparlamentarna postawa):

• prawo weta w stosunku do ustaw parlamentu

• prawo samodzilnego rozwiązywania izb

• prawo wydawnia rozporządzeń z mocą ustawy

• ugrupowania odsunięte od władzy popierają nowe decyzje rządowe, w nadzieji na legalny powrót do władzy

Nowela sierpniowa 1926r., rozszerzyła kompetencje prezydenta RP i rządu kosztem parlamentu, którego rola była stopniowo pomniejszana

• 2 sierpień 1926r. zostaje uchwalona ustawa zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Marcową

• składała się z 8 artykułów

• sprawy budżetowe zakończenie prac nad budżetem musi nastąpić najpóźniej 5 miesięcy przed końcem danego roku budżetowego, wyznaczony został ścisły harmonogram prac budżetowych obu izb

• rozwiązywanie izb sejm utracił prawo przedterminowego rozwiązywania się własną uchwałą, z kolei prezydent uzyskał prawo rozwiązywania sejmu i senatu na wniosek Rady Ministrów (wyraźne wzmocnienie władzy wykonawczej)

• dalsze rozszerzenie uprawnień prezydenta prezydent został uprawniony do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy pomiędzy kadencjami izb, z pewnymi wyjątkami (w tym bez możliwości zmiany konstytucji)

• Nowela sierpniowa wprowadziła też drugi typ rozporządzeń z mocą ustawy parlament specjalną ustawą mógł upoważnić prezydenta do wydawania takich rozporządzeń w czasie określonym w ustawie (za wyjątkiem zmiany konstytucji)

• uzupełnienia dotyczące wotum nieufności wniosek o wotum nieufności dla rządu nie może być poddany pod głosowanie podczas posiedzenia, na którym został on zgłoszony

Konstytucja kwietniowa 1935r.

1. za źródło i nosiciela władzy państwowej konstytucja Prezydenta RP "na czele władzy państwowej stoi Prezydent RP"

2. Konstytucja odrzucała tym samym zasadę zwierzchnictwa narodu i podziału władz (konstytucja wylicza organy państwa, ale uznaje je za pozostające pod zwierzchnictwem Prezydenta)

3. istniała tzw. ogólna klauzula kompetencyjna każdy z organów państwa posiadał zakres kompetencji ściśle określony w konstytucji, przy czym sprawy nie zastrzeżone innym organom należały do uprawnień rządu

4. Konstytucja zawierała także klauzulę ogólną stwierdzającą, że funkcje rządzenia państwem nie należą do Sejmu

Sejm	Senat	Prezydent	Rada Ministrów
skład: 208 posłów spośród kandydatów przedstawianych nie przez obywateli, ale przez specjalne Zgromadzenia Okręgowe kadencja 5 lat prawo wyborcze: czynne 24 lat i pełnia praw cywilnych i obywatelskich bierne 30 lat wybory 4 - tero przymiotnikowe (bez proporcjonalności) w 104 okręgach dwumandatowych uprawnienia Sejmu i Senatu: ustawodawcze wyłączone z tych kompetencji zostały inicjatywa w sprawach budżetu, ratyfikacji umów międzynarodowych, sprawy organizacji rządu, administracji oraz sił zbrojnych, ustrojodawcze skonstruowane tak żeby izby nie mogły bez zgody Prezydenta zmienić Konstytucji kontrolne : mogły żądać ustąpienia rządu lub ministra (musiał uzyskać aprobatę prezydenta) przysługiwały im też prawo do pociągania Prezesa RM i ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej prawo interpelowania rządu prawo udzielania rządowi absolutorium	skład: 96 senatorów: 1/3 powoływał prezydent RP 2/3 w drodze wyborów pośrednich i elitarnych kadencja 5 lat prawo wyborcze: czynne posiadała elita powyżej 30 lat (zasługi, wyższe wyk., zaufanie) bierne obywatele powyżej 40 lat wybory nie były powszechne uprawnienia: rozpatrywanie budżetu kontrolował długi państwa przedkładał projekty ustaw marszałek senatu zastępował prezydenta	wybór: przez Zgromadzenie Elektorów (złożone z 80 członków 50 wybranych przez Sejm, 25 - Senat, 5 wirylistów : Marszałków Sejmu i Senatu, Prezesa RM, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, I Prezesa SN) lub przez ustępującego prezydenta lub na głosowaniu powszechnym (wybierano spośród dwóch kandydatów zgłoszonych przez ZE i ustępującego prezydenta) kadencja: wybierany na 7 lat, z możliwością ponownego wyboru w razie wojny okres urzędowania przedłużał się do upływu 3 m-cy od zawarcia pokoju uprawnienia: ustawodawcze wydawanie dekretów z mocą ustawy : z tytułu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i administracją w przerwach między kadencjami Sejmu i Senatu i na podstawie upoważnienia ustawowego w stosunku do ustaw uchwalanych przez Sejm i Senat przysługiwało mu prawo weta zawieszającego mianowanie 1/3 składu Senatu (pr) zwoływanie , otwieranie, odraczanie i zamykanie sesji Sejmu i Senatu rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji (pr) dokonywanie promulgacji i publikacji ustaw ustrojodawcze posiadał prawo uprzywilejowanej inicjatywy w sprawie zmiany konstytucji posiadał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji uchwalonego przez Sejm i Senat wykonawcze decyzje związane z wyborem prezydenta : zwoływanie ZE wskazywanie kandydata (pr) zarządzanie głosowania powszechnego (pr) mianowanie : Prezesa RM (pr) i ministrów sędziów I Prezesa SN (pr) sędziów TS (pr) Prezesa NIK (pr) i członków Kolegium NIK Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (pr) wykonywanie prawa łaski (pr) sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi reprezentowanie państwa na zewnątrz kontrolne prawo rozwiązania Sejmu i Senatu prawo odwołania Prezesa RM i ministrów, Prezesa NIK, G.I.S.Z. prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS (pr) nadzwyczajne uprawnienia na czas wojny wyznaczanie następcy na czas wojny (pr) mianowanie naczelnego wodza (pr) zarządzanie stanu wojennego wydawanie dekretów w zakresie całego ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany konstytucji przedłużanie kadencji izb ustawodawczych powoływanie Sejmu i Senatu w zmniejszonym składzie wszystkie akty urzędowe Prezydenta Konstytucja dzieliła na : prerogatywy wynikały z władzy osobistej prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty ministerialnej uprawnienia zwykłe wymagały kontrasygnaty przez Prezesa RM i właściwego ministra odpowiedzialność za swą działalność prezydent nie ponosił odpowiedzialności ani konstytucyjnej, ani politycznej, jedynie odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy państwa	powołanie: Prezydent mianował Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych ministrów skład: Prezes RM kierował on pracami rządu i przewodniczył RM. Do niego należało ustalanie ogólnych zasad polityki państwa ministrowie kompetencje: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej wydawanie rozporządzeń wykonawczych decydowanie w sprawach przekazanych jej przez ustawy odpowiedzialność: polityczna ministrów przed Prezydentem parlamentarna ministrów przed Sejmem i Senatem (prezydent mógł jej nie aprobować, ale wówczas musiał rozwiązać izby) konstytucyjna ministrów przed Trybunałem Stanu (składał się on z 6 sędziów i 6 zastępców powoływanych przez Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych przez Sejm i Senat i działających pod przewodnictwem I Prezesa SN)

Mała Konstytucja 1947r., koncepcję wzajemnych relacji między sejmem a prezydentem i rządem oparta została na modelu rządów parlamentarno-gabinetowych, zawartym w Konstytucji Marcowej

Władza ustawodawcza	Władza wykonawcza Prezydent, Rada Państwa i Rada Ministrów	Władza sądownicza
Sejm Ustawodawczy uprawnienia: ustrojodawstwo ustawodawstwo kontrola nad działalnością rządu ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa powołanie innych organów państwowych inicjatywę ustawodawczą posiadała grupa 10 posłów sejm corocznie układał budżet na podstawie projektu rządowego obrady: wprowadzono sesyjny tryb obrad sejm odbywał dwie sesje zwyczajne rocznie wiosenną (kwiecień) i jesienną (październik) prezydent mógł zwołać sesje nadzwyczajną	Prezydent RP uprawnienia: przewodniczył Radzie Państwa, Radzie Gabinetowej i Prezydium Rządu (od 1950r.) mógł wpływać na działanie tych organów powoływał i odwoływał Premiera i ministrów (na wniosek premiera) mógł zwołać sesje nadzwyczajną sejmu podpisywał uchwalone przez sejm ustawy (potem ustawy i dekrety z mocą ustawy ogłaszano w "Dzienniku Ustaw RP") nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej przed sejmem ponosił odpowiedzialność konstytucyjną (sądził go Trybunał Stanu) Rada Państwa była stałym kolegialnym organem, powiązanym z sejmem i działającym pod przewodnictwem prezydenta uprawnienia: posiadała inicjatywę ustawodawczą sprawowała nadzór zwierzchni nad radami narodowymi zatwierdzała dekrety z mocą ustawy wyrażała zgodę na ogłaszanie niektórych ustaw (w tym ustawy budżetowej) Rząd uprawnienia: posiadał inicjatywę ustawodawczą uprawniony do wydawania dekretów z mocą ustawy (po uzyskaniu pełnomocnictwa od sejmu) wyłączność do wnoszenia do laski marszałkowskiej projektów niektórych ustaw, w tym ustawy budżetowej (ponad 90 % ustaw pochodziło z inicjatywy rządu) rząd posiadał zaufanie sejmu (wotum zaufania) rząd jest solidarnie i indywidualnie odpowiedzialny parlamentarnie i konstytucyjnie (politycznie i prawnokarnie) kierował administracją państwową na czele rządu stał Prezes Rady Ministrów premier w sprawach wyjątkowej wagi na wniosek prezydenta zwoływał Radę Gabinetową + w 1950r. powołano Prezydium Rządu kierowało pracami rządu i zastępowało go w pilnych sprawach	organami państwa w zakresie wymiaru sprawiedliwości są niezawisłe sądy

Konstytucja PRL 1952r.

Naczelne organy władzy państwowej	Naczelne organy administracji państwowej	Terenowe organy władzy i administracji państwowej
Sejm PRL nominalnie najwyższy organ władzy (najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi), któremu została podporządkowana działalność Rady Państwa (tylko formalnie) skład i organizacja wewnętrzna: największą rolę w sejmie odgrywali członkowie instancji partyjnych (bezwzględną większości stanowili posłowie należący do PZPR) i działacze państwowi, będący w istocie zawodowymi politykami parlament jednoizbowy likwidacja senatu ( na podstawie sfałszowanych wyników referendum z 46r.) 1 poseł na 60 tys. mieszkańców nadane zostało prawo nietykalności poselskiej bez zgody sejmu, a między jego sesjami Rady Państwa poseł nie mógł pozbawiony wolności system wyborczy: wybory były powszechne, równe, bezpośrednie i tajne czynne każdy obywatel po ukończeniu 18 lat bierne każdy obywatel po ukończeniu 21 lat kompetencje: ustrojodawcze sejm mógł uchwalić zmianę konstytucji kwalifikowaną większością głosów w obecności przynajmniej 230 posłów ustawodawcze sejm uchwala ustawy, formalnie wszystkie kwestie wymagające regulacji prawnej mogły być przedmiotem ustawy sejmowej grupa posłów posiadała inicjatywę ustawodawczą zatwierdzał dekrety Rady Państwa forma kontroli nad Radą Państwa w zakresie jej uprawnień dekretodawczych + w praktyce funkcja kontrolna była bardzo ograniczona funkcja kreacyjna ogólnego kierownictwa aparatem państwowym przede wszystkim powoływanie i odwoływanie składu różnych organów państwowych obrady: 4-ro letnia kadencja sejmu (żaden organ nie mógł rozwiązać sejmu przed upływem kadencji) Rada Państwa zwoływała sejm na sesje co najmniej 2 razy w roku (wiosna, jesień) mogły być też zwoływane sesje nadzwyczajne organy wewnętrzne: marszałek kierował obradami sejmu wicemarszałkowie kierowali obradami sejmu w zastępstwie marszałka Prezydium Sejmu kierowało sejmem, w jego skład wchodził marszałek i wicemarszałkowie Konwent Seniorów (od 57r.) organ doradczy Prezydium Sejmu, ustalał harmonogram i porządek posiedzeń plenarnych izby i zajmował się obsadą organów sejmu, w jego skład wchodzili, oprócz mar. i wiecemar., przewodniczący klubów poselskich komisje wewnętrzne i pomocnicze organy sejmu, konstytucja przewidywała: komisje stałe na czas całej kadencji komisje nadzwyczajne komisje śledcze sekretarze w liczbie kilkunastu osób, pełnili funkcje pomocnicze Rada Państwa skład: organ kolegialny skład wybierał sejm wyłącznie spośród posłów przewodniczący 4 zastępców 9 członków (od 61r. 11-stu) Radę Państwa wybierano na okres kadencji sejmu kompetencje: możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy we wszystkich sprawach oprócz: zmiany konstytucji uchwalania budżetu wieloletnich narodowych planów społeczno-gospodarczych regulaminu sejmowego zarządzała wybory do sejmu i dokonywała czynności wynikających z ordynacji wyborczej zwoływała sesje zwyczajne sejmu uprawnienia do obsady niektórych organów: powoływała i odwoływała sędziów powoływała Sąd Najwyższy powoływała i odwoływała prokuratora generalnego dokonywała zmian w składzie Rady Ministrów między sesjami sejmowymi uprawnienia dotyczące rad narodowych: sprawowanie nadzoru zwierzchniego nad radami zarządzanie wyborów do rad i dokonywała czynności wynikających z ordynacji wyborczej Rada państwa uchylała uchwały rad narodowych sprzeczne z prawem lub zasadniczą linię polityki państwa mogła rozwiązać radę narodową systematycznie naruszającą prawo lub zasadniczą linię polityki państwa kompetencje prezydenta RP przejęte przez Radę: funkcja reprezentacyjna mianowała i odwoływała polskich przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych mogła ogłosić częściową lub powszechną mobilizację posiadała prawo łaski obsadzała stanowiska wojskowe i cywilne, nadawała ordery, odznaczenia i tytuły honorowe	Rada Ministrów zajmowała najwyższe miejsce w hierarchii naczelnych organów administracji państwowej skład: skład przedstawiał desygnowany Premier, a zatwierdzał go Sejm w skład wchodzili: prezes wiceprezesi ministrowie (kierowali indywidualnie swoimi resortami) przewodniczący komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej uprawnienia: posiadała inicjatywę ustawodawczą odpowiednie uchwały wymagały zatwierdzenia przez sejm funkcje kierowniczo-koordynacyjne naczelny organ wykonawczy (wykonywanie ustaw) i zarządzający władzy państwowej (ministrowie byli uprawnieni do wydawania rozporządzeń i zarządzeń) była organem politycznym i administracyjnym pełniła ważną rolę w zarządzaniu gospodarką narodową składała Sejmowi projekt budżetu i narodowego planu społeczno-gospodarczego sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych	terenowymi organami jednolitej władzy państwowej były pochodzące z wyboru (wybory powszechne, bezpośrednie, równe, tajne) rady narodowe w: gromadach gromadzkie rady narodowe gminach (do 54r.) miastach dzielnicach większych miast powiatach województwach uprawnienia: funkcje uchwałodawcze na obszarze swoich jednostek podziału terytorialnego kierowały działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną w ustawie z 58r. nastąpiło rozszerzenie uprawnień rad narodowych wszystkie sprawy nie należące do uprawnień innych organów (najważniejsze sprawy jako organ przedstawicielski władzy państwowej w jednostkach podziału terytorialnego tryb działania: działały w trybie sesyjnym obradowały tzw. komisje stałe i niestałe, jako organy pomocnicze rad

Nowelizacja z roku 1989

• przywrócony zostaje Senat i urząd Prezydenta RP

• zlikwidowana zostaje Rada Państwa

• przywrócona zostaje nazwa Rzeczpospolita Polska oraz korona w godle państwa

• Polska staje się demokratycznym państwem prawa

• powrót do idei zwierzchniej władzy narodu i trójpodziału władz

ZMIANA KONSTYTUCJI

1. Konstytucja 3 Maja w celu zapewnienia stabilnego porządku prawnego dążono do uniemożliwienia częstych zmian ustawy zasadniczej, w związku z tym przewidziano wyłącznie uprawnienie nadzwyczajnego sejmu konstytucyjnego do rewizji Ustawy Rządowej po upływie 25 lat (w 1816 r.)

2. Konstytucja Księstwa Warszawskiego w konstytucji nie uregulowano trybu jej zmiany i rewizji. Rolę króla ograniczono do "dopełniania" ustawy zasadniczej na tej podstawie wydawano akty wykonawcze do postanowień konstytucji

3. Konstytucja Królestwa Polskiego w konstytucji nie przewidziano trybu jej nowelizowania i uzupełniania. Uprawnionym do jej zmiany był wyłącznie Aleksander I. Mógł on nawet nadaną przez siebie konstytucję uchylić

4. Konstytucja Marcowa konstytucja należała do tzw. sztywnych

• zmiana "zwykła" konstytucji mogła zostać uchwalona większością 2/3 głosów każdej izby, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby ich członków. Wniosek o zmianę konstytucji musiał być podpisany przez co najmniej 1/4 ustawowej liczby posłów i zapowiedziany na co najmniej 15 dni

• oprócz tego konstytucja przewidywała konieczność okresowej weryfikacji zasad ustrojowych co 25 lat konstytucja ma być poddana rewizji zwyczajną większością głosów obu izb połączonych w Zgromadzenie Narodowe

• istniała jeszcze trzecia wyjątkowa i jednorazowa możliwość przeprowadzenia rewizji konstytucji mógł ją przeprowadzić drugi sejm własną uchwałą podjętą większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (oznaczało to, że Sejm sam bez Senatu może dokonać rewizji konstytucji i np. zlikwidować tą drogą Senat)

5. Konstytucja Kwietniowa konstytucja ustanawiała zróżnicowane formy inicjatywy ustrojodawczej :

• uchwalenie projektu zmiany konstytucji przedstawionego przez Prezydenta wymagało jedynie zwykłej większości głosów

• jednocześnie Prezydent otrzymał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji, którego ponowne rozpatrzenie mogło nastąpić dopiero w następnej kadencji parlamentu (wbrew woli Prezydenta nie może dojść do zmiany Konstytucji)

6. Mała Konstytucja z 47 r. zmiana konstytucji mogła nastąpić uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby posłów

7. Konstytucja PRL do zmiany konstytucji uprawniony był Sejm PRL. Formalnie Konstytucja PRL była sztywną, w praktyce jednak jedynym utrudnieniem przy jej zmianie było uzyskanie kwalifikowanej większości podczas głosowania

• zmiana mogła nastąpić wyłącznie w trybie ustawy uchwalonej przez Sejm kwalifikowaną większością głosów w obecności co najmniej 230 posłów

• dopuszczalne było także uchwalenie nowej Konstytucji w postaci odrębnego aktu prawnego

ŹRÓDŁA PRAWA

1. Akty prawa powszechnie obowiązujące wiążące wszystkich, zarówno podmioty państwowe jak również obywateli i wszystkie znajdujące się pod jurysdykcją RP osoby i podmioty prawne

1. Konstytucja RP akt uznany a źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczać reguły systemu stanowienia prawa - stoi ona na czele całego systemu prawnego ("Konstytucja jest najwyższym prawem RP")

• Konstytucja jest ustawą szczególną - zasadniczą :

• jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, a zarazem wyznaczających pole działania władzy oraz gwarantujących prawa i wolności jednostki

• zawiera podstawowe zasady dotyczące treści (aksjologii) prawa, określa jego formy (hierarchie aktów prawnych) i tryb stanowienia (kompetencje określonych organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju)

• zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych jest aktem nadrzędnym :

1. normuje podstawowe zasady ustroju i porządku prawnego państwa

2. ma być stosowana bezpośrednio i nadaje się jej najwyższą moc prawną jej normy, jako wyraz woli suwerena (ustrojodawcy), nie mogą być zmieniane przez inne akty prawne

3. nadrzędność negatywna organy tworzące prawo nie mogą ustanawiać norm sprzecznych z regulacją konstytucyjną

4. nadrzędność pozytywna organy tworzące prawo powinny w swojej działalności prawotwórczej konkretyzować i rozwijać (realizować) postanowienia Konstytucji

2. Ustawa "akt normatywny, ustanawiający normy generalne i abstrakcyjne, o nieograniczonym zakresie przedmiotowym i najwyższej, po Konstytucji, mocy prawnej, uchwalany przez parlament w szczególnym trybie"

• ustawa jest aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa, właściwym do stanowienia norm o charakterze generalnym (kierowanym do pewnej klasy adresatów, wyróżnionych z uwagi na ich wspólną cechę) i abstrakcyjnym (ustanawiającym pewne wzorce zachowań)

• z punktu widzenia przedmiotu regulacji ustawa jest aktem nieograniczonym konstytucja nie ustanawia granic ani dla "szerokości" ustawodawstwa ani dla jego "głębokości" (szczegółowości). W formie ustawy mogą (i powinny być) regulowane wszelkie dziedziny stosunków społecznych

• ustawa jest oczywiście podporządkowana Konstytucji w związku z tym nieograniczony zakres materialny ustawy nie oznacza pełnej dowolności ustawodawcy przy stanowieniu ustaw i określaniu ich materialnej treści

• ustawa jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej, po Konstytucji RP normy ustawowe mogą być zmieniane, uchylane lub zawieszane tylko przez inną normę ustawową, same natomiast mogą zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę

• ustawa jest aktem prawnym uchwalonym przez Sejm z udziałem Senatu w specjalnej procedurze (tzw. trybie ustawodawczym)

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowią część krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy

• "zwykłe" ratyfikowane umowy międzynarodowe ich ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie lub uchwalonej w drodze referendum ogólnokrajowego (o zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP do ratyfikacji takiej umowy międzynarodowej Prezes RM zawiadamia Sejm)

• ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wymagają zgody wyrażonej w ustawie lub w drodze referendum

• o trybie wyrażenia tej zgody decyduje Sejm w uchwale podjętej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

• ustawę wyrażającą zgodę uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i Senat taką samą większością i przy takim samym quorum

• takie umowy międzynarodowe ogłaszane są w Dzienniku Ustaw w trybie wymaganym dla ustaw

• zgody na ratyfikacje wymagają umowy międzynarodowe dotyczące :

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich

3. członkostwa RP w organizacji międzynarodowej

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy

• w konstytucyjnej hierarchii aktów normatywnych umowy są usytuowane poniżej Konstytucji, z którą winny być zgodne, skuteczność umów względem pozostałych aktów uzależniona jest od trybu jej ratyfikacji :

• umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie mają moc prawną ustawy, ale w wypadku niemożności pogodzenia ustawy z umową, umowa ta ma pierwszeństwo przed ustawą

• umowy ratyfikowane bez upoważnienia ustawy w przypadku kolizji norm ustępują ustawie, ale mają pierwszeństwo przed innymi aktami prawnymi

• Konstytucja wprowadza gotowość bezpośredniego stosowania w RP prawa stanowionego przez organizacje międzynarodowe (tzw. wtórne prawo wspólnotowe) jeżeli wynika to z umowy konstytuującej tę organizację Prawo to ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami

4. Rozporządzenie akt ściśle związany z ustawą, wydawany przez organy wskazane w konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia wyrażonego w ustawie i w celu jej wykonania (upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści tego aktu)

• wg Konstytucji prawo do wydawania rozporządzeń posiada :

• Prezydent RP

• RM

• Prezes RM

• Ministrowie kierujący działem administracji rządowej

• Przewodniczący określonych w ustawie komitetów powołani w skład RM

• KRRiT

• konstytucyjne cechy rozporządzenia wskazują na to, że jest ono aktem wykonawczym do ustawy rozporządzenie może wyjątkowo i z woli ustawy wkraczać w materie ustawy i regulować te sprawy, które niezbędne są dla realizacji ustawy, a nie zostały w niej wyczerpująco uregulowane

• zakaz subdelegacji organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi

• organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może również zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego

• specyficzny, wyjątkowy charakter mają rozporządzenia z mocą ustawy, wydawane przez Prezydenta RP na wniosek RM w czasie stanu wojennego i to jedynie wówczas, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Ich przedmiotowy zakres jest ograniczony nie mogą zmieniać : Konstytucji, ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawy o wyborze Prezydenta i ustawy o stanach nadzwyczajnych. Mogą z kolei dotyczyć : zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także określać podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z wprowadzonych ograniczeń

5. Akty prawa miejscowego są źródłem prawa powszechnie obowiązującego, ale o ograniczonym terytorialnie zasięgu - obowiązują wyłącznie na obszarze działania organów, które je ustanowiły

• zakres swobody lokalnego prawodawcy jest szerszy niż przy rozporządzeniu konstytucja wymaga jedynie by były to akty stanowione „na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie”. Konstytucja nie wskazuje też konkretnego podmiotu upoważnionego do ich stanowienia ani formy prawnej tych aktów (stwierdza jedynie, że stanowienie prawa miejscowego należy do „organów samorządu terytorialnego oraz do terenowych organów administracji rządowej”)

+ ! warunkiem wejścia w życie wszelkich aktów prawa powszechnie obowiązujących jest ich ogłoszenie w odpowiednim Dzienniku Urzędowym (wszystkie oprócz aktów prawa miejscowego - w Dzienniku Ustaw)

2. Akty prawa o charakterze wewnętrznym do tych aktów Konstytucja zalicza tylko uchwały RM oraz zarządzenia Prezesa RM i ministrów, ale uznaje się, że system aktów prawa wewnętrznego ma charakter systemu otwartego (w przeciwieństwie do systemu aktów będących źródłem powszechnie obowiązującego prawa) uznano, że Konstytucja ustanawia tylko trzon tego systemu wymieniając te rodzaje aktów, ale nie istnieje konstytucyjny zakaz, by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia tych aktów i to również w innych formach

• akty prawa wewnętrznego może więc wydawać każdy organ władzy publicznej , o ile istnieją jednostki organizacyjnie mu podporządkowane i o ile kompetencja do wydawania takich aktów jest przewidziana w ustawie

• każdy akt prawa wewnętrznego musi odpowiadać konstytucyjnemu modelowi czyli następującym wymaganiom :

• może być adresowany wyłącznie do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu

• może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych lub innych podmiotów

• może być wydany wyłącznie na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencje danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznie obowiązujących (jedynym wyjątkiem są uchwały RM, które mogą być stanowione w ramach konstytucyjnych kompetencji RM)

• musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem

---