1. Ogólna charakterystyka Włoch

1. Włochy w świecie

Włochy to kraj, który od lat utrzymuje się w grupie najbardziej rozwiniętych państw świata. Świadczy o tym wysoki wskaźnik PKB na jednego siekańca (w 2003 roku wynosił on 22 678 Euro)

i niskie bezrobocie, które nie przekracza trzech procent. Stabilna sytuacja gospodarcza sprawia, iż Włochy zajmują wysoką pozycję w handlu międzynarodowym. Kraj pod względem eksportu dóbr wymagających dużego przetworzenia wyprzedza większość innych wysoko uprzemysłowionych państw świata. Włoska gospodarka w dużej mierze opiera się na sektorze usług oraz przemyśle ciężkim i przetwórczym. Zwłaszcza ten drugi charakteryzuje się szerokim asortymentem i dużą nowoczesnością produkcji. Do najważniejszych gałęzi przemysłu ciężkiego należy metalurgia oraz produkcja maszynowa. Dobrze funkcjonuje też przemysł chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, skórzany, drzewny i papierniczy, jak również spożywczy. Uprawą roli zajmuje się około 3 mln rolników.

WYSZCZEGÓLNIENIE	JEDNOSTKA	2002	2003	2004 (prognozy)
Dynamika PKB	%	O,4	0,3	1,9
Wielkość PKB na mieszkańca	tyś. Euro	21,678	22,812	23,000
Wzrost płac realnych	%	0,9	0,7	2,2
Liczba bezrobotnych na koniec roku	mln osób	2,164	2,100	2,000
Stopa bezrobocia na koniec roku	%	2,75	2,0	2,0
Wielkość eksportu	Mld Euro	269,0	255,1	269,3
Dynamika eksportu	%	-1,4	-5,2	5,6
Wielkość importu	Mld Euro	261,2	253,3	272,5
Dynamika importu	%	-1,0	-2,9	7,4

1.2. Struktura administracyjna

Administracja włoska jest stosunkowo solnie scentralizowana.. W opinii ekspertów włoskie regiony są słabe prawnie, finansowo i politycznie (Bagnasco, Oberti 1998). Administracja włoska została zbudowana w XIX wieku i wzorowana na modelu napoleońskim. Silna centralizacja była bowiem postrzegana przez polityków budujących wówczas państwowość włoską jako remedium dla separatyzmów regionalnych. Centralny sposób zarządzania administracją cieszył się również poparciem reżimu faszystowskiego. Dopiero po II Wojnie Światowej rozpoczęto odbudowę samorządności terytorialnej. Można się jednak spotkać z opinią, iż ustanowienie regionów we Włoszech zwiększyło jedynie centralizm panujący w administracji. Rząd zostawił bowiem w swojej dyspozycji znaczącą część budżetu publicznego, kontrolę finansową nad wydatkami samorządowymi i możliwości podejmowania głównych decyzji w zakresie rozwoju gospodarczego planowania w regionach (Urwin 1998). Tak więc we Włoszech występują dwie wzajemnie sprzeczne tradycje administracyjne i kulturowe, z jednej strony centralistyczna, z drugiej samorządowa. Obie w historii najnowszej Włoch zdawały się wzajemnie równoważyć. Dopiero w ostatnim okresie można zauważyć tendencję stopniowego wzmacniania pozycji politycznej regionów.

Obecnie we Włoszech funkcjonują trzy szczeble samorządu terytorialnego. Jest to dwadzieścia regionów (NUTS II), dziewięćdziesiąt pięć prowincji (NUTS III) oraz osiem tysięcy gmin. Pomiędzy rokiem 1948 i 1963 ustanowiono pięć regionów samorządowych o specjalnym statusie prawnym, głównie na obszarach granicznych, gdzie występowała znaczna mniejszość ludności niemiecko- i francuskojęzycznej, ale również na innych obszarach zamieszkiwanych przez inne grupy etniczne. Regiony te uzyskały znaczną autonomię finansową oraz prawną, m. in. Szerokie uprawnienia legislacyjne (Bull 1999). W wyniku silnych napięć politycznych wprowadzono w latach 70. resztę podziału regionalnego, tj. dalszych piętnaście regionów o zwykłym statusie prawnym. Proces ten w rezultacie sporów politycznych przeciągnął się przez przeszło osiem lat (Putnam i inni 1993).

2. Przyczyny zróżnicowania gospodarczego.

2.1. Nierównomierny rozkład inwestycji.

Ponad połowa inwestycji zagranicznych jest przynajmniej od kilkunastu lat lokowana w regionach najbardziej rozwiniętych gospodarczo, czyli na Północy. Z kolei na Południu poziom inwestycji w niewielkim stopniu przewyższa 10% wszystkich alokacji i w latach 1985-1995 systematycznie maleje. W ostatnich kilku latach wyraźnie wzrosło tempo inwestycji zagranicznych (głównie z krajów Unii Europejskiej) w regionach trzecie Italii. Można ten fakt traktować jako jeden ze wkażników dynamicznego rozwoju tego terytorium (Iammarino, Santangelo 2000).

Sukces gospodarczy części północnej w dużym stopniu jest również zasługą poważnych inwestycji rządu włoskiego na przełomie lat 50. i 60. Były to inwestycje w duże ośrodki przemysłowe i wspomaganie rodzimej wytwórczości rozwijanej właśnie na tych terenach. W omawianym okresie odnotowano także ogromny napływ emigrantów z ubogiego Południa, którzy stanowili zasoby taniej siły roboczej dla intensywnie rozwijającej się działalności przemysłowej (Bagnasco, Oberki 1998).

2.2. Chybione inwestycje na południu kraju

Ekonomiści zwracają uwagę na wysoką skale inwestycji regionalnychrządu włoskiego. Szczególnie jeśli odniesiemy do sytuacji panującej w innych krajach Unii. Począwszy od roku 1986 inwestycje regionalne rządu włoskiego systematycznie rosną i obecnie sięgają 3% wszystkich wydatków budżetowych. W przeliczeniu na jednego mieszkańca pomoc kierowana głównie dla regionów Mezzogiorno jest od wielu lat najwyższa w Europie. Rządowe wydatki w ujęciu horyzontalnym również są wysokie - w rankingu państw europejskich od kilkunastu lat Włochy zajmują czwarte-piąte miejsce (Martin 1997). Zwłaszcza w latach 80. Polityka regionalna państwa ograniczała się w zasadzie do obszaru Południa. Dopiero w roku 1992 rząd włoski przywrócił bardziej zrównoważoną politykę regionalną wobec regionów we wszystkich częściach kraju(Yuill i inni 1999).

Fakt ten nie spowodował jednak pożądanych zmian. Inwestycje dokonywane na Północy, zwłaszcza do roku 1970 okazały się trafne i generowały endogeniczny rozwój. Skutecznie budowały potęgę gospodarczą regionów północnych. Jednak późniejsze inwestycje rządu włoskiego, które zmierzały do powtórzenia cudu inwestycyjnego z lat 50., tyle, że na obszarach Mezzogiorno, nie powiodły się. Inwestycje z lat 70. Okazały się chybione z punktu widzenia ekonomicznego, źle zarządzane, w dużym stopniu również konsumowane poprzez rozbudowaną administrację która starała się kontrolować procesy inwestycyjne i czerpać z nich korzyści głównie dla siebie (Bagnasco, Oberki 1998).

Duża część inwestycji z tego okresu miała także oblicze socjalne, gdyż sztucznie zawyżała wysokość pensji w państwowych zakładach produkcyjnych. Miało to co najmniej dwojakie, negatywne konsekwencje dla rozwou gospodarczego. Po pierwsze inwestycje nie były maksymalnie wykorzystywane do rozwoju i produkcji. Ponadto, wysokie pensje w przedsiębiorstwach państwowych zawyżały pensje na rynku pracy w całych południowych Włoszech. Przedsiębiorcy prywatni nie korzystający z w tak dużym stopniu z dotacji rządowych jak zakłady państwowe nie mogli sobie pozwolić na opłacanie zawyżonych pensji. Tym bardziej, iż jakość pracy była relatywnie dużo niższa, a specjalistów trzeba było i tak szukać w regionach północnych, co dodatkowo podnosiło koszty inwestycyjne. Reakcją producentów prywatnych było wiec wycofanie się z Południa i niechętne inwestowanie na tym rynku. W rezultacie polityka rządowa przyniosła jedynie wzrost bezrobocia, obniżenie konkurencyjności zakładów państwowych i socjalne wspomaganie działalności gospodarczej coraz bardzie nieefektywnych zakładów przemysłowych (Leonardi 1995).

„Socjalne” dotacje rządowe dla gospodarki Mezoogiorno okazały się korzystne dla północnych Włoch. Systematycznie podnosiła się siła nabywcza mieszkańców regionów południowych, a tym samym otwierały możliwości rynkowe dla towarów produkowanych na północy i na obszarze Trzeciej Italii. W ten sposób polityka gospodarcze rządu kształtowana w latach 70. i 80. nie doprowadziła do zainicjowania rozwoju endogenicznego na peryferyjnym Południu, ale pośrednio wsparła rozwój najlepiej rozwijających części kraju(Benvenuti, Cavalieri, Paniccia 1999).Meziogiorno trwale uzależniło się od finansowego wsparcia rządu centralnego, centralnego pożniej również pomocy udzielanej przez Unię Europejską, Wsparcie wykorzystywano raczej w celach socjalnych lub konsumpcyjnych, nie dla pobudzenia rozwoju(Bagnasco, Oberki 1998).

2.3. Biurokracja i korupcja na Południu.

Konsekwencją takiej polityki rządowej było doprowadzenie do sytuacji, w której dynamika zachowań społecznych nie kształtowała rozwoju gospodarczego opartego na sektorze prywatnym. Brakowało rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, jak również organizacji przedsiębiorców sieci wzajemnej współpracy. Aktywni mieszkańcy południowych Włoch szukali sukcesu albo w rozrośniętej biurokracji rządowej i samorządowej, albo w podtrzymywanych przez rząd zakładach państwowych, wreszcie szukali swojej szansy w innych częściach kraju. Oznaczało to uzależnienie indywidualnych szans rozwojowych niemal w największym stopniu od pomocy państwa i o pracy w administracji publicznej. Wzmocniło to niebywale stosunki klientalne wewnątrz biurokracji. Administracja nie służyła przy tym wspieraniu rozwoju, ale głownie pomyślności pracujących w niej urzędników. Takie nastawienie dominowało zarówno na szczeblu władz lokalnych, jak również wśród urzędników i polityków regionalnych. Otwierało także sposobność dla działalności korupcyjnej. Wzrastające bezrobocie umożliwiło także rozwój organizacją przestępczym.

3. Rozwój gospodarczy w regionach centralnych.

3.1. Dynamika rozwojowa

Warta analizy jest sytuacja ekonomiczna ukształtowana w regionach centralnych. Odnotowują one w pod koniec lat 90. najbardziej dynamiczny rozwój gospodarczy we Włoszech, bardzo wysoki eksport, najwyższy poziom przyrostu dochodu na mieszkańca, znaczący napływ zagranicznych inwestycji. Jest wiec to przykład przełamania dotychczasowych słabych trendów rozwojowych na rzecz zainicjowania spektakularnego rozwoju endogenicznego. Kształtowany on był na gruncie bardzo dobrze rozwiniętej sieci osadniczej średniej wielkości miast, oparty na kapitale społecznego zaufania, nawyku wzajemnej współpracy oraz wielowiekowej tradycji działalności rzemieślniczej (Bagnasco, Oberki 1998).

3.2. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.

Zjawisko opierało się na dynamice powstawania małych i średnich przedsiębiorstw (Benvenuti i inni 1999). Rozwój tego sektora był możliwy m.in. dlatego, że nie tłumiła go (i nie „demoralizowała”) konkurencja z dużymi przedsiębiorstwami państwowymi - w regionach centralnych rząd nie lokował wielkich przedsięwzięć przemysłowych. Dodatkowo przez długi czas obszary środkowych Włoch nie korzystały z inwestycji zagranicznych koncernów, ale dzięki temu małe przedsiębiorstwa nie musiały w trudnym okresie powstawania borykać się z brutalną konkurencją o rynek wewnętrzny. Rozwój małych przedsiębiorstw był oparty na produkcji dóbr rzemieślniczych i luksusowych. Produkcja była kształtowana elastycznie, tj. przy częstych zmianach profilu produkcji błyskawicznym reagowaniu na potrzeby rynkowe. Nowatorstwo organizacyjne polegało także na terytorialnej specjalizacji produkcji (Stoper 1995, 1997; Piore, sabel 1984). Motorem napędowym działalności była wysokiej jakości kadra rzemieślnicza, ukształtowana wykorzystaniem rozwiniętej sieci szkół zawodowych, jak również znakomite wzornictwo przemysłowe, zbudowane na działalności artystycznej sięgającej swoim korzeniami epoki renesansu.

Przedsiębiorczość miała silną bazę społeczną. Co ciekawe była ona wynikiem egalitarnej kultury społeczeństwa środkowych Włoch, przejawiającej się m.in. tradycyjnie silnymi sympatiami dla ruchu komunistycznego i lewicowego. Wiele nowych przedsiębiorstw oparło się na działalności rodzinnej. Zwłaszcza w okresie początkowym obniżało to koszty potrzebne na rozruch przedsięwzięcia oraz stwarzało niezbędne poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania.

3.3. Organizacje przedsiębiorców wspierające rozwój gospodarczy.

Solidną bazę społeczną tworzyły również organizacje przedsiębiorców branżowych, które stworzyły sieć kontaktów niezbędna dla wzajemnej nauki, propagowania nowych rozwiązań technologicznych, mód artystycznych i silnego wsparcia działalności inwestycyjnej oraz eksportowej. Silne organizacje przedsiębiorców Trzeciej Italii zbudowały strukturę instytucjonalną (cooperative institutional networks), która wyraźnie wspierała rozwój gospodarczy w porównaniu do innych obszarów Włoch, pozbawionych równie silnego zaplecza ze strony podobnych organizacji (Bagnasco, Sabel1995; Waters 1999; Pulman i inni 1993). Właśnie wspierana przez stowarzyszenia przedsiębiorców oraz izby handlowe działalność eksportowa pozwoliła małym, aczkolwiek silnie kooperującym i elastyczny przedsiębiorstwom Trzeciej Italii osiągnąć błyskawiczny sukces (Storper 1997). Wspomniane organizacje nawiązały ścisłą współpracę z bankami regionalnymi oraz władzami lokalnymi i regionalnymi, zmuszając te ostatnie do zainteresowania tworzeniem jak najlepszych warunków rozwoju gospodarczego (Leonardi, Nanetti 1990). Rozwój gospodarczy omawianych regionów był zresztą wynikiem silnego wsparcia ze strony władz lokalnych, w mniejszym stopniu regionalnych, regionalnych bardzo niewielką pomocą rządu centralnego (Stoper 1997). Innym czynnikiem rozwoju okazało się silne nastawienie na wprowadzenie nowoczesnych technologii i innowacyjność produkcyjną. Wystarczy przytoczyć fakt, iż liczba zgłoszonych patentów na liczbę mieszkańców w Emilii-Romagnie jest ponad trzydziestokrotnie większa (!) aniżeli średnia liczba patentów w regionach południowych (Eurostat 2000).

www.student.e-tools.pl

---