PRZYRODNICZE SKUTKI GOSPODARCZEJ DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA NA WYŻYNIE KIELECKO- SANDOMIERSKIEJ: WYLESIENIE: - największe na wyżynie Sandomierskiej, - najlepiej zachowały się lasy w Górach Świętokrzyskich. ZMIANY W RZEŹBIE TERENU: - zniszczenie naturalnych form rzeźb przez eksploatację górniczą, - ślady dawnej eksploatacji surowców mineralnych (hałdy, kopalnie). EROZJA GLEB (obejmuje 40-60% gleb): - przyczynia się do niej niewłaściwa orka wzdłuż stoku, - szczególnie intensywna w Górach Świętokrzyskich i na Wyżynie Sandomierskiej. ZMIANY WÓD POWIERZCHNIOWYCH: - zmniejszenie zasobów wodnych rzek, - uregulowanie niektórych odcinków rzek np. Radomki, - liczne zbiorniki na rzekach, - stare budowle wodne z okresu królestwa np. kanały w Sieli Wielkiej, - zanieczyszczenia rzek ściekami przemysłowymi i komunalnymi. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA: - głównie pyły z cementowni, które powodują degradację lasów (obszar ekologicznego zagrożenia wokół cementowni - Białe Zagłębie). ETAPY ROZWOJU GOSPODARCZEGO: PIERWSZE DZIAŁANIA GOSPODARCZE: Polegały na eksploatacji bogactw mineralnych i ich prymitywnym przetwórstwie (eksploatacja krzemienia pasiastego używanego do wyrobu narzędzi: kilofów, motyk, siekierek). Już w IIIw. Rozpoczęło się tu hutnictwo żelaza, które intensywnie się rozwijało w XIw. Do wytopu żelaza ludzie używali dymarek, ówczesny okręg hutnictwa jest zaliczany do największych na świecie. ROZWÓJ ROLNICTWA: Rolnictwo najwcześniej rozwinęło się na Wyżynie Sandomierskiej, gdzie występują gleby brunatne i czarnoziemy wytworzone z lessów. Rolnictwo doprowadziło do wylesienia tego obszaru. Rozwijało się myślistwo i bartnictwo. ROZWÓJ GOSPODARCZY: od XIV do XVIIw. Rozpoczęto eksploatację złóż miedzi w Miedziance i Miedzianej Górze, ołowiu w rejonie Kielc. Rosnące zapotrzebowanie na wyroby żelazne (zbroje, pługi) przyczyniło się do wzrostu wydobycia rud żelaza i rozwoju hutnictwa. Powstały kuźnice (zakłady hutnicze) składające się z dymarki i młota przekuwającego. W 1598r. pewien Włoch (Hieronim Caccio) uruchomił w Samsonowie nad Bobrzą pierwszy wielki piec, w którym jako paliwo stosowano węgiel drzewny. Nastąpił rozwój sieci osadniczej (Opatów, Sandomierz, Chęciny, Iłża, Opoczno, Radom).
ODBUDOWA GÓRNICTWA I HUTNICTWA: w XVIIIw. Nastąpiło uruchomienie 31 manufaktur m. in. przez Jacka Małachowskiego. ROZWÓJ HUTNICTWA ŻELAZA, MIEDZI, OŁOWIU (XIXw.): Duże zasługi dla rozwoju górnictwa i hutnictwa miał Stanisław Staszic. Do najważniejszych ośrodków przemysłowych należały: Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Suchedniów, Samsonów. Ośrodki hutnictwa i przemysłu metalowego zlokalizowane były nad rzeką Kamienną, których wody wykorzystywano w celach energetycznych. Przystosowywano rzeki Kamienną i Radomkę do żeglugi. Powstałe zakłady stosowały najnowsze osiągnięcia techniki. Do połowy wieku XIX Staropolski Okręg Przemysłowy był największym w Polsce skupiskiem przemysłu metalurgicznego. UPADEK PRZEMYSŁU: przełom wieku XIX-XX, o upadku zadecydowały: - zmiany w technologii produkcji, polegające na zastosowaniu węgla kamiennego do wytopu żelaza. - wyczerpanie surowców: węgla drzewnego, rudy miedzi i ołowiu. - wysokie koszty produkcji, wynikające z niedostatecznie rozwiniętej sieci komunikacyjnej i trudności zbytu artykułów, - koncentracja produkcji, co doprowadziło do upadku wielu drobnych przedsiębiorstw, - zniszczenia wojenne. BUDOWA CENTRALNEGO OKRĘGU PRZEMYSŁOWEGO w latach 1937-39. Nowe inwestycje realizowane głównie w tzw. Trójkącie bezpieczeństwa, na obszarze położonym w widłach Wisły, Sanu i Dunajca. Powstanie nowych zakładów: - przemysłu zbrojeniowego w Radomiu, Starachowicach, Skarżysku- Kamiennej, - przemysłu chemicznego w Pionkach. OKRES POWOJENNY: po II wojnie światowej czynna była tylko huta w Ostrowcu Świętokrzyskim. W okresie powojennym najlepiej był rozwinięty przemysł mineralny (piaskowce, wapienie, margle, dolomity, glinki, iły). Dobrze był rozwinięty przemysł: włókienniczy, chemiczny, garbarski, obuwniczy, spożywczo- mleczarski i tytoniowy. MIASTA W KTÓRYCH ZAREJESTROWANO ZABYTKI: Nowa Słupia, Chlewiska, Samsonów nad Bobrzą, Nietulisk na Wiślinie, Stara Kuźnica, Sielpia Wielka, Zakłady metalowe w Białogonie.
WYŻYNA KIELECKO-SANDOMIERSKA rozciąga się między Pilicą a Wisłą (od okolic Opoczna na północnym zachodzie do rejonu Sandomierza na południowym wschodzie). Pod względem rzeźby jest to pas fałdowań paleozoicznych i mezozoicznych. W środku obszaru dominują Góry Świętokrzyskie z Łysicą (612 m n.p.m.), leżącą w paśmie Łysogór. Skały które tu występują to kwarcyty (twarde zmetamorfizowane piaskowce) kambryjskie i dewońskie, wapienie kredowe i jurajskie, piaskowce triasowe, a także marmury, łupki oraz iły. Zróżnicowana odporność skał na wietrzenie spowodowała powstanie tzw. rzeźby rusztowej. Tworzą ją łańcuchy górski i wysokie wzniesienia zbudowane z twardych, mniej podatnych na erozję-skał, poprzecinanych zagłębieniami powstałymi, w skałach miękkich (łupkach, iłach), bardziej podatnych na erozję.Jest to typowy przykład uzależnienia rzeźby do budowy geologicznej. WISŁA OSIĄ GOSPODARCZĄ POLSKI: W średniowieczu Wisła była wielkim szlakiem komunikacyjnym, którym spławiano drewno, sól, żelazo, zboże (ok. 250tys. ton rocznie). Handel ten doprowadził do rozwoju wielu portów rzecznych, m. in. Sandomierza, Kazimierza dolnego i Płocka. Szczególne korzyści z prowadzenia handlu zbożem i tzw. Towarami leśnymi - drewno, miód, wosk, skóry, zyskały miasta należące do hanzy niemieckiej. Hanza - to związek miast (kupców), którego celem było uzyskiwanie przywilejów handlowych. W końcu XVIIIw. Wisła straciła znaczenie głównej drogi wodnej, a odbywająca się na niej żegluga spadła do roli niewiele znaczącej żeglugi lokalnej. Rozbiory Polski spowodowały, że w XIXw. Prace regulacyjne prowadzone były tylko w dolnej części rzeki, zaborze Pruskim. W zaborze Rosyjskim prowadzono niewielkie prace regulacyjne w rejonie Warszawy. Brak regulacji rzeki na całej długości był jednym z powodów utraty przez Wisłę roli ważnego szlaku żeglugi śródlądowej. Głównymi przemysłami (tzw. Wodochłonnymi) wykorzystującymi rzekę są: przemysł energetyczny, chemiczny, spożywczy i celulozowo- papierniczy. Wykorzystanie potencjału energetycznego wynosi zaledwie kilkanaście procent. Na całej długości rzeki istnieje tylko kilka elektrowni wodnych (Dąbie, Przewóz, Skawina, Włocławek).
WODOCHŁONNE ZAKŁADY: Elektrownie cieplne: zużywanie dużych ilości wody w celach chłodniczych. MIEJSCOWOŚCI: Świerże Górne, Połaniec, Kraków, Warszawa. Przemysł celulozowo- papierniczy: przemysł ten potrzebuje bardzo dużo wody, przykładowo do produkcji 1 tony papieru zużywa się ok. 300 000litrów wody. Dlatego też zakłady te lokalizowane są nad rzekami o dużym przepływie wód. MIEJSCOWOŚCI: Kwidzyn, Świecie, Bydgoszcz, Włocławek, Warszawa, Konstancin- Jeziorna. Przemysł spożywczy: wykorzystuje wodę w procesach technologicznych produkcji. MIEJSCOWOŚCI: Gdańsk, Grudziądz, Bydgoszcz, Toruń, Włocławek, Płock, Warszawa, Skawina, Kraków. Przemysł chemiczny: charakterystyczną cechą zakładów chemicznych jest potrzeba poboru dużej ilości wody oraz możliwości odprowadzania ścieków. MIEJSCOWOŚCI: Nawozy sztuczne (Puławy, Włocławek), Włókna syntetyczne (Toruń), Związki organiczne (Oświęcim), Tworzywa sztuczne (Włocławek), Wyroby gumowe (Grudziądz), Rafinerie ( Płock). WISŁA - najważniejsza i najdłuższa rzeka Polski i największa rzeka w zlewisku Morza Bałtyckiego. Długość Wisły wynosi 1047 km. Źródła rzeki znajdują się na wysokości 1106 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim (Biała i, uznawana za pierwotne źródło, Czarna Wisełka). Zasadniczy kierunek biegu Wisły jest południkowy. Średni przepływ roczny (przy ujściu rzeki) wynosi 1054 m³/s, a maksymalna różnica stanów wody - 10 m. Zanieczyszczenie Wisły jest bardzo duże: na 894 km kontrolowanego biegu rzeki aż 93% jest nadmiernie zanieczyszczona, a 7% (między Radomką i Świdrem) ma III klasę czystości. Rocznie Wisła transportuje do Bałtyku około 2,2 mln m³ rumowiska rzecznego, w tym m.in. około 5 tys. ton soli dziennie z kopalni węgla kamiennego, rośnie w niej także zanieczyszczenie bakteryjne.