EKONOMIA

MIKRO I MAKRO

Ekonomia (mikro i makro)

Ekonomia spełnia określone funkcje:

• poznawcza

• aplikacyjna (pragmatyczna, utylitarna, praktyczna)

• przewidywania, prognozowania

Funkcja poznawcza - polega na zdefiniowaniu, opisaniu praw, zjawisk i zależności rynkowych. Daje podstawy do analiz, prognoz i wyliczeń.

Funkcja aplikacyjna - polega na praktycznym zastosowaniu (wykorzystaniu) wiedzy o rynku przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych (przy zarządzaniu).

Funkcja przewidywania - polega na wykorzystaniu praw, wyliczeń i zależności w celu określenia stanu danej części rynku (branży, firmy itp.) w określonej przyszłości.

MIKROEKONOMIA - bada zachowania konsumentów, producentów, firm na rynku; bada czynniki regulujące rynek i konkurencję; stara się określić i zdefiniować prawa i zależności regulujące rynek i konkurencję.

MAKROEKONOMIA - bada całą gospodarkę (inwestycje, bezrobocie, produkt krajowy brutto, gałęzie przemysłu).

EKONOMIA POZYTYWNA - polega na analizie zjawiska ekonomicznego według wszystkich możliwych czynników, zajmuje się alokacją zasobów (np.. cena benzyny rośnie o 10% ⇒ sprzedaż samochodów spada o 15% - przrykład analizy konkretnych wskaźników)

EKONOMIA NORMATYWNA - polega na ocenie (negatywnej lub pozytywnej) zjawisk ekonomicznych (np. wzrost ceny benzyny spowodował spadek sprzedaży samochodów - jest to przykład oceny zjawiska a nie analizy).

METODA - systematycznie stosowany sposób postępowania badawczego. Każda metoda jest sposobem ale nie każdy sposób jest metodą.

MODEL - odzwierciedlenie metody przy konkretnych założeniach (np. model OLIGOPOLU)

.... POLE :

MONOPOL - jedna jedyna firma wytwarza dany produkt (np. Polski Monopol Loteryjny, Polski Przemysł Spirytusowy)

DUOPOL - tylko dwie firmy wytwarzają dany produkt (np.

OLI(GO)POL - klika firm wytwarza dany produkt

POLIPOL -

Zasoby ekonomiczne

Zasoby naturalne - wszystko to, czym obdarzyła nas natura a nie wytworzyliśmy tego sami

Zasoby ludzkie - ludzie, ich umiejętności, kompetencje, religie, tradycje i wszystko to co charakteryzuje ich w danym momencie.

Zasoby kapitałowe - dzielimy na dwie grupy:

• rzeczowe (środki trwałe, technologie)

• finansowe (waluty wymienialne, papiery wartościowe)

Czynniki produkcji

Człowiek, praca - najważniejszy czynnik, wszystko co jest wyprodukowane dzięki człowiekowi

Zasoby naturalne - czynnik bierny, trzeba go uruchomić

Kapitał rzeczowy - czynnik bierny, trzeba go uruchomić

Podział czynników wytwórczych i ich formy dochodów

PRACA ⇒ PŁACA

ZIEMIA ⇒ RENTA

KAPITAŁ ⇒ ZYSK

Przedsiębiorczość

Przedsiębiorca to osoba, która ma lub może mieć kapitał (jeśli przekona inwestora np. bank, fundusz). Ponadto realizuje swoje zamierzenia wykorzystując ten kapitał.

Technologia wytwarzania dóbr

Technologia - określa ilość i jakość czynników wytwórczych oraz warunki użycia tych czynników.

Cechą większości ludzi jest ogromne zapotrzebowanie (chęć posiadania) na produkty i usługi. Nasze potrzeby rozwijają się znacznie szybciej niż możliwości ich zaspokajania. Rozmiary tego zapotrzebowania możemy wyrazić ilością dóbr i usług jaką chcielibyśmy posiadać gdyby ich cena była równa „0”.

W celu wytwarzania dóbr ludzie wykorzystują różne zasoby. Zasoby te nazywamy nakładami lub czynnikami produkcji. Zasoby te są zdeterminowane przez technologię. Od stopnia zaawansowania technologii zależą możliwości produkcyjne.

Zjawisko ograniczoności zasobów i technologii

Zasoby oraz technologie są w danym momencie ograniczone co powoduje, że ograniczone są ilości dóbr, które możemy wytworzyć przy pomocy w/w zasobów i technologii.

Zasada Nierówności polega na różnicy nieograniczonego zapotrzebowania a możliwościami wytworzenia dóbr i usług. Nazywamy tą nierówność zasadą rzadkości.

Konieczność dokonywania wyborów (koszt alternatywny)

Konieczność wyboru wynika bezpośrednio z ograniczoności zasobów.

Koszt alternatywny - rezygnacja z jakiegoś dobra lub usługi na rzecz innego dobra lub usługi.

Każdy wybór pociąga za sobą korzyści i koszty. Wykorzystanie zasobów do osiągnięcia jednego celu oznacza rezygnację z możliwości osiągnięcia innego celu.

RZADKOŚĆ ⇒ WYBÓR ⇒ KORZYŚCI Z WYBORU ⇒ KOSZTY ALTERNATYWNE

Granica możliwości produkcyjnych

Korzyści i koszty

Analiza mikroekonomiczna oparta jest na rachunku marginalnym (korzyściach i kosztach krańcowych).

Podmioty gospodarcze dążą do optymalizacji swoich decyzji zgodnie z zasadami optymalizacji:

• korzyść marginalna > koszt marginalny - (wskazana dalsza produkcja)

korzyść marginalna - przyrost zysku marginalnego wynikający ze sprzedaży ostatniej jednostki produkcji

• korzyść marginalna < koszt marginalny - (wskazane ograniczenie lub zaprzestanie produkcji)

• korzyść marginalna = koszt marginalny - w tym wypadku poziom działalności jest optymalny i ten stan każdy przedsiębiorca powinien utrzymywać

Zasada optymalizacji

Zasada optymalizacji opiera się na dwóch zjawiskach:

• malejące korzyści marginalne

• rosnące koszty marginalne

Korzyści marginalne maleją wraz z rozwojem działalności. Zwiększając produkcję rezygnujemy z możliwości wytwarzania innych dóbr - ponosimy koszt alternatywny.

Zasada produktywności - maksymalna produkcja przy posiadanych zasobach

Zasada minimalizacji kosztów - osiągnięcie maksymalnego zysku.

GOSPODARKA RYNKOWA

Podstawowe cechy

U podstaw gospodarki rynkowej leżą:

1. Dominacja prywatnej własności zasobów i czynników wytwórczych, bez której nie można zapewnić racjonalności zachowań i działań przedsiębiorstw i jednostek (wytwórcy i konsumenci). Podejmowanie decyzji zdeterminowane konkurencją oparte jest na rachunku mikroekonomicznym i na indywidualnej (finansowej) odpowiedzialności za konsekwencje tych decyzji. Ponadto wolność przedsiębiorczości, słowa, wyboru, wolne media.

2. Gospodarka rynkowa ma charakter pieniężny. Jest przeciwieństwem gospodarki materialnej. Pieniądz stanowi kryterium ocen a jego wymienialność jest warunkiem porównywalności i sprawnego funkcjonowania mechanizmu rynkowego.

3. Mechanizm rynkowy rozumiany jako gra sił rynkowych, jako interakcja popytu i podaży jest podstawą funkcjonowania gospodarki, zapewnia prawdziwe ceny i tendencję do równoważenia gospodarki.

Wolnorynkowy mechanizm kształtowania cen - cenę kształtuje rynek.

Rynek zrównoważony - podaż = popyt

Wolnorynkowy mechanizm kształtowania cen jest przeciwieństwem administracyjnego mechanizmu kształtowania cen (KUBA, KOREA PŁN ., PRL, ZSRR).

4. Ograniczona rola rządu w procesach oddziaływania na gospodarkę i jej regulacji (interwencjonizm ingerencja Państwa). Światowe tendencje charakteryzuje zmniejszanie się interwencjonizmu (Reaganomika, Tacheryzm) - te zjawisko nazywamy liberalizacją rynku.

Gospodarki wysokorozwinięte (z bardzo ograniczonym interwencjonizmem państwowym) są do siebie bardzo podobne. Jednak posiadają specyficzne cechy, które oznaczają, że gospodarka USA, RFN, SINGAPURU, AUSTRALII, SZWECJI, JAPONII, SZWAJCARII jest wolnorynkowa ale te gospodarki się różnią np. stopami procentowymi, wysokością podatków itp.

Zalety, korzyści, przewagi

1. Producenci i konsumenci mają swobodę wyboru w podejmowaniu decyzji. System pobudza do konkurencji przedsiębiorców, którzy są zmuszeni do zwiększania efektywności.

2. Konkurencja ⇒ co raz lepsze produkty, usługi.

3. rynek konsumenta ⇒ konsument wybiera.

4. Chłonność rynku ⇒ wynalazki, innowacje produktów i usług (odkrywanie nowych potrzeb ludzkich. Gospodarka rynkowa zapewnia warunki rozwoju technicznego.

5. Różnorodność i obfitość produktów i usług.

6. Wyższy poziom edukacji społeczeństwa wymuszany przez rozwój nowych technologii.

7. Co raz większa dbałość o środowisko naturalne (większa efektywność, poszukiwanie nowych źródeł energii, przetwórstwo odpadów)

Ułomności i ograniczenia

1. Niedoskonałość konkurencji i tendencja do monopolizacji (w większości krajów obowiązuje zakaz monopoli).

2. Niedostateczna wiedza o rynku, niepewność, ryzyko, zmienność warunków.

3. Niestabilność, cykliczny charakter rozwoju (spadek ⇒ ożywienie ⇒ spadek ⇒ ...).

4. Bezrobocie.

5. Rozwarstwienie społeczeństwa powodujące wzrost przestępczości.

Uboczne skutki produkcji lub konsumpcji:

• edukacja - same korzyści

• konsumpcja alkoholu - wada mogąca prowadzić do alkoholizmu, za którego leczenie płacą wszyscy podatnicy

• zapora wodna - same korzyści (chyba, że narusza równowagę ekologiczną)

• produkcja przemysłowa - dostarcza dóbr ale i zanieczyszcza środowisko naturalne

gospodarka mieszana - to gospodarka rynkowa, w której mechanizm rynkowy jest korygowany, uzupełniany lub częściowo zastępowany przez Państwo z uwagi na ograniczenia, niedostatki, ułomności mechanizmu rynkowego.

Państwo:

1. Sejm

2. Rząd

3. Aparat Sprawiedliwości

Zadania Państwa:

• stworzenie porządku prawnego, którego podstawą jest konstytucja (ustawa zasadnicza),

• realizacja praw gwarantujących przestrzeganie reguł gry rynkowej (wolności gospodarczej, własności i odpowiedzialności),

• popieranie (podtrzymywanie) wolnej konkurencji (urząd antymonopolowy) w celu zachowania swobód ekonomicznych i równych szans oraz tworzenia i zachowania warunków rozwoju przedsiębiorczości (small business),

• redystrybucja dochodu narodowego (przy pomocy systemu podatkowego) na rzecz osób, które z przyczyn naturalnych lub losowych nie są w stanie sprostać regułom wolnego rynku(pomoc społeczna),

• działanie na rzecz stabilizacji przy pomocy instrumentów pośrednich (walka z inflacją),

• regulacja pewnych dziedzin eliminująca efekty zewnętrzne (normy ochrony środowiska, służba zdrowia, edukacja),

• regulacja naturalnych monopoli (woda, gaz, energia),

• dostarczanie informacji statystycznych,

• zapewnianie zdrowego systemu monetarnego.

Nierynkowe formy (systemy) gospodarowania

1. Gospodarka permanentnego niedoboru - charakteryzowała się głównie ciągłym brakiem towarów i usług na rynku przy jednoczesnej centralnej (rządowej) regulacji cen. Popyt na wszelkie towary i usługi znacznie przekraczał podaż. Znaczną większość przemysłu i handlu kontrolowało Państwo (gospodarka państwowa). System charakterystyczny dla PRL.

2. System nakazowo-rozdzielczy - podobnie jak gospodarka permanentnego niedoboru z tym, prawie 100% majątku znajdowało się w rękach Państwa (kołchozy). System charakterystyczny dla ZSRR.

MIKROEKONOMICZNA ANALIZA RYNKU

Rynek

Rynek z teoretycznego punktu widzenia to ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesie wymiany: sprzedawcami i nabywcami reprezentującymi i kształtującymi podaż i popyt a także wzajemne relacje między nimi. Przedmiotem wymiany mogą być dobra konsumpcyjne i inwestycyjne.

Koniecznym warunkiem istnienia i funkcjonowania rynku jest występowanie sprzedawców (SP) i nabywców (NB), którzy zamierzają dokonać sprzedaży lub zakupu. Rynek tworzą stosunki zachodzące między:

- SP i NB - stosunki pierwotne,

- SP - stosunki wtórne,

- NB - stosunki wtórne.

Jeżeli SP nie nawiązują stosunku z NB to nie zachodzą stosunki równoległe (z innymi SP).

Treścią stosunków wymiany są:

• ujawniane przez SP zamiary sprzedaży i ujawniane przez NB zamiary zakupu,

• wzajemna konfrontacja ujawnianych zamiarów,

• mechanizm przetargowy na tle ujawnionych i konfrontowanych zamiarów sprzedaży i zakupu.

Mechanizm przetargowy - jest to mechanizm negocjacyjny.

Finalnym elementem stosunków wymiany jest zazwyczaj wspólne uzgodnienie decyzji SP i NB przybierające postać aktu kupna-sprzedaży.

Wszystkie elementy treści rynku tworzą więc wzajemnie powiązaną oraz uwarunkowaną całość.

Treścią stosunków równoległych jest:

• konfrontacja zamiarów SP dotyczących sprzedaży z zamiarami innych SP dotyczącymi sprzedaży,

• konfrontacja zamiarów NB dotyczących zakupu z zamiarami innych NB dotyczącymi zakupu.

Rynek powstaje i rozwija się w następstwie społecznego podziału pracy (SPP) oraz jego pogłębiania się w procesach gospodarowania. SPP powoduje, iż podmioty życia gospodarczego (PŻG) zaspokajają swoje potrzeby wytworami pracy innych podmiotów. Dążenie PŻG do korzystania z wytworów pracy innych podmiotów wymaga nawiązywania między nimi stosunków tworzących rynek.

Przegląd rozwoju SPP

Pierwotne plemiona były samowystarczalne. Jednak zaczęła się kształtować specjalizacja, która spowodowała podział na:

• uprawiających rolę,

• myśliwych.

Pierwszym faktem historycznym znaczącym dla SPP było powstanie rolnictwa. Kolejnym milowym krokiem w SPP było powstanie rzemiosła (manufaktura). Następnym wielkim wydarzeniem w SPP był początek rozwoju przemysłu (od wynalezienia maszyny parowej).

PŻG dzielimy na:

1. przedsiębiorstwa konsumenckie (rodzina, obywatel)

2. firmy

3. banki, instytucje finansowe, giełdy

4. państwo (rząd, sejm, sądy).

W gospodarce rynkowej każdy podmiot oferuje innym podmiotom określone produkty (materialne, usługi, prawa własności, licencje, i.t.p.).

SPP jest procesem, który wywiera wpływ zarówno na wyodrębnianie się SP i NB jak i na kształtowanie się podaży i popytu.

Techniczny podział pracy (TPP) polega na dzieleniu procesu wytwarzania produktu na poszczególne czynności. Rozwój TPP doprowadził do gwałtownego wzrostu wydajności pracy.

SP i NB oraz podaż i popyt tworzą splot stosunków i zależności będących podstawą istnienia i funkcjonowania rynku.

Elementy rynku

Stosunki między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany obok aspektu podmiotowego mają również aspekt przedmiotowy.

Elementami rynku są:

• podaż

• popyt

• cena.

Podaż wyraża zamiary NB w zakresie zakupu. Popyt wyważa zamiary SP w zakresie sprzedaży.

Aspiracje SP i NB dotyczące sprzedaży i zakupu stają się podażą i popytem przy danych cenach w danym czasie (okresie).

Poszczególne elementy rynku nie zmieniają się samoistnie lecz wskutek decyzji i działań podmiotów rynku.

Cena to nie tylko wartość towarów i usług wyrażona w pieniądzu czy kurs waluty ale także cena pracy, która nosi nazwę płacy. Ponadto cena może przybrać postać dzierżawy czyli opłaty za korzystanie np. ziemi. Ceną są również odsetki od depozytu lub kredytu.

Cena klasycznych czynników wytwórczych:

Ziemia ⇒ Renta

Kapitał ⇒ Zysk

Praca ⇒ Płaca

Definicja rynku:

Rynek to regulator wymiany dóbr oparty na wolności podejmowania decyzji przez uczestników wymiany, którzy występują (często naprzemian) jako NB i SP. Wymiany nie można znieść - można co najwyżej znieść wolność podejmowania decyzji przez jej uczestników czyli znieść rynek!

Mechanizm rynkowy (MR)

Mechanizm rynkowy wyraża zależności przyczynowo-skutkowe, jakie zachodzą między podażą, popytem i ceną zarówno w krótkim jak i w długim czasie. Każdy element rynku ulegając zmianom wywiera wpływ na pozostałe elementy. Oznacza to, że MR są charakterystycznie powtarzające się współzależności o charakterze dynamicznym. Np. zmiana ceny powoduje zmianę popytu i podaży itp.

Podstawowym ogniwem łączącym całokształt tych współzależności są ceny.

MR dzielimy na:

• klasyczny

• ograniczony

Klasyczny MR występuje tylko w warunkach doskonałej konkurencji. W innych warunkach ulega większym lub mniejszym deformacjom. Powstawanie deformacji w procesie funkcjonowania klasycznych współzależności między elementami rynku prowadzi do wykształcenia się ograniczonego MR.

Ograniczony MR charakteryzuje się pojawianiem się jednostronnych współzależności np.:

• zmiana ceny powoduje zmianę popytu natomiast zmiana popytu nie wywołuje zmiany cen

• cena się zmienia a podaż nie ulega zmianie.

Ograniczony MR pojawia się gdy ceny są usztywniane (regulowane) w sposób odbiegający od klasycznych zależności (np. w warunkach monopolu).

Popyt

Popyt - wielkość zapotrzebowania zgłaszanego w danym czasie (okresie) przy danej cenie.

Popyt kształtują trzy elemeny: ilość, cena, czas (okres)

Przyczyną zmiany popytu jest zmiana ceny. Jest to zależność przyczynowo-skutkowa oraz funkcyjna (popyt jest funkcją ceny).

Prawo popytu

Prawem popytu nazywamy obiektywną zależność przyczynowo-skutkową oraz funkcyjną zachodzącą pomiędzy ceną i popytem o charakterze odwrotnym co oznacza, że w przeważającej liczbie przypadków wzrost ceny powoduje spadek popytu i spadek ceny powoduje wzrost popytu.

Podaż

Podaż - wielkość oferowana w danym czasie (okresie) przy danej cenie.

Prawo podaży

Prawem podaży nazywamy obiektywną zależność przyczynowo-skutkową oraz funkcyjną zachodzącą pomiędzy ceną i podażą o charakterze dodatnim, co oznacza, że w przeważającej liczbie przypadków wzrost ceny powoduje wzrost podaży i spadek ceny powoduje spadek podaży.

Wyjątki od praw podaży i popytu:

• dobra GRIFFENA

• OWCZY PĘD

• Dobra VEBLENA

Cena równowagi rynkowej

Cena maksymalna - kształtuje się zazwyczaj powyżej ceny równowagi (np. czynsz mieszkań komunalnych w RFN)

Cena minimalna - kształtuje się zazwyczaj poniżej ceny równowagi

Zmiany popytu - poza cenowe determinanty popytu

1. dochody konsumentów - wzrost dochodów powoduje wzrost popytu przy jednoczesnej zmianie struktury popytu

2. gusty nabywców, preferencje, moda

3. substytuty - np. wzrost ceny masła (związany ze spadkiem popytu na masło) powoduje wzrost popytu na margarynę; wzrost ceny benzyny (związany ze spadkiem popytu na benzynę) powoduje spadek popytu na samochody

4. przewidywania - przewidywanie spadku ceny powoduje spadek popytu do momentu spadku ceny

5. liczba nabywców

6. struktura nabywców

7. naśladownictwo - powoduje wzrost popytu np. moda młodzieżowa, ideologia itp.

8. reklama

9. sprzedaż ratalna

10. kultura - np. wzrost popytu na karpia przed Bożym Narodzeniem

11. religia

12. wykształcenie

13. jakość

14. warunki klimatyczne

Zmiany popytu wynikające z poza cenowych determinantów powodują przemieszczanie się całej krzywej popytu (w lewo lub w prawo) np. wzrost liczby nabywców powoduje zwiększenie popytu przy tej samej cenie.

Ruch krzywej w prawo powoduje, że przy każdej cenie wzrasta popyt.

Ruch krzywej w lewo powoduje, że przy każdej cenie maleje popyt.

Zmiany podaży - poza cenowe determinanty podaży

1. ceny czynników produkcji

2. technologia

3. podatki, subsydia, cła.

Cenowa elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu jest to wrażliwość popytu na czynniki go kształtujące (np. o ile zmniejszy się popyt jak cena wzrośnie o 10%).

Współczynnik cenowej elastyczności popytu ustala wielkość wpływu ceny na zmianę popytu

Jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny

albo

stosunek procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny.

Popyt jest elastyczny wtedy, gdy mała zmiana ceny powoduje względnie dużą zmianę popytu. Z punktu widzenia sprzedaży: jeżeli popyt jest elastyczny to wzrost ceny powoduje zmniejszenie przychodów całkowitych, a spadek ceny powoduje zwiększenie przychodów całkowitych.

Jeżeli popyt jest nieelastyczny to wzrost ceny powoduje wzrost przychodów całkowitych a spadek ceny powoduje spadek przychodów całkowitych.

Popyt na produkty o niezbędnym charakterze wykazuje tendencję do bycia nieelastycznym.

Mobilność popytu oznacza przemieszczanie się popytu między sprzedawcami.

Mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu

Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu jest miarą względnej zmiany wielkości popytu na dobro x pod wpływem względnej zmiany ceny na dobro y. Jeżeli stosunek względnych zmian popytu na dobro x do względnych zmian ceny dobra y jest dodatni wówczas dobra x i y są substytutami a jeżeli jest ujemny to mamy do czynienia z dobrami kmplementarnymi.

Cenowa elastyczność podaży

Cenowa elastyczność podaży to iloczyn względnej zmiany podaży do względniej zmiany ceny albo iloraz procentowej zmiany podaży do procentowej zmiany ceny.

Jeśli współczynnik CEP jest większy od 1 to podaż jest elastyczna a jeśli mniejszy od 1 to nie jest elastyczna.

Współczynnik CEP = % zmiana podaży x % zmiana ceny

Podażjest nieelastyczna gdy nie może być szybko zmieniona.

Przykłady nieelastycznej podaży:

• wysoko kwalifikowana praca

• płody rolne

W długim okresie czasu podaż większości dóbr i usług jest elastyczna.

Elastyczność dochodowa (popytu)

Reakcją popytu na zmianę dochodu mierzy się współczynnikiem dochodowej elastyczniości popytu.

Prawo ENGLA:

W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt ale również zmienia się jego struktura. Zmiany te idą w kierunku zmniejszania się procentowego udziału wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędu przy jednoczesnym wzroście procentowego udziału wydatków na dobra wyższego rzędu.

Popyt wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta. Biorąc pod uwagę reakcję popytu na zmiany dochodu konsumenta wszystkie dobra można podzielić na:

• normalne - takie, na które popyt wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodów konsumenta,

• podrzędne - takie, na które popyt spada wraz ze wzrostem dochodów konsumenta.

Dobra normalne mają współczynnik elastyczności dochodowej większy od zera.

e_d > 0

Dobra luksusowe mają współczynnik elastyczności dochodowej większy od jeden.

e_d > 1

Dobra 1-szej potrzeby (żywność) mają współczynnik elastyczności dochodowej większy od zera i mniejszy od jeden.

1>e_d > 0

Dobra podrzędne (niższego rzędu) mają współczynnik elastyczności dochodowej mniejszy od zera.

e_d < 0

Każde dobro podrzędne jest dobrem 1-szej potrzeby gdyż ma ujemny współczynnik elastyczności dochodowej. Kategoria dóbr 1-szej potrzeby obejmuje także dobra normalne o współczynniku elastyczności dochodowej zawierającym się w przedziale od zera do jeden.

Zmiana ceny danego dobra powoduje działanie dwóch efektów wpływających na popyt:

• efekt substytucji - polega na tym, że wzrost ceny dobra x powoduje zastąpienie dobra x dobrem y, które staje się relatywnie tańsze,

• efekt dochodowy - w wyniku wzrostu ceny dobra x zmniejsza się dochód realny konsumenta co wpływa na wielkość zakupów konsumenta.

Efekt substytucji jest zawsze ujemny (spadek ⇒ wzrost) a efekt dochodowy jest dodatni (spadek ⇒ spadek) w przypadku dobra normalnego i ulemny w przypadku dobra podrzędnego.

Dobra GRIFFENA - to takie dobra podrzędne, dla których negatywny efekt dochodowy przewyższa efekt substytucji - wzrostowi (spadkowi) ceny towarzyszy wzrost (spadek) popytu.

Paradoks GRIFFENA - wzrost ceny chleba powoduje wzrost popytu na niego.

Owczy Pęd - zjawisko wzrostu popytu w wyniku naśladownictwa (utożsamiania się z kimś, czymś).

Snobizm - postawa przeciwna owczemu pędowi (kupuję to, czego nikt nie ma)

Dobra VEBLENA (dobra luksusowe) - to takie dobra, które konsumuje się ostentacyjnie (na pokaz), wzrost popytu spowodowany jest wyłącznie wzrostem ceny (prestiż)

Efekt owczego pędu i snobizm są następstwem konsumpcji innych ludzi. Efekt VEBLENA jest funkcją rosnącej ceny.

TEORETYCZNE PODSTAWY EKONOMICZNYCH DECYZJI KONSUMENTA

(konsument na wolnym rynku)

Dochód możemy podzielić na:

• nominalny - wyrażony w pieniądzu,

• realny - wyrażony w ilości dóbr, które można nabyć.

W warunkach gospodarki rynkowej konsument jest suwerennym podmiotem gospodarczym podejmującym decyzje dotyczące zakupu w oparciu o własne preferencje i istniejące ograniczenia. Podstawą teorii zachowania się konsumenta są trzy założenia:

1. wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem

2. konsument dokonuje wyboru pomiędzy alternatywami konsumpcji w oparciu o dostępne informacje

3. istnieje możliwość substytucji dóbr w procesach wyboru konsumenta.

Kategorią wyjaśniającą prawidłowość zachowania się konsumenta jest użyteczność dóbr, która wyraża poziom zadowolenia konsumenta z konsumpcji dóbr.

Krzywa użyteczności całkowitej rośnie w miarę zwiększania ilości konsumowanego dobra jednakże jej przyrosty są coraz mniejsze. Wynika to z istnienia prawidłowości malejącej użyteczności marginalnej.

Podstawą współczesnej teorii wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr.

Założenia dotyczące preferencji konsumenckich:

• kompletność preferencji - konsument jest zdolny określić swoje preferencje (oddzielić produkty, które preferuje od tych, które są mu obojętne),

• przechodniość preferencji - konsument preferuje kombinację A i jednocześnie woli B od C,

• nienasycenie zadowolenia konsumenta - każdy konsument woli więcej aniżeli mniej co oznacza, że konsument preferuje tę kombinację, która przynosi mu więcej zadowolenia.

Krzywe obojętności - nachylenie jest ujemne, są wypukłe, nie mogą się przecinać i jest ich nieskończenie wiele.

Krzywe obojętności charakteryzują się spadkową tendencją krańcowej stopy substytucji dobra x przez dobro y. Im większa jest konsumpcja dobra x tym mniejsze ilości dobra y konsument jest skłonny poświęcić na dodatkową konsumpcję dobra x.

Konsument zawsze woli znaleźć się na wyżej położonej krzywej obojętności. Zapewnia mu to większe rozmiary konsumpcji obydwu dóbr.

Ograniczenia wyborów konsumenta można przedstawić w postaci linii budżetowej konsumenta. Nachylenie linii budżetowej jest równe ujemnej relacji ceny dobra x do ceny dobra y i wskazuje na możliwy do osiągnięcia stosunek, w jakim dobro x może być wymienione na dobro y.

Optimum (równowaga) konsumenta znajduje się w punkcie styczności linii budżetowej z najwyżej położona krzywą obojętności. Jest to jedyny punkt, w którym marginalna stopa substytucji równa jest relacji cen dóbr x i y.

Zmiany dochodów konsumenta oraz zmiany cen przesuwają linię budżetową w górę lub w dół.

---