Pytanie 1. Istota i pojęcie finansów
Pojęcie finanse wywodzi się ze średniowiecznej łaciny (finis ). Używano dla określenia licznych zjawisk z dziedziny stosunków społecznych, a mianowicie:
orzeczeń sądowych dotyczących różnego rodzaju świadczeń, opłat pobieranych przez sądy, kar, grzywien, a także interesów procentowych i spekulacyjnych.
Współczesna, potoczna interpretacja terminu finanse zrodziła się na tle ewolucji procesów gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych przeznaczonych na różnorodne cele społeczne.
W szerokim znaczeniu termin finanse można uważać za synonim określenia „gospodarka pieniężna", która polega na gromadzeniu pieniądza z różnych źródeł i tytułów oraz na jego wydatkowaniu i lokowaniu na różne cele i w różny sposób. Współcześnie prawie wszystkie jednostki i organizacje gromadzą pieniądz drogą osiągania przychodów o charakterze bezzwrotnym lub zwrotnym ( pożyczki ) i wydatkują pieniądz również na zasadzie bezzwrotnej lub.zwrotności ( depozyty czy lokaty ). Z punktu widzenia podmiotów ( rodzajów jednostek gospodarujących pieniądzem ) finanse można podzielić na następujące główne ogniwa:
- Finanse gospodarstw domowych: przychody pieniężne pochodzą głównie z wynagrodzeń za prace z rent, emerytur i innych form świadczeń społecznych, z własnej działalności gospodarczej i z kapitałów. Wydatki pieniężne w tych ogniwach kierowane są głównie na zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych, na zakup dóbr trwałego użytku i domów mieszkalnych, na opłacanie podatku.
- Finanse przedsiębiorstw: w tym ogniwie przychody pieniężne pochodzą głównie ze sprzedaży towarów i usług. Wydatki przedsiębiorców są związane z pokrywaniem bieżących kosztów działalności, z podatkami i opłatami nie zaliczanymi do kosztów własnych działalności wreszcie z podziałem zysków na część stanowiącą dochody właścicieli.
- Finanse publiczne: Przychody pieniężne pochodzą głównie z podatków i opłat oraz innych płatności o charakterze przymusowym. Wydatki publiczne są związane przede wszystkim z finansowaniem bieżącym działalności instytucji państwowych i samorządowych ogólnej administracji, wymiaru sprawiedliwości, utrzymania porządku wewnętrznego, służby zdrowia, oświaty, kultury i obrony narodowej.
- Finanse banków i innych pośredników finansowych: dominują przychody pieniężne o charakterze zwrotnym, w postaci depozytów i lokat wnoszonych przez klientów tych instytucji i wydatkowanie nagromadzonych zasobów pieniężnych również na zasadzie zwrotności przez udzielanie kredytów, tworzenie lokat w systemie bankowym, zakup papierów wartościowych publicznych i prywatnych.
- Finanse ubezpieczeń zarobkowych: przychody pieniężne pochodzą głównie ze składek wnoszonych przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa i inne organizacje ubezpieczające się od różnego rodzaju szkód losowych, wydatki zaś są związane przede wszystkim z wypłatą odszkodowań ubezpieczeniowych i z pokrywaniem kosztów administracyjnych funkcjonowania towarzystw ubezpieczeniowych.
2. Przedmiot i metody badawcze nauki o Finansach
Nauka o finansach - to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych. Jest to jedna z głównych gałęzi nauki ekonomii. Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza:
- jego tworzenie (kreacja) w systemie bankowym;
- cyrkulacja (krążenie) między różnymi jednostkami gospodarującymi i ich grupami;
- „osiadanie" w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych;
Analiza zjawisk finansowych podejmuje badania nad wewnętrzną strukturą tych agregatów i czynnikami, które tę strukturę kształtują. Bardziej szczegółowe badania prowadzone są w poszczególnych gałęziach nauki o finansach: - finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw, finanse banków. Analiza ruchu pieniądza w nauce finansów jest połączona też z analizą określonych kategorii pieniężnych, które z tym ruchem są związane i w pewnej mierze go kształtują. Dotyczy to w szczególności takich kategorii jak ceny stopa procentowa, stopa opodatkowania, kursy walutowe, itp.
PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSO^CH.
KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE wyodrębnia rodzaje zjawisk pieniężnych, niezależnie od tego, jakie podmioty w nich uczestniczą, dokonując wydatków czy też realizując przychody pieniężne.
Na podstawie kryterium przedmiotowego wyodrębnia się 3 główne grupy zjawisk finansowych:
1} zjawiska odzwierciedlające rynkowe (ekwiwalentne) strumienie finansowe
2) zjawiska odzwierciedlające redystrybucyjne strumienie finansowe
a) o charakterze budżetowym (transfery budżetowe)
b) o charakterze pozabudżetowym (transfery pozabudżetowe)
3) zjawiska odzwierciedlające strumienie finansowe o charakterze bankowym.
STRUMIENIE PIENIEZNE. EKWIWALENTNE (RYNKOWE.)
Ich cechą charakterystyczną jest powiązanie wydatku jednego podmiotu gospodarczego ze wzajemnym świadczeniem ze strony innego podmiotu, który realizuje przychód. Do przychodów i wydatków ekwiwalentnych należą ruchy pieniądza związane z zakupem i sprzedażą towarów, a także wynagrodzeniem za pracę. Charakterystyczne jest to. że w zasadzie są one regulowane przez mechanizm rynkowy, który określa ceny towarów i usług oraz stawki wynagrodzeń, zgodnie z relacjami popytu i podaży na rynku towarów i usług oraz na rynku pracy. Działanie mechanizmu tego rynku może podlegać różnorodnym interwencjom ze strony państwa (np. opodatkowanie sprzedaży większości towarów, ustalenie minimalnego wynagrodzenia za pracę).
STRUMIENIE PIENIĘŻNE REDYSTRYBUCYJNE
charakterze budżetowym
Redystrybucja budżetowa - przepływy pieniężne za pośrednictwem budżetu publicznego związane z realizacją przez państwo i jednostki samorządu terytorialnego zadań ogólnospołecznych (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja, opieka społeczna itp.).
Charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu otrzymującego przychody od innego podmiotu. Nie są one regulowane mechanizmem rynkowym, lecz CHARAKTERYSTYKA ZIAWISK I STRUMIENI FINANSOWYCH
normami prawnymi. Do redystrybucyjnych stłumieni finansowych zaliczamy m.in.:
podatki, emerytury, renty, zasiłki, różnego rodzaju subwencje i dotacje.
o charakterze pozabudżetowym
Redystrybucja pozabudżetowa - przepływy pieniężne z udziałem podmiotów sfery finansowej (banków i pozostałych instytucji pośrednictwa finansowego).
Transfery pozabudżetowe łączą się głównie z powtórnym zagospodarowaniem zasobów pieniężnych pozyskanych w związku z istnieniem strumieni ekwiwalentnych i stanowiących szeroko rozumiane oszczędności.
Obejmują one m.in.:
przepływy pieniężne między podmiotami niebankowymi a sektorem bankowym związane z lokowaniem zasobów pieniężnych w formie depozytów terminowych;
odsetki od depozytów bankowych;
przepływy pieniężne pomiędzy podmiotami gospodarującymi a instytucjami finansowymi nie będącymi- bankami (np. instytucjami ubezpieczeniowymi, funduszami emerytalnymi) (opłacanie składek i wypłata odszkodowań z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych);
przepływy pieniężne związane z wynagrodzeniem za udostępnienie zasobów pieniężnych przez banki i inne podmioty gospodarujące (odsetki od kredytów, pożyczek, obligacji);
przepływy pieniężne między sferą budżetową, a systemem bankowym związane z finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego (emisja i wykup rządowych papierów wartościowych oraz płatności odsetek od tych papierów).
W redystrybucji pozabudżetowej dominujące znaczenie mają relacje między podmiotami sektora realnego (np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa) a instytucjami finansowymi (np. banki, fundusze inwestycyjne, giełda papierów wartościowych).
STRUMIENIE FINANSOWE KREDYTOWE.
Są to przepływy pieniężne związane z udzielaniem i spłatą kredytów bankowych. Ich cechą charakterystyczna jest związek z bankiem. Wszystkie pozostałe operacje pożyczkowe, np. prywatne pożyczki pieniężne, udzielane przez osoby fizyczne, nie należą do tej grupy zjawisk i powinny być traktowane jako transfery.
Przychodami kredytowymi są kredyty (pożyczki) bankowe, osiągane przez zadłużające się w bankach podmioty niebankowe. Wydatkami kredytowymi są wydatki tych jednostek związane ze spłatą wykorzystanych kredytów bankowych. Dla banków udzielanie kredytów nie jest wydatkiem pieniężnym, a spłata kredytów przez kredytobiorców nie jest przychodem pieniężnym.
Wszystkie płatności oprocentowania depozytów i kredytów, związane z operacjami bankowymi, uważa się za transfery. Nie zalicza się ich do przychodów i wydatków ekwiwalentnych, gdyż procent jest wynagrodzeniem za udostępnienie środków finansowych, których nie można uznać ani za towar, ani za usługę. Przychodów j wydatków kredytowych nie uważa się za transfery, gdyż transfery prowadzą do nieekwiwalentnego przekazywania już istniejących zasobów pieniężnych, natomiast w przypadku przychodów i wydatków kredytowych mamy do czynienia t kreacją nowych i t likwidacją istniejących zasobów pieniężnych.
Pyt. 4 PODMIOTOWA KLASYFIKACJA GOSPODARKI stanowi punkt wyjścia podmiotowej systematyzacji zjawisk finansowych. W związku z tym wyodrębnia się:
finanse przedsiębiorstw
finanse gospodarstw domowych (Finanse ludności)
finanse banków
Finanse ubezpieczeń
finanse publiczne
finanse instytucji niekomercyjnych
finanse międzynarodowe
Finanse przedsiębiorstw
Określane są mianem finansów sektora zarobkowego. W przedsiębiorstwach w wyniku procesów realnych (rzeczowych) powstaje produkt narodowy brutto oraz tworzą się z jego rynkowej realizacji przychody pieniężne, które poprzez podział i redystrybucję zasilają zasoby finansowe innych grup podmiotów gospodarujących. Dla finansów przedsiębiorstwa najbardziej charakterystyczne jest gromadzenie przychodów pieniężnych z tytułu sprzedaży towarów i usług, oprócz tego przedsiębiorstwa otrzymują przychody pieniężne w postaci kredytów i pożyczek oraz transfery z rynku kapitałowego, a niekiedy i z budżetu państwa.
Najbardziej typowym kierunkiem pieniężnych wydatków jest dokonywanie zakupów materialnych czynników produkcji i wynagradzanie pracowników za pracę, ponoszenie obciążeń w postaci podatków i opłat, a także spłata kredytów i pożyczek wraz z oprocentowaniem, regulowanie składek ubezpieczeniowych, wypłaty dywidend i innych dochodów właścicielom przedsiębiorstw.
Finanse ludności
Określane są także mianem finansów gospodarstw domowych. Osiągają one dochody z wynagrodzeń za pracę, transferów budżetowych i pozabudżetowych (emerytury, renty, dywidendy, odsetki), przychody w formie kredytów i pożyczek. Wydatki przeznaczone są głównie na zakup towarów i usług, podatki, opłaty, spłaty rat kredytowych i odsetek od kredytów, zwrot pożyczek, inwestycje. Finanse banków
Mają one charakter dwuszczeblowy, odnoszą się do banku centralnego i banków komercyjnych. Finanse systemu bankowego obejmują przede wszystkim operacje kredytowe i operacje rozliczeniowe (w zamian banki otrzymują odsetki i prowizje jako przychody transferowe). Banki są miejscem lokowania oszczędności i rezerw pieniężnych, spełniajątakże ważną rolę w realizacji polityki finansowej państwa, zajmują się obsługą wymiany handlowej z zagranicą. Wydatki banków mają charakter ekwiwalentny (wynagrodzenia, zakupy dóbr), transferów (oprocentowanie depozytów, podatki).
Finanse ubezpieczeń
Obejmują gromadzenie i podział zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych (z wyjątkiem ubezpieczeń społecznych). Przychodami są wpływy ze składek (zaliczane do transferów pozabudżetowych, mimo rynkowej regulacji ich wysokości, gdyż wzajemne świadczenie za wniesione składki ma charakter warunkowy, następuje wówczas, gdy wyniknie szkoda.) Wydatki w formie odszkodowań to transfery pozabudżetowe. Pokrywanie wydatków osobowych i rzeczowych przez instytucje ubezpieczeniowe ma charakter rynkowy, natomiast płacone podatki i opłaty są transferami budżetowymi,
Finanse publiczne
Obejmują finanse państwa i samorządów terytorialnych, jak również system ubezpieczeń społecznych. Istotąjest gromadzenie środków pieniężnych przede wszystkim w formie transferów (podatki, opłaty), wydatki częściowo mającharakter rynkowy (wypłaty wynagrodzeń w jednostkach budżetowych, zakupy dóbr na rzecz tych jednostek), częściowo transferów (renty, emerytury, subwencji, dotacji).
Finanse instytucji niekomercyjnych
Obejmują z jednej strony pozyskiwanie środków na funkcjonowanie (są to dotacje, składki, darowizny, dochody majątkowe), z drugiej zaś strony ich rozdysponowanie, które ma częściowo charakter rynkowy, częściowo zaś obejmują transfery.
Finanse międzynarodowe
Uznawane są one jako specyficzyną forma podmiotowej klasyfikacji zjawisk finansowych. Transakcje eksportowe i importowe zawierane są bowiem między konkretnymi podmiotami gospodarującymi a przepływy pieniężne z tego tytułu realizowane są głównie za pośrednictwem banków. Traktowanie finansów międzynarodowych jako odrębnej kategorii podmiotowej ma na celu wyeksponowanie faktu, że współczesna gospodarka ma charakter otwarty i że powiązania pieniężne z zagranicą stanowią element przepływów finansowych w obrębie gospodarki narodowej
4. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych
Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek gospodarujących, które dokonują operacji pieniężnych tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniądza. Wyróżniamy pięć zjawisk finansowych:
a) finanse przedsiębiorstw - w przedsiębiorstwach w wyniku procesów realnych powstaje PNB oraz tworzą się z jego rynkowej realizacji przychody pieniężne, które przez podział i redystrybucję zasilają w przychody inne grupy podmiotów gospodarczych;
b) finanse ludności - osiąganie przychodów pieniężnych z wynagrodzeń za pracę, a także w postaci transferów (dochody właścicieli kapitałowych - odsetki, emerytury, renty, itp.);
c) finanse publiczne - gromadzenie środków w postaci transferów;
d) finanse banków i innych instytucji kredytowych - Bank Centralny przeprowadza operacje
z jednostkami sektora publicznego i bankami komercyjnymi. Te zaś dokonują operacji pomiędzy sobą i innymi jednostki gospodarującymi (operacje kredytowe, rozliczeniowe — depozyty i rozrachunki bankowe, przelewy między bankami);
c) finanse ubezpieczeń - gromadzenie i podział zasobów pieniężnych przez instytucje
ubezpieczeń majątkowych o osobowych. Uzyskują one przychody ze składek od jednostek ubezpieczeniowych wartości materialne i osoby od ryzyka powstania szkód w wyniku zdarzeń losowych
5. Finanse a gospodarka finansowa
Gospodarka finansowa - jest pojęciem szerszym od pojęcia finansów, obejmuje ono bowiem wszystkie formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych. W tym ujęciu gospodarka Finansowa zawiera działania związane z:
a) przygotowywaniem wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych (w tym ich planowanie);
b) faktyczną realizację tych operacji pieniężnych;
c) ewidencja i analiza przebiegu operacji pieniężnych w przeszłości w celu wyciągnięcia wniosków co do dalszych działań w tym obszarze;
Finanse w ujęciu gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych, nie obejmują swym zakresem wykorzystania pieniądza jako statystycznej czy planistycznej miary procesów produkcyjnych.
Pytanie 6. Pieniądz i jego funkcje.
Warunkiem funkcjonowania gospodarki towarowo pieniężnej jest istnienie pieniądza. Pieniądz jest to powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług oraz miernik ich wartości.
Pieniądz kruszcowy to pieniądz, który występuje w postaci złotych i srebrnych monet o określonej zawartości kruszcu i różnej wartości nominalnej.
Pieniądz elektroniczny to produkt magazynujący wartość, w którym zapis środków pieniężnych, czyli wartości dostępnej dla klienta, jest przechowywana na urządzeniu elektronicznym, pozostającym w posiadaniu klienta.
Pieniądz jako powszechnie akceptowany ekwiwalent musi spełniać dwa podstawowe warunki:
- uznawany jest jako powszechny środek regulowania zobowiązań,
- musi występować w określonej proporcji ilościowej w stosunku do ogółu produktów przeznaczonych do wymiany handlowej w całej gospodarce ( jeżeli jego ilość znacznie przewyższa ilość oferowanych do sprzedaży dóbr i usług, następuje jego deprecjacja - spadek jego wartości).
Pieniądz spełnia cztery podstawowe funkcje:
- miernika wartości
- środka wymiany
- środka płatniczego
- środka tezauryzacji
Miernik wartości jest główną funkcją którą spełnia pieniądz. Polega ona na mierzeniu i wyrażaniu wartości innych towarów za pomocą ceny. Funkcja ta pozwala na dokonanie porównań relatywnych związanych z tworzeniem cen realnych ( np. określić relacją ceny chleba do ceny masła ). Pieniądz spełnia więc funkcję jednostki rozrachunkowej, w której wyrażane są ceny i za pomocą których dokonuje się rozliczeń.
Pieniądz jako miernik wartości może spełniać drugą funkcję jako środka wymiany. Pieniądz wprowadza wymianę o charakterze pośrednim. Towar - Pieniądz - Towar co nadaje procesowi wymiany charakter bardziej efektywny. Oznacza to że sprzedając towar i otrzymując pieniądz można go przeznaczyć na zakup innego towaru po upływie jakiegoś czasu i na innym rynku.
Funkcja pieniądza jako środka płatniczego związana jest z odroczeniem płatności w czasie, a więc rozdzielony jest moment powstania zobowiązania i jego spłaty. Przykładem tej funkcji są zakupy towarów i usług na kredyt, zaciąganie kredytów, pożyczek, zobowiązania podatkowe.
Pieniądz jako środek tezauryzacji oznacza gromadzenie skarbu, a więc wiąże się z czasowym wycofaniem pieniądza z obiegu. Np. lokata w banku, papiery wartościowe, w dzieła sztuki nieruchomości.
6. Pieniądz i jego funkcje
Pieniądz - to powszechny i ogólnie uznawany ekwiwalent, który wyraża trwale wartości wszystkich towarów i jest bezpośrednio na nie wymienialny.
Środek wyrażania wartości i narzędzie wymiany, a także środek płatniczy i środek tezauryzacji. Pieniądzem jest wszystko to, co w danych warunkach na mocy ustawy lub zwyczaju jest powszechnym środkiem zapłaty. Funkcje:
środek płatniczy - regulowanie zobowiązań zapłaty za nabyte towary realnym pieniądzem
mierni wartości - pozwala sprowadzić wartość wszystkich towarów i usług do wspólnego
. mianownika - środek gromadzenia bogactwa (tezauryzacji) - pieniądz bardzo łatwo daje się
przekształcić w inne formy bogactwa
środek wymiany (środek cyrkulacji) — pośredniczenie w aktach kupna i sprzedaży
pieniądz światowy - obsługuje międzynarodowe stosunki gospodarcze pomiędzy
poszczególnymi krajami
9. POLITYKA FINANSOWA
Polityka finansowa jest to świadoma I celowa działalność ludzi I instytucji polegająca na ustaleniu I realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych.
W gospodarce centralnie zarządzanej polityka finansowa realizowała cele sformułowane wyłącznie przez politykę gospodarczą I społeczną, a jej rola nie była tak ważna jak obecnie.
W gospodarce rynkowej zaś istotne znaczenie mają cele (zadania) samoistne, wykreowane przez politykę finansową. Tym celom przypisuje się nadrzędny charakter w stosunku do celów (zadań) polityki społecznej I ekonomicznej.
Na skutek tego zmianie ulegają kryteria oceny polityki finansowej. W gospodarce centralnie planowanej podstawowym kryterium oceny polityki finansowana była jej skuteczność. Obecnie, gdy polityka finansowa może kreować samodzielnie cele, są one poddawane ocenie przez parlament lub bezpośrednio przez społeczeństwo z punktu widzenia społecznej akceptacji.
Treść polityki finansowej zależy od podmiotu, który realizuje gospodarkę finansową. Stąd inną treść ma polityka finansowa przedsiębiorstwa, inną- polityka finansowa państwa bądź takich instytucji, jak banki czy zakłady ubezpieczeń.
Cele polityki finansowej są zwykle pochodnymi ogólniejszych celów, nie mających bezpośredniego pieniężnego wyrażenia.
W zależności od tego jakimi narzędziami posługuje się polityka finansowa, możemy wyróżnić jej rodzaje:
- polityka budżetowa
- polityka kredytowa
polityka ubezpieczeniowa.
System finansowy - jest to zbiór norm prawnych ustalających przede wszystkim społeczne organy (instytucje) których zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem oraz podziałem zasobów pieniężnych.
Aby system finansowy był racjonalny tzn. wywoływał korzystne reakcje jednostek gospodarczych musi być:
- efektywny - oddziaływanie na przebieg procesów rzeczowych przy pomocy pieniądza,
aby osiągnąć optymalne zaspokojenie potrzeb całego społeczeństwa;
- zgodny z analizą regulowanych zjawisk
- wewnętrznie zgodny - powiązanie norm w różnych obszarach systemu finansowego;
- prosty w konstrukcji
zdolny do samoregulacji - zmiany warunków powinny powodować występowanie procesów dostosowawczych
Biorąc pod uwagę wspólny rodzaj i obszar działania możemy wyodrębnić następujące ogniwa systemu finansowego
a) system budżetowy - system budżetowy państwa i system budżetowy lokalny;
gromadzenie i rozdzielanie scentralizowanych zasobów pieniężnych, przeznaczonych na finansowanie zadań państwa, realizowane przez centralne i terenowe organy administracji lub inne jednostki państwowe.
b) system ubezpieczeń - ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia gospodarcze;
c) system finansowy przedsiębiorstw
wg własności
państwowe
prywatne
wg przynależności do gałęzi gospodarki
przemysłowe
handlowe
budowlane, ild.
d) bankowo - kredytowy — system kredytowy, system rozliczeń; ogól instytucji bankowych oraz norm prawnych, ustalających organizację, zakres i zasady działania banków.
Bezpośrednim wykonawcą systemu finansowego jest aparat finansowy, składający się z:
Ministerstwa Finansów;
Poszczególnych urzędów skarbowych;
Wydziałów finansowych poszczególnych przedsiębiorstw;
Banków itp.
Pyt. 13 Instrumenty finansowe i ich rodzaje
Instrumenty finansowe - zobowiązania finansowe, roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich. Mogą mieć charakter długu (pożyczki) albo być udziałem w majątku podmiotu gospodarczego (dokumentem współwłasności).
Dzielimy je ze względu na różne kryteria:
• z punktu widzenia aspektu własnościowego:
-A- charakterze wierzycielskim (np. depozyty bankowe, weksle, obligacje)
-A- charakterze własnościowym (np. akcje)
• ze względu na sposób, w jaki generują one dochód:
-A- stałym dochodzie (obligacje)
-A- zmiennym dochodzie(akcje)
• ze względu na czas, jaki pozostaje do ich wykupu:
-A- krótkoterminowe (bony pieniężne i skarbowe) 'A- średnioterminowe
-A- długoterminowe (akcje, obligacje)
•. ze względu na charakter emitenta (czy jest on instytucją finansowa, czy też jednostka niefinansową):
-A- pośrednie (np. pieniądz kredytowy)
-A- bezpośrednie
• instrumenty, których wartość jest pochodna wartością innych (rzeczywistych w stosunku do nich) aktywów:
-A- rzeczywiste, bazowe
-A- pochodne, pozabilansowe.
• Instrumenty finansowe dzielą się na:
•Ar będące papierami wartościowymi (można je sprzedać przed upływem terminu ich wykupu)
•A- nie będące papierami wartościowymi (nie mogą one zmieniać właściciela).
14. Ogólna charakterystyka rynków finansowych
Rynki finansowe - to miejsce zetknięcia się podaży i popytu na kapitał w formie pieniężnej
(przedmiotem obrotu jest pieniądz)
- ogól podmiotów i ogól transakcji zawieranych przez te podmioty, których przedmiotem jest kapitał w formie pieniężnej.
Rynek finansowy wg czasu zawieranych transakcji (przepływu środków finansowych) dzielimy na:
- rynek pieniężny - zawieranie i realizowanie transakcji krótkoterminowych (nic przekraczających l roku)
rynek kapitałowy - transakcje, których termin wykupu przekracza l rok i nie są one zdeterminowane pod względem czasowym (np. akcje)
rynek walutowy — zawieranie transakcji których przedmiotem są pieniądze zagraniczne (dewizy - zagraniczne należności pieniężne). Są to z reguły transakcje krótkoterminowe, w których udział biorą dwie waluty (wymiana jednaj waluty na drugą).
rynek pożyczkowy — transakcje, których przedmiotem są papiery wartościowe
17 System bankowy i jego struktura
Zmiany ustawodawcze (1997 r.) sprawiły, że polski system bankowy stał się bardziej złożony, a równocześnie - bliższy wzorcom zachodnioeuropejskim. Zgodnie z nowymi ustawami nadzór bankowy przeszedł w ręce Komisji Nadzoru Bankowego. Kontroluje ona działalność banków, a w przypadku stwierdzenia, że działalność jakiegoś banku jest dokonywana z naruszeniem prawa lub statutu albo stwarza zagrożenie dla deponentów, może ona podjąć daleko idące kroki - do podjęcia decyzji o likwidacji banku włącznie. Komisja może też zawieszać w czynnościach członków zarządów banków i nakładać na nich kary pieniężne. Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego, pozostający w strukturze Narodowego Banku Polskiego.
W zakresie szeroko rozumianej polityki pieniężnej kluczowe znaczenie ma powołana w 1998 roku, na sześć lat, Rada Polityki Pieniężnej. Ustala ona założenia polityki pieniężnej państwa; do jej uprawnień należy m.in. określanie wysokości stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego (czyli oprocentowanie kredytów udzielanych bankom przez NBP), a także ustanawianie zasad i stóp rezerw obowiązkowych banków.
NBP jest jednym z najważniejszych organów państwa. Jest on nie tylko wykonawcą polityki państwowej w dziedzinie polityki pieniężnej, kursowej, systemu bankowego itp., ale także sam realizuje istotne cele (np. pełni funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej, nadzoruje emisję znaków pieniężnych). Wagę NBP zwiększa dysponowanie przez tę instytucję znacznymi środkami finansowymi.
W skład polskiego systemu bankowego wchodzą obecnie banki trzech podstawowych typów:
1) banki komercyjne,
2) banki spółdzielcze,
3) kasy oszczędnościowo-budowlane.
Podstawowym celem działania banków komercyjnych jest osiąganie maksymalnego zysku. Ma to z kolei pozwolić na realizację większości innych celów, m.in. wzrostu siły banku, rozbudowy sieci placówek, zwiększenie bezpieczeństwa operacji. Zgodnie z obowiązującymi ustaleniami, polskie banki komercyjne są obecnie samodzielnymi przedsiębiorstwami, prowadzącymi własną politykę w zakresie podstawowych operacji. Same ustalają założenia polityki depozytów i kredytów, tylko od nich zależy, ile płacą za pierwsze i pobierają za drugie. Banki komercyjne poważnie się między sobą różnią, dlatego też są - w zależności od przyjętych kryteriów - dzielone na różne rodzaje banków. Najczęściej za podstawowe kryterium podziału przyjmuje się strukturę własności, wtedy banki komercyjne są dzielone na:
• banki o kapitale państwowym,
• polskie banki prywatne,
• banki o kapitale zagranicznym.
Banki komercyjne odgrywają kluczową rolę w polskim systemie bankowym. Przypada na nie około 94% depozytów zebranych przez wszystkie banki i także około 94% udzielonych kredytów bankowych.
Drugą wielką grupą banków są banki spółdzielcze. Dla tych banków podstawowym celem działalności jest zapewnienie właścicielom (spółdzielcom) dostępu do podstawowych produktów bankowych, a w szczególności do korzystnych kredytów. Wielkość osiąganego zysku ma oczywiście wpływ na realizację tego celu.
Większość banków spółdzielczych jest bardzo mała. Prawo nakazuje im wejście w skład banków regionalnych. Bez zgody banków regionalnych bankom spółdzielczym nie wolno realizować innych operacji niż przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów.
W 1998 roku powstała trzecia grupa banków - kasy osczędnościowo-budowlane. Są to samodzielne banki o specyficznym charterze, podstawnym celem ich działalności jest finansowanie budownictwa. W bankach tych kredyty otrzymują tylko ci klienci, którzy przez określony w umowie czas systematycznie składali depozyty o ustalonej wielkości.
Nadal w Polsce brakuje czwartego typu banków, a mianowicie banków komunalnych, czyli gminnych. Podstawowym celem działalności tych banków jest ułatwianie rozwoju gospodarczego gmin, do której bank należy.
Pyt. 18 BANKI I ICH RODZAJE
System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:
- banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych
- banki operacyjne (depozytowo-kredytowe i uniwersalne)
- banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne i towarzystwa kredytowe, rolne i melioracyjne, komunalne)
- kasy oszczędnościowe
- spółdzielczość kredytową
BANK CENTRALNY -jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie 3 funkcje:
- banku emisyjnego
- banku banków
- banku państwa
Bank centralny jest z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz
równowagi bilansu płatniczego, z drugiej strony - bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów
dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu.
Obowiązkiem banku centralnego jest:
- dbanie o stabilność waluty narodowej,
- takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.
Bank banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).
Bank banków tworzy dwa. rodzaje pieniądza:
- banknot jako centralny pieniądz gotówkowy;
pieniądz żyrowy — centralny pieniądz rezerwowy.
Bank banków spełnia następujące funkcje:
- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);
-reguluje wielkość tworzonego przez banki operacyjne pieniądza bankowego;
- reguluje płynność całego systemu bankowego;
kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne.
Istotną funkcja banku centralnego jest również:
- obsługa, organizacja i realizacja płatności zagranicznych,
- realizacja polityki państwa w odniesieniu do kursu walut,
- pośredniczenie w kupnie złota i dewiz,
utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
BANKI OPERACYJNE (KOMERCYJNE)
Banki te:
- świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego (np. obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego)
- są przedsiębiorstwami, których celem powinno być osiągnięcie zysku.
Cel działania banku komercyjnego: to dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów
gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku.
Realizacja tego celu napotyka określone ograniczenia.
Są to:
- konieczność zachowania płynności, tj. zdolności do nieograniczonej wypłacalności w każdym przypadku wyrażenia przez klientów banku życzenia wycofania swych wkładów;
- konieczność przestrzegania przepisów finansowych i rozliczeniowych ustalonych przez kompetentną władzę;
- konieczność takiego działania, które by zapewniło zaufanie do banku i przeciwdziałało np. możliwości nagłego wycofania wkładów oszczędnościowych i instytucji kredytowych. Holdingi ograniczają konkurencję, podwy/s/.ają opłaty dla klientów ora/ nie uwzględniają lokalnych
potrzeb. 7. drugiej strony jednak — są bard/.iej efektywne, zmniejszają ryzyko bankructwa
poszczególnych banków, a także oferują klientom szerszy wachlarz usług.
KONGLOMERATY FINANSOWE
jest to rodzaj holdingów finansowych. Są to instytucje świadczące jednocześnie usługi bankowe,
ubezpieczeniowe i maklerskie.
SPÓŁDZlr:LNlE KREDYTOWE
Są to instytucje drobnego kredytu zorganizowane na zasadach spółdzielczych, polegających przede
wszystkim na powiązaniu kredytobiorców (członków spółdzielni) m.in. poprzez ich wkłady
członkowskie z solidarną odpowiedzialnością materialną za działalność danej spółdzielni.
Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły
krąg klientów poza obręb własnych członków.
Przed spółdzielniami kredytowymi stoi następujące zadanie:'
- optymalne zaopatrzenie członków w usługi finansowe, ale równocześnie obsługa osób nie '
należących do spółdzielni.
Dzięki współpracy z bankami zrzeszającymi mogą świadczyć swoim członkom i klientom wszystkie
usługi charakterystyczne dla banków uniwersalnych, zwłaszcza w zakresie realizacji bezgotówkowego
obrotu płatniczego, kredytowych transakcji konsorcjów bankowych, transakcji papierami
wartościowymi i transakcji zagranicznych.
KASY OSZCZĘDNOŚCIOWE
Ich zadaniem jest ścisłe powiązanie oszczędnościowej działalności tych instytucji z potrzebami
drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także samorządów.
- kasy oszczędnościowe są samodzielnymi bankami uniwersalnymi, tj. mogącymi dokonywać wszystkich operacji przewidzianych prawem bankowym;
- organem założycielskim kas oszczędnościowych są samorządy lokalne, które ustalają statut kasy oraz wybieraj ą radę kasy;
- rada, złożona z przedstawicieli samorządu oraz w części z pracowników kasy, wybiera zarząd kasy, ustala główne warunki jej działalności oraz decyduje o otwarciu oddziałów;
- zarząd prowadzi bieżącą działalność kasy;
- kasy oszczędnościowe prowadza działalność typu banku uniwersalnego, który z jednej strony gromadzi oszczędności i udziela kredytów zwłaszcza dla drobnych przedsiębiorców i gospodarstw domowych, a z drugiej strony udziela kredytów samorządom, a także częściowo przeznacza zysk do kas gmin;
- nadzór nad kasami oszczędnościowymi sprawuje lokalna władza wykonawcza, nadzór bankowy sprawowany jest przez bank centralny lub odpowiedni urząd państwowy;
- centralami finansowymi kas oszczędnościowych są banki komunalne, do których funkcji należy:
obsługa obrotu żyrowego, udzielanie kredytu kasom oszczędnościowym, obsługa kredytów konsorcjalnych dla samorządów, obsługa emisji obligacji. Budowlane kasy oszczędnościowe udzielają kredytów na budownictwo mieszkaniowe. Ich działalność polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej oprocentowania rynkowego dla tego typu lokat terminowych, a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów oprocentowanych poniżej stopy rynkowej, w wielkości kilkakrotnie przekraczającej nagromadzony wkład. Na ogól kasy te są powiązane organizacyjnie z systemem kas oszczędnościowych i banków komunalnych.
Nr 22 Ryzyko w działalności banków
Ryzyko jest nieodłączną częścią działalności prowadzonej przez banki. Wynika to z funkcji, jaką banki spełniaj ą w sektorze pośrednictwa finansowego a także z niepewności, która towarzyszy każdemu rodzajowi przedsiębiorczości, w tym także finansowej.
Szybki rozwój banków, polityka zwiększania zakresu operacji bankowych, wzrost sumy bilansowej oraz obciążenia związane z rozbudową sieci placówek zwiększają ryzyko bankowe. W działalności bankowej ryzyka nie da się wyeliminować, gdyż w momencie podejmowania decyzji nie dysponuje się pełną informacją i nie zawsze trafnie da się przewidzieć rozwój wydarzeń w przyszłości. Nie można także wykluczyć nieświadomych i świadomych zafałszowań w informacjach oraz ich interpretacji. W związku z tym decyzje podejmowane na podstawie dostępnych informacji nie zawsze są właściwe.
Rozmiary ryzyka występującego w działalności bankowej są uzależnione od wielu wzajemnie na siebie oddziałujących czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Do czynników zewnętrznych zaliczamy:
^ operatywne zarządzanie, > kwalifikacje pracowników, > obieg informacji. Czynniki zewnętrzne, niezależne od działań banku, to między innymi:
> czynniki ogólnogospodarcze: polityka gospodarcza państwa, polityka banku centralnego,
stopa inflacji, zadłużenie budżetu, kondycja ekonomiczna jednostek gospodarczych,
czynniki społeczne: zachowania klientów banku, skłonność do oszczędzania,
> czynniki polityczne: tendencje i wydarzenia mające wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą, np. zjednoczenie Niemiec, rozpad ZSRR,
^ czynniki demograficzne: struktura ludności, stopa bezrobocia,
czynniki techniczne: infrastruktura, postęp w dziedzinie telekomunikacji i informatyki.
Rodzaje ryzyka
Uważa się, że największe znaczenie maj ą następujące typy ryzyka:
1) kredytowe,
2) „złych kredytów",
3) utraty płynności,
4) walutowe (kursowe),
5) niedopasowania stopy procentowej,
6) informatyczne,
7) obrotu papierami wartościowymi.
Ryzyko utraty płynności
Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może doprowadzić podmiot gospodarczy do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej rentowności. Traci on bowiem wiarygodność w otoczeniu swojego działania. Zewnętrznym wyrazem płynności banku jest zdolność do pokrycia w każdej chwili wszystkich płatności z tytułu zobowiązań wynikających z kontraktów zawartych z klientami oraz zgłoszonego popytu na kredyt. Gotowość do regulowania tych płatności wyznacza pozycję banku na rynku usług finansowych, ma wpływ na jego reputację i sprawność funkcjonowania. Utrzymanie płynności finansowej ma więc dla banku równorzędne znaczenie z osiąganiem zysku w rozmiarach niezbędnych dla rozwoju działalności. Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga z jednej strony racjonalnego koordynowania portfeli aktywów i pasywów z punktu widzenia terminów płatności, z drugiej - realnego prognozowania strumieni pieniężnych.
Ryzyko kredytowe jest to ryzyko najbardziej charakterystyczne dla banków, ponieważ do ich podstawowej działalności należy udzielanie kredytów. Ryzyko kredytowe to niebezpieczeństwo utraty lub nieruchomienia kapitału oddanego do dyspozycji kredytobiorcy w wyniku niedotrzymania warunków spłaty kredytu, określonych w umowie kredytowej, w związku z czym kredytodawca narażony jest na powstanie straty finansowej.
Następstwem ryzyka kredytowego może być:
Utrata płynności - brak zdolności kredytowania bieżących zobowiązań.
> Utrata dochodów - brak spłat odsetek zaniża dochody banku.
> Utrata kapitału - brak możliwości odzyskania udzielonego kredytu.
> Niewypłacalność banku - brak możliwości zwrotu deponentom powierzonych bankowi środków pieniężnych.
Rezerwy na „złe kredyty"
Jedną z regulacji zewnętrznych, które narzuca bankowi określony sposób postępowania przy udzielaniu kredytów jest rozwiązywanie i tworzenie rezerw na tzw. „złe kredyty", czyli należności w sytuacji nieregularnej, stanowiące część rezerwy celowej na aktywa obarczone ryzykiem. Za „złe kredyty" uważa się głównie takie, przy których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza jeden miesiąc bankowy, czyli 30 dni
Konieczność tworzenia rezerw na „złe kredyty" jest najbardziej kłopotliwym obowiązkiem banków, ponieważ jest poważnym obciążeniem finansowym. Pieniądze utrzymywane jako rezerwa mogą być inwestowane tylko w płynne papiery wartościowe, o charakterze określonym przez nadzór bankowy (m.in. w bony skarbowe). Rezerwa jest utrzymywana do chwili ostatecznego wyjaśnienia sytuacji kredytu.
Bank ponosi więc podwójny koszt:
1) koszt nie spłaconej części kredytu,
2) koszt utrzymania rezerw na „złe kredyty".
Ryzyko niedopasowania stopy procentowej
Ryzyko to wynika z możliwości spadku stopy oprocentowania depozytów lub wzrostu oprocentowania depozytów lub wzrostu oprocentowania kredytów' (albo innych pozycji aktywów) w sytuacji, kiedy bank zaangażuje się w operacje o stałej stopie procentowej.
Po stronie pasywów ryzyko wystąpi np. w sytuacji, kiedy bank emituje dużą liczbę bonów bankowych lub certyfikatów depozytowych o gwarantowanej, stałej stopie procentowej, a następnie na rynku finansowym stopa procentowa ulegnie obniżeniu. Dla banku oznacza to stratę; mógłby on przecież w nowej sytuacji pozyskać pieniądze taniej. Taką samą stratę można ponieść, jeśli się przyjmie depozyty i zagwarantuje deponentom oprocentowanie, a stopa procentowa spadnie.
Ryzyko niedopasowania stopy procentowej występuje także wtedy, gdy bank udzieli kredyty na określony procent, a następnie rynkowa stopa procentowa wzrośnie. Oznacza to spadek marży kredytowej banku, a być może nawet straty netto na kredytach już udzielonych.
Najlepszym zabezpieczeniem przed ryzykiem niedopasowania stopy procentowej jest zrównanie wielkości pozycji pasywów i aktywów o stałej stopie procentowej. Wtedy przy zmianie stopy procentowej w jakąkolwiek stronę bank ponosi straty na oprocentowaniu jednej operacji, ale automatycznie tyle samo zyskuje na innych.
Ryzyko walutowe to niebezpieczeństwo pogorszenia sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego.
Każda transakcja przeprowadzana przez bank wiąże się z określonym ryzykiem, jednak transakcje walutami obcymi mogą spowodować straty w wyjątkowo krótkim czasie i w dużych rozmiarach. Zmiana kursu waluty krajowej do zagranicznej może jednak stwarzać dodatkowe szansę zwiększenia zysku. Jeśli spada kurs wymiany, tzn. cena obcej waluty w walucie krajowej, to przy aktywach określonych w obcej walucie powstają straty, natomiast przy pasywach w obcej walucie powstają zyski. Gdy kurs wymiany rośnie, sytuacja jest odwrotna.
Zmiany kursu walutowego, podobnie jak w przypadku wahań stopy procentowej, oddziałują na obie strony bilansu i transakcje pozabilansowe. W zależności od tego, po której stronie występuje większe zaangażowanie i jaki jest kierunek zmian kursu walutowego wpływa to negatywnie lub pozytywnie na przychody banku. Najprostszą formą zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym jest równoważenie operacji jednego typy operacjami typu przeciwnego.
Zmniejszaniu ryzyka służy wiele innych instrumentów, do których można zaliczyć operacje: future, swap, option oraz fbrward rafę agreement (FRA).
Ryzyko informatyczne
Zabezpieczenie przed ryzykiem informatycznym jest bardzo ważne w sferze bankowości, ponieważ jest to sfera „uzależniona" od informatyki. Około 90% wartości obrotu bankowego stanowi obrót bezgotówkowy, obrót tzw. pieniądzem „elektronicznym".
Bezpieczeństwo systemów informatycznych jest ważniejsze od: napadów, defraudacji pracowników, oszustw klientów itp., ponieważ l godzina przerwy systemu komputerowego kosztuje średniej wielkości bank kilka milionów dolarów.
Ryzyko informatyczne to wszystkie zjawiska, które mają niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo i jakość przetwarzania, gromadzenia i przesyłania danych.
Kategorie ryzyka informatycznego:
1. Ryzyko, które dotyczy dostępu do informacji. Przyczyny jego wystąpienia:
- skopiowanie informacji np. przez pracownika i wyniesienie ich na zewnątrz np. na dyskietce (kopiowanie zajmuje kilka sekund),
- dostęp do informacji osób nieupoważnionych,
- wprowadzanie wirusów, które powodują dewastacje w komputerze bankowym.
2. Ryzyko, które dotyczy ciągłości przetwarzania danych. Przyczyny wystąpienia tego ryzyka to np.:
przerwy w dostawie zasilania,
- niedostateczna wydajność obliczeniowa (moc obliczeniowa),
- zły (błędny) serwis,
- sytuacje nieprzewidziane np. trzęsienie ziemi, pożar, powódź.
3. Ryzyko związane z siecią teleinformatyczną.
Sieć wewnętrzna zawsze może ulec awarii. Banki są ze sobą połączone różnymi sieciami, przez które mogą zaatakować hakerzy.
4. Ryzyko związane z personelem.
5. Ryzyko związane z fizycznym zagrożeniem danych i systemów teleinformatycznych.
Ryzyko w obrocie papierami wartościowymi ponoszą banki, które nabywają na własny rachunek papiery wartościowe innych podmiotów. Bank poniesie straty, gdy posiada akcje firmy, których kurs giełdowy uległ obniżeniu, jeszcze większa strata występuje wtedy, gdy firma zbankrutuje. Jednak najczęściej banki wykonują zlecenia klientów, czyli pośredniczą w zakupach i sprzedaży papierów wartościowych, wówczas ryzyko ponosi nie bank a klient.
Obok wymienionych wyżej typowych i najczęściej występujących rodzajów ryzyka, ' banki narażone są także na inne ryzyko. Może się ono wiązać z błędami popełnionymi przez pracowników (np. przyjęcie wadliwego czeku), wadliwym funkcjonowaniem systemu informatycznego, a także z kradzieżami i klęskami żywiołowymi dotyczącymi banków lub ich klientów.
23. Zarządzanie aktywami i pasywami banku komercyjnego
Podstawowym zadaniem banku komercyjnego jest dążenie do optymalnego zysku. Metodą niezbędną do realizacji tego celu jest odpowiednie zarządzanie aktywami i pasywami. Odpowiednie zarządzanie prowadzi do optymalizacji wyniku finansowego. Na wynik składają się dochody, będące efektem odpowiednich wielkości aktywów banku oraz koszty odzwierciedlające kształtowanie się składników pasywów banku. Odpowiednie zarządzanie aktywami i pasywami polega także na minimalizacji skali ryzyka. Do podstawowych rodzajów ryzyka w działalności bankowej zalicza się:
ryzyko utraty płynności, ryzyko kredytowe, ryzyko stopy procentowej oraz ryzyko kursowe. Nie da się go wyeliminować, chodzi bardziej o identyfikację, kontrolowanie go przez określenie działań, które pozwolą na opanowanie tego zjawiska i wykorzystanie jego znajomości do opytmalizowania wyników finansowych. Ważna jest również kontrola wewnętrzna w bankach oraz instrumenty zewnętrznego oddziaływania na banki.
Kapitał banku komercyjnego powinien wynosić co najmniej 5 min EURO. Optymalna wartość współczynnika wypłacalności powinien wynosić: w I roku — 15%, w II roku -12%, w kolejnych latach - 8%. Wartości wyższe powodują nadpłynność, niższe zaś ryzyko niewypłacalności. Kapitały banku składają się z: kapitału podstawowego oraz kapitału uzupełniającego. Źródłami powiększenia kapitału własnego mogą być: kapitał udziałowy w momencie tworzenia banku, dodatkowa emisja akcji, niepodzielony zysk, emisja obligacji oraz rozwiązanie rezerw na złe kredyty (rezerw celowych). Funkcje kapitałów: zabezpieczająca (ochronna), operacyjna, regulacyjna. Bardziej szczegółowy podział pasywów banku komercyjnego: zobowiązania wobec NBP, lokaty międzybankowe, depozyty klientów, inne zobowiązania, kapitały. Aktywa banku komercyjnego: kasa, należności od NBP; dłużne papiery wartościowe;
należności od instytucji finansowych, należności od klientów i budżetu; dłużne papiery wartościowe; akcje i udziały; wartości niematerialne i prawne; rzeczowy majątek trwały; akcje własne, inne aktywa; rozliczenia międzyokresowe czynne. Pasywa banku komercyjnego: zobowiązania wobec NBP; zobowiązania wobec instytucji finansowych; zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego;
zobowiązania z tytułu papierów wartościowych, fundusze specjalne, rozliczenia międzyokresowe bierne, rezerwy, zobowiązania podporządkowane, kapitał podstawowy; zadeklarowane lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego; kapitał zapasowy; kapitał rezerwowy; niepodzielony wynik finansowy.
PYTANIE 30 POWIĄZANIA MIĘDZY PRZEDSIĘBIORSTWEM A SYSTEMEM FINANSOWYM
Powiązania finansów przedsiębiorstwa z systemem finansowym można odnaleźć głównie w dziedzinie instrumentów finansowych i rynku finansowego. Przedsiębiorstwo przez emisję akcji czy obligacji, nabywanie papierów wartościowych emitowanych przez inne podmioty, zaciąganie kredytów bankowych, otwieranie kont depozytowych w bankach staje się uczestnikiem krajowego rynku finansowego.
Źródłem pochodzenia majątku, którym dysponuje przedsiębiorstwo, są kapitały własne i kapitały obce. Kapitał obcy napływa do przedsiębiorstwa m. In. Przez rynek finansowy oraz w drodze szczególnych form finansowania. W gospodarce polskiej podstawowym źródłem kapitałów obcych są przede wszystkim kredyty bankowe. Podziału kredytów można dokonać w zależności od przyjętych kryteriów, np. z punktu widzenia przedmiotu kredytu wyróżniamy:
• Kredyty obrotowe, udzielane na finansowanie bieżącej działalności podmiotów gospodarczych,
• Kredyty inwestycyjne, wykorzystywane przez przedsiębiorstwa do finansowania
nakładów inwestycyjnych, tj. mających na celu powiększenie majątku trwałego
przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwa ubiegające się o kredyty bankowe powinny spełniać szereg warunków. Podstawowym jest posiadanie przez nie tzw. Zdolności kredytowej, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w uzgodnionych terminach. Zdolność mają przedsiębiorstwa, których obecna i przyszła efektywność finansowa oraz wielkość posiadanego majątku zapewniaj ą wypłacalność-spłatę całego kredytu bankowego wraz z należnymi odsetkami w terminach wynikających z umowy kredytowej . Aby bank mógł się zorientować, czy przedsiębiorstwo ubiegające się o kredyt budzi zaufanie, jest wiarygodnym kredytobiorca, musi dokonać oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy. Banki komercyjne w Polsce stosuj ą zbliżone metody oceny zdolności kredytowej. Do kryteriów oceny trwałej zdolności kredytowej można zaliczyć:
• Analizę sprawozdań finansowych przedsiębiorstw obejmujących bilans, rachunek zysków i strat, przepływy finansowe oraz informacje dodatkowa,
• Pozycje rynkowa przedsiębiorstwa,
• Dotychczasowa współpracę klienta z bankiem,
• Formy prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu. Zwiększenie kapitałów obcych w strukturze finansowania majątku jest najczęściej świadomym dziabaniem właścicieli przedsiębiorstw. W praktyce gospodarczej przedsiębiorstwa dążą do systematycznego podnoszenia poziomu rentowności kapitału własnego. Zwiększenie udziału kapitału obcego w przedsiębiorstwie w określonych warunkach powoduje wzrost rentowności kapitału własnego ponad rentowność kapitału ogółem przedsiębiorstwa. W literaturze ekonomicznej nazywa się to efektem działania dźwigni finansowej.
Gdy cena dostępnego kredytu przewyższa rentowność prowadzonej przez firmę działalności, zwiększenie zadłużenia przedsiębiorstwa daje w efekcie spadek rentowności kapitałów własny ch-wystepuj e ujemny efekt dźwigni finansowej, czyli negatywny wpływ korzystania z obcego kapitału na wyniki przedsiębiorstwa.
Pozytywnemu wpływowi korzystania z obcego kapitału na wyniki przedsiębiorstwa towarzyszy podwyższony poziom ryzyka, będący efektem większego zadłużenia danego podmiotu. Należy wspomnieć także o ryzyku finansowym przedsiębiorstwa związanym z jego struktura finansowa. Im wyższy jest stopień finansowania majątku przedsiębiorstwa kapitałami obcymi, tym wyższe jest ryzyko finansowe przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo może utracić zdolność do regulowania zobowiązań.
Stwierdzono już wcześniej, ze źródłem pozyskiwania kapitałów są tez pożyczki obligacyjne. W Polsce ta forma pozyskiwania kapitału obcego przez przedsiębiorstwa ciągle jest mało popularna.
Obligacje własne mogą być emitowane przez: skarb państwa, gminy, banki, organizacje społeczne i fundacje prowadzące działalność gospodarcza oraz podmioty gospodarcze mające osobowość prawna. W krajach Europy Zachodniej emisja i sprzedaż obligacji przedsiębiorstwa jest bardzo popularna forma pozyskiwania kapitału obcego. Obligacje takie nazywane są obligacjami korporacyjnymi lub obligacjami przemysłowymi.
Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym przez rożne podmioty w celu pozyskiwania środków finansowych do sfinansowania określonych zadań. Jest to forma pożyczki Posiadacze obligacji otrzymuj ą odsetki, których zasady liczenia ustalacie w momencie emisji.
Do szczególnych form finansowania obcego należą m. in. Factoring oraz leasing.
W krajach Europy Zachodniej instytucje factoringowe odgrywaj ą znaczna role, stając się konkurentami banków w zakresie finansowania przedsiębiorstw. Najkrócej o factoringu można powiedzieć, ze jest to specyficzna forma finansowania podmiotów gospodarczych. Wyróżniamy factoring niewłaściwy (niepełny), plegajacy na sprzedaży wierzytelności przez factoranta factorantowi (przedsiębiorstwu) bez przejmowania przez faktora wypłacalności dłużnika. Oznacza to, ze w razie niewypłacalności dłużnika factorantjest zobowiązany zwrócić factorowi otrzymane od niego środki pieniężne i dochodzić zapłaty od dłużnika. Factoring właściwy (pełny), charakteryzuje się tym ze przelew wierzytelności jest definitywny. Ryzyko związane z wypłacalnością dłużnika obciąża faktora. Factoring spełnia trzy podstawowe funkcje:
• Funkcja finansowania,
• Funkcja gwarancyjna, tj. przejecie ryzyka niewypłacalności nabywcy towaru,
• Funkcja usługową, tj. świadczenie dodatkowych czynności, np. prowadzenie ksiąg rachunkowych klientów.
Leasing polega na przekazaniu przez leasingodawce leasingobiorcy prawa użytkowania środka trwałego na ustalony okres w zamian za określone płatności leasingowi. Rozróżniamy następujące formy leasingu:
• Leasing bezposedni
• Leasing pośredni
• Leasing finansowy
• Leasing operacyjny
Leasing jest szczególna forma kredytu inwestycyjnego. W Polsce cieszy się coraz większym zainteresowaniem. W niektórych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych oraz w Wielkiej Brytanii, obie strony leasingu korzystają z preferencji podatkowych.
^
Analizując funkcje ubezpieczeń należy pamiętać, iż ubezpieczenia mają charakter celowy, tzn. główne zadanie jakie pełnią to zaspokajanie określonych potrzeb klientów towarzystw ubezpieczeniowych.
Funkcje ubezpieczeń można rozpatrywać w trzech płaszczyznach:
a) mikroekonomicznej i makroekonomicznej;
b) gospodarczej i społecznej;
c) psychologicznej i społecznej.
Wokół zagadnienia funkcji ubezpieczeń powstało wiele poglądów. Według teoretyków finansów - ubezpieczenia to instytucja finansowa, która pełni głównie funkcje ekonomiczne, natomiast według teoretyków ubezpieczeń -ograniczanie ubezpieczeń tylko do funkcji ekonomicznej (finansowej) jest zbyt wąskim spojrzeniem na funkcjonowanie ubezpieczeń. Patrząc na ten problem szerzej widzą ubezpieczenia w kategorii społeczno-ekonomicznej.
Funkcja społeczna ubezpieczeń polega na stworzeniu odpowiednich warunków bezpieczeństwa dla prawidłowego funkcjonowania podmiotów gospodarczych.
Funkcja ekonomiczna ubezpieczeń polega głównie na zachowaniu bezpieczeństwa finansowego, czyli ciągłości funkcjonowania działalności gospodarczej, a także zabezpieczenia materialnego osobom ubezpieczonym wraz z ich rodzinami przed finansowo negatywnymi skutkami realizacji zdarzeń losowych.
Podstawowe funkcje ubezpieczeń
Funkcja kompensacyjna, inaczej ochrony ubezpieczeniowej
(wyrównywanie skutków zdarzeń losowych) - zakład ubezpieczeń - poprzez gotowość przejęcia na siebie materialnych skutków zdarzeń losowych, ale tylko tych, które objęte są umowa, ubezpieczenia - przejmuje ochronę, w sensie finansowym, uwalniając dany podmiot od ewentualnego problemu gromadzenia w sposób szybki środków finansowych na kompensowanie powstałych szkód lub ich naprawienie.
Za przejęcie tych zobowiązań podmiot zobowiązuje się do zapłacenia składki ubezpieczeniowej (składka płatna jest z góry) - w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia - która jest niewspółmiernie niska do ewentualnie wypłacanych świadczeń lub odszkodowań.
Funkcja prewencyjna - to wszelkie działania, jakie podmioty podejmują wraz z nakładami (ubezpieczyciel, ubezpieczający), w celu zmniejszenia skutków szkód losowych lub prawdopodobieństwa wystąpienia tych szkód.
Działalność ta może mieć charakter:
a) materialny;
b) niematerialny.
Działania materialne i niematerialne winny wyprzedzać zwykle wypadki losowe i przyczyniać się do ograniczania, a wręcz zapobiegania konieczności kompensacji jej wysokości.
Jednym z przykładów działalności prewencyjnej prowadzonej przez zakłady ubezpieczeń jest stosowanie zasady zniżek i zwyżek, polegającej na tym, że ubezpieczający ponosi wyższe koszty w wypadku, gdy zgłosi szkodę i zostanie mu wypłacone odszkodowanie lub świadczenie, a w wypadku, gdy szkody nie zgłasza, korzysta z obniżek składek.
Korzyści jakie płyną z działalności prewencyjnej przynoszą korzyści zarówno dla klientów zakładu ubezpieczeń, jak i samych towarzystw ubezpieczeń. Ilość występujących wypadków, a co jest z tym ściśle związane, wzrost wypłacanych odszkodowań czy świadczeń ubezpieczeniowych ponad kwoty zebranych składek mogłyby spowodować, że prowadzenie działalności ubezpieczeniowej stałoby się niemożliwe ze względu na niewypłacalność. W związku z tym zakłady ubezpieczeń podejmują wszelkie kroki prowadzące do znacznego zmniejszenia obciążeń finansowych zarówno klientów firm ubezpieczeniowych, jaki i samych zakładów ubezpieczeń.
Funkcja finansowa — podstawowym zadaniem ubezpieczeń gospodarczych jest sprawowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej.
Analizując funkcję finansową zakładu ubezpieczeń, należy przez to rozumieć gromadzenie środków finansowych w postaci funduszy i rezerw, a także pełnieniu funkcji finansowych takich jak:
a) funkcja redystrybucyjna - kumulowanie i rozdzielanie środków finansowych;
b) funkcja fiskalna - przekazywanie państwu i innym podmiotom publicznym środków finansowych w postaci podatków;
c) funkcja lokacyjna - lokowanie, chwilowo wolnych, środków finansowych posiadanych przez zakład ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów;
d) funkcja interwencyjna - polega na stymulowaniu stopnia zagrożenia ubezpieczonego ryzyka;
e) funkcja kontrola - kontrola przez zakład ubezpieczeń funkcjonowania ubezpieczonego przedmiotu.
Ubezpieczenia gospodarcze spełniają także funkcję związaną z przynależnością do całego systemu finansowego państwa.
49. Kursy walutowe ich rodzaje
Kurs walutowy jest ceną pieniądza kraju Ą, wyrażoną w pieniądzu kraju B. Kurs walutowy wyraża popyt lub podaż waluty zagranicznej na rynku krajowym. Podaż dewiz na rynku danego kraju A reprezentują eksporterzy a popyt importerzy. Rodzaje kursów walutowych;
1. kurs arbitralny - jest to cena pieniądza danego kraju ustalona przez odpowiednie władze wobec pieniądza innego kraju i nie ulegająca zmianom w dłuższym okresie.
2. kurs stały - jest to cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego kraju, przy czym odpowiednia władza monetarna jest zobowiązana utrzymywać wahania kursu w pewnych granicach.
3. kurs zmienny - cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego kraju, przy czym odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania tego kursu lub pozostawia mu pełną swobodę. Oprócz rynku urzędowego występuje rynek prywatny. W związku z czym można wyróżnić:
1. urzędowe kursy walut
2. prywatne kursy walut ( np. kantory )
Kursy walutowe można podzielić na kursy jednolite i kursy zróżnicowane. Kurs jednolity to kurs o określonym poziomie, stosowany przy zawieraniu wszystkich transakcji znajdujących później swoje odzwierciedlenie w bilansie płatniczym. Kurs zróżnicowany można podzielić pod względem:
" Podmiotowym - stosowanie różnych kursów dla osób prywatnych i prawnych,
• Przedmiotowym - zróżnicowane poziomy kursów dla różnego rodzaju transakcji,
• Geograficznym - stosowanie odmiennego poziomu kursu w stosunkach z różnymi krajami lub grupami krajów.
Wyróżnia się również kursy bieżące i kursy terminowe. Podstawowym kryterium wyodrębniania tych kursów jest kryterium rynków na których się one kształtują. Ze względu na sposób obliczania kursów walutowych wyróżniamy kurs bezpośredni (np. kurs złotego wyrażony w dolarach USA ), kurs krzyżowy ( uzyskuje się go przez podzielenie dwóch walut notowanych w stosunku do tej samej trzeciej waluty)
Wyszukiwarka