1. Pojęcie zasobów nat. i ich podział.

Pojęcie zasobów nat. jest zawsze względne. ``W zależności od celów i możliwości technicznych , organizacyjnych i ekonomicznych człowieka stają się one mniej lub bardziej użyteczne. O wartości zasobów decydują również takie cechy jak: rzadkość, ograniczoność, dostępność. Powszechnie do zasobów zalicza się: bogactwa mineralne, powietrze atmosferyczne, wody, gleby, świat roślinny i zwierzęcy .Do zasobów zalicza się także energię słoneczną, geotermiczną, kinetyczną oraz pewne szczególne cechy estetyczne krajobrazu, wolną przestrzeń. Zasoby można podzielić na dwie grupy : zasoby wyczerpywalne i niewyczerpywalne. Do zasobów niewyczerpywalnych zalicza się energię słoneczną , wiatru, prądów morskich, oraz wnętrza ziemi. Są to zasoby, których nie musimy chronić. Do zasobów natomiast, których ochrona jest konieczna zaliczamy bogactwa mineralne, powietrze atmosferyczne, wodę i glebę, świat roślinny i zwierzęcy. Są to tzw. Zasoby wyczerpywalne. Zasoby te dzielimy z kolei na odnawialne( powietrze atmosferyczne, wody, gleby świat roślinny i zwierzęcy) i nieodnawialne(bogactwa mineralne) lub b. trudno odnawialne( powierzchnie użytkowe).

2. Bariera zasobów nat. wg A)teorii statystycznej, b) teorii dynamicznej.

W miarę rozwoju gosp. człowiek wykorzystuje różne elementy przyrody. Z czasem i postępującym rozwojem wykorzystuje się je w coraz większym zakresie. Jednocześnie pojawiają się problemy typu:

- czy nie zabraknie surowców do przetwórstwa

- czy nie dojdzie do nadmiernego skażenia środowiska, czyli czy nie powstanie bariera gosp. , która może doprowadzić do katastrofy gosp. Wyróżniamy 2 grupy teorii: statyczną (zasoby niezmienne) i dynamiczną( zasoby nie są stałe) . Uwzględniając interdyscyplinarny charakter badań w tym systemie wyróżnić można te dwa przejścia. Wiadomo, że wzrost liczby ludności pociąga za sobą wzrost zapotrzebowania na zasoby środowiska geogr. Zasoby są ograniczone, nie wszystkie też są dla wszystkich jednakowo dostępne. Z problemem ograniczoności zasobów łączy się konieczność oszczędnego gospodarowania nimi i to zarówno w procesach produkcji jak i konsumpcji. Badania nad tymi problemami podjęli m.in. Malthus i Ricardo, którzy przepowiadali, że szczupłość zasobów może doprowadzić do zmniejszenia efektywności działalności gosp. a nawet jej zatrzymania. Wersja Mayhusa przyjmuje, że istnieje pewna absolutna granica zasobów poza którą przestają one być dostępne. Zwiększenie intensywności zużycia zasobów poza pewną granicę pociąga za sobą stały wzrost kosztów pracy i kapitału na jednostkę produkcji. W wersji Ricarda zasoby są nieograniczone co do ilości, lecz nie są jednorodne. Znaczy to że w miarę jak postępuje wzrost obejmuje on zasoby które są różne od zasobów już zużytych. Ważnym jest więc fakt że społeczność umie i chce zużywać zasoby w kolejności ich zmniejszającej się ekonomicznej jakości, tzn. W porządku którego wynikiem jest zwiększający się koszt jednostki produkcji. Zwolennicy teorii dynamicznej zakładali, że

-zasoby nie są stałe

- zasoby ulegają zmianom w czasie.

Wg Nich zasobem jest to co człowiek potrafi wykorzystać. Wraz ze zmianą wiedzy ludzkiej następuje reprodukcja. Podkreślają że bariery mają charakter okresowy, co przejawia się na rynku wzrostem cen. Bariera zasobów jest wynikiem niedorozwoju wiedzy. Wraz z jej pojawieniem się podejmowane są równocześnie badania aby ją przełamać. Twierdzę że bariery dotyczą określonej grupy zasobów czyli mają charakter cząstkowy. Mogą występować bariery o charakter lokalnym.

3. Zmiany w strukturze zużycia surowców .

Szybki wzrost zapotrzebowania na energię w celu utrzymania a następnie podniesienia poziomu produkcji prowadzi do problemów zastosowania najbardziej wydajnych rodzajów przemian energetycznych sposobów przekazywania energii i jej wykorzystania.

Ważne są tutaj rodzaje stosowanych paliw oraz ograniczenie wytwarzania przez nie ubocznych produktów zanieczyszczających. Znaczący jest podział zasobów energet., na „kapitał” czyli zmagazynowane zasoby energii słonecznej, oraz „przychód” czyli cyklicznie odnawialne zasoby energii występujące w przyrodzie. Kapitał :

1. Paliwa kopalne : węgiel, gaz, ropa.

2. Paliwa jądrowe : wszystkie pierwiastki, które mogą dawać energię wskutek syntezy i rozszczepienia jądrowego.

Kilkanaście lat temu głównym surowcem energetycznym był węgiel. W latach 50-tych zaspakajał on 70% wszystkich potrzeb energ., świata. Okazało się jednak, że węgiel jest małoekonomicznym surowcem. Tańszym źródłem energii stała się ropa. Transport rurociągiem jest tańszy niż transport węgla , a wydobycie ropy nie jest tak pracochłonne, gdyż wydobywa się ona samoczynnie. Na początku lat 70-tych udział węgla spadł do 30%, a ropy wzrósł do 55%. Powszechnie energię jądrową uważa się za paliwo przyszłości. Z 1kg. rozszczepionego uranu można otrzymać tyle samo energii co 1625 ton węgla. Zaletą energii jądrowej jest przede wszystkim to, że lokalizacja urządzeń do jej wytwarzania jest niezależna od położenia geogr.

4. Zmiany w rozmieszcz. Wydobycia węgla.

Węgiel zaspakaja ok. 30% potrzeb światowych. W ostatnich latach zmniejszyła się wydajność węgla w Europie. Pojawili się natomiast nowi producenci; kraje i obszary o największych rezerwach (w % zasobów światowych

: USA- 32, b. ZSRR-Chiny 53. Najwięksi producenci (w % produkcji światowej)

: b. ZSRR- 20, USA- 13.

W Chinach wydobycie węgla w tak dużych ilościach jest spowodowane przede wszystkim wewnątrzkrajowym popytem. Jest to kraj uprzemysławiający się, posiadający b. duże potrzeby ludności i przemysłu. W USA obserwujemy korzystne warunki zalegania węgla; zalega płytko i są to grube pokłady. USA klasyfikują się na I miejscu na świecie jako eksporter głównie do Europy. Największe zagłębie- Centralne Apallachy , okolice Missipi i Missouri- zagłębia wschodnio- centralne, na które przypada 60% wydobycia. Australia- wydobycie w dużej mierze jest na eksport, głównie do Japonii, która w zasadzie nie posiada żadnych złóż surowców mineralnych oraz do Korei Pd. Posiada korzystny układ geologiczny i rejon występowania- w pobliżu Wybrzeża Wsch.- Newcastle , co daje niskie koszty wydobycia. Były ZSRR- największym wydobyciem odznacza się Rosja. Ani b. ZSRR ani Rosja nie były eksporterem Wydobycie węgla przeznaczone było głównie na potrzeby wewnętrzne. Największym wydobyciem charakteryzuje się Zagłębie Kużnieckie - cz. Pd.-zach. Syberii, tereny nad Leną , ale są tu niekorzystne warunki dla wydobycia; Ukraina- Zagłębie Donieckie- niegdyś zaopatrujące całą Europę. Obecnie wydobycie spadło do 100 mln ton , czego przyczyną było: niedoinwestowanie kopalń, wydobycie z głębokości 1000 m .Polska -większość z pol. Zasobów koncentruje się w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, w którym równocześnie znacznie lepsze są warunki eksploatacji niż w Zagłębiu Lubelskim i Dolnośląskim. Górnictwo węgla najwcześniej rozwinęło się w pn.cz. zagłębia gdzie koncentruje się najwięcej kopalń . Bardzo niedogodnymi warunkami eksploatacji złóż cechuje się Zagłębie Dolnośląskie oraz Lubelskie Zagłębie Węglowe.

6. Gaz ziemny- jego rozmieszczenie, eksport. I import.

Podobnie jak ropa rozmieszczenie gazu jest nierównomierne. Ok. 40% złóż występuje na terenie b. ZSRR z tym szczególnie w Rosji. Prym wiodą 2 kraje: USA i Rosja. Rosja- wydobycie w Rosji wiąże się z dużym popytem wew. i popytem ze strony b. republik. Jest też dużym eksporterem. Zaopatruje większość krajów RWPG poza Rumunią. Rosja eksportuje do krajów Europy Zach. przez Ukrainę- Słowację- Czechy do Austrii, Włoch, Niemiec, Francji. Ponad 1/10 wydobycia eksportowana jest dzięki gazociągowi Urenburskiemu. Szacuje się że olbrzymie składy gazu znajdują się na wschód od Uralu- Płn. Jamał. W przeciwieństwie do Rosji USA są jeszcze importerem gazu. Sprowadzają go z Kanady Największe wydobycie ma miejsce nad Zat. Meksykańską. W 1996 r. Na IV -tego producenta awansowała Algieria. Dopóki wydobycie przeznaczone było na potrzeby wew. Było niewielkie. Z chwilą zainteresowania przez Francję wydobycie znacznie wzrosło. W skroplonej postaci eksportowano go również na Sycylię i do Włoch. W ubiegłym roku wybudowano rurociąg przez cieśninę Gibraltarską do Portugalii i Hiszpanii.

10. Zużycie surowców energ. w Polsce.

Polska od wielu lat jest relatywnie dużym producentem surowców energet. Równocześnie jednak więcej surowców zużywamy niż produkujemy i mamy ujemny bilans handlu zagranicznego tymi surowcami. Podstawową tego przyczyną jest występująca energochłonność naszej gospodarki. Jest ona w znacznej mierze następstwem niekorzystnej struktury przemysłu, w którym duży udział mają gałęzie o niskim stopniu przetwórstwa surowców a także górnictwo, cechujące się dużym jednostkowym zużyciem energii. Rzutuje na to również zacofanie techniczne przemysłu. Duża energochłonność pol. Gospodarki wiąże się z niekorzystną strukturą zużycia surowców energ. Podstawowymi zużywanymi u nas pierwotnymi nośnikami energii są: węgiel, przy rosnącym udziale węgla brunatnego. Przyczynami oparcia naszej energetyki na paliwach stałych są z jednej strony duże zasoby węgla kamiennego i brunatnego, niezbyt duże gazu i znikome ropy, z drugiej zaś prowadzona w poprzednich dziesięcioleciach polityka ekonomiczna.

11. Przyczyny spadku wydobycia węgla w Polsce.

Bardzo niedogodnymi warunkami eksploatacji złóż cechuje się Zagłębie Dolnośląskie, w którym występuje węgiel koksujący. Pokłady są tam cienkie, zalegają nieregularnie. Sprawia to, że koszty pozyskania węgla są wysokie. Dlatego podjęto decyzje o likwidacji kopalń czynnych w tym zagłębiu. Niekorzystne są także warunki prowadzenia działalności górniczej w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Składają się na to: występowanie pierwszych pokładów na głębokości 700-800 m oraz bardzo złożone warunki hydrogeologiczne. Zmniejszenie wydobycia węgla kamiennego wpłynęło na zmniejszenie energochłonności gosp. gdyż technologia wydobycia węgla jest energochłonna. Znaczna ilość energii pochłania ponadto transport tego surowca, na który przypada ponad 115% przewozów kolejowych. Na wielkość produkcji węgla w naszym kraju w nadchodzących latach zasadniczy wpływ będą miały z jednej strony koszty jego wydobycia, z drugiej zaś możliwość importu ropy, produktów z niej otrzymanych oraz gazu ziemnego. Koszty te są dosyć wysokie, na co istotny wpływ ma nie tylko wydobycie z coraz głębiej położonych pokładów lecz także mała wydajność pracy, stanowiąca rezultat niedomagań w organizacji pracy oraz niedostatków w technicznym jej wyobrażeniu.

12. Węgiel brunatny- występowanie i wykorzystanie.

Największe spośród dotychczas zbadanych złóż występują w rejonie Legnicy, Bełchatowa, Turoszowa, Konina, Turka, Cybinki, Gubina, w Wielkopolsce oraz na Ziemi Lubuskiej. Wydobycie węgla brunatnego w Polsce jest opłacalne ponieważ złoża można eksploatować systemem odkrywkowym, co sprawia że okres budowy kopalń i dochodzenia do ich pełnej zdolności produkcyjnej jest prawie 2- krotnie krótszy niż w górnictwie węgla kamiennego Eksploatacja złóż węgla brunatnego prowadzona w 3 rejonach kraju, przy czym w 1993 r. Niemal 50% wydobycia przypadło na kopalnie „Bełchatów”. Eksploatuje się tu złoża o dużej miąższości w związku z czym mimo, że zalega on na znacznej głębokości (150-200m.) koszty wydobycia są tam relatywnie małe. płyciej natomiast zalega w. brunatny w złożu cechującym się równocześnie znaczną miąższością, eksploatowanym przez kopalnie: „Turów I” i „Turów II”. Mniej dogodne warunki prowadzenia działalności górniczej mają kopalnie „Konin” i „Adamów”, gdzie występują mniejsze złoża i gorsze proporcje między miąższością pokładów węgla i nadkładem.

13. Źródła zaopatrzeń Polski w gaz ziemny.

Zasoby tego surowca szacowane są na 200 mld. m.3 pozwalają jednak na wzrost jego wydobycia. Jest ono w Polsce nieznacznie większe niż na Węgrzech które ustępują nam pod względem wielkości posiadanych zasobów i aż 4-krotnie mniejsze niż RFN w której zasoby są tylko 2-krotnie większe od naszych. Tak małe wydobycie zmusza nas do znacznego importu gazu z Rosji, W 1995 r. Zawarto porozumienie z Rosja na dostawy gazu w zamian za budowę na terenie Polski odcinka gazociągu biegnącego do krajów Unii Europejskiej. Do niedawna gaz wydobywano głównie w pd.- wsch. części kraju, w rejonie Przemyśla, Jarosławia, Lubaczowa. Nowe odkrycia geologiczne umożliwiły wydobywanie gazu na Nizinie Wielkopolskiej, gdzie duże złoża znajdują się w rejonie Ostrowa Wielkopolskiego, ponadto w rejonie Trzebnicy (woj. Wrocławskie) a także na terenie woj. Zielonogórski. Szczeciński., Koszaliński.. Złoża w zach. części kraju zawierają jednak gaz nisko kaloryczny, o dużej zawartości azotu.

14. Rudy żelaza- producenci i eksporterzy.

Rudy żelaza - indeks zasobów handlowych w 1988 r. (1970=100%)-74, roczne zużycie jako % zasobów-1970-0,5 , 1988-0,8 . Jako czysty metal występują rudy zawierające 305 Fe lub 70% Fe. Do czasu kryzysu energetycznego wykorzystywano rudy zarówno bogate jak i uboższe. Jednak wykorzystywanie rud uboższych wiąże się z większym nakładem energetycznym co spowodowało zaniechanie wykorzystania tych rud. Obecnie wielkim wydobyciem odznaczają się 3 kraje: Brazylia, Chiny, Australia. Brazylia -składy wysokoprocentowych rud 60%, dobre warunki geologiczne, niskie ceny siły roboczej, najniższe koszty pozyskania rud,. Warte zaznaczenia są dwa rejony rudonośne: 1) Stan Minas Gerais - miasto Bele Horizonte, 2) pn-wsch teren od Rio de Ganerio. Z 60% wydobywanych rud 25-30 mln ton przeznaczone jest na eksport. Głównym odbiorcą są USA i Europa. Chiny posiadają rudy niżej procentowe. Wydobycie przeznaczone jest na potrzeby własne, a nawet zmuszeni są jeszcze sprowadzać Australia- produkcja w 90% przeznaczona jest na eksport. Składy rud położone są bardzo dogodnie. Największe składy występują w pn-zach Australii Głównym odbiorcą są: Japonia i Korea Południowa. Rosja - Ural Środkowy- magnetyty. Ukraina-Zagłębie Krzywego Rogu- stąd głównie eksportuje Polska. USA-nie pokrywają własnych potrzeb, eksportują głównie z Brazylii, Kanady, Wenezueli. Szwecja- główny producent w Europie, transport przez Narwik lub Lulea, Mauretania- Pustynia Sahara - górnictwo rozwinięte przez Francuzów.

15. Rudy miedzi- wydobycie, przemysł.

Kraje o rezerwach (w % zasobów światowych): USA-28, Chile-19, najwięksi producenci ( w % produkcji światowej): USA-20, ZSRR- 15, Zambia-13. Najważniejsi użytkownicy (w % zużycia światowego) USA-33, ZSRR- 13, Japonia-11.

W Polsce rozwój hutnictwa miedzi wiąże się z odkryciem dużych złóż rud tego metalu w rejonie Lublin- Głogów. Zasadnicze znaczenie ma fakt że rudy zawierają domieszki innych metali. Bogate są one w srebro, co sprawia, że Polska jest jego 7 producentem w świecie. Zbudowano na tym terenie 4 duże kopalnie: „Lublin”, ”Polkowice”, „Rudna”, „Sierszowice”, z których rudy po wzbogaceniu są transportowane do hut „Legnica”, „Głogów I”, „Głogów II”. W sumie przetwórstwo miedzi, podobnie zresztą jak innych metali nieżelaznych jest niedostateczne co stanowi istotny mankament polskiego hutnictwa.

16. Boksyty- rozmieszczenie, głów. Eksporterzy.

Boksyty stanowią podstawowy surowiec do otrzymania glinu (aluminium) . 40% światowego wydobycia przypada na Australię -Zat. Karpentiera. Australia eksportuje boksyty do wielu krajów świata. Japonia od czasu kryzysu produkuje mało aluminium pierwotnego a skupuje złom aluminiowy otrzymując aluminium wtórne. Znaczącymi eksporterami boksytów są;Wenezuela, Gujana, rejon M. Karaibskiego, oraz Brazylia. Jednocześnie Brazylia stała się znaczącym producentem aluminium, głównie dzięki wybudowaniu niewielkiej zapory wodnej i elektrowni Itabira na rzece Daranie. Gwinea-20% światowej produkcji boksytów, jednocześnie jest wielkim eksporterem.

Boksyty występują głównie w krajach strefy ciepłej.

17. Siarka- źródła zaopat. Świata, górnictwo siarki w Polsce.

Główne złoża siarki w Polsce znajdują się w pd.- wsch. części kraju i należą do jednych z największych w świecie. Eksploatacja siarki prowadzona jest metodą podziemnego wytopu. Popyt na siarkę na rynkach światowych uległ zmniejszeniu, spadł eksport gdyż wysokie koszty wydobycia sprawiają że ceny naszej siarki nie są konkurencyjne w stosunku do cen odzyskiwanej z odsiarczania gazu i ropy naftowej. W Polsce siarkę używa się głównie do produkcji kwasu siarkowego, z którego wytwarza się nawozy fosforowe. W ostatnich latach spadło zapotrzebowanie na nawozy fosforowe a co za tym idzie zmniejszyło się zapotrzebowanie na siarkę.

Najwięksi producenci siarki rodzimej:

USA-38,3%, Polska-28,2%, Ukraina-13,2%, Chiny-3%. Natomiast siarki odzyskanej z paliw kopalnych: Kanada-28%, USA-24,5%, Japonia-7,8%, Rosja-5,7%, Arabia Saudyjska-4,0%, Polska-0,65.18. Przyrost nat. a) krajach rozwij. B) a krajach rozwini.

Obecnie w wielu krajach rozwijających się przyrost nat. utrzymuje się na poziomie 25-35 %o . Aby właściwie ocenić konsekwencje tego faktu dla gospodarki tych krajów, należy uświadomić sobie że przyrost 30 %o oznacza podwojenie liczby ludności. w ciągu 24 lat Zasadniczo wyróżnia się 2 typy rozwoju demograficznego, które w przybliżeniu odpowiadają podziałowi na kraje rozwinięte i rozwijające się W przypadku pierwszym max Stopa przyrostu nat. nie przekracza 15%o a szybki wzrost liczebności populacji obejmuje 3-4 pokolenia. W drugim typie stopa przyrostu nat. osiąga 25-30%o a okres gwałtownego wzrostu ludności obejmuje 1-2 pokolenia. W procesie przekształceń demograficznych można wyróżnić 4 fazy. W fazie początkowej ludność charakteryzuje się dużą rozrodczością i dużą umieralnością Przyrost naturalny jest niewielki. W drugiej fazie gwałtownie spada umieralność a znacznie wolniej rozrodczość;następuje gwałtowny wzrost liczby ludności. W fazie 3 następuje spadek urodzeń i dalszy spadek stopy zgonów. W fazie 4 zarówno liczba urodzeń jak i zgonów utrzymują się na niskim poziomie. O wiele szybciej rośnie liczba ludności krajów rozwijających. W latach 1950-1990 liczba ludności w krajach rozwiniętych wzrasta o 45%. W tym samym czasie w krajach mniej rozwiniętych przyrost wynosi 11,3%. Różnice społeczne, obyczajowe, warunki sanitarne powodują że rozrzut wskaźników jest duży np. dane powojenne wskazują że wskaźnik liczby urodzeń w krajach słabiej rozwiniętych był 2-krotnie wyższy od takiego samego wskaźnika dla krajów silniej rozwiniętych. O ile można mówić o wielkich sukcesach w podniesieniu poziomu warunków sanitarnych w krajach słabiej rozwiniętych o tyle próby polityki silniejszego ograniczenia liczby urodzeń okazały się nieskuteczne lub mało skuteczne. Wyjątek stanowi tu jedynie Japonia i być może Chiny. Natomiast istnieje wyraźny związek między spadkiem liczby urodzenia rozwojem gosp. i eliminacją substandardowych warunków bytowych ludności. Tylko opierając się na wyrównaniu standardów życia ludności na świecie można spodziewać się wyrównania wskaźników ruchu naturalnego ludności przy czym głównymi nośnikami wyrównania są procesy uprzemysłowienia i urbanizacji.

20. Struktura zawodowa ludności.

Wg kryteriów ekonomicznych ludność dzieli się na zawodowo czynną i zawodowo bierną Do pierwszej należą wszyscy wykonujący pracę zawodowa , do drugiej zalicza się tych którzy są na utrzymaniu 1-ej grupy (dotyczy to przede wszystkim dzieci) oraz osób posiadających niezarobkowe źródło utrzymania. Liczebność 1 grupy określa wskaźnik aktywności zawodowej czyli odsetek ludności zatrudnionej w gosp. W krajach charakter. Się znaczną dynamiką rozwoju wskaźnik ten jest na ogół wysoki i przekracza 50%, w krajach rozwijających się waha się w granicach 30-35%. Ogół ludności zawodowo czynnej dzieli się wg rodzajów wykonywanej pracy. Najprostszy podział polega na wydzieleniu 2 grup ludności: rolniczej i pozarolniczej. Im słabiej rozwinięty kraj, tym większy udział pracujących w rolnictwie.

22. Migracje definitywne ludności.

Migracja określana jest na ogół jako trwała lub półtrwała zmiana miejsca zamieszkania. Czynniki które wchodzą w grę przy podejmowaniu decyzji o migracji jak również w procesie migracyjnym: 1) czynniki związane z obszarem pochodzenia, 2) czynniki związane z obszarem przeznaczenia, 3) przeszkody pośrednie, 4) czynniki osobiste. Migracja jest selektywna tzn., że imigranci nie są przypadkową próbką ludności miejsca pochodzenia. Przyczyną selektywności migracji jest fakt że ludzie różnie reagują na zespoły czynników dodatnich i ujemnych. W miejscu pochodzenia i przeznaczenia, posiadają różne zdolności pokonywania zespołu przeszkód pośrednich oraz różnią się między sobą czynnikami osobistymi. Do pewnego stopnia migracja jest naturalną częścią drogi życiowej (np., z domu rodzinnego po osiągnięciu wieku zdolności do pracy lub po zawarciu związku małżeńskiego). Wielkość migracji zmienia się wraz z różnorodnością ludzi. Tam gdzie istnieje podobieństwo ludzi czy to pod względem rasy, pochodzenia, wykształcenia czy dochodu będzie występować mniejsza migracja w porównaniu gdzie istnieje wielka różnorodność Migracje zwiększają się z powodu wielu przyczyn np. wzrastającego zróżnicowania obszarów, wzrastającej różnorodności ludzi oraz zmniejszenia się przeszkód pośrednich. Wielkość oraz wskaźnik migracji zmienia się wraz ze stanem postępu na obszarze lub w kraju. Jak zauważył Ravenstein:” Migracja oznacza życie i postęp; ludność zasiedziała- stagnację”. W krajach gospodarczo rozwiniętych różnice pomiędzy obszarami są podkreślone przez rozwój przemysłu, a różnice między ludźmi- przez edukację Jednocześnie przeszkody pośrednie wewnątrz kraju są pomniejszone przez zamierzenia polityczne. Model migracyjny może odnieść się zarówno do migracji trwałych jak i do migracji wahadłowych typu: przemieszczenia się od miejsca zamieszkania do np. miejsca pracy. Model migracyjny może się wreszcie ograniczać do ujmowania jedynie migracji wewnętrznych lub obejmować również migracje zewnętrzne. Każdy model niezależnie od swojego charakteru może mieć jako cel opis zjawiska tj. Charakt. Jego podst. aspektów: intensywność, kierunek, odległość, bądź tez wyjaśnienie zjawiska czyli wyodrębnienie tych zmiennych niezależnych które wpływają na taką właśnie odległość intensywność i kierunek.

25. Struktura zawodowa ludności Polski.

Przed II wojną światowa Polska należała do typowo rolniczych krajów Europy. W 1981 w rolnictwie pracowało 65,7% zawodowo czynnych. Przemysł, rzemiosło, górnictwo i budownictwo zatrudniały łącznie 19,3% zawodowo czynnych. Handel- 6,1%, inne gałęzie- 8,9%. Zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie dało się odczuć już po wojnie. Obecnie Polska należy do tych krajów, w których w rolnictwie pracuje jeszcze dość poważny odsetek zawodowo czynnych. Problem polega na tym, że masowemu odpływowi siły roboczej z rolnictwa nie towarzyszyły zmiany w jego strukturze i następował tylko ograniczony wzrost jego wyposażenia technicznego. W poza rolniczych kategoriach zatrudnienia istotnie znacznie miał ogromny wzrost zatrudnienia w przemyśle- zjawisko typowe dla wszystkich krajów RWPG. Kryzys gospodarczy a także zapoczątkowane w 1989 r. Przemiany społ.- ustrojowe znaczyły spadek zatrudnienia w gospod. narod. W 1993 r. Udział pracujących w przemyśle wyniósł- 24,4%, budownictwie- 5,8%, rolnictwie- 26,5%, a w usługach łącznie z handlem- 29,5%. Ponad118% wszystkich zatrudnionych skupia woj. Katowickie. Spadkowi zatrudnienia towarzyszyła powiększająca się stopa bezrobocia. W pasie najwyższego bezrobocia znalazły się woj.: elbląskie- 27,5%, toruńskie, włocławskie, płockie, ciechanowskie- 21-24%, olsztyńskie-30,7%, suwalskie- 29,5%, łódzkie- 18,5%. Najmniej dotknięte bezrobociem są woj.: warszawskie- 7,7%, krakowskie- 8,3%, poznańskie-9,0%, katowickie- 10,3%. Struktura zawodowa ludności krajów Unii opiera się na zasadzie że czym bardziej rozwinięty kraj tym mniejszy odsetek zatrudnienia w rolnictwie np.: USA-5%, Japonia- 5%, Holandia- 4,3%. Natomiast w krajach słabo rozwiniętych odwrotnie np.: Turcja- 46% pracuje w rolnictwie.

26. Co to jest urbanizacja?

Urbanizacja jest to szybki rozwój ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu, powodujący napływ ludności wiejskiej do miast, powiększenie się obszarów miejskich i udział ludności miejskiej w całości zaludnienia. Kryteria w których odróżnia się miasto od osiedli wiejskich mogą być następujące: 1. Prawno- administracyjne- formalnie uznane przez właściwy organ prawny danej miejscowości za miasto. 2. Wygląd zewnętrzny, krajobrazowy wynikający z określonego typu zabudowy zwartej, gabarytów budowlanych. 3. Techniczne- wyposażenie skupiska budynków, ciągi komunikacyjne i telekomunikacyjne, urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne, energetyczne i inne ułatwiające prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa skupionego na nie dużej powierzchni. 4. Ekonomiczne- pełnione funkcje gosp. w stosunku do otaczającego obszaru, zazwyczaj wyznaczone na podstawie struktury zatrudnienia, uznawanych za typowo „miejskie” 5. Socjalne- tzw. Miejski sposób życia nie tylko w sferze gosp. lecz także stosunków międzyludzkich. 6. Kulturalne- skupienie funkcji oświatowych, naukowych, artystycznych. 7. Przede wszystkim liczba ludności skupionej w określony sposób na danej powierzchni. Jednoznaczne jest tylko kryterium prawno- administracyjne gdyż stanowi następstwo podjętej decyzji przez uprawioną do tego władzę Wszystkie pozostałe kryteria zalezą od stopnia rozwoju społecznego i gospod., poszczególnych krajów, liczby mieszkańców, wielkości terytorium państwowego tradycje historyczne, polityka społeczna. W społeczeństwie o niskim i średnim stanie rozwoju gospodarczego osiedla wiejskie i miejskie różnią się zazwyczaj jaskrawo swym wyglądem zewnętrznym i wyposażeniem technicznym. Stad też łatwo je kwalifikować do jednego lub drugiego rodzaju. W krajach wszechstronnie rozwiniętych różnice pod tym względem zacierają się.

27. Co stanowi podst., rozwoju miast?

Rozwój różnych organizmów narodowo państwowych i rozwój ich gospodarki stanowią istotny impuls rozwoju miast . Specyfika etnicznych procesów w miastach charakteryzuje się następ., rysami: głębokim podziałem pracy społ. Różnorodnością i wielką aktywnością przebiegu kontaktów osobistych , zawodowych i społecznych, wysokim poziomem wymiany informacji, znajomością języków, zwiększonym zatrudnieniem w sferze niematerialnej, wysokim stopniem nasycenia w zakresie urządzeń technicznych, formami zabudowy, przewagą w zaspokajaniu potrzeb ludności, towarów.

Wyróżniamy 2 teorie:

- teoria ośrodków centralnych autorstwa franc., Valtera Christaltera. Przeprowadził on badania empiryczne. Wyszedł z założenia że istotą działania każdego człowieka jest częć wydatkowania wysiłku. Ludzie potrzebują do życia dóbr, i usług, a te zapotrzebowania są stałe. Dobra i usługi można podzielić na grupy o różnym stopniu centralności. Najwyższe to te z których człowiek korzysta rzadko. Niższego rzędu tzw. dobra elementarne to te które są powierzchnie potrzebne: odzieżś, meble. Muszą być one blisko dostępne i można powiedzieć że część dóbr jest w każdej jednostce osadniczej. Dobra te są dostępne w małych jednostkach. Podstawą rozwoju miast jest centralność dóbr i usług. Minimalizacja wysiłku polega na tym że dostępność komunikacyjna jest taka sama. Koncentracja dóbr i usług , zatrudnienia jest podstawą rozwoju.

28. teoria bazy ekonomicznej miast. Ludność pracującą miast można podzielić na 2 grupy. Znaczna część działalności ludzkiej prowadzona jest na zewnątrz miasta i jest to funkcja egzegoniczna. Miasto musi funkcjonować dzięki działalności dla ludzi miasta i instytucji. Działalność prowadzona dla miasta to funkcja endogeniczna. Działalność miastotwórcza polega na tym , że miasto nie może funkcjonować tylko dzięki wspólnym dochodom firm. Stanowi bazę ekonomiczną miasta. Im silniej rozwinięta jest działalność egzogeniczna tym szybciej rozwijają się duże miasta. Silny rozwój funkcji następuje dzięki sprzedaży zatrudnienia, uzyskiwaniu dochodów. Miasto nie może rozwijać się tylko dzięki funkcji zewnętrznych , ale przy udziale funkcji wewnętrznych. Jeżeli nie ma warunków bytu to miasto nie może się rozwijać np. O-c, Kielce, Stalowa Wola- silna f., zew., a słaba f., wew., W miarę wzrostu rozwoju miast rośnie f., ekologiczna. Duże miasta potrzebują dużego rozwoju usług. Duże miasta maja rozwinięty rynek pracy. Powoduje on że jest duża aktywność zawodowa. Kwalifikacje wyższe powodują że występują większe dochody. Silna baza ekonomiczna to wielki rynek pracy, wzrost liczby ludności, dzięki f., zew., i wew Koszty rozwoju miast.

W miarę wzrostu zatrudnienia miasta natrafiają na pewne ograniczeni.

-naturalne, fizyczne- które wynikają ze zróżnicowania cech fizjograficznych terenu

-funkcjonalne- wynikające z technologicznych właściwości układów infrastruktury

- strukturalne wynikające z konieczności przebudowy elementów strukturalnych.

Wspólną cechą tych ograniczeń jest to, że nie maja one charakteru absolutnego, każde z nich może być przezwyciężone, jednak jest to uwarunkowane poważnymi nakładami finansowymi oraz podniesieniem się kosztów eksploatacyjnych funkcjonowania miasta(okres zwrotu kapitału jest długi) Każde przekroczenie tych ograniczeń otwiera dalsze tereny pod zabudowę co pozwala na zasiedlenie nowych mieszkańców, jednakże w zasięgu nie przekraczającym następnego ograniczenia. Wzrost miasta zatem wyrażony w nakladach nie jest funkcja ciągłą lecz odbywa się skokowo w formie pokonywania kolejnych progów rozwojowych. Zjawisko to można przedstawić graficznie w postaci wykresu kosztów przekroczenia kolejnych progów9oś y) oraz odpowiadających im przyrostów zaludnienia (oś x) . Koszty progowe zależą od specyfiki warunków lokalnych podczas gdy pozostałe koszty można przyjąć jako względnie stałe. Krzywa kosztów progowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca (przybywającego) ma charakter sinusoidy wstępującej. Występują też ograniczenia ilościowe np. zasobów wody.

29. Przyczyny rozwoju aglomeracji.

Aglomeracja miejska to wielkie skupienie miast składające się z głównego ośrodka miejskiego i przyrastających do niego miast i zurbanizowanych osiedli.

Proces urbanizacyjny, gdzie obok procesu koncentracji występuje proces dekoncentracji doprowadza do tworzenia aglomeracji miejskich- przemysłowych, zaczyna następować przekształcenie się struktur przestrzennych zarówno w obrębie poszczególnych aglomeracji jak i w obrębie poszczególnych większych regionów dla których aglomeracje stanowią podstawowe więzy organizujące rozwój życia społ.-gosp. w przestrzeni. Wyraźne zróżnicowanie na osadnictwo wiejskie i miejskie traci sens w odniesieniu do jednostek osadniczych wchodzących w skład aglomeracji. Procesy urbanizacyjne o charakterze przestrzennym (powiększenie się obszarów miejskich poprzez np. włączenie wsi do miast tzw. Przedmieścia) doprowadziły do powstania rozległych obszarów zurbanizowanych, nie widać tu granicy miedzy wsią a miastem. Obszary te noszą nazwę megapolis.

Aglomeracje możemy podzielić na:

- monocentryczne: istnieje jedno miasto centralne, dominujące które spełnia najważniejsze funkcje społ., gosp., a wokół niego jest wiele miast mniejszych, których rola zmniejsza się wraz z oddaleniem od miasta centralnego np. aglomeracja w-ska.

-policentryczne- istnieje zespół sąsiadujących ze sobą miast spełniające podobne funkcja. Większość takich aglomeracji nazywa się koniurbacjami np. konurbacja Górnego Śląska. Przeważnie konurbacja tworzy się tam, gdzie są aglomeracje policentryczne tzw. Megalopolis. Jest to najbardziej rozwinięta forma konurbacji Wchodzą tu miasta wielomilionowe np. Chicago, Bruksela

30. Największe aglomeracje Polski.

Aglomeracja to skupienie miast składające się z głównego ośrodka miejskiego i przyrastających do niego miast i osiedli. Do największych aglomeracji należą: katowicka, podsudecka, staropolska, warszawska, gdańska, bielsko- bialska, krakowska, wrocławska, poznańska, łódzka, opolska, bydgoska- toruńska, częstochowska, szczecińska, lubelska, białostocka.

Konurbacja to zespół sąsiadujących ze sobą miast spełniających podobne funkcje. Zaliczamy tutaj: konurbację Górnego Śląska , Trójmiasta.

Pyt. 31

Jeżeli za 100% przyjmiemy całą produkcję przemysłową to w światowym przemyśle obserwujemy zmniejszanie się udziału górnictwa-wiąże się to z postępem technicznym:

1) lepsze wykorzystanie substancji zawartych w surowcu

2) miniaturyzacja wyrobów-mniejsze urządzenia

3) coraz mniejszy udział surowców energochłonnych i surowcochłonnych

Hutnictwo żelaza-zmniejszono produkcję stali w KWR a wprowadzono produkcję stali wyższej jakościowo.Zastępowanie jednych surowców innymi- np. metale a w zamian tworzywa sztuczne.

Przemysł przetwórczy rośnie szybciej niż wydobycie. Od roku 80-tego (dokonano podwyżki cen ropy naftowej)-do czasu kryzysu energetycznego tempo rozwoju górnictwa było 1-1,5% mniejsze. Bardzo mały udział górnictwa w całej produkcji przemysłowej : USA 2-4%

Wyjątki : w Europie : Norwegia- wielki producent ropy i gazu- udział w górnictwie 10%.

Australia- przekracza 10%- wielki eksporter rud żelaza i boksytów.

Kanada- udział niespełna 6% - ropa naftowa, gaz- główny eksporter do USA

Inaczej wygląda sytuacja w krajach rozwijających się :

-z bardzo dużym udziałem górnictwa- Kraje Płw. Arabskiego-Emiraty Arabskie, Kuwejt-ponad 90%

SUROWCE MINERALNE : 20%-25%-30%

-Wenezuela -producent ropy i boksytów

-Kolumbia- rozbudowane górnictwo

-Chile- rudy miedzi

Wyjątek : Brazylia - udział poniżej 10%

KWR.:RPA- duży udział górnictwa - wydobywanie złoża, diamenty, załamanie w produkcji złoża.

Bardzo duże zmiany nastąpiły w pozostałych dziedzinach przemysłu. Wysoka dynamika rozwoju produkcji energii elektrycznej. Ona rosła szybciej. świat dąży do zmniejszania kosztów. Energia elektryczna jest najbardziej ekonomiczną formą energii. W elektrowniach wykorzystuje się bardzo dużo energii z węgla (60% energii elektrycznej w świecie produkowana jest z węgla ). Elektrownie głównie bazują na węglu, jest on paliwem tanim-terenochłonnym ze względu na środowisko-obecnie odsiarcza się spaliny. W takich elektrowniach produkcja dobowa jest stała-inne zużycie latem,inne zimą. Elektrownie wodne-mają pełną możliwość wyłączeń-do ponownego włączenia potrzebne jest 4 min., lecz są bardzo wysokie koszty budowy.

Tempo rozwoju ener. elektr. było szybsze niż przemysłu przetwórczego i całego przemysłu. Występują różnice między KWR a KSR. KWR:-znikomy wzrost produkcji energii elektr. - wiąże się to z nasyceniemprodukcji elektr. - wchodzą w etap zwiększania energochłonności, osiągnęły b. wysoki poziom ponad 5000 KWh;5-10000 na jednego mieszkańca Grecja, Portugalia, ponad 20000 KWh-Kanada, Norwegia-korzystne warunki produkcyjne w oparciu o elektrownie wodne, ok.12000 KWh -USA. Miernikiem poziomu ekonomicznego rozwoju kraju jest produkcja energii na 1 mieszk.

350 KWh-Indie,Chiny, 1500 KWh-Brazylia-zespół elektrowni wodnych. Niedobór prod. energii jest hamulcem dla krajów rozwijających się. Uprzemysłowione kraje Azji przeznaczają środki z budżetu na rozwój ener.elektr.-rozbudowa elektroenergetyki-najbardziej kapitałochłonna gałąź. W KSR systemy energetyczne nie istnieją-b. często pojedyncze linie lub elektrownie i to rzutuje na rozwój przemysłu w tych krajach. Przemysł przetwórczy-b. duże zmiany w strukturze produkcji-postęp techniczny. Są to procesy ciągłe, w krajach które rozwijają się-zmiany w strukturze przemysłowej.

Pyt. 32

a) gałęzie przemysłu o rosnącym udzial w strukturze przemysłu krajów rozwiniętych.

1) Znikomy wzrost produkcji energii elektrycznej-wiąże się to z nasyceniem produkcją elektr. i wchodzą w etap zmniejszania energochłonności.

2) Przemysł elektromaszynowy-do połowy lat 70-tych mniejsza dynamika rozwoju niż w innych krajach. W dawnych krajach socjalistycznych-wysoka dynamika. Rozwój polegał na wzroście rozmiaru produkcji i zmianach nowych wyrobów, rocznie wprowadzano 10-15% nowych wyrobów.

Branżą wiodącą-przemysł motoryzacyjny. Wywołał on silny wpływ na rozwój gospodarki bo potrzebuje wyrobów różnych gałęzi przemysłu. Na 1 zatrudnionego w zakładach przypada 10-15 zatrudnionych w innych dziedzinach przemysłu.

3) Druga gałąź wiodąca to przemysł chemiczny-rozwój petrochemii to początek przemysłu nowych włókien syntetycznych, nowoczesne farby, lakiery, kleje, garbniki, detergenty, masy plastyczne. Obecnie rafinerie buduje się w KSR , chodzi o rynki zbytu.

PRZEMYSŁ ELEKTROMASZYNOWY-dynamika w całym świecie-największa w KWR -wiąże się to z przemysłem wysokiej technologii np. -nowoczesnego sprzętu audiowizualnego

-nowoczesnej aparatury medycznej

-bezprzewodowa telefonizacja

-technika rakietowa

-oprogramowanie komputerowe

-automatyka

-biotechnologie-przemysł sporzywczy i farmaceutyczny

-nowoczesna generacja tworzyw syntetycznych

b) o zmniejszającym się udziale gałęzi przemysłu

1) Przemysł przetwórczy-przemysł lekki-zmniejszył się udział przemysłu włókienniczego do 5-7%, możemy mówić o 2x zmniejszeniu. Przemysł pracochłonny, nie wymaga kadr kwalifikacyjnych-nastąpił proces przenoszenia produkcji do KSR ekonomicznie-kraje azjatyckie (tania siła robocza)

2) metalurgia-miedzi, aluminium, cynku, nastąpił regres hutnictwa w KR ekonomicznie. Zmniejszono produkcję stali a wprowadzono produkcję stali wyżej jakościowo.

Pyt. 33

1) 20-25% pracujących w tym przemyśle to kadra z wyższym wykształceniem naukowo-technicznym- zatrudnienie jako kryterium wyodrębniające wysoką technikę

2) nakłady na badania naukowe w danej dziedzinie naukowej są wyższe niż przeciętne w gospodarce.

Są to przemysły naukochłonne. Ponad 40% w USA w przemyśle kosmicznym. Różnią się od tradycyjnych : 1) laboratoria, 2) tworzone są centra naukowo-produkcyjne.

W KWR ekonomicznie 25-30% udział w całej produkcji przemysłowej, a jeszcze wyżej w eksporcie.

Przyczyny jego dynamicznego rozwoju:

1) bardzo wysoka wydajność pracy.

2) Tempo wzrostu wydajności pracy jest wyższe niż w innych przemysłach, np. w USA w latach 83-93 wydajność pracy w przemyśle wysoko technicznym wzrosła o 46% a w całym przemyśle przetwórczym o 26%

ZALETY: małoenergochłonne, małokapitałochłonne, mniej stalochłonne, mała surowcochłonność-dlatego przynoszą bardzo duże zyski. Są to przemysły rentowne.

Przemysł wysoko techniczny-źródło unowocześniania całej gospodarki ! Nowa era rewolucji z postępem nauki.

Przemysł wysoko techniczny:

1. produkcja nowoczesnego sprzętu audiowizualnego

2. bezprzewodowa telefonia

3. produkcja nowoczesnej aparatury medycznej

4. oprogramowanie komputerowe

5. technika rakietowa

6. automatyka

7. biotechnologie-przemysł spożywczy i farmaceutyczny

8. nowoczesna generacja tworzyw sztucznych

Pyt. 34 ( kraje nowouprzemysłowione )

STRUKTURA PRZEMYSŁU ( w procentach) I I

USA Japonia RFN Filipiny Egipt Chile Korea Pd.

1. spożywczy 12,8% 9,6% 10,4% 36,1% 17,6% 28% 7%

2. lekki 5,4 4,7 3,4 13,7 22,6 8,1 25,1

3. chemiczny 17,7 16,0 20,2 19,4 28,6 19,7 10,1

4. hutniczy 6,7 6,3 4,4 4,6 8,3 18,5 4,4

5. elektromasz. 42,1 47 49,9 13,3 13,0 9,3 38,9

( w KWR ekonomicznie dominacja ( w KSR ekonom. mały udział przem elektromasz.

przem. elektromaszynowego, duży udział przem. lekkiego-większy udział krajów

duży udział chemicznego ) azjatyckich, duży udział przem. spożywczego- własna baza, nisko kwalifikowane kadry )

KSR-rozwijają różne gałęzie przemysłu, np. Indie-produkcja energii elektrycznej, ale muszą też hutnictwo, budują wiele dziedzin od podstaw. Starają się i rozwijają te najnowocześniejsze gałęzie przemysłu np. Chiny i Pakistan mają osiągnięcia w atomistyce.

Pyt. 35

W świecie występują bardzo duże dysproporcje w rozmieszczeniu przemysłu na świecie.KWR (bez krajów Europy Wsch. i b. ZSRR) na nie przypada ponad 70% produkcji przemysłu wydobywniczego w świecie, kraje postsocjalistyczne 11%, kraje rozwijające się-17% ( 2/3 ludności świata ). 18%- przemysłu przetwórczego-kraje rozwinięte Europy, 23,7% Ameryka Płn. -USA, Kanada-ich udział wzrasta, 15,5% Japonia-druga potęga przemysłowa po USA , 3 miejsce zajmują Niemcy, 4-Francja. Na Chiny szacuje się, że przypada 10%. W krajach rozwijających się : nowouprzemysłowienie w Azji- 7,8% , Kraje Ameryki Łacińskiej-6,1%. Kraje Azji bez Japonii to " 4 TYGRYSY AZJATYCKIE "

1) Korea Płd. -względy polityczne i ekonomiczne

2) Tajwan - bardzo tania wysoce zdyscyplinowana siła robocza

3) Singapur - świetne położenie na szlaku morsko-komunikacyjnym.

4) Honkong - siedziba silnych banków

5) Malezja - światowa produkcja cyny-teraz około 3% inwestują Japończycy.

6) Tajlandia

7) Filipiny - plantacje-przemysł spożywczy

8) Indonezja

Cały kompleks Azji Płn.-Wsch.

Przemysł maszynowy:

Niemcy-1 miejsce w eksporcie. Japonia-przemysł elektryczny-najwyższe saldo w obrocie handlu ze światem-200 mld. dol. ,Niemcy -20-80 mld. dol.

Indie- nowouprzemysłowiony kraj-terytorium i ludność olbrzymia, dobrze rozwija się: hutnictwo, przemysł lekki, chemiczny, posiada własne zaplecze naukowo-badawcze.

nowouprzemysłowiony kraj-terytorium i ludność olbrzymia, dobrze rozwija się: hutnictwo, przemysł lekki, chemiczny, posiada własne zaplecze naukowe

Chiny-kraj socjalistyczny, od kilkunastu lat wysoka dynamika rozwojowa przemysłu. Otworzyły kraj dla inwestorów zagranicznych, weszły w pewien etap gospodarki rynkowej. Dały uprawnienia władzom prowincji-spora swoboda w dziedzinie gospodarki. Ogłosiły strefy wolne-każdy kapitał może inwestować.Powstały zakłady przemysłowe w terenach wschodnich.

Ameryka Łacińska- państwa zdały się na import inwestycyjny, zaczęły zaciągać kredyty licząc że spłat dokonają poprzez eksport surowców i płodów rolnych.

Brazylia-kawa, Argentyna-pszenica

Ilość lat nieurodzaju, niekorzystny Termus of Grade długi rosły, rosła inflacja-nastąpiła ucieczka kapitału za granicę.

Wielkie i małe gospodarki. 1/3 produkcji ameryki przypada na Brazylię-tylko przemysł przetwórczy, Meksyk 23%, Argentyna 15%, Wenezuela 12%, Kolumbia 5,5%, Chile 4,3%, Peru 2,2%

Afryka: poza RPA, Egipt, Tunezja, Algieria sytuacja jest bardzo niedobra.

Pyt. 36

Kraje Azji- "4 Tygrysy Azjatyckie"

Kompleks Azji Płn. Wsch.

1) Korea Płd.-względy polityczne i ekonomiczne.

2) Tajwan- bardzo tania, wysoce zdyscyplinowana siła robocza

3) Singapur- świetne położenie na szlaku morskim-komunikacyjnym.

4) Honkong-siedziba silnych banków, bardzo silnie rozwinięty przemysł rafineryjny, dobre położenie.

5) Malezja- światowy producent cyny-teraz około 3% inwestują Japończycy.

6) Tajlandia

7) Filipiny - plantacje-przemysł spożywczy

8) Indonezja

Indie nowouprzemysłowiony kraj- nowouprzemysłowiony kraj-terytorium i ludność olbrzymia, dobrze rozwija się: hutnictwo, przemysł lekki, chemiczny, posiada własne zaplecze naukowo-badawcze

Chiny-kraj socjalistyczny, od kilkunastu lat wysoka dynamika rozwojowa przemysłu. Otworzyły kraj dla inwestorów zagranicznych, weszły w pewien etap gospodarki rynkowej. Dały uprawnienia władzom prowincji-spora swoboda w dziedzinie gospodarki. Ogłosiły strefy wolne-każdy kapitał może inwestować.Powstały zakłady przemysłowe w terenach wschodnich.

37. Poziom rozwoju elektroenergetyki

Elektroenergetyka była w Polsce podobnie jak w wielu innych krajach jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi przemysłu. W porównaniu z innymi gałęziami dotkną ją spadek produkcji związany z recesja naszej gospodarki. Rozbudowaniu elektroenergetyki towarzyszyły duże zmiany w stopniu koncentracji produkcji, rósł udział dużych elektrowni Wiązało się to z opanowaniem przez krajowy przemysł produktów turbozespołów. Ponieważ instalowanie w 1 zakładzie kilku turbozespołów pozwala na wydatne obniżenie nakładów inwestycyjnych budowano duże elekrownie. Miało to istotne znaczenie wobec niskiej kapitałochłonności tego przemysłu. Podstawowym paliwem zużywanym w elektrowniach jest węgiel kamienny przy rosnącym jednak znaczeniu węgla brunatnego. Elektrownie bazujące na paliwach stałych b. mała elastyczność podaży. Ponieważ w Polsce warunki nie sprzyjają opłacalnemu rozwojowi hydroenergetyki, wzrost elastyczności podaży wiedzie przez budowę elektrowni bazujących na oleju opałowym i gazie ziemnym, aczkolwiek te paliwa są drogie. Istotną zaletą elektrowni opalanych ropą lub gazem jest mniejsza ich uciążliwość dla środowiska niż elektrowni bazujących na węglu. Rodzaj przetwarzanych paliw wywiera duży wpływ na lokalizację elektrowni. W przypadku elektrowni zużywających węgiel brunatny lokalizacja związana jest z miejscem jego wydobycia. Elektrownie spalające węgiel kamienny mogą być lokalizowane zarówno w rejonach jego wydobycia jak i odległych od nich. Na wybór miejsca budowy elektrowni duży wpływ wywierają dogodne warunki zaopatrzenia w wodę zużywaną w dużych ilościach do celów chłodniczych. Jej niedobór zmusza do budowy zamkniętych obiegów wody co ponosi nakład inwestycji i koszty gospodarki wodnej w elektrowniach. Znikomy udział w produkcji energii elektrycznej ma hydroelektrownie. Większość z nich powstała jako inwestycje towarzyszące budowie zapór i zbiorników wodnych. Głównym odbiciem energii elektrycznej jest przemysł.

38. Hutnictwo w Polsce.

Przemysł metalurgiczny dzieli się na hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych. W Polsce hutnictwo żelaza opiera się w dużej mierze na rudach pochodzących z importu. U nas wydobycie rud żelaza jest b., niewielkie. W niektórych regionach rudy żelaza występują ale nie wydobywa się ich ponieważ są niskoprocentowe a niektóre wyczerpane. Ponadto złoża znajdują się na dużej głębokości Dobre są natomiast warunki zaopatrzenia naszego hutnictwa żelaza w paliwo ze względu na bogate zasoby i duże wydobycie węgla koksującego. Mimo tak małych zasobów w Polsce powojennej zbudowano dużo hut. Kierowano się przesłankami polit., Budowano huty przy dużych ośrodkach miejskich. Rozbudowane hutnictwo żelaza wymaga gruntownej modernizacji, idącej w parze ze zmianą struktury produkcji. Nadmierną w stosunku do przewidywanego popytu mamy zdolność produkcyjną surówki żelaza i stali. Zmniejszeniu produkcji stali powinien towarzyszyć wzrost udziału stali jakościowych.Rozszerzenia wymaga asortyment wytwarzanych wyrobów hutniczych. Hutnictwo metali nieżelaznych w Polsce jest reprezentatywne przez hutnictwo miedzi, cynku, ołowiu oraz aluminium. Największe znaczenie ma hutnictwo miedzi, co wiąże się z odkryciem dużych złóż rud tego metalu. Zasadnicze znaczenie ma fakt że rudy zawierają domieszki innych metali jak srebro, ołów, nikiel. Przetwórstwo miedzi jak i innych metali kolorowych rozwinięte jest ndst., co stanowi mankament całego polskiego hutnictwa. Hutnictwo cynku i ołowiu rozwinęło się też na bazie krajowych złóż rudy. Złoża te są na niewielkiej głębokości, regularne, a warunki wydobycia są lepsze niż rud miedzi. Rudy te występują w postaci blendy i galeny cynkowo- ołowiowej. Produkcja cynku pokrywa w pełni potrzeby kraju i pozwala na niewielki eksport, ołów w niewielkich ilościach importujemy. Zdolność produkcyjna hut wykorzystywana jest tylko częściowo wskutek spadku produkcji cynku. Hutnictwo aluminium- aluminium wytapia się z rud boksytu. W Polsce nie ma złóż boksytu. Przemysł metalurgiczny będzie ulegał powolnej restrukturyzacji.

39. Przemysł włókienniczy.

Gałęzią przemysłu rozwiniętą w Polsce na znaczną skalę jest przemysł włókienniczy. Jedną z cech socjalnych industrializacji było kierowanie nakładem inwestycji głównie na budowę nowych zakładów a nie na modernizację już istniejących co doprowadziło do zacofania technicznego tego przemysłu. Obecnie cechuje go duży stopień zużycia środków trwałych, co stawia go w bardzo trudnej sytuacji gdyż zarówno poprawa jakości produkcji jak i wprowadzenia na rynek nowych wyrobów oraz zmniejszenie kosztów produkcji wymaga dużych nakładów inwestycji. Tylko część zakładów będzie mogła podołać wysiłkom modernizacyjnym i konkurencji. W okręgu łódzkim przemysł jest wszechstronnie rozwinięty. Modernizacja zakładów i towarzyszący jej wzrost wydajności pracy łączyć się będzie z ograniczeniem zatrudnienia. Na Śląsku przeważają małe zakłady, w większości wysoko dekapitalizowane, położone w niewielkich miejscowościach. Modernizacja wielu z nich byłaby nieopłacalna, a nawet technicznie niemożliwa bez dużych nakładów. Współcześnie areał upraw lnu znacznie maleje, co stawia ten przemysł w niekorzystnej sytuacji. Na rozmieszczenie przemysłu odzieżowego największy wpływ wywołały duże rynki zbytu oraz rezerwy siły roboczej. Sporo zakładów przemysłu obuwniczego zlokalizowano w miastach wymagających aktywizacji. Podaż obuwia była mała w stosunku do popytu a import ich postawił wiele zakładów w trudnej sytuacji. Jeszcze słabiej rozwijał się u nas przemysł garbarski. Złożyły się na to: relatywnie mały przyrost podaży skór surowych oraz ich ograniczony import a także ndst. Rozwinięta produkcja garbników. Małe też były nakłady inwestycji, co spowodowało duże zacofanie techniczne tego przemysłu. Sporo zakładów ma wadliwą lokalizację. Są uciążliwe dla otoczenia ze względu na emitowanie substancji szkodliwych dla środowiska oraz odprowadzanie dużych ilości ścieków.

40. Poziom rozw. przem. chemicznego w Polsce.

Cechą charakterystyczną przemysłu chemicznego jest tendencja do budowy dużych zakładów co sprzyja obniżeniu kosztów budowy, bieżących kosztów produkcji, ogranicza swobodę wyboru lokalizacji. Na wybór miejsca ich lokalizacji wpływają różne czynniki stąd też zakłady chemiczne rozmieszczone są w różnych ośrodkach i rejonach kraju. W Polsce db. Rozwinięte są dziedziny przem. chemicznego: związków nieorganicznych i nawozów sztucznych, a słabo - zw., organiczne i tworzyw sztucznych. Produkcja związków nieorganicznych rozwinęła się na krajowej bazie surowcowej. Dysponujemy bardzo dużymi zasobami soli kamiennej i rud siarki. Część złóż soli eksploatowana jest metodą głębinową ale dominujące znaczenie ma metoda hydrauliczna. Sól wydobywana metodą hydrauliczną jest przesyłana rurociągami do zakładów ją przetwarzających, a pozostała część poddawana jest warzeniu, w wyniku czego otrzymuje się sól krystaliczną. Największym odbiorcą soli są zakłady przemysłu solnego. Znaczne ilości soli zużywają także wytwórnie chloru. Stanowią one część składową kilku kombinatów chemii organicznej. Dzięki sprzyjającym warunkom rozbudowano w Polsce przemysł kwasu siarkowego. Złożyły się na to odkrycie i zagospodarowanie ogromnych złóż siarki oraz rozwinięta produkcja urządzeń dla wytwórni kwasu siarkowego. Eksploatacja złóż prowadzona jest metodą podziemnego wytopu. Ostatnio światowy popyt na siarkę uległ zmniejszeniu, a nasz eksport zmalał Rośnie konkurencja taniej siarki odzyskowej. Ponieważ koszty prod. Siarki są u nas wyższe niż cena jaką można uzyskać za nią grozi to dalszym spadkiem jej wydobycia. Surowiec ten używany jest do produkcji kwasu siarkowego. Jego wytwórnie mają lokalizację rynkową a nie surowcową. Wytwórnie kwasu siarkowego są najczęściej lokalizowane na terenie innych zakładów przemysłu chemicznego, zwłaszcza produkujących nawozy fosforowe i zużywające znaczne ilości kwasu siarkowego. Większe nakłady inwestycyjne przeznaczone są na rozbudowę przem., nawozów azotowych. Na wybór miejsca lokalizacji wytwórni tych nawozów miały wpływ rynki zbytu gdyż transport nawozów jest kosztowniejszy niż gazu. Dopóki koks był podst., surowcem przy produkcji nawozów azotowych dopóty na lokalizację zakładów zasadniczy wpływ wywierało bliskie położenie w stosunku do źródeł zaopatrzenia w węgiel koksujący i energię elektryczną. Znacznie słabiej rozwinięty jest przemysł zw., organicznych i tworzyw sztucznych, mających pierwszoplanowe znaczenie w krajach wysoko rozwiniętych. Podstawowymi surowcami zużywanymi współcześnie przez przem., zw. organicznych są ropa i gaz. Zmniejszyło się znaczenie węgla ze względu na wyższą kapitałochłonność i energochłonność jego przeróbki. Zdolność produkcyjna wytwarzających tworzywa sztuczne nie jest obecnie w pełni wykorzystana, o czym świadczy spadek produkcji. Jest to tym bardziej niekorzystne że ta dziedzina produkcji jest u nas słabo rozwinięta. Znaczny spadek produkcji uwidocznił się w przemyśle włókiem chemicznych. Dotyczy to zarówno włókien celulozowych jak i syntetycznych. Polski przem. chemiczny produkuje także farby, lakiery, barwniki, garbniki. Ich wytwórnie znajdują się w niektórych zakładach chemii organicznej. Do ważnych dziedzin przem. chem. należą także przem. farmaceutyczny, perfumeryjno- kosmetyczny oraz gumowy. 2 pierwsze rozwinęły się głównie w dużych miastach i ich sąsiedztwie.

42. Przemysł 2 okręgów w Polsce.

Do okręgów przem. Polski wykształconych w oparciu o miejscowy surowiec należą m.in. Legnicko- Głogowski, Sudecki.

1) Podstawą rozwoju przem. LGOMiedziowego stała się główna miejscowa baza surowcowa. Górnictwo i hutnictwo miedzi zdominowało przem. tego terenu. Rozwijała się ona na Niz. Śląskiej, i tam znajdują się rudy miedzi. Hutnictwo miedzi prowadzone jest w Polsce metodą elektroniczną. Rudy zawierają domieszki innych metali jak srebro, ołów nikiel. Jest też kobalt, selen. Zbudowano 4 kopalnie: Lubin, Rudna Sieroszowice. W sumie przetwórstwo miedzi rozwinięte jest ndst., co stanowi istotny mankament całego pol. hutnictwa. Po wyczerpaniu rud miedzi co przy obecnej wielkości ich wydobycia może nastąpić w ciągu kilku dziesięcioleci grozi mu upadek. Warunki rozwoju są trudne ze względu na niewielkie zasoby pracy strukturę i konieczność ponoszenia dużych nakładów inwestycyjnych wyczerpaniu rud miedzi, co przy obecnej wielkości ich wydobycia może nastąpić w ciągu kilku dziesięcioleci, grozi mu upadek.

2) W okręgu sudeckim podstawą rozwoju przemysłu stała się też miejscowa baza surowcowa. Odnosi się to do przem. paliwowo- energetycznego, mineralnego, drzewno- papierniczego. Spożywczego. Początki rozwoju włókiennictwa związane są z uprawą lnu na tym terenie. Spośród innych gałęzi na uwagę zasługuje przem. elektromaszynowy Wydobycie surowców obejmuje m.in. górnictwo węgla brunatnego- Turów i węgla kamiennego w rejonie Wałbrzycha. Mający duże znaczenie przem. mineralny znajduje się w trudnej sytuacji gdyż większość jego zakładów przetwórczych ma przestarzałe technologie produkcyjne. Łączy się z tym niska wydajność pracy. Okręg ten ma dużo niewielkich zakładów. Prywatyzacja jest jedną z dróg wiodących do zwiększenia efektywności przemysłu. Znaczna emigracja ludności sprawiła, że zasoby kadr wykwalifikowanych są ubogie.

43. Aglomeracje Polski mające dobre warunki rozw. przem.

Jeśli chodzi o aglomeracje wielkomiejskie w Polsce mające współcześnie sprzyjające warunki rozwoju przem. to możemy tu zaliczyć: 1) okręg poznański, który odznacza się najbardziej wszechstronnie rozwiniętym przem. elektromaszynowym. Jego zakłady skoncentrowane głównie w Poznaniu dostarczają taboru kolejowego, obrabiarek, różnorodnych odlewów, silników okrętowych, maszyn i urządzeń dla przem. spożywczego , budownictwa, łożysk, akumulatorów, sprzętu elektrotechnicznego. Poza tym rozwinął się tu przem. chemiczny reprezentowany przez zakłady przem. gumowego, farmaceutycznego i perfumeryjno- kosmetycznego w Poznaniu oraz wytwórnię nawozów fosforowych w Lubaniu. Na wyróżnienie zasługują też duża wytwórnia mebli w Swarzędzu 2) Okręg wrocławski, którego też cechuje wiodący przemysł. Znajdują się tu 2 duże wytwórnie środków transportu „Pafawag” we Wrocławiu i wytwórnia autobusów w Jelczu, zakłady dostarczające obrabiarek, maszyn i narzędzi dla budownictwa, górnictwa miedzi, rolnictwa, różnych urządzeń technicznych, zmechanizowanego sprzętu gospodarstwa domowego, wyrobów elektronicznych. Na uwagę zasługuje też przemysł odzieżowy we Wrocławiu, obuwniczy w Oleśnicy i zakłady chemii organicznej w Brzegu Dolnym .

W obydwu okręgach istnieje korzystna sytuacja rozwoju na skutek wysokiego stopnia przetwarzania surowców i dużego pokładu myśli technicznej. Czynnikiem sprzyjającym temu są też znaczne zasoby wykwalifikowanych kadr, w tym z wyższym wykształceniem.

Pyt.45

W rolnictwie występują 3 formy społeczno-własnościowe:

a) gospodarka indywidualna b) g. państwowa c) g. spółdzielcza

Adn. a) Sektor prywatny gospodaruje na około 76% użytków rolnych kraju. Przed rolnictwem jak i całą gosp. Polski stoją duże problemy zwłaszcza , że na znacznych obszarach rolnictwo indywidualne jest niedoinwestowane , mało wyposażone technicznie , przeważają tradycyjne sposoby gospodarowania , jest wadliwa struktura gosp. i małe efekty produkcyjne. Indywidualna gospodarka rolna była i jest dominującą formą rolnictwa , aczkolwiek w ostatnim okresie udział jej znalazł się i był przestrzennie bardzo zróżnicowany. Od reformy rolnej malała powierzchnia użytkowana przez rolnictwo , w tym szczególnie przez rolnictwo indywidualne. Następowały też zmiany w poszczególnych grupach wielkościowych gosp. indywidualnych. Uprzemysłowienie i urbanizacja wpływały na powstawanie wielu drobnych gospodarstw. Zmniejszyła się liczba gospodarstw dużych a wzrosła ilość małych. Ubywało gospodarek rodzinnych , które przekazywane były w zamian za renty i emerytury do PFZ. Struktura gosp. indywidualnych mimo zmniejszania ich liczby ostatnio niewiele się zmieniła , gdyż stale malała powierzchnia użytków rolnych będących w ich władaniu na rzecz rolniczego sektora publicznego i użytkowania nierolniczego. Do poważnych problemów z jakimi weszło rolnictwo w lata 90-te należy rozdrobnienie gosp. indywidualnych stanowiące pierwszą z barier hamujących unowocześnienie i intensywny rozwój rolnictwa. Rolnictwo Polskie oprócz dużego rozdrobnienia gosp. indywidualnych charakteryzuje się też dużym rozdrobnieniem oraz rozrzutem gruntów. Oba te czynniki a zwłaszcza szachownica gruntów utrudniają mechanizację prac polowych , zwiększają trudność w prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej. Rozdrobnienie ogólnej powierzchni gospodarczej jest duże. Komasacja gruntów jest kosztowna i trudna. Nie sprzyjała jej polityka rolna zakładająca uspołecznienie rolnictwa. Komasacja prowadzona była na wybranych terenach przeważnie ze znacznym udziałem gruntów państwowych. Potrzeby w tej dziedzinie są bardzo duże i będą wzrastać w miarę przekształceń własnościowych ziemi i struktury wielkościowej gospodarstw.

Adn. b) Rolnictwo państwowe gospodarujące na 18% użytków rolnych stanowiło po indywidualnym najważniejszy sektor rolnictwa. Stwarza ono najwięcej problemów związanych głównie z przekształceniami własnościowo-systemowymi. Gosp. państwowe podlegające wojewodom skupialy większość potencjału produkcyjnego rolnictwa sektora państwowego i ich głównym zadaniem była produkcja rolnicza. W miarę postępującej koncentracji ziemi i innych środków produkcji w ramach tworzenia się tzn. kombinatów i przedsiębiorstw wielozakładowych następowało wiązanie się działalności rolniczej z przemysłem przetwórczym, obsługą techniczną, socjalną. Miało to wpływ na rozwój kooperacji produkcyjnej z sektorem prywatnym a także obsługi ludności wiejskiej i rozwój infrastruktury technicznej, zwłaszcza na terenach o dużym udziale gosp. państw.

Adn. c) Rozwój rolniczych spółdzielni produkcyjnych popierany był przez politykę rolną państwa. Gospodarka ta obejmuje 3,6% użytków rolnych. Trwa restrukturyzacja tego typu rolnictwa w celu przekształcenia spółdzielni produkcyjnych w faktyczne spółdzielnie produkcji rolniczej. Kółka rolnicze zrzeszają rolników indywidualnych w celu współdziałania i wzyjemnej pomocy w prowadzeniu gospodarstw rolnych. Zakres i charakter kółek ulegały zmianie wraz z powstaniem Spółdzielni Kółek Rolniczych. Działalność SKR skupiała się kosztem obsługi rolnictwa indywidualnego na prowadzeniu mało produktywnej, wysoce kapitałochłonnej i niskotowarowej gospodarce rolnej. Dlatego też SKR zaprzestała swoją działalność, a użytkowana przez nią powierzchnia zmalała. W ramach trwającej reorganizacji przywracany jest kółkom rolniczym charakter społ-gosp. organizacji prywatnych gospodarstw rolnych.

57. Kraje o rozwiniętej hodowli bydła i dlaczego.

Najbardziej intensywna hodowla występuje w rozwiniętych krajach europy (Holandia, Dania, Finlandia, Francja, UK) oraz USA, Kanada i Australia (pow 5000 L /rok 1 krowa). W europie przeważa chów bydła mlecznego, natomiast w Ameryce mamy rejony mlecznego i mięsnego(prerie). W Australii wsch. - mleczne, zach. - opasowe. Meksyk 1000L, Turcja 1.5 L.

58. Kraje dysponujące z nadwyżkami prod. ze zwierząt.

Europa: Francja, Niemcy, Belgia z Luksemburgiem, Dania, Holandia, UK, Irlandia

Amer. Pół: USA, Kanada

Australia i Nowa Zelandia

Nadwyżki kraje te uzyskują dzięki prowadzonej intensywnej hodowli bydła i trzody chlewnej oraz wysokiemu poziomowi techniki.

59. Główne produkty rolne eksportowane z.

a)Australia: -mięso; -wełna; -pszenica. b)USA - produkty mleczarski; -mięso; kukurydza; -ryż; przenica; -soja. c)Argentyna: - wołowina; - wełna; -pszenica; -skóry; - kukurydza; - ziarno słonecznikowe; - orzeszki ziemne. d)Brazylia: - kawa; - ryż; - kukurydza; -soja; - kakao; - orzeszki ziemne; e)Francja: - produkty mleczarskie; -pszenica. f)Holandia: - mięso(12-13%); -produkty mleczarskie; -pszenica; -kakao.

60. W których regionach Polski cośtam a)bydła; b)trzody.

Hodowla bydła zajmuje 1 planowe miejsce pomimo że od kilku lat występuje tendencja malejąca. Natężenie chowu bydła jest największe w trzech obszarach: 1-pł-wsch - dysponuje on dużym obszarem łąk i pastwisk, dobre wykorzystanie środowiska sprzyja hodowli; 2-poł-wsch oraz 3-śląsko wielko-polsko kujawski. W rejonie karpackim jest duże rozdrobnienie gospodarstw (chów pracochłonny ale dochodowy), w rejonie trzecim jest to specjalistyczna hodowla towarowa nastawiona szczególnie na produkcję mięsa i mleka. Mleczność krów w Polsce rośnie, jednak nie jest to wstanie zrównoważyć spadku pogłowia.

Trzoda chlewna podobnie jak bydło zajmuje 1 planowe miejsce. Generalnie największą obsadą trzody chlewnej na 100ha użytków rolnych odznaczają się: wielkopolska, pomorze, dolny Śląsk, najmniejszą zaś środkowa i pół-wsch część kraju. Plska należy do dużych producentów mięsa w świecie dostarczając ok. 2% światowej produkcji mięsa (wieprzowego, wołowego i drobiowego).

61. Co to jest infrastruktura?

Infrastruktura - podstawowe urządzenia i instytucie usługowe niezbędne do należytego funkcjonowania społeczeństwa i produkcyjnych działów gospodarki. Wyróżniamy Inf.: - ekonomiczną obejmującą urządzenia z dziedziny transportu, komunikacji energetyki; - społeczną obejmującą instytucie świadczące usługi w dziedzinie prawa, oświaty, zdrowia

---