Opracowanie o Narodowym Banku Polskim, Historia NBP w Polsce


Historia NBP w Polsce

Dyskusja nad potrzebą uporządkowania spraw monetarnych i skarbowych oraz powołania banku narodowego pojawiła się w Polsce w II połowie XVIII wieku. Upadek państwa u schyłku tego stulecia uczynił ją bezprzedmiotową. Idea utworzenia banku emisyjnego powróciła w Królestwie Polskim po wojnach napoleońskich i Kongresie Wiedeńskim. 29 stycznia 1828 r. został wydany dekret królewski Mikołaja I, powołujący Bank Polski. Bankowi podlegała mennica. Pierwsze banknoty Banku Polskiego pojawiły się w obiegu w 1830 r.

Wybuch powstania listopadowego, a potem przegrana wojna z Rosją zmieniły sytuację polityczną i doprowadziły do likwidacji autonomii Królestwa, co oznaczało również stopniowe pozbawianie Banku Polskiego atrybutów banku centralnego. W 1832 r. odebrano mu mennicę.

W 1842 r. wprowadzono do obiegu (oprócz złotego) ruble i kopiejki, a bilety Banku opatrzono dodatkowym napisem w języku rosyjskim. W 1860 r. powstał rosyjski Bank Państwowy; w 10 lat później Bankowi Polskiemu odebrano przywilej emisyjny i w 1885 r. przekształcono go w kantor rosyjskiego Banku Państwa. Po wybuchu I wojny światowej Królestwo Polskie znalazło się pod okupacją niemiecką i austriacką. Rozporządzeniem niemieckiego generał-gubernatora z 9 grudnia 1916 r. powołano Polską Krajową Kasę Pożyczkową, nową instytucję emisyjną. Walutą przez nią emitowaną była marka polska.

Wraz z powstaniem niepodległego państwa polskiego w listopadzie 1918 r. pojawiła się konieczność powołania centralnego banku państwa. 7 grudnia 1918 r. ukazał się dekret Naczelnika Państwa, stwarzający podstawy prawne do dalszego funkcjonowania Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej jako banku emisyjnego, do czasu powołania nowej instytucji emisyjnej - Banku Polskiego. Marka polska stała się pełnoprawnym środkiem płatniczym, na który wymieniano waluty państw zaborczych. 28 lutego 1919 r., na mocy ustawy, przyszłej polskiej jednostce pieniężnej nadano nazwę złoty. Ideę powołania Banku Polskiego SA jako państwowej instytucji emisyjnej przedstawiono na forum parlamentu w maju 1919 r. Do zagadnienia tego wracano jeszcze kilkakrotnie, ale rozwiązanie miało nastąpić dopiero w 1924 r. 11 stycznia 1924 r. została wydana ustawa "O naprawie skarbu państwa i reformie walutowej", przewidująca m.in. wprowadzenie nowego systemu pieniężnego opartego "na złocie" i powołanie do życia banku emisyjnego na mocy specjalnego statutu jako banku akcyjnego z udziałem państwa. 28 kwietnia 1924 r. Bank Polski SA rozpoczął działalność. We wrześniu 1939 r. władze banku ewakuowały się do Rumunii, a stamtąd do Francji i dalej do Londynu. Okres londyński trwał do początków 1946 r., kiedy kierownictwo Banku z jego majątkiem wróciło do kraju (formalnie Bank Polski SA został zlikwidowany 7 stycznia 1952 r.). W czasie wojny na ziemiach polskich, włączonych do Niemiec i ZSRR, władze okupacyjne wprowadziły własną walutę. W okupowanej przez Niemców części Polski, zwanej Generalną Gubernią, w grudniu 1939 r. powołano Bank Emisyjny w Polsce. Rozpoczął on działalność w kwietniu 1940 r. wprowadzając do obiegu złote, tzw. krakowskie, które miały zastąpić bilety Banku Polskiego. Oprócz działalności emisyjnej Bank ten wykonywał normalne czynności bankowe.

W 1944 r. na terenach wyzwalanych przez Armię Czerwoną spod okupacji niemieckiej Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, znajdujący się w orbicie wpływów moskiewskich, zamierzał powołać własną instytucję emisyjną niezależną od Banku Polskiego SA, związanego z rządem RP w Londynie. PKWN został wkrótce przekształcony w Rząd Tymczasowy RP z siedzibą w Lublinie. Rząd ten utworzył dekretem z 15 stycznia 1945 r. bank państwowy - Narodowy Bank Polski, wyposażając go w monopol emisji nowej waluty - złotego.

Od czasu swego powstania bank był uzależniony od resortu finansów, rządu i ośrodka decyzyjnego, którym było kierownictwo partii komunistycznej. Na jego czele stał prezes pochodzący z nominacji władz państwowych.

NBP odegrał dużą rolę w procesie odbudowy gospodarczej państwa i integracji ziem zachodnich. Zadaniem banku było w początkowym okresie regulowanie emisji i uruchomienie kredytów na odbudowę gospodarki.

Od 1946 r. rozpoczął on w coraz szerszej skali bezpośrednie finansowanie przemysłu, zgodnie z państwowymi planami gospodarczo-finansowymi. W kolejnych latach stawał się centralą finansową, określającą działalność całego systemu kredytowego na podstawie planowania kredytowego, będącego pochodną planowania rzeczowego.

W latach 1946-1947 funkcjonował w gospodarce wielosektorowej w systemie przejściowym między gospodarką rynkową i planową. Zmiana ustroju gospodarczego od 1948 r. pociągnęła za sobą zmianę roli NBP, który przekształcił się w bank obsługujący finansowanie gospodarki kierowanej centralnie. W tej postaci funkcjonował przez blisko 40 lat, tj. do czasu rozpoczęcia transformacji polityczno-gospodarczej w latach 1989-1990.

W 1989 r. rozpoczęto w Polsce budowę podstaw gospodarki rynkowej. W takiej gospodarce rola pieniądza, a także systemu bankowego jest zasadniczo inna, niż to było w systemie gospodarki centralnie kierowanej. Pieniądz odgrywa aktywną rolę, decyzje rzeczowe są zazwyczaj pochodną sytuacji finansowej podmiotów gospodarujących. Inna jest również struktura systemu bankowego. W końcu lat 80. rozpoczęto w Polsce budowę tzw. dwuszczeblowego systemu bankowego, tzn. składającego się - z jednej strony - z banku centralnego, a z drugiej - z sieci banków komercyjnych. Ustawy wprowadzające dwuszczeblowy system bankowy weszły w życie na początku 1989 r. W takim systemie, typowym dla gospodarek rynkowych, bank centralny jest podmiotem regulującym obieg pieniądza, zapewniającym stabilność systemu finansowego oraz świadczącym usługi pozwalające na sprawne funkcjonowanie banków. Tym samym bank centralny pełni funkcje makroekonomiczne i o charakterze systemowym, nie uczestniczy natomiast w bezpośrednim świadczeniu usług na rzecz podmiotów niefinansowych. Tymi ostatnimi zadaniami zajmują się banki komercyjne.

1 stycznia 1995 r., Narodowy Bank Polski dokonał denominacji złotego, która poprzez swój efekt antyinflacyjny pozwoliła na przywrócenie siły nabywczej złotego, umożliwiła zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu oraz przyczyniła się do usprawnienia obiegu i rozliczeń gotówkowych.

Ustawa o denominacji z dnia 7 lipca 1994 r. wprowadziła do obrotu nową polską jednostkę pieniężną o nazwie złoty wymienianą za stare złote w relacji 1:10.000. Przewidywała ona dwuletni okres równoległego funkcjonowania w obiegu starego i nowego pieniądza. Stare złote (poza znakami pieniężnymi wycofanymi z obiegu przed 1 stycznia 1995 r.) były nadal prawnym środkiem płatniczym do końca 1996 r. Utraciły moc prawnego środka płatniczego z dniem 1 stycznia 1997 r. Będą one jednak do końca 2010 r. podlegały wymianie w placówkach Narodowego Banku Polskiego oraz w innych bankach zobowiązanych do tej czynności przez prezesa NBP.

Narodowy Bank Polski jako bank centralny Rzeczypospolitej Polskiej podejmuje działania na rzecz stabilności monetarnej i stabilności systemu finansowego, służące stworzeniu podstaw długotrwałego rozwoju gospodarczego.

Zadania NBP oraz kształt systemu bankowego określa Art. 227 Konstytucji RP oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim i ustawa Prawo bankowe, uchwalone przez Sejm 19 sierpnia 1997 r.

Art. 227. 

1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.

3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat.

4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.

6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.

Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje.

Prezes NBP:

Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności. Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.

Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r.W skład Rady wchodzą:

Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat. Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i chwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Skład Rady Polityki Pieniężnej.

Zarząd kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez RPP planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego. Działalnością Narodowego Banku Polskiego kieruje Zarząd. W jego skład wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 Wiceprezesów NBP.

Zarząd NBP realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.

Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:

Skład Zarządu Narodowego Banku Polskiego.

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.  Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych, jak również terminy wprowadzenia ich do obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarządzenia. Prezes NBP może wycofywać z obiegu określone znaki pieniężne. Po upływie terminu określonego przez Prezesa NBP znaki te przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie w wyznaczonych przez Prezesa NBP bankach. Znaki pieniężne, nie odpowiadające wskutek zużycia lub uszkodzenia warunkom ustalonym przez Prezesa NBP, przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie.

Prezes NBP określa, w drodze zarządzenia, szczegółowe zasady i tryb wymiany znaków pieniężnych. Fałszywe znaki pieniężne podlegają zatrzymaniu, bez prawa do zwrotu ich równowartości.. Prezes NBP określa, w drodze zarządzenia, zasady i tryb postępowania przy zatrzymywaniu znaków pieniężnych (podejrzanych co do autentyczności) oraz postępowania z fałszywymi znakami pieniężnymi. Zarządzenie wymaga uzgodnienia z Ministrem Sprawiedliwości i Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji. NBP może prowadzić w kraju i za granicą sprzedaż monet, banknotów i numizmatów przeznaczonych na cele kolekcjonerskie oraz na inne cele, na warunkach i według zasad ustalonych przez Zarząd NBP w drodze uchwały. NBP organizuje gospodarkę znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej.

Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce. Nadzór nad bankami, oddziałami i przedstawicielstwami banków zagranicznych w Polsce od dnia 1 stycznia 1998 r. sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego. Dodatkowo od dnia 1 stycznia 2002 r. banki, które są podmiotami dominującymi w stosunku do innych podmiotów lub działają w holdingu finansowym lub holdingu o działalności mieszanej, objęte są nadzorem skonsolidowanym Komisji.

Do zadań Komisji należy w szczególności:

W skład Komisji wchodzą:

  1. przewodniczący Komisji - Prezes NBP,

  2. zastępca przewodniczącego Komisji - Minister Finansów lub delegowany przez niego sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów,

  3. przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

  4. Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

  5. Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca,

  6. przedstawiciel Ministra Finansów,

  7. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

Do uczestniczenia w pracach Komisji Nadzoru Bankowego z głosem doradczym został ponadto delegowany przedstawiciel Związku Banków Polskich w sprawach dotyczących regulacji nadzoru bankowego oraz zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach.

Decyzje i określone przez Komisję Nadzoru Bankowego zadania wykonuje i koordynuje Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który jest wyodrębnioną organizacyjnie jednostką Narodowego Banku Polskiego. Działalnością GINB kieruje Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

Celem nadzoru bankowego, określonym przez ustawodawcę, jest zapewnienie:

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego polegają w szczególności na:

Nadzór bankowy pełni ponadto funkcję regulacyjną, m.in. poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki.

Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.

Instrumenty polityki pieniężnej.

Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. NBP dąży do realizacji tego celu, wykorzystując tzw. strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach bank centralny określa cel inflacyjny w postaci liczbowej, a następnie dostosowuje poziom oficjalnych stóp procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.

Wykorzystywany przez NBP system instrumentów polityki pieniężnej pozwala na odpowiednie kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

Instrumenty banku w procesie realizacji polityki pieniężnej

Instrumenty Narodowego Banku Polskiego obejmują: operacje otwartego rynku (minimalną rentowność krótkookresowych operacji otwartego rynku określa stopa referencyjna), rezerwę obowiązkową oraz kredyty refinansowe.

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z bankami komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy banku centralnego. Poprzez operacje otwartego rynku bank centralny staje się aktywnym i równorzędnym uczestnikiem rynku pieniężnego. W zakres operacji otwartego rynku wchodzą: warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych czy dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez bank centralny.

Operacje otwartego rynku wpływają na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. W konsekwencji równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym.

Najprostszą formą operacji otwartego rynku jest operacja bezwarunkowa. W ramach tego typu operacji bank centralny może kupić bądź sprzedać papiery wartościowe. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny dostarcza płynności (dodatkowych środków) systemowi bankowemu, natomiast sprzedaż papieru wartościowego tę płynność absorbuje.

Najczęściej stosowanym przez banki centralne rodzajem operacji otwartego rynku są natomiast operacje warunkowe. W ramach operacji warunkowych bank centralny może kupić (repo) lub sprzedać (reverse repo) papiery wartościowe. Operacja warunkowego zakupu polega na zakupie papieru przez bank centralny od banku komercyjnego, z jednoczesnym zobowiązaniem banku komercyjnego do odkupienia tego papieru wartościowego po określonej cenie i w określonym terminie. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem zabezpieczonego kredytu udzielonego bankowi komercyjnemu przez bank centralny. Operacja warunkowej sprzedaży polega na sprzedaży papieru przez bank centralny bankowi komercyjnemu, z jednoczesnym zobowiązaniem banku komercyjnego do odsprzedania tego papieru wartościowego po określonej cenie i w określonym terminie. Sprzedaż papieru wartościowego przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty złożonej przez bank komercyjny w banku centralnym.

W ramach operacji otwartego rynku bank centralny może także emitować własne papiery dłużne, za pomocą których absorbuje nadwyżki płynnych środków z banków komercyjnych.

Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności systemu bankowego na stopy procentowe rynku międzybankowego. Odgrywa ona również rolę w ograniczaniu nadpłynności sektora bankowego.

Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.

Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej. Od 28 lutego 2002 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 4,5% dla wszystkich rodzajów depozytów, będących podstawą naliczania rezerwy.

Środki rezerwy obowiązkowej nie są oprocentowane. NBP może zwolnić bank realizujący program postępowania naprawczego z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Za zwolnione środki rezerwy banki zobowiązane są zakupić papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub NBP.

Operacje kredytowo-depozytowe

W sytuacji prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań krótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Stopy wykorzystywane w operacjach kredytowo-depozytowych wyznaczają przedział wahań jednodniowych stóp rynku pieniężnego.

Kredyt lombardowy

Kredyt lombardowy umożliwia elastyczne pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności w bankach komercyjnych. Udzielany jest przez NBP na podstawie zawartej z bankami umowy ramowej na następujących zasadach:

Górną granicę zadłużenia banków w NBP z tytułu kredytu lombardowego wyznacza zasób możliwych do zastawienia skarbowych papierów wartościowych będących w posiadaniu banków. Stopa kredytu lombardowego (stopa lombardowa) jako podstawowa stopa banku centralnego z reguły pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym.

Lokata terminowa banków w NBP (depozyt na koniec dnia)

Narodowy Bank Polski oferuje bankom komercyjnym możliwość składania przez nie krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są przez bank centralny do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami ma miejsce w następnym dniu operacyjnym. Oprocentowanie lokat (stopa depozytowa) będzie niższe od minimalnego oprocentowania operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem zapadalności (stopy referencyjnej).

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Lokaty oprocentowane są według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej.

NBP a władze państwowe

W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności:

1)  przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym,

2)  współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa,

3)  opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej,

4)  opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów. Prezes NBP w imieniu Rady:

  1)  przedstawia Sejmowi i Radzie Ministrów:

a)    kwartalne informacje o bilansie płatniczym,

b)    roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa,

  2)  przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady,

  3)  opracowuje okresowe informacje o wpłatach (wypłatach) z zysku.

2. Naczelne organy państwowe, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banki i inne osoby prawne, jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi oraz inni przedsiębiorcy:

  1)  przekazują na żądanie NBP dane niezbędne do ustalania polityki pieniężnej i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa,

  2)  uczestniczący w obrotach z zagranicą - przekazują NBP dane niezbędne do sporządzenia bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa.

3. Banki przekazują ponadto na żądanie NBP dane niezbędne do oceny ich sytuacji finansowej i ryzyka sektora bankowego.

4. Tryb i szczegółowe zasady przekazywania danych, o których mowa w ust. 2 i 3, określa Zarząd NBP w drodze uchwały.

5. Dane, o których mowa w ust. 2 i 3, mogą być wykorzystywane wyłącznie dla dokonywania opracowań i ocen oraz sporządzania bilansów należności i zobowiązań zagranicznych w tym przepisie wymienionych i nie mogą być udostępniane osobom trzecim.

NBP realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą.  Zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą. NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych.

Gospodarka Finansowa NBP

Funduszami własnymi NBP są fundusze podstawowe oraz fundusze specjalne. Do funduszy podstawowych NBP zalicza się: fundusz statutowy oraz fundusz rezerwowy. Fundusz statutowy NBP wynosi 400 milionów złotych i jest uzupełniany z odpisów zysku NBP przez okres nie dłuższy niż 3 lata. Fundusz rezerwowy przeznaczony jest na pokrycie strat bilansowych NBP. Odpisy na fundusz rezerwowy wynoszą 2% rocznego zysku bilansowego.  Funduszami specjalnymi NBP są:

  1)  fundusz premiowy,

  2)  zakładowy fundusz nagród,

  3)  zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

NBP prowadzi gospodarkę finansową na podstawie planu finansowego zatwierdzonego przez Radę. Zasady tworzenia funduszu premiowego, w tym wysokość odpisu z rocznego zysku na fundusz, oraz sposób wykorzystania środków funduszu uchwala Zarząd NBP. Fundusz premiowy przeznaczony jest na wypłatę premii dla pracowników NBP. Zasady tworzenia i wykorzystywania zakładowego funduszu nagród i zakładowego funduszu świadczeń socjalnych regulują odrębne przepisy.  Zarząd NBP może uchwalić inne fundusze specjalne, za zgodą Ministra Finansów.  Wysokość corocznych odpisów na fundusze specjalne wymaga uzgodnienia z Ministrem Finansów. NBP tworzy rezerwę na pokrycie ryzyka zmian kursu złotego do walut obcych. Zasady tworzenia i rozwiązywania tych rezerw określa Rada. Wielkość środków na wynagrodzenia ustalana jest corocznie w planie finansowym NBP, z uwzględnieniem poziomu płac w sektorze bankowym. Zasady wynagradzania pracowników NBP ustala Zarząd NBP.  Wynagrodzenie Prezesa i wiceprezesów NBP ustalane jest na podstawie przepisów o wynagradzaniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, z tym że wynagrodzenie ustala się z uwzględnieniem poziomu przeciętnego wynagrodzenia w sektorze bankowym. Zasady rachunkowości NBP muszą być zgodne z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości. Roczne sprawozdanie finansowe NBP składa się z:

  1)  bilansu,

  2)  rachunku zysków i strat,

  3)  informacji dodatkowej.

2. Układ aktywów i pasywów bilansu oraz rachunku zysku i strat określa uchwała Rady.

3. W informacji dodatkowej podaje się w szczególności:

  1)  objaśnienie stosowanych metod wyceny oraz przedstawianie przyczyn ich ewentualnych zmian w porównaniu do roku poprzedniego,

  2)  uzupełniające dane o aktywach i pasywach bilansu oraz elementach rachunku zysków i strat,

  3)  wszelkie inne znaczące informacje niezbędne do zrozumienia pozycji bilansowych oraz rachunku zysków i strat.

Rada Ministrów, na wniosek Ministra Finansów, powołuje komisję, której zadaniem jest zbadanie i ocena rocznego sprawozdania finansowego NBP. W terminie 15 dni po zakończeniu badania i oceny, o których mowa w ust. 1, nie później jednak niż do dnia 30 kwietnia roku następnego po okresie sprawozdawczym, Prezes NBP przedstawia roczne sprawozdanie finansowe NBP Radzie Ministrów do zatwierdzenia. Po upływie 30 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego NBP przez Radę Ministrów część rocznego zysku bilansowego NBP podlega odprowadzeniu do budżetu państwa. Prezes NBP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedstawia Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności NBP.

Działalność dewizowa NBP:

Ustawa o NBP określa w rozdziale 8 działalność dewizową NBP.

1. NBP realizuje funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej poprzez gromadzenie rezerw dewizowych, zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz podejmowanie czynności bankowych i innych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju.

2. NBP wykonuje kontrolę dewizową w zakresie ustalonym w przepisach prawa dewizowego.

3. NBP może pełnić funkcje agenta finansowego Rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa; NBP nie odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa w tym zakresie. Szczegółowy tryb postępowania ustali każdorazowo umowa między NBP i Ministrem Finansów.

4. NBP może posiadać wartości dewizowe i dokonywać obrotu tymi wartościami we własnym imieniu i na własny rachunek oraz na rachunek innych podmiotów, jak również wykonywać czynności obrotu dewizowego w kraju i za granicą, w tym również w zakresie udzielania i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą.

5. NBP może upoważniać inne niż bank osoby prawne oraz podmioty nie będące osobami prawnymi do wykonywania obsługi dewizowej i walutowej ludności.

Dodatkowo w ustawie o prawie dewizowym są określone funkcje w zakresie działania NBP w prawie dewizowym.

Art. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w drodze obwieszczenia, wykaz walut wymienialnych.

Art. 8. 1. Indywidualne zezwolenie dewizowe jest wymagane na odstąpienie od ograniczenia lub obowiązku, o których mowa w art. 5, w zakresie których nie udzielono ogólnego zezwolenia dewizowego albo udzielono takiego zezwolenia, ale na innych warunkach niż te, na których ma nastąpić odstąpienie.

2. Sprawy związane z udzielaniem indywidualnych zezwoleń dewizowych są rozstrzygane przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego w drodze decyzji administracyjnej, z uwzględnieniem ust. 4 i 5.

3. Decyzje Prezesa Narodowego Banku Polskiego wydane w sprawach, o których mowa w ust. 2, są ostateczne.

4. Prezes Narodowego Banku Polskiego może uchylić udzielone zezwolenie, jeżeli korzystanie z niego odbywa się wbrew określonym w tym zezwoleniu warunkom.

5. Prezes Narodowego Banku Polskiego może upoważnić do załatwiania spraw, o których mowa w ust. 2, wyłącznie dyrektorów departamentów Centrali Narodowego Banku Polskiego oraz dyrektorów oddziałów Narodowego Banku Polskiego lub jednostek równorzędnych.

Art. 11. 1. Prowadzenie działalności kantorowej wymaga uzyskania zezwolenia.

2. Sprawy związane z udzielaniem zezwoleń na prowadzenie działalności kantorowej są rozstrzygane przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego w drodze decyzji administracyjnej, z uwzględnieniem ust. 4 i 5.

3. Decyzje Prezesa Narodowego Banku Polskiego wydane w sprawach, o których mowa w ust. 2, są ostateczne.

4. Prezes Narodowego Banku Polskiego może uchylić udzielone zezwolenie, jeżeli:

  1)  osoby, o których mowa w art. 12 ust. 1 oraz art. 13 ust. 1, przestały spełniać określone w zezwoleniu lub tych przepisach warunki,

  2)  działalność kantorowa jest prowadzona wbrew warunkom określonym w zezwoleniu albo wbrew ustawie lub przepisom wydanym na jej podstawie.

5. Prezes Narodowego Banku Polskiego może upoważnić do załatwiania spraw, o których mowa w ust. 2, wyłącznie dyrektorów departamentów Centrali Narodowego Banku Polskiego oraz dyrektorów oddziałów Narodowego Banku Polskiego lub jednostek równorzędnych.

6. Udzielone spółce zezwolenie na prowadzenie działalności kantorowej nie przechodzi na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną, gdy spółka, która otrzymała zezwolenie, została przejęta przez inną spółkę lub wraz z inną spółką albo spółkami zawiąże nową spółkę.

7. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do banków, oddziałów banków zagranicznych oraz do instytucji kredytowych i oddziałów instytucji kredytowych.

Art. 31. Narodowy Bank Polski jest obowiązany przestrzegać tajemnicy w zakresie danych uzyskanych od banków i rezydentów, w wykonaniu obowiązków określonych w art. 30 ust. 1, na zasadach określonych w art. 23 ust. 5-7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938, z 1998 r. Nr 160, poz. 1063, z 2000 r. Nr 53, poz. 648, Nr 62, poz. 718 i Nr 119, poz. 1252, z 2001 r. Nr 8, poz. 64, Nr 110, poz. 1189 i Nr 154, poz. 1784 i 1800 oraz z 2002 r. Nr 126, poz. 1070 i Nr 141, poz. 1178).

Art. 32. Rezydenci, na żądanie uprawnionego banku, zobowiązanego do przekazywania, na podstawie odrębnych przepisów, danych w zakresie niezbędnym do sporządzania przez Narodowy Bank Polski bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa, są obowiązani udzielać temu bankowi informacji o dokonywanych za jego pośrednictwem obrotach dewizowych z zagranicą.

Rozdział 9

Kontrola wykonywana przez Narodowy Bank Polski

Art. 33. 1. Narodowy Bank Polski wykonuje kontrolę:

  1)  udzielonych przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego zezwoleń dewizowych,

  2)  działalności kantorowej,

  3)  wykonywania obowiązku, o którym mowa w art. 30 ust. 1.

2. Kontrola Narodowego Banku Polskiego, wykonywana w zakresie określonym w ust. 1, polega na sprawdzaniu, czy:

  1)  korzystanie z udzielonego zezwolenia dewizowego odbywa się zgodnie z jego warunkami,

  2)  działalność kantorowa jest prowadzona zgodnie z ustawą, przepisami wydanymi na jej podstawie oraz warunkami określonymi w zezwoleniu na jej prowadzenie,

  3)  obowiązek, o którym mowa w art. 30 ust. 1, jest wykonywany przez rezydentów oraz czy dane przekazywane w wykonaniu tego obowiązku są zgodne ze stanem faktycznym.

Art. 34. Kontrolę, o której mowa w art. 33, przeprowadzają pracownicy Narodowego Banku Polskiego, zwani dalej "kontrolerami", w siedzibie jednostki kontrolowanej lub siedzibie Narodowego Banku Polskiego, po okazaniu legitymacji służbowej i pisemnego upoważnienia zawierającego w szczególności ich nazwiska, numery legitymacji służbowych oraz informację o zakresie kontroli.

Art. 35. 1. Kierownik kontrolowanej jednostki jest obowiązany zapewnić kontrolerom warunki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a także dostęp do całej dokumentacji związanej z zakresem kontroli.

2. Na żądanie kontrolera przedstawiciele oraz pracownicy kontrolowanej jednostki są obowiązani udzielać ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz sporządzać zestawienia i obliczenia, w zakresie przeprowadzanej kontroli.

3. Kontrolerzy, w związku z przeprowadzaniem kontroli w siedzibie jednostki kontrolowanej, mają prawo do:

  1)  wstępu do obiektów i pomieszczeń kontrolowanej jednostki w obecności jej przedstawiciela,

  2)  poruszania się po terenie kontrolowanej jednostki bez obowiązku posiadania przepustki.

4. Kontrolerzy, w związku z przeprowadzaniem kontroli w jednostce kontrolowanej, nie mogą być poddani rewizji osobistej.

Art. 36. Wyniki przeprowadzonej kontroli kontroler przedstawia w sporządzonym przez siebie:

  1)  protokóle, jeżeli kontrola została przeprowadzona w siedzibie jednostki kontrolowanej, lub

  2)  sprawozdaniu, jeżeli kontrola została przeprowadzona w siedzibie Narodowego Banku Polskiego.

Art. 37. 1. Protokół, o którym mowa w art. 36 pkt 1, sporządza się w dwóch egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany kontrolowanej jednostce.

2. Protokół kontroli podpisują kontroler i przedstawiciel kontrolowanej jednostki.

3. Odmowa podpisania protokółu przez przedstawiciela kontrolowanej jednostki nie stanowi przeszkody do przekazania jej podpisanego przez kontrolera protokółu.

4. Przedstawiciel kontrolowanej jednostki może, w terminie 14 dni od otrzymania protokółu, zgłosić na piśmie umotywowane zastrzeżenia co do zawartych w nim ustaleń.

5. W razie nieuwzględnienia zastrzeżeń, o których mowa w ust. 4, w całości lub części, kontroler przekazuje na piśmie swoje stanowisko kontrolowanej jednostce.

Art. 38. 1. Sprawozdanie, o którym mowa w art. 36 pkt 2, sporządza się w dwóch egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany kontrolowanej jednostce.

2. Sprawozdanie z kontroli podpisuje kontroler.

3. W zakresie zgłaszania zastrzeżeń przez kontrolowaną jednostkę do ustaleń sprawozdania oraz zajmowania stanowiska wobec tych zastrzeżeń przez kontrolującego stosuje się przepisy art. 37 ust. 4 i 5.

Art. 39. Rezydenci, dokonujący czynności w zakresie objętym kontrolą Narodowego Banku Polskiego, są obowiązani przechowywać dokumenty związane z tymi czynnościami przez okres 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym czynności te zostały dokonane.

Art. 40. 1. W przypadku stwierdzenia w wyniku przeprowadzonej kontroli nieprawidłowości, Narodowy Bank Polski przekazuje kontrolowanej jednostce zalecenia pokontrolne.

2. Zalecenia pokontrolne powinny zawierać:

  1)  zwięzły opis wyników kontroli, ze wskazaniem naruszonych przepisów prawa,

  2)  wnioski wynikające z ustaleń kontroli, zmierzające do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości,

  3)  zobowiązanie jednostki kontrolowanej do powiadomienia o sposobie i terminie realizacji zaleceń pokontrolnych.

Art. 41. W razie powstania w toku kontroli uzasadnionego podejrzenia popełnienia wykroczenia lub przestępstwa przez kontrolowaną jednostkę lub inny podmiot, Narodowy Bank Polski powiadamia o tym właściwy organ zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Art. 42. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii Prezesa Narodowego Banku Polskiego, określi, w drodze rozporządzenia, tryb wykonywania przez Narodowy Bank Polski kontroli określonej w art. 33, mając na uwadze zapewnienie prawidłowego wykonywania objętych nią czynności.

1


Wyszukiwarka