Michał Hempoliński -„Podstawowe pojęcia i zagadnienia ontologii”

• przedmiot - ten termin ma sens najogólniejszy, znaczy tyle, co „coś”, „cokolwiek”; wszelki przedmiot jest jakiś (jest uposażony jakościowo), ma zatem przynajmniej jedną cechę

• egzystencjalna interpretacja przedmiotu: przedmiot jest jakiś, a zatem w pewien sposób jest, istnieje (nie można uświadomić sobie przedmiotu bez odniesienia go do istnienia);

• nieegzystencjalna interpretacja przedmiotu: jeżeli coś istnieje, to jest przedmiotem, ale to, że jest przedmiotem nie znaczy, że istnieje;

• byt -

• synonim przedmiotu (zwłaszcza: przedmiotu wedle interpretacji egzystencjalnej);

• „wszystko” (największy zbiór przedmiotów, gdy przez „wszystkie przedmioty” rozumie się „wszystkie istniejące przedmioty”; rzeczywistość);

• określenie bytowego aspektu wszelkiego przedmiotu istniejącego, bądź ostatecznej zasady, konstytuującej byt jako byt;

• rzecz - podstawowa kategoria przedmiotów - takich, które charakteryzują się autonomią, jednostkowością, konkretnością (Arystoteles mówił o nich „substancje pierwsze”, „byty jednostkowe”), w odróżnieniu od innych przedmiotów (stosunków, własności, procesów etc.);
  reizm: przedmioty = rzeczy

• substancja -

Arystoteles:

• określenie wszelkiego przedmiotu jednostkowego;

• określenie wszelkiego przedmiotu zdolnego do samodzielnego istnienia;

• synonim substratu - jednego podmiotu i podłoża wielu różnych cech;

• określenie stałego źródła lub centrum wszystkich zmian;

• synonim „istoty” - splotu cech istotnych danej rzeczy, wyznaczających jej naturę gatunkową;

• w sensie logicznym - podmiot w zdaniach podmiotowo - orzecznikowych;

ujęcia alternatywne:

• oznaczenie autonomicznych przedmiotów wraz z ich ucechowieniem lub oznaczenie uniwersalnej zasady, decydującej o egzystencji i naturze czegokolwiek;

• akcentowanie jedności, tożsamości i numerycznej odrębności bytów lub jednolitości ich natury (identyczności jakościowej);

• doskonałe formy (Platon);

• pierwotny, pełny, niepodzielny byt (Parmenides);

• byt konieczny, zawierający w sobie podstawę swojego istnienia;

• byt odwieczny, nieskończenie doskonały (Spinoza → Bóg);

• idea absolutna, źródło zmienności (Hegel);

• cechy

• przeciwstawiano je substancji rzeczy jako elementy niesamoistne, przysługujące przedmiotom samoistnym;

• wewnętrzne cechy to własności, cechy zewnętrzne (relatywne) określają relacje pomiędzy rzeczami;

• dzielone na istotne i konieczne (atrybuty) oraz nieistotne i niekonieczne (przypadłości);

• istnienie (różne koncepcje)

• szczególna własność przedmiotu istniejącego;

• nie własność przedmiotu, ale ujęcie go w jakimś kontekście, wyznaczonym przez struktury czasoprzestrzenne, struktury prawidłowości i oddziaływań, świadomość indywidualną et caetera; czy istnienie przedmiotów jest stopniowalne?

kryteria istnienia: obserwacja zmysłowa, introspekcja, wnioskowanie o obiektach nieobserwowalnych na podstawie zdań o obiektach obserwowalnych, konstruowanie obiektów w naukach empirycznych i matematycznych, dedukowanie zdań o istnieniu obiektów w teoriach naukowych, konstruowanie obiektów fikcyjnych;

konteksty istnienia: w przestrzeni, w czasie, w czasie i przestrzeni, w świadomości indywidualnej, w świadomości społecznej (języku i doświadczeniu potocznym lub kulturze codziennym), w językach teorii naukowych, w językach literackich;

kryteria istnienia: bezpośrednie (charakter empiryczny), pośrednie (charakter logiczny - niesprzeczność sądu egzystencjalnego z innymi sądami; charakter teoretyczno - metodologiczny - kryterium interpretacyjne, kryterium eksplanacyjne, kryterium konstruowalności);

kategorie przedmiotów istniejących: realne / nierealne, aktualne / możliwe, konieczne / przypadkowe, materialne / duchowe, świadomościowe / psychiczne, transcendentalne / idealne;

• współczesna problematyka ontologii:
  

• jakie są rodzaje bytów?
  

• co należy do tych rodzajów?
  

• spór o naturę świata - z jakich rodzajów składa się świat, który spośród nich jest jego substancją?
  (monizm / pluralizm, materializm / idealizm, teizm / ateizm)
  

• spór o strukturę świata - jego budowę, budowę jego części składowych, charakter powiązań między nimi;
  (substancjalizm / ewentyzm / energetyzm - czy składniki świata mają strukturę rzeczy, zdarzeń, czy procesów?
  zagadnienie istnienia fundamentalnych składników fizycznych świata
  zagadnienie struktury fizycznych poziomów świata i powiązań między nimi)
  

• problem struktury zmian zachodzących w świecie - sformułowanie ogólnej teorii zmian;
  (dialektycyzm / mechanicyzm
  determinizm / indeterminizm - wyjaśnienie struktury zależności między zdarzeniami w świecie)

ONTOLOGIA

---