Tematyka artykułu:
Problem zaburzeń dynamiki procesów nerwowych - nadpobudliwość i zahamowanie psychoruchowe. Objawy i uwagi o sposobie postępowania w terapii pedagogicznej.
Zaburzenia procesów nerwowych
( nadpobudliwość i zahamowanie psychoruchowe).
Głównym zadaniem polskiej oświaty jest niesienie wiedzy i wychowanie zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami. Jednakże biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne dla danego okresu rozwojowego dzieci , występujące wśród nich różnice indywidualne, wpływające na różne poziomy sprawności poznawczych tego samego rocznika, to właśnie udzielanie uczniom pomocy psychologiczno - pedagogicznej staje się zasadniczym zadaniem współczesnej szkoły.
Zdarza się że wśród siedmiolatków pojawia się grupa dzieci, których możliwości psychofizyczne mogą utrudniać opanowanie podstawowych treści programowych. Stan taki może być spowodowany wystąpieniem lub współdziałaniem takich czynników, jak:
wrodzone predyspozycje,
stan zdrowia,
zgromadzone doświadczenia,
środowisko rodzinne.
Powyższe czynniki mają wpływ na rozwój psychoruchowy, który nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. W związku z tym zaburzenia mogą dotyczyć:
rozwoju ruchowego, czyli małej sprawności manualnej,
rozwoju funkcji poznawczej, czyli odchyleń w percepcji słuchowej, wzrokowej, orientacji przestrzennej , zaburzeń w rozwoju mowy,
rozwoju emocjonalnego czyli nadpobudliwości lub zahamowania psychoruchowego.
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA
Z problemem dziecka nadpobudliwego spotykamy się dosyć często. Dzieci z tym zaburzeniem wyróżniają się określonym zespołem cech w zachowaniu, które ujawniają się w:
- sferze ruchowej,
- sferze emocjonalnej,
- sferze poznawczej.
Nadpobudliwość w sferze ruchowej przejawia się wzmożonym pobudzeniem nerwowym, manifestującym się: częstymi zmianami postawy ciała, niepokojem ruchowym. Dzieci z „niepokojem" ruchowym kręcą się, często wykonują dodatkowe czynności, np. obgryzanie ołówka, gumki. Można u nich zaobserwować tzw. „tiki", które nasilają się w sytuacji napięcia.
Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się w zaburzeniach koncentracji uwagi, pochopności i pobieżności myślenia. Słaba koncentracja uwagi jest efektem reagowania przez dzieci na wszystkie bodźce z otoczenia. Nadmiar bodźców powoduje, że ich uwaga jest rozchwiana, przez co zadania są wykonywane niedokładnie i niestarannie. Dzieci te nie są w stanie skoncentrować się dłużej na zadaniach, przeszkadzają w zajęciach, wypowiadają się chaotycznie, szybko zapominają co mają zrobić. Dzieci z zaburzeniami przebiegu myślenia sprawiają wrażenie bezkrytycznych, szybko się wypowiadają, ale wypowiedzi ich są nieprzemyślane.
Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej manifestuje się gwałtownymi i silnymi reakcjami uczuciowymi o charakterze wybuchowym lub wzmożoną lękliwością. Dzieci tzw. „wybuchowe" są drażliwe, łatwo popadają w konflikty z rówieśnikami i dorosłymi, są kłótliwe, agresywne, ich reakcje na bodziec są niewspółmierne do przyczyny. Dzieci o wzmożonej lękliwości są płaczliwe, pocą się, czerwienią lub bledną. Mają duże trudności w wypowiadaniu się przed grupą, stają się wtedy spięte, niespokojne, skrępowane. Mają utrudniony kontakt z otoczeniem i bardzo przeżywają wszelkie niepowodzenia.
Jak postępować z dzieckiem nadpobudliwym?
Wymagania stawiane dzieciom są stopniowo coraz większe, a dziecko nadpobudliwe, nie mogąc im sprostać, staje się dzieckiem „upartym", „trudnym". Nie może poradzić sobie z kontrolowaniem swoich działań: jest niespokojne, kręci się, nie może skupić uwagi.
W postępowaniu z dziećmi o nadmiernej ruchliwości:
Należy zadbać o zaspokojenie w odpowiedniej formie potrzeby ruchu, a równocześnie przyzwyczajać do skupienia uwagi na zajęciach wymagających spokoju.
Nie należy ograniczać im ruchu, ponieważ może to prowadzić do powstania nowych reakcji nerwowych. Należy jednak stworzyć takie warunki , które umożliwiałyby wyładowanie napięcia psychoruchowego w czynnościach pożądanych (np. starcie tablicy, rozdanie pomocy).
Dzieci o wzmożonej lękliwości nie należy odpytywać na środku sali, poganiać ani krytykować przed grupą. Na zajęciach należy zwrócić uwagę, aby dzieci te osiągały pozytywne wyniki, a także potrafiły doprowadzić pracę do końca.
Zadania dane im do wykonania powinny być na początku łatwe, krótkotrwałe i stopniowo należy przechodzić do zadań trudniejszych, wymagających dłuższego czasu na ich wykonanie - zasada stopniowania trudności.
Na zajęciach należy unikać wszelkich form współzawodnictwa i ponaglania. Nie wolno karać ich „bezczynnością".
Właściwe postępowanie z dzieckiem nadpobudliwym może sprawić, że jego nadmierna aktywność nie tylko nie będzie przeszkodą w zajęciach, lecz może stanowić pozytywną cechę jego zachowania.
W pracy z dzieckiem nadpobudliwym konieczna jest współpraca z rodzicami poprzez:
Uświadomienie rodzicom przyczyn trudności dziecka oraz jego potrzeb.
Ustalenie jednolitego kierunku działania.
Informowanie na bieżąco o stosowanych środkach zaradczych.
ZAHAMOWANIE PSYCHORUCHOWE
Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych mogą manifestować się również pod postacią zahamowania psychoruchowego. Dzieje się to wtedy, kiedy dochodzi do przewagi procesów hamowania nad procesami pobudzania.
Mogą one ujawniać się w:
- sferze ruchowej,
- sferze poznawczej,
- sferze emocjonalnej.
Dzieci zahamowane w sferze ruchowej poruszają się niechętnie, nie lubią zmieniać miejsca, są powolne, brak u nich spontaniczności w działaniu. Sprawiają wrażenie dzieci niezgrabnych, reakcje ich są jakby opóźnione w stosunku do polecenia.
W sferze poznawczej zahamowanie u tych dzieci przejawia się w zwolnionym sposobie reagowania intelektualnego. Dzieci te wolno kojarzą fakty, odpowiedzi ich są opóźnione, na wykonanie zadania potrzebują więcej czasu niż ich rówieśnicy.
W sferze emocjonalnej dzieci te wykazują się słabymi reakcjami uczuciowymi. Poruszyć ich mogą tylko silne i długotrwające bodźce. Odpowiedzi ich są bezbarwne. Mogą sprawiać wrażenie dzieci obojętnych. Obce im są gniew, płacz, głośny śmiech. Z trudnością nawiązują bliższe kontakty.
U dzieci zahamowanych silne są reakcje wegetatywne, typu: czerwienienie się, pocenie, drżenie głosu, zaburzenia w oddychaniu. Może to w konsekwencji prowadzić do silnych reakcji nerwicowych.
Dzieci zahamowane mają trudności z nawiązaniem kontaktów, brak im wiary we własne
siły, są niepewne. Mogą się zacinać, a nawet jąkać.
Związek z zahamowaniem mają wcześniejsze doświadczenia dziecka zdobyte w sytuacjach:
* ostrej krytyki i ośmieszania,
* stresu spowodowanego problemami rodzinnymi,
* kar fizycznych.
Jak postępować z dzieckiem zahamowanym?
Przed ustaleniem metod postępowania z dzieckiem zahamowanym należy dokonać analizy objawów i ustalić przyczyny zaburzeń. Zaburzenia te są najczęściej nieprawidłowym reagowaniem przez dziecko na otoczenie, a często jest to efektem niewłaściwego wychowania, np. tłumienie samodzielności dziecka.
W postępowaniu z dzieckiem zahamowanym:
Nie należy dopuścić do nadmiernego uzależnienia się dziecka od opiekuna.
Należy wypracować właściwy stosunek grupy rówieśniczej do dziecka, zapobiec wyśmiewaniu.
W pracy z dzieckiem należy kierować się spokojem i rozwagą.
Stopniowo przygotowywać je do pokonywania trudności i przyjmowania słusznej krytyki.
Należy korygować nieprawidłowe reakcje dziecka na niepowodzenia i zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa.
Wyrabiać w nim poczucie własnej wartości i stopniowo je uaktywniać.
Zagwarantować mu atmosferę spokoju i równowagi, a najmniejsze przejawy samodzielności i wykazania inicjatywy powinny być nagradzane. Każdy sukces dziecka powinien być zauważony.
W pracy ze środowiskiem domowym należy zwrócić rodzicom uwagę na:
Stworzenie dziecku atmosfery spokoju, równowagi.
Unikanie w obecności dziecka sytuacji konfliktowych,
Zapewnienie mu przeżycia pogodnych i pozytywnych doświadczeń.
W obu przypadkach prawidłowy przebieg terapii pedagogicznej uzależniony jest od pracy rodziców z dzieckiem w domu. Niejednokrotnie nie rozumieją oni istoty trudności na jakie dziecko napotyka w procesie przyswajania wiedzy . Często rodzice przyjmują postawy karcące lub okazują uczucia rozczarowania i zawodu. Dlatego tak ważna jest tu rola nauczyciela w zmianie negatywnych postaw rodziców wobec własnych dzieci i przekonanie ich o celowości systematycznych ćwiczeń z dzieckiem w domu.
Bibliografia:
Czajkowska I. Herda K., Zajęcia korekcyjna-kompensacyjne w szkole. WSiP, Warszawa
Kephart N., Dziecko opóźnione w nauce szkolnej. PWN, Warszawa 1977
Nartowska H., Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo. PZWS, Warszawa 1972