1. Temperament - charakterystyczna dla danej jednostki i uwarunkowana biologicznie siłaoraz szybkość reagowania emocjonalnego (trwałość uczuć, siła uczuć, wrażliwość, ogólna ruchliwość człowieka, myślenie, pamięć, procesy psychiczne, zachowanie). Temperament jest wrodzony i tylko w niewielkim stopniu możemy go zmodyfikować.
Typy osobowości:
→ sangwinik - towarzyski, wesoły, pogodny, optymista, spontaniczny, otwarty, subtelny, wrażliwy, lubiany, dusza towarzystwa, przystosowuje się do danej sytuacji
→ choleryk - energiczny, optymista, urodzony przywódca, dynamiczny, aktywny, niecierpliwy, władczy, tendencje do niezadowolenia, łatwo się zakochuje, nie boi się wyzwań
→ flegmatyk - spokojny, pesymista, powściągliwy, niewymagający, opanowany, cierpliwy, życzliwy, zrównoważony, bierny, zadowolony z siebie i świata, nie lubi zmian, nie popada w depresję, nie miewa napadów złego humoru.
→ melancholik - perfekcyjny, pesymista, nadwrażliwy, pełen skrajności, widzi ujemne strony życia, przeważnie smutny, uwielbia spokój, życie to ciężkie zadanie, poczucie niższości, z trudem mówi o uczuciach, stały w uczuciach, depresyjny, chętnie pozostaje w cieniu.
2. Pawłow - cechy procesów nerwowych
→ siła p. nerwowych wyraża się w stopniu odporności na działanie silnych bodźców oraz zmęczenie (typ silny i słaby)
→ zrównoważenie iloraz, wzajemny stosunek siły procesu pobudzenia do hamowania u danego osobnika (typ hamulcowy i nadpobudliwy)
→ ruchliwość szybkość przechodzenia ośrodków nerwowych od stanu pobudzenia do hamowania i odwrotnie (typ ruchliwy i mało ruchliwy)
→ → słaby - melancholik, silny zrównoważony ruchliwy - sangwinik, silny niezrównoważony z przewagą pobudzenia - choleryk, silny zrównoważony mało ruchliwy - flegmatyk.
3. Zdolności - różnice indywidualne, tkwiące w nas warunki od których zależy łatwość/szybkość uczenia się. Przejawy dużych zdolności : szybkie uczenie się, skuteczne, samodzielne uczenie się, duży transfer wprawy, osiąganie więcej niż przeciętnej sprawności działania.
Grupy zdolności : umysłowe/intelektualne, spostrzeżeniowe, psychomotoryczne, społeczne.
→ Inteligencja - zdolność dostosowywania się do nowych wymagań przez odpowiednie do celu zastosowanie środków myślenia. Przejawia się w sytuacjach nowych dla osobnika. Istotą inteligencji jest myślenie.
4. Koncepcje psychoanalityczne Freuda
→ Popęd - wewnętrzna siła, która ukierunkowuje procesy zachodzące w organizmie. Podstawowy popęd - libido. Popęd śmierci - tanatos.
→ Nieświadomość - obszar psychiki, gdzie znajdują się irracjonalne życzenia, myśli wzbudzające lęk itp.
Kluczem do naszych powikłań psychicznych jest popęd seksualny. Dowodem istnienia nieświadomości są marzenia senne, przejęzyczenia, zapominanie, nerwice, hipnoza.
→ Teoria osobowości
- ID - biologiczna część psychiki, powstało jako pierwsze, to suma pierwotnych popędów, najbardziej autonomiczna część, główne źródło energii, prymitywne, rządzi zasadą przyjemności, dąży do zaspokojenia swoich potrzeb.
- EGO - wywodzi się z ID, to ochrona ID, odpowiada za myślenie, pamięć, zarządza orientacją terenu, zasada rzeczywistości.
- SUPEREGO - reprezentuje świat subiektywny, który odbiera dziecko, pojawia się we wczesnym dzieciństwie, system kar i nagród, tworzą go uwewnętrznione zasady moralne, które narzuca otoczenie, religia, rodzice. Składa się na nie ideał własnego ja i sumienie.
→ Fazy rozwoju psychoseksualnego
- oralna (do 1 rż) - źródło przyjemności to ssanie
- analna (2-3 rż) - czynności wydalnicze
- falliczna (3-7 rż) - strefa erogenna to narządy płciowe
- okres latencji (wyciszenia, wygaszenia 6-11 rż) - okres doskonalenia ego
- genitalna (okres dorastania) - zainteresowanie seksualne płcią przeciwną
5. Mechanizmy obronne powstają kiedy występuje lęk, frustracja, poczucie winy. Mają służyć redukcji lęku.
→ mechanizm wyparcia (emocje, myśli, doświadczenia są spychane na poziom nieświadomy)
→ zaprzeczenia (zaprzeczenie chroni nas przed myśleniem o niechcianych sytuacjach)
→ projekcja (swoje własne nieakceptowane myśli przypisujemy innej osobie)
→ przemieszczenie (przenosimy impuls, który wywołała jedna osoba, na inną osobę)
→ sublimacja (zmieniamy kierunek nieakceptowanych społecznie impulsów zużywając ich energię psychiczną w sposób akceptowany społecznie)
→ racjonalizacja (unikamy dzięki nim zagrażających myśli i interpretacji różnych zachowań zmieniając je na niezagrażające)
→ regresja (powrót do sposobów myślenia i zachowania, które są charakterystyczne dla wcześniejszych stadiów rozwoju)
→ fiksacja (rozwój społeczno-emocjonalny człowieka ulega zatrzymaniu)
Kompensacja - sposób usuwania poczucia niższości.
6. Eriksson prowadził badania nad rozwojem człowieka. Rozwój wynika z interakcji pomiędzy wewnętrznymi instynktami w wpływami społecznymi, kulturowymi. Uważał, że rozwój człowieka trwa przez całe życie. W każdej fazie życia potrzeby życia i wymagania społeczne wchodzą ze sobą w konflikt.
8 stadiów związanych z rozwojem kryzysu:
NAZWA KRYZYSU WIEK WYSTĘPOWANIA PRAW. PRZEJŚCIE
1. Podstawowa ufność niemowlęcy ufność, poczucie bezpiecz.
a podstawowa nieufność
2.Autonomia poniemowlęcy postrzeganie siebie jako
a wstyd i zwątpienie podm. zdolnego do kontr.
swojego ciała i działań
3. Inicjatywa przedszkolny zaufanie do siebie jako
a poczucie winy inicjatora i twórcy
4. Pracowitość szkolny poczucie kompetencji,
a poczucie niższości opan. pod. um. int. i społ.
5. Tożsamość dorastania ukszt. tożsamości
a rozproszenie ról
6. Intymność wcz. dorosłość zdoln. do naw. dliskich rel.
a izolacja i zaang. się
7. Rozwój śr. dorosłość konc. troski poza „ja”
a stagnacja
8. Integracja późna dorosłość poczucie pełni, satysfakcji,
a zwątpienie, rozpacz integralności, sensu życia
7. Stadia rozwoju wg. Piageta
J. Piaget to główny przedstawiciel teorii poznawczo-rozwojowej. Zauważył, że wszystkie dzieci przechodzą pewne etapy budowania wiedzy o świecie, popełniają podobne błędy. Dziecko poznaje świat przez swoją aktywność, nie kształtuje go tylko środowisko. Dziecko konstruuje własny sposób rozumienia świata.
Zdobywa informacje dzięki:
** czynnik/mechanizm równoważenia - dziecko szuka równowagi między tym, co spotyka w środowisku a procesami poznawczymi, z którymi przychodzi
** proces asymilacji - włączanie nowych informacji w posiadane struktury poznawcze
** akomodacja - modyfikowane i rozbudowywanie istniejących schematów
→ Stadium Motoryczne (0-2 lub 3 lata) rozwój zdolności sensorycznych, ruchowych, odkrywanie stałości przedmiotów. Powstawanie zdolności myślenia wyobrażeniowego. Mniej egocentryczne.
→ Przedoperacyjne,konkretnowyobrażeniowe (2-7 lat) mowa, zabawy symboliczne (na niby), naśladowanie dorosłych, myślenie intuicyjne.
Animizm - przypisywanie cech ludzkich przedmiotom, ożywianie ich.
Artyficjalizm - przekonanie, że wszystko co istnieje na świecie jest dziełem ukrytego sprawcy (Bóg, człowiek).
→ Operacji Konkretnych (7-12 lat) operacja czyli sprawność umysłowa, uwewnętrznione działanie, ujmowanie rzeczywistości z dwóch punktów widzenia, odwracalność operacji, opanowanie pojęcia stałości i ilości, eksperymenty - np. przelewanie wody z naczynia do naczynia.
→ Operacji Formalnych (11-12 lat) operacje umysłowe na pojęciach abstrakcyjnych, rozumienie rzeczy, które wykraczają poza jego bezpośrednie doświadczenie, rozwiązywanie problemów.
8. Rozwój twórczości
Twórczość jako cecha indywidualna człowieka w ujęciu elitarnym - ktoś jest wybitny, geniusz oraz egalitarna - każdy człowiek jest jednostką twórczą.
E. Harlow uważała, że twórczość to zdolność do wszelkiego rodzaju kompozycji, wytworów, pomysłów, które są nowe/nowatorskie i nie były wcześniej znane osobie wytwarzającej.
L. Wygocki twierdził, że zdolność twórczej wyobraźni jest podstawą zdolności człowieka. Wszystko co nas otacza i jest stworzone przez człowieka jest wytworem jego wyobraźni.
→ Świadomość - złożony proces śledzenia i oceniania tego, co dzieje się w otoczenia, a następne filtrowania tych informacji w umyśle człowieka. Świadomość pomaga w przetrwaniu, odświeża bodźce zewnętrzne, pozwala nam planować czynność, mamy poczucie indywidualnej tożsamości.