Antyk (XIX w pne. 476 ne.) To nie jest polska epoka literacka!
RAMY CZASOWE I NAZWA EPOKI od XIX wieku pne. do 476 roku naszej ery. Nazwa epoki jest określeniem późniejszym, wywodzi się z języka łacińskiego (ante- przed) i oznacza stosunek twórczości nowożytnej do przeszłej stanowiącej wzorzec. Stąd wywodzi się kierunek zwany klasycyzmem nawiązujący w epokach późniejszych do antycznej tradycji świata grecko-rzymskiego; oznacza twórczość naśladującą wzory starożytne, tj. doskonałe (z łac. classicus- pierwszorzędny), dlatego w stosunku do antyku używa się nazwy klasycyzm lub ogólnie starożytność.
PODŁOŻE FILOZOFICZNE ANTYKU jest problemem złożonym. Można je podzielić na dwa nurty ideowe i kulturowe, które w wiekach późniejszych będą wywierać wpływ na kształt duchowy Europy, codzienne ludzkie życie i charakter literatury europejskiej. Pierwszy z owych nurtów związany jest z bogactwem cywilizacji stworzonej przez starożytnych Greków i Rzymian. Drugi natomiast jest spuścizną ideową wywodzącą się z historii Izraela, pierwszego narodu chrześcijańskiego, którego religia została przyjęta najpierw przez Rzym, później przez całą Europę.
Antyk mityczny (grecki) U samego początku ideologii starożytnej Grecji i Rzymu znajduje się mitologia, to jest system wierzeń i mitów. Mity były nazywaniem rzeczywistości przez ludzi pierwotnych; były to baśnie wymyślone na użytek własny; tłumaczyły kosmogonię, czyli historię powstania świata, bogów, praw rządzących przyrodą. W mitach czytamy, iż świat wyłonił się z Chaosu, choć nikt naprawdę nie wiedział, czym ów Chaos był. Z niego wyłoniła się pierwsza para bogów Uranos i Gaja (niebo i ziemia). Od tego czasu rozpoczęło się powstawanie świata i całej rodziny bogów. Syn Uranosa Kronos po walce z ojcem zasiadł na tronie boskim. Jego z kolei pokonał Zeus, syn, którego wcześniej matka uratowała przed śmiercią z rąk ojca. Kronos bowiem obawiał się o tron i wszystkie swoje dzieci połykał. Gdy Zeus pokonał Kronosa, stał się bogiem wszystkich bogów i ludzi, a swoją siedzibę miał na Olimpie. Mity były przekazywane ustnie, dopóki nie wymyślono pisma i nie zaczęto ich spisywać. Dzięki temu wiemy, że starożytni wierzyli, iż jakaś istota wyższa ponad człowiekiem musiała rządzić światem przyrody i ludzkim, tworzyć go i nad nim panować, ponieważ człowiek wydawał się do tego za słaby. Rolę tę przypisywali wielu bogom, wyznawali wielobóstwo, czyli politeizm. Każdy z bogów miał pieczę nad jedną lub kilkoma określonymi dziedzinami ludzkiego życia, a byli wśród nich na przykład: bóg podziemia, bóg mórz i oceanów, bóg płodności czy bóg miłości. Było ich wielu i zostali wykreowani przez ludzi, którzy w owych bogów wierzyli i wcale swojej religii nie nazywali mitami lub baśniami.
Starożytni wyznawali wiarę w życie wieczne po śmierci, a warunkiem owego życia był pochówek zgodny z ustalonymi obrzędami. Dlatego tak ważną rolę w mitach ma fakt godnego chowania zmarłych ("Iliada", "Antygona"), bez niego bowiem nie można było cieszyć się życiem pozagrobowym w Hadesie.
Filozofia klasyczna Powyższe wierzenia obowiązywały do czasów Talesa z Miletu, VII w. pne., zwanego ojcem filozofii, który stwierdził, iż świat nie wyłonił się z Chaosu- bytu abstrakcyjnego, lecz z wody. W swoich dociekaniach posługiwał się obserwacją przyrody i nauką, nie zaś dogmatycznymi wręcz wierzeniami (prawd mitycznych do tej pory nikt nie podważał, były obowiązującą cechą mentalności człowieka stawiającego świątynie swoim bogom). Od Talesa rozpoczyna się istnienie filozofii (z gr. umiłowanie myślenia), a swój rozkwit przeżyła pomiędzy VI i IV wiekiem pne. Stworzyli oni własne systemy filozoficzne oparte na naukach ścisłych, fizyce, etyce, logice i matematyce, bez mitów i religii. Dołączyli potem do nich filozofowie starożytnego Rzymu jako filozofowie chrześcijańscy. Filozofia jest matką nauk, a zajmuje się dociekaniem prawd dla człowieka najistotniejszych: szuka odpowiedzi na pytania o uniwersalia- na przykład: jaki jest sens bytu ludzkiego, czym jest życie, prawda, dobro, zło, bóg itp. Ponieważ zawsze w swej wędrówce po ziemi człowiek wraca do tego typu pytań, filozofia odbierana jest jako jedna z najważniejszych dziedzin nauki. Od początku swego istnienia ma ogromny wpływ na kształtowanie świadomości człowieka, od jej badań naukowych zależą wszelkie prądy umysłowe, a więc postawa człowieka wobec świata zewnętrznego i wewnętrznego, także tak zwana mentalność ludzka. Mitów greckich już dzisiaj nikt nie opowiada i nikt w nie wierzy Świat przedstawiony przez mitologię grecką nosi miano pogańskiego. Antyk natomiast dzięki pojawieniu się filozofii pojmowany jest jako świątynia nauki i wiedzy ścisłej, to znaczy wiedzy wyrosłej z rozumu i doświadczeń, badań naukowych z pominięciem sfery pragnień ludzkiej wyobraźni i religii. Do dorobku takiego antyku będą nawiązywali później ludzie żyjący w renesansie, oświeceniu czy pozytywizmie - bogowie i postacie mityczne też się pojawią.
Antyk chrześcijański (Bliskiego Wschodu i Rzymu) Epoka antyku to czas narodzin chrześcijaństwa europejskiego. Opiera się ono na zasadzie kultu i wiary w jednego Boga. Wiarę w istnienie jednego Boga nazywa się monoteizmem. Wiedza o Bogu imieniem Jahwe została zawarta w Biblii, dziele napisanym przez proroków i ewangelistów żydowskich. Składa się ono z dwóch części: Starego i Nowego Testamentu. Nazwa pochodzi od greckiego słowa biblion- zwój papirusu, książka, pismo, a w liczbie mnogiej oznacza księgi. Są to księgi uznawane przez chrześcijan za święte i natchnione przez Boga. Stary Testament powstał między XII a II wiekiem pne. w języku hebrajskim i aramejskim, w niewielkiej części w starożytnym języku greckim. W IV i V wieku tekst ksiąg został przełożony na język łaciński(Wulgata) i ów przekład stał się tekstem obowiązującym w kościele katolickim. Zawiera on 45 ksiąg. Nowy Testament powstał między połową I wieku a połową II wieku w języku greckim i aramejskim. Zawiera 27 ksiąg. Wśród ksiąg biblijnych wyróżnia się księgi historyczne, prorockie i dydaktyczne. Wyraz testament oznacza przymierze zawarte pomiędzy Bogiem Jahwe i ludźmi. Owo przymierze mówi o tym, iż w zamian za przestrzeganie przykazań boskich ludzie mogą liczyć na miłość i opiekę Boga. Jest to Bóg- stwórca wszechświata. W pierwszej Księdze Biblii pt. Genesis (Rodzaju) znajduje się opis stworzenia świata przez Boga. W kolejnych księgach są opisane losy pierwszych ludzi i historia narodu wybranego- Izraela. Ewangelie Nowego Testamentu dotyczą życia Jezusa Chrystusa, syna Boga, mesjasza i odkupiciela.. Biblia jest skarbnicą wiedzy o świecie chrześcijańskim powstającym w starożytności, jest także dzisiaj najbardziej znanym dziełem literackim świata, z którego czerpią natchnienie kolejne już generacje twórców literackich. Prawdy w niej zawarte wyparły wierzenia starożytnych Greków i Rzymian, zmieniły ewolucyjnie charakter Europy. Oblicze starożytnego człowieka, jak widać, jest różnorodne. Mówimy tu bowiem o bardzo rozległym przedziale czasowym i geograficznym. Dwa tysiące lat z okładem. Człowiek przez ten okres z istoty prymitywnej przekształcił się duchowo i cywilizacyjnie. Starożytna Grecja i Rzym to cywilizacje, które przeszły do historii. Wiedzę o nich zawdzięczamy przede wszystkim literaturze, także pięknej, słowu zapisanemu na kartkach papieru, możemy też podziwiać pomniki kultury starożytnej w Grecji, we Włoszech i wszędzie tam, dokąd dotarły wówczas rzymskie legiony. W każdym języku narodowym Europy można odnaleźć wyrazy lub zwroty wywodzące się z greki lub łaciny mającej rzymskie pochodzenie.
Poetyka Arystotelesa Literatura starożytna pozostawiła po sobie mnogość gatunków literackich i arcydzieł; pierwszy zarys teorii literatury w "Poetyce" Arystotelesa, gdzie wszystkie dzieła nazywane są ogólnym mianem poezji. Nie ma tam podziału na klasyczne już dzisiaj (wzorcowe) trzy rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat. Dwa najważniejsze przesłania Arystotelesowej teorii literackiej związane są z pojęciami mimesis i katharsis.
Mimetyzm zakłada, iż literatura naśladuje rzeczywistość, jest jej odbiciem, natomiast katharsis to inaczej emocjonalne oczyszczenie polegające na tym, iż czytelnik lub widz przeżywa dzieło. Rozumiemy to w ten sposób, iż jeżeli czytamy książkę lub oglądamy sztukę w teatrze, powinniśmy coś odczuwać (radość, gniew, strach itp.). W wypadku braku takiego odczuwania czy wczuwania się w literackie lub sceniczne dzianie się po prostu dzieło, zdaniem Arystotelesa, jest złe, ponieważ wypowiedź artystyczna powinna być nastawiona na wywołanie odpowiednich ludzkich emocji. Dorobek antyku to także wielkie tragedie antyczne i zarazem powiązany z nimi teatr, bez którego istnienia kulturalny człowiek również dzisiaj nie wyobraża sobie życia pomimo kina, video i telewizji satelitarnej, które przecież wyrastają właśnie z teatru. Teatr jest wielkim początkiem kultury europejskiej społecznej i indywidualnej każdego człowieka.
Romantyzm (1822-1864)
WSTĘP Romantyk to człowiek nastawiony uczuciowo do życia, pełen zaufania do świata, idealista. Wydaje się, zawsze racje moralne są po jego stronie, jest dobry i szlachetny, działa bezinteresownie. Myślenie w kategoriach racjonalnych, jakie dominowało w oświeceniu, przeminęło, chociaż nikt nie negował w romantyzmie wartości książek. Skupiano się jednak w nich teraz na wnętrzu człowieka, na stanie jego umysłu. Kochamy prędzej, niż zdajemy sobie sprawę, że to się nazywa miłość. Romantycy ją nazywali i wynosili ponad wszystko. To oni nauczyli nas kochać.
RAMY CZASOWE I NAZWA W 1822 roku Adam Mickiewicz wydaje tomik poezji z "Balladami i romansami". To wydarzenie stanowi początek nowej epoki, a rozwijająca się twórczość Mickiewicza wytycza charakter polskiego romantyzmu trwającego do wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku. Niesie on ze sobą największą w historii literatury liczbę arcydzieł, a dominują w nich hasła walki narodowowyzwoleńczej. Z tego powodu ich autorzy, wielcy patrioci skazani są na losy emigrantów. Nazwa epoki pochodzi od gatunków utworów uprawianych jeszcze w wiekach średnich. Nazywano je romansami, a były to opowieści o niezwykłych przygodach bohaterów. Za romantyczny uznano później dramat szekspirowski, a w końcu XVIII wieku młodzi poeci nazwali siebie romantykami. Stąd prąd literacki i całą epokę nazwano romantyzmem. W literaturze polskiej termin ten kojarzy się często z balladą Adama Mickiewicza "Romantyczność".
PODŁOŻE FILOZOFICZNE ROMANTYZMU Każda epoka wyrasta w opozycji do poprzedniej, a zatem można powiedzieć, że podłoże filozoficzne romantyzmu kształtowało się jako przeciwieństwo oświecenia. Tam był rozum i doświadczenie, tutaj uczucie i duchowość- pojęcia przeciwstawne. Na co dzień jednak są obecne we wszystkich jednocześnie. Romantycy twierdzili, że świata nie da się poznać jedynie rozumowo, bowiem to żywy organizm, rozwijający się dynamicznie. Zwrócono uwagę na myśli o subiektywiźmie Immanuela Kanta. Mówił on, iż każdy widzi świat inaczej, bowiem każdy człowiek jest inny i do oglądu świata dodaje własne uczucia i emocje. Uczcucia, emocje, intuicja- tego oświecenie nie uznawało. Z filozofii Kanta wyrosły idee sztuki romantycznej: idealizm i indywidualizm. Ceniono także dwóch innych myślicieli: J.G. Fitche'go i F. Schlegela. Pierwszego za to, że sprawy ducha, idei czy ideałów stawiał ponad sprawami i światem materialnym. Największą wartością życia człowieka jest zdaniem Fitche'go wolność. Wielkie znaczenie w rozwoju świata miała jednostka, poszczególny człowiek, który mógł kreować świat niczym Bóg. Z kolei Schlegla uwielbiano za rolę kreatora wszechświata, jakim jest człowiek podczas aktu tworzenia. Chodziło o artystę i jego rolę. Miał on cechy szczególne społecznie, a także wielką misję do spełnienia. W okresie romantyzmu tworzył swoją filozofię także Wilhelm Schelling. Wprowadził do filozofii pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu podzielonego na widzialny - przyrodę i niewidzialny - ducha. Najważniejsze elementy filozoficzne widziane w literaturze polskich romantyków to kreowanie bohaterów wrażliwych wewnętrznie, idealistów pragnących samodzielnie zmieniać świat, kochać i być kochanym, to ludzie rozdarci pomiędzy światem rzeczywistym a mistycznym, także wielcy patrioci gotowi do poświęceń dla ideałów wolności ojczyzny.
"Zdaje mi się, że widzę...gdzie ? Przed oczyma duszy mej."
Cytat jest mottem ballady "Romantyczność", a są to słowa Wiliama Szekspira. Akcja dzieła rozgrywa się na wiejskim placu, na którym widzimy kilku bohaterów. Główna postać "Romantyczności" to dziewczyna o imieniu Karusia. Widzimy ją płaczącą i wspominającą swego ukochanego Jasieńka. Mimo że jej chłopak nie żyje od dwóch lat, ona wciąż go widzi i z nim rozmawia. Świadkiem owej rozmowy jest zebrany lud - gawiedź, stary mędrzec oświeceniowy oraz podmiot liryczny odzywający się w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Karusia na oczach wszystkich rozmawia z Jasieńkiem, a z ˙jej wypowiedzi możemy dokładnie wyobrazić sobie chłopca, do którego się zwraca, a raczej do jego ducha powstałego z grobu. Zgromadzeni ludzie krzyczą i nawołują do odmawiania modlitwy za duszę zmarłego, ponieważ wierzą, iż jego dusza jest wśród nich. Szczególnie znamienne są ostatnie słowa w przedstawionym cytacie, które stały się głównym hasłem romantyzmu, "Miej serce i patrzaj w serce!" Oświeceniowy mędrzec z ballady kierując się racjonalizmem i empiryzmem nie widzi "prawd żywych", uczuć ludzkich, nazywa je "dubami smalonymi". Takim mianem ludzie oświecenia mogliby nazwać wszelkie dzieła romantyków, ale teraz ma głos nowe pokolenie. Mickiewicz w tej balladzie odkrywa zapomnianą lub odsuwaną na plan trzeci sferę uczuć człowieka, romantycy postawią je na planie pierwszym. Odkryją, iż życie człowieka to nie tylko rozum i wiedza ścisła, ale też dusza i uczucia, na których skupią swoją uwagę. Nie oznacza to wcale, iż są przeciwni nauce, ale poza nią istnieje jeszcze coś, czego poprzednicy nie dostrzegali: wiara i miłość. Oświeceniowe wartości nie wystarczają do życia młodemu pokoleniu, zaczyna ono budować swój własny świat wartości i w poszukiwaniach sięga do tradycji ludowych. Racjonalistyczne podejście do spraw wiary i ducha spowodowało ogromną pustkę w wyobraźni człowieka, zanegowało istnienie Boga, do którego człowiek zawsze będzie tęsknił i od Niego będzie zaczynał szukać prawdy o sobie samym. Skarbnicą wiedzy o postępowaniu człowieka i zasadach moralnych rządzących życiem jest obserwacja zwyczajów i wierzeń ludu wiejskiego, który kieruje się w swym postępowaniu prostymi zasadami moralnymi stojącymi wśród wszelkich mód i trendów myślowych, jak granitowy pomnik wśród zamków z piasku. Stąd duże zainteresowanie romantyków wsią i ludźmi prostymi, ich obyczajami i postępowaniem w różnych sytuacjach, tradycjami ludowymi, opowieściami, legendami, baśniami, ich codziennym życiem, historią, religią przodków. Widać ów świat niemal w każdym dziele poetów romantycznych - w mniejszym lub większym stopniu, ale prawdy i wnioski wypływające z analizy stosunków panujących w owym świecie znajdujemy wszędzie. Są one aktualne po dziś dzień.
Bohater romantyczny- pierwsze spotkanie A zatem modlitwy, obrzędy dziadów, jadło i napoje przygotowane dla błąkających się po świecie dusz nie są w stanie pomóc tym, którzy nie żyli zgodnie z nakazami moralnymi. Poza duchami różnej kategorii pojawia się w części drugiej "Dziadów" upiór młodego chłopaka krzątającego się wokół pasterki. Nie zabiera on głosu, ale widać po nim, że cierpi. Jest to początek wielkiej kreacji bohatera romantycznego stworzonego piórem Mickiewicza. Od tego momentu możemy obserwować ewolucję owej postaci, a świat jego wartości wewnętrznych będzie mówił: co dla samego Mickiewicza jest sprawą najważniejszą w życiu i literaturze. Wartości te wyznaczą charakter polskiemu romantyzmowi.
Oto w czwartej części "Dziadów" poznajemy pustelnika, zjawę, która pojawiła się już w części drugiej jako ów chłopak. Teraz przychodzi on do domu księdza, aby z nim porozmawiać. W trakcie rozmowy okazuje się, iż pustelnik jest byłym uczniem księdza, Gustawem. Zarzuca on księdzu, iż wychował go w kulcie dla wielkiej literatury, gdzie świat uczuć znajdował się na pierwszym planie. To literatura nauczyła chłopca głębokiego wyznawania uczuć względem kobiety. Idąc za jej przykładami uczynił ze swej miłości główny cel życiowy, stworzył sobie wewnętrzny świat wyobraźni, poza którym nie było sensu życia. Kiedy na własne oczy zobaczył wesele swej ukochanej z innym mężczyzną, nie wytrzymał, popełnił samobójstwo, ponieważ cały jego świat runął.
Świat wartości bohatera Ta ogromna tragedia uczuć jest tematem głównym dzieła, a bohater stworzony przez poetę jest nieszczęśliwym kochankiem, liczy się dla niego tylko miłość, nic więcej. Jest tu oczywiście podobieństwo do życia samego mistrza, który pokochał przeznaczoną przez los dla innego Marylę Wereszczakównę. Można powiedzieć, iż świat wartości bohatera romantycznego będzie się rozwijał wraz ze świadomością twórczą Mickiewicza. A cóż to takiego ów świat wartości? Dla każdego człowieka wszystko to, co się wydaje być najważniejsze w jego życiu (na początku piaskownica, potem boisko szkolne, egzaminy wstępne do liceum, pierwsza miłość, dyskoteka, studia, dalej praca, dom, rodzina i jej szczęście). Każdy ma własny świat wartości, hierarchię ważności spraw, które chce rozwiązaći praw, jakie przestrzega. Odbiciem takiego człowieka jest bohater literacki, postać wymyślona, wykreowana przez artystę, ale nie oderwana całkiem od rzeczywistości, bo przecież ukazująca faktycznie istniejący świat ziemski, tyle że w sposób artystyczny. U bohatera romantycznego na początku jego krystalizowania się w dziełach Mickiewicza widzimy świat wartości bohatera skupiony wokół miłości, niestety nieszczęśliwej.
Dojrzały romantyzm Za działalność antycarską poeta zostaje zesłany w głąb Rosji. Na Krymie powstaje przepiękny cykl sonetów wypełnionych zachwytem nad przyrodą krymską i uczuciem tęsknoty za ziemią ojczystą. W Rosji też powstaje powieść poetycka "Konrad Wallenrod". Poeta jest bogatszy w doświadczenia i wiedzę życiową, kolejnym jego bohaterem jest całkiem inny człowiek. Są czasy średniowiecznych wypraw krzyżowych chrystianizujących świat pogański. Na Litwę wyruszają wojska Zakonu Krzyżackiego, ogniem i mieczem próbują nawrócić tamtejszy naród na wiarę katolicką. Ofiarą ich działań padają całe wioski i rodziny. Z jednego z domów uprowadzają malutkiego chłopca, który wkrótce stanie się oczkiem w głowie wielkiego mistrza. Ten nadaje mu imię Walter, nazwisko Alf i ˙wychowuje ˙na średniowiecznego rycerza. Jako młodzieniec Walter dowiaduje się o swym pochodzeniu, pragnie zemsty na Zakonie. Podczas jednej z wypraw przechodzi na stronę litewską. Dostaje się na dwór księcia litewskiego, gdzie wyjawia prawdę swego pochodzenia. Zakochuje się, a następnie żeni z córka księcia, lecz nie może żyć w ciągłym strachu Litwinów przed najazdami Krzyżaków. Postanawia z nimi walczyć podstępem. Opuszcza żonę i przedostaje się z powrotem do Zakonu. Bierze udział w licznych wyprawach krzyżowych u boku sławnego Konrada Wallenroda, który pewnego razu ginie w niewyjaśnionych okolicznościach. Walter podszywa się pod jego nazwisko. Po latach okryty sławą jako Wallenrod powraca do Malborka, gdzie odbywają się wybory nowego mistrza. Zakonnicy wybierają właśnie jego na to stanowisko. Teraz może dokonać zemsty i czyni to. Jako Konrad Wallenrod doprowadza do klęski wojska Zakonu, sam popełnia samobójstwo. Nie chce zginąć z rąk kata, a wyrok na niego za zdradę został już wydany. Tak kończą się losy bohatera, którego światem wartości rządziła miłość do ojczyzny. Jako patriota wyrzeka się szczęścia rodzinnego i spokojnego życia, ale też rezygnuje z zasad moralnych, wielkiego autorytetu, jakim jest dla każdego rycerza kodeks honorowy. To powoduje, iż mimo zwycięstwa nad Zakonem przegrał moralnie. Odwieczne prawdy spotkane już wcześniej w balladach i "Dziadach" mówią, że każdy grzech i niegodny czyn zostanie ukarany. Walter Alf zdaje sobie z tego sprawę. Od samego początku jest napiętnowany przez los. Niewątpliwie spotka go kara, ponieważ wstąpił na drogę podstępu i zdrady. Jest postacią tragiczną. Walczył dla swego kraju, dla dobra ukochanej ojczyzny. Podobnie jak w tragedii greckiej postać Konrada zostaje uwikłana w dzieje historii i nie może ujść przeznaczeniu
Bunt wobec zaborcy Kilka lat później na emigracji powstaje III część "Dziadów", gdzie główny bohater Gustaw przemienia się w prologu w Konrada, co jednoznacznie określa świat wartości bohatera romantycznego. Jest to podobnie jak Wallenrod bojownik o wolność swego narodu. Poeta nie sięga już do czasów średniowiecznych, ale do lat dwudziestych XIX wieku, które zaznaczyły się w jego świadomości okrucieństwem zaborcy rosyjskiego w stosunku do młodzieży litewskiej. W kolejnych scenach dramatu widzimy bohaterów spiskowców, dla których najważniejsza jest ojczyzna. Za nią cierpią i oddają swe najwspanialsze lata życia, młodość. Scena druga dzieła przedstawia genialnego poetę. Jest to Wielka Improwizacja, najwspanialsza bodaj w literaturze polskiej próba poetyckiego monologu, z którego dowiadujemy się o świecie wewnętrznym artysty- mistrza, człowieka o nieprzeciętnej wrażliwości twórczej mogącego tworzyć świat równy boskiemu, świat wyobraźni. Buntuje się ów podmiot liryczny przeciwko Bogu, oskarża Go nawet o nieczułość, ponieważ widząc cierpienia narodu polskiego, Bóg nie ratuje go. Konrad w Wielkiej Improwizacji jest geniuszem, który jednak jak Prometeusz pragnie jednego: dać szczęście swemu narodowi, w którego imieniu mówi. Patriotyzm i prometeizm, tęsknota Zatem świat wartości wewnętrznych bohatera romantycznego ulega zmianie. Od Gustawa poprzez Konrada Wallenroda i Konrada z III cz. "Dziadów" przeistacza się on z nieszczęśliwego kochanka skupionego na własnych marzeniach w bojownika o wolność narodu Prometeusza swoich czasów i takim już pozostaje do końca. W "Panu Tadeuszu", ostatnim z arcydzieł wielkiego poety, widzimy postać Jacka Soplica ze zwykłego warchoła i zawadiaki sarmackiego bohater ten zmienia się w gorącego patriotę. Epopeja ta jest sumą doświadczeń poetyckich zebranych przez mistrza, a bohater w niej ukazany przeżywa wszystko to, co jego poprzednicy razem wzięci. Jako młodzieniec Jacek nieszczęśliwie kocha, a uczucie to popycha go bezwiednie do morderstwa na stolniku Horeszce, który odmówił mu ręki swojej córki.. Wyrusza w świat i tam walczy w szeregach wojsk napoleońskich o wolność narodów. Przywdziewa strój mnicha, bo chce odkupić swój ciężki grzech zbrodni. Powraca na Litwę całkowicie przemieniony, jest emisariuszem przygotowującym powstanie narodowe przeciwko zaborcy, wielkim patriotą. Ginie raniony kulą Moskali, a po przybyciu do Soplicowa wojsk napoleońskich i polskich zostaje zrehabilitowany. Wszyscy wokół przekonują się, iż dawny Soplica odkupił swoje haniebne czyny i nie nazywają go zdrajcą. Taki jest bohater romantyczny wyrosły w umyśle twórcy analizującego i rozumiejącego sytuację polityczną swego kraju. Dzięki temu literatura romantyczna rozkwitająca w oparciu o ukazywanie tradycji ludowych i prawd moralnych w niej funkcjonujących wyznacza sobie i całemu narodowi jeden jedyny cel: walkę o wolność Romantyzm Kordiana i rewolucja Henryka W "Kordianie" Juliusza Słowackiego poznajemy również bohatera romantycznego, który z nieszczęśliwie zakochanego chłopca przerodzi się w spiskowca i będzie chciał dokonać zamachu na cara Mikołaja I. Początkowo jego życie nie będzie miało sensu, chciałby robić coś ważnego, wielkiego, aby mieć jakiś życiowy cel. Wyrusza na tułaczkę po Europie i zbiera doświadczenia. Jest rozczarowany zmaterializowanym światem, nie pasuje do niego, chce czegoś więcej, wielkiego czynu. Kordian jest postacią tragiczną, ponieważ wiadomo, iż zabicie cara, które zamierza, nie przyniesie jego narodowi wolności, zresztą plan nie dochodzi do skutku. Podobnie nie jest w stanie odwrócić procesów historycznych i społecznych hrabia Henryk z "Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego. Jest wielkim poetą romantykiem, a świat wyobraźni nie pozwala mu normalnie żyć. Nie zadowala go związek małżeński z jedyną ukochaną, to dla niego za mało. Jest powodem tragedii życiowej swoich bliskich. Jako jednostka wybitna Henryk staje na czele obozu arystokratów walczących przeciwko rewolucjonistom, uciskanej dotąd warstwie społecznej, która domaga się zemsty na szlachcie za lata poniżenia i wyzysku. Stary świat reprezentowany przez arystokrację musi zginąć, ginie także hrabia Henryk. Arcydzieło Krasińskiego jest analizą systemów politycznych i obrazów rewolucji społecznej tak ważnej dla społeczeństw Europy ˙XIX wieku. Wnioski wypływające z analizy sugerują, iż rewolucja, gwałtowna przemiana systemów społecznych i politycznych ma sens tylko wtedy, gdy niesie ze sobą konkretne plany zmian i reform społecznych potrzebnych do tworzenia nowego ładu.Rewolucjoniści w "Nie-Boskiej komedii" takowych planów nie mają, więc ich walka nie niesie ze sobą niczego ponad rozlew krwi tysięcy ludzi. Utwór ten jest też dyskusją nad wartościami poezji romantycznej, a zatem i ideologii całej epoki. Wynika z niej wniosek, iż prawdziwy romantyk potrafi żyć jedynie we własnym świecie wyobraźni. Świat ów nierzadko bywa zawieszony ponad realnym światem.
Znaczenie romantyzmu w historii literatury polskiej jest wielkie z powodu spuścizny ogromu arcydzieł, jaki po sobie pozostawił. Jako zjawisko europejskie mówi się o nim, iż był epoką postępową. postęp polegał na odkryciu, iż istota ludzka nie składa się jedynie z rozumu i materii, ale również ze sfery uczuciowej, której analizowanie i docenianie pozwala każdemu pełniej żyć. Była to epoka odbudowująca tradycje narodowe u większości społeczeństw, miała także charakter religijny. Wiara w Boga i tradycje religijne pozwalały Polakom przetrwać najtrudniejsze chwile niewoli, literatura zaś zapewniała tożsamość narodową. Słowo zapisane, okazało się, ma wielką moc oddziaływania i przetrwania.