ROZDZIAŁ II:

NIESZPORY W ŚWIETLE DOKUMENTÓW ODNOWY LITURGICZNEJ SOBORU WATYKAŃSKIEGO II.

WSTĘP

Jezus Chrystus Najwyższy Kapłan Nowego i Wiecznego Testamentu przyjmując ludzką naturę, wzniósł w to ziemskie wygnanie ów hymn, który w niebiańskich przybytkach rozbrzmiewa po wszystkie wieki.

Ten ów hymn, został zadany Kościołowi, jako kapłańskie zadanie, które wielbi Pana i wstawia się za zbawienie całego świata nie tylko przez celebrację Eucharystii, lecz także innymi sposobami, zwłaszcza przez modlitwę godzin.

Ni mniejszy rozdział ma na celu ukazać miejsce i znaczenie Nieszporów dla całego Kościoła. Nieszpory bowiem, są obok Jutrzni filarem całej publicznej modlitwy Kościoła. Ową modlitwę można naświetlić z różnych punktów widzenia czy poprzez teologię duchowości, czy też przez charakterystyczny element tej modlitwy: błagalny, wieczorny, wstawienniczy czy też wspomnienia odkupienia i zbawienia. Z spośród wielu aspektów wybrałem dwa najistotniejsze, według mego uznania. Pierwszy aspekt to teologia Nieszporów, drugi to charakter dziękczynny wieczornej modlitwy. Owe dwa zagadnienia łączą się miedzy sobą oraz z innymi zagadnieniami. Pokrótce je omówie w kolejnych paragrafach. Ostatnią częścią tego rozdziału będzie omówienie poszczególnych elementów z jakich składa się wieczorna modlitwa Kościoła.

1. TEOLOGIA WIECZORNEJ MODLITWY

Podstawowym dokumentem odnowy liturgicznej Soboru Watykańskiego II jest Konstytucja o Liturgii Świętej - Sacro Sanctum Concilium, ogłoszona 04.12.1963 roku. W tym dokumencie poświęconym naturze i roli Liturgii w życiu Kościoła, nie mogło zabraknąć uwag i odnowy publicznej modlitwy Kościoła, jaką jest Liturgia Godzin.

Jezus Chrystus, Najwyższy Kapłan nowego i wiecznego Testamentu, przyjmując ludzką naturę, wniósł w to ziemskie wygnanie ów hymn, który w niebiańskich przybytkach rozbrzmiewa po wszystkie wieki. Ten ów hymn, został zadany Kościołowi, jako kapłańskie zadanie, które wielbi Pana i wstawia się za zbawienie całego świata nie tylko przez celebrowanie Eucharystii, lecz także innymi sposobami, zwłaszcza przez modlitwę godzin.

W tym uświęcaniu dnia, zgodnie ze starożytną i czcigodną tradycją Kościoła za główne części codziennej Liturgii Godzin należy uznawać Jutrznię jako modlitwę poranną i Nieszpory jako modlitwę wieczorną, i tak należy je sprawować.

Można więc zauważyć że Jutrznia i Nieszpory są filarami codziennej modlitwy Kościoła. Wyznaczają oś i miejsce poszczególny godzin kanonicznych.

Nieszpory jako filar charakteryzują się tym że owa modlitwa, jest modlitwą podsumowująca cały dzień, zbiera ona przeżycia całego dnia i wielbi Pana. Nie jest ona jak zauważa Konstytucja modlitwą na zakończenie dnia, bowiem ową modlitwą, która kończy dzień i wychwala noc jest Kompleta. Zatem idąc myślą i po linii Ojców Soborowych należy stwierdzić że Nieszpory są modlitwą, która zamyka dzień. Sprawowana modlitwa tuż po zachodzie słońca lub w trakcie jego trwania pozwala nam uzmysłowić i wznieś myśl ku Słońcu, które nie zna zachodu a którym jest Jezus Chrystus. Stają się one wielką pieśnią dziękczynną dzięki psalmom, kantykom z Nowego Testamentu wraz z kantykiem Magnificat, krótkim czytaniom i hymnom. Owocem odnowy stała się księga publicznej modlitwy Kościoła, którą Konstytucją Apostolską Laudis Canticum ogłosił papież Paweł VI. W tej konstytucji papież pisze: „ podkreślono natomiast znaczenie Jutrzni i Nieszporów jako modlitwy porannej i wieczornej, na tych bowiem dwóch godzinach, jakby na zawiasach, opiera się całe oficjum”.

Nieszpory są zatem w świetle tej konstytucji jak i całego Ogólnego wprowadzenia do Liturgii Godzin filarem na którym opiera się całe oficjum wraz Jutrznią. Nieszpory odmawia się w porze wieczornej, gdy dzień się już kończy, dzięki składając za to co w tym dniu zostało nam dane, i za dobro, które przez nas było dokonane.

Ta modlitwa wznosząca się jak kadzidło przed obliczem Pana i wzniesienie rąk naszych w wieczornej ofierze jest również pamiątką odkupienia. Można ją również rozumieć w głębszym jeszcze znaczeniu jako rzeczywistą ofiarę wieczorną: tę przekazaną nam przez Pana i Zbawiciela naszego i przez Niego złożoną podczas Ostatniej Wieczerzy z Apostołami, na której dał początek sakramentom Kościoła. Można ją też pojmować jako ofiarę wieczorną, którą złożył następnego dnia, to znaczy przy końców wieków, kiedy rozpostarł swe ręce dla zbawienia całego świata i ofiarował się Ojcu. Mamy się więc wtedy zwracać z nadzieją ku światłu, które nie zna zachodu; modlić się i prosić, by Chrystus powrócił i przyniósł nam łaskę wiekuistej światłości. W końcu w tej wieczornej porze łączymy nasze głosy z Kościołami wschodnimi i razem z nimi wzywamy radosnej światłości świętej chwały przedwiecznego Ojca w niebie - Błogosławionego Jezusa Chrystusa. Doczekawszy się zachodu Słońca i oglądając wieczorne światło, sławimy Boga Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Nieszpory poprzez psalmy i czytania stają się wielką szkołą modlitwy, tak dla osób duchownych, konsekrowanych jak i świeckich. Bowiem przez rozważanie psalmów, utożsamiamy się z Izraelem, który oczekiwał przyjścia Mesjasza. Przez Księgę Psalmów człowiek poznaje siebie samego, swoje boleści, smutki, radości. Przez psalmy każdy modlący się nimi poznaje swoje człowieczeństwo. Oprócz tego psalmy ukazują nam ducha człowieka i jego tęsknotę za Bogiem. W Psalmach chrześcijanie modlą się z i do Chrystusa. Modlą z Chrystusem do Boga Ojca i do Chrystusa jako swego Oblubieńca.

2.2 CHARAKTER DZIĘKCZYNNY WIECZORNEJ MODLITWY

Wieczorna modlitwa Ludu Bożego, to przede wszystkim dziękczynnie składane Bogu, na zakończenie dnia. Są one poprzez swój charakter dziękczynienia bliskie Eucharystii. Święty Bazyli Wielki zaznacza w swym dziele Reguła obszerniejsza, że w Nieszporach powinniśmy składać dzięki „ za to, co w tym dniu zostało nam dane, i za dobro, które przez nas było dokonane”.

W swej budowie Nieszpory ukazują że są wielką Pieśnią Dziękczynną - Kantykiem Mojżesza, poprzez psalmy o charakterze dziękczynnym oraz pieśni z Nowego Testamentu, które wraz z Magnificat nabierają charakteru chrystologicznego.

Poprzez Nieszpory każdy chrześcijanin dziękuje Stwórcy że został odkupiony, wyzwolony z niewoli Szatana. Zwycięstwo chrześcijanina nad Szatanem, dokonało się w Chrystusie. W Nim nie tylko zwyciężył, ale został obsypany stokroć większymi darami od najbardziej nawet bliskiego Bogu człowieka w Starym Testamencie.

O charakterze dziękczynnym Nieszporów, prócz Psalmów typowo dziękczynnych(por. Ps 138; Ps 126; Ps 131; Ps 125) mówią nam pieśni z Nowego Testamentu wraz z kantykiem Maryi. Hymny te mówią przede wszystkim o dziele odkupienia i zbawienia człowieka. W pierwszej kolejności będą one wyrażać dziękczynienie Bogu Wszechmogącemu że objął wielką władzę i zaczął królować.

Nastał bowiem czas łaski od Pana - czas zbawienia, w którym główny oskarżyciel i przeciwnik człowieka - Diabeł, został pokonany. Każdy chrześcijanin, który żyje w tym czasie może odnieść zwycięstwo nad Szatanem „dzięki Krwi Baranka”(Ap).

Szczególny charakter dziękczynienia, nabierają śpiewane pieśni z księgi Objawienia Świętego Jana Apostoła (por. wtorek I i III tyg.; czwartek I i III tyg.; piątek I i III tyg.) Gody Baranka(por. Ap 19, 1c - 2a. 5b. 7 w Nieszporach Niedzielnych I i III tyg.), za które składamy dziękczynienie Bogu - to zaślubiny Boga ze swoim Ludem (w Starym Testamencie Oblubieńcem był JHWH a Oblubienicą - Izrael; w Nowym Testamencie Oblubieńcem jest Jezus Chrystus a Oblubienicą - Kościół), to najgłębsze i nie rozerwalne połączenie Chrystusa ze społecznością , którą nabył swoją krwią.

Również i pozostałe pieśni z Nowego Testamentu, jakie się pojawiają w poszczególne dni mają charakter dziękczynienia. Są one najstarszymi hymnami na cześć Boga Jezusa Chrystusa, używane w Liturgii Pierwotnego Kościoła. Na znaczący odnotowania fakt zwracają uwagę zwłaszcza hymny chrystologiczne z listów świętego Pawła(por. poniedziałek I i III tyg., Ef 1, 3 - 6; Kol 1, 11c - 20, środa I i III tyg.), w których to Paweł zawarł całą naukę pierwotnego Kościoła o Bóstwie Chrystusa, a którą do dnia dzisiejszego cały lud chrześcijański wyznaje w Credo.

Z pozostałych elementów, które zasługują na wspomnienie zasługują krótkie czytania występujące po psalmodii. Są to czytania zaczerpnięte z listów Apostołów. Motywem przewodnim tych czytań jest dziękczynienie(por. Oficjum za zmarłych 1 Kor 15, 55 - 57) oraz pouczających(Jk 3,17 - 18; teksty wspólne o Doktorach Kościoła; 1 Kor 7 32b. 34a. teksty wspólne o Dziewicach I Nieszpory).

Szczególnym charakterem dziękczynienia ma Niedziela - Dzień Pański, dzień Zmartwychwstania Pana. Przez wspólne wyśpiewanie w ten dzień uroczyście Magnificat; jak i w pozostałe dni, Lud Boży wraz z Maryją dziękuje Bogu za kończący się dzień. Ten hymn ku czci Matki Kościoła jest zasadniczym kultem maryjnym w całym chrześcijaństwie. Mając ten kantyk na ustach, trzeba nam pamiętać o Tej, której Bóg uczynił naprawdę „wielkie rzeczy”, czyniąc Ją Matką Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Ten kantyk stanowi zarazem klucz do zrozumienia wszystkich innych wydarzeń z życia Maryi: wydarzeń radosnych, bolesnych i chwalebnych.

2.3 BUDOWA WIECZORNEJ MODLITWY

Budowa Nieszporów:

Werset Boże wejrzyj...

Hymn

Antyfona która występuje przed psalmami i pieśniami a na zakończenie może być ale nie musi

Psalm 1

Psalm 2

Pieśń z Nowego Testamentu

Czytanie

Responsorium krótkie

Antyfona przed i po pieśni Maryi

Pieśń Maryi - Magnificat

Prośby

Modlitwa Pańska

Obrzędy zakończenia

Do omówienia poszczególnych elementów Nieszporów zastosuję taki oto układ:

→ HYMN

→ ANTYFONA

→ PSALMY I PIEŚNI

→ KANTYKI BIBLIJNE I EWANGELICZNE

→ CZYTANIE BIBLIJNE

→ RESPONSORIUM

→ PROŚBY I MODLITWA PAŃSKA

→ MODLITWA KOŃCOWA I OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA

→POZOSTAŁE ELEMENTY NIEZBYWALNE W JUTRZNI I NIESZPORÓW

· ŚWIĘTE MILCZENIE

· KOLEKTY PSALMICZNE JAKO ZAKOŃCZENIE POSZCZEGÓLNYCH PSALMÓW

2.3.1 PODSTAWOWE ELEMENTY NIESZPORÓW

2.3.1.1 HYMN

Hymn rozpoczyna wszystkie Godziny wchodzące w skład Liturgii Godzin. Ma on formę poetyckiej pochwały Boga.

Słowo hymn wywodzi się z języka greckiego hymnos - pieśń, hymn;hymnein oznacza oddać cześć oraz śpiewać.

Hymn należy do tekstów, które nie są tekstami natchnionymi tzn. nie pochodzą z Pisma Świętego tak jak psalmy, pieśni, czytania. Są one stworzone jako przedłużenie śpiewów biblijnych(psalmów, kantyków). Zrodziły się one jako wyraz wiary Ludu Bożego do Boga. Utwory te, są określane jako „psalmy własnej twórczości” i nadajemy ogólną im nazwę hymnografia.

Tak jak już na wstępie zostało powiedziane hymny są pochwałą Boga, są liryczną ekspresją tego co dzieje się w sercu człowieka. Wyrażają one wewnętrzną postawę człowieka wobec Stwórcy, a równocześnie pogłębiają więź między człowiekiem a Bogiem. Bardzo charakterystyczną cechą hymnów jest ich związek z czasem. Jest to na początek związek o charakterze kosmologicznym, gdy dany hymn godzin jest śpiewany o określonej porze dnia(zauważamy to chociażby na przykładzie Modlitwy w ciągu dnia). Jednakże głównym związkiem, jest związek soteriologiczny, w którym czas nie jest określany ziemskim pojmowaniem lecz kariosem czyli czasem poświęconym dla Boga przez człowieka. Każda pora jest czasem zbawienia, jest czasem historii od początku stworzenia świata aż po paruzję - czyli powtórne przyjście Jezusa. Wyrazem tego związku soteriologicznego w poszczególnych hymnach, jest czas w jakim je się odmawia. Bardzo wyraźnie ujawnia się w to okresach liturgicznych: Okres Paschy - Wielkanoc i Wielki Post, Okres Adwentu, ale także w okresie „w ciągu roku”. Hymny natomiast we Wspomnienia, Święta czy Uroczystości Świętych wywodzą się od postaci świętych, czy też charakterystycznych zjawisk w ich życiu.

Hymny zostały ułożone przez znanych jak i nie znanych autorów. Najwięcej hymnów wiąże się z osobą Św. Ambrożego, dalej za autorów hymnów mamy Piotra Damiana czy też Prudenencjusza.

Dziedzictwo hymnów pierwotny Kościół przejął z Starego Testamentu. Choć dziś teoria ta jest ostrożnie przyjmowana przez egzegetów, to widzimy potwierdzenie tej teorii chociażby u Św. Pawła(Flp 2, 6 - 11; 1 Tm 3, 16; Ef 5 9 - 20; czy też w Hbr 1,3).

2.3.1.2 ANTYFONA

Antyfona z greckiego antifonos(odpowiadający) ma formę refrenu, będącego nieraz aklamacją. Przeznaczona jest do śpiewania przed psalmem lub po nim, niekiedy można antyfonę śpiewać po każdym wersecie(zwrotce) psalmu. Jest to werset, który modlącemu się człowiekowi pozwala na uwydatnienie rodzaju psalmu. Czyni z niego osobistą modlitwę, zwraca uwagę na jakieś zdanie, które mogło by być nie zauważone. Antyfony, poprzez swoją budowę i charakter wzbogacają psalmodię, poprzez nadanie tonu muzycznego. Pomagają również w interpretacji typologicznej lub odnoszącej się do danego świętego.(OWLG 113)

Antyfony jako krótkie wersety wpadające w ucho są chętnie śpiewane przez uczestników Liturgii. Podstawą takiego zachowania leży nie zawsze uświadomiona potrzeba przedłużenia psalmu, co dokonuje się właśnie w antyfonie.

Spośród wielkiego bogactwa antyfon, na szczególne wyróżnienie zasługują antyfony tzw. „O”, są one zwane inaczej antyfonami wielkimi i są związane z drugą połową Adwentu tj. Od 17 - 23 grudnia. Są one tak nazwane ze względu na początek każdej z nich. Rozpoczynają się one od okrzyku „O”. Poniżej są podane wybrane antyfony wielkie w języku łacińskim i polskim. Antyfony te śpiewa się przed pieśnią Maryji, używa się ich też w Eucharystii(w dniach 17 - 24 grudnia) jako aklamacji przed Ewangelią, tylko w tym przypadku opuszcza się wezwanie „O”

Antyfony Wielkie:

18 GRUDZIEŃ:

O Adonái et Dux domus Israel, qui Móysi in igne flammæ rubi apparuísti, et ei in Sina legem dedísti: veni ad rediméndum nos in brácchio exténto.

Polskie tłumaczenie:

O Adonai, Wodzu Izraela, Tyś w krzaku gorejącym objawił się Mojżeszowi i na Synaju dałeś mu Prawo; przyjdź nas wyzwolic swym potężnym ramieniem.

21 GRUDZIEŃ:

O Oriens, splendor lucis ætérnæ et sol iustítiæ: veni, et illúmina sedéntes in ténebris et umbra mortis.

Polskie tłumaczenie:

O Wschodzie, blasku Światła wiecznego i Słońce sprawiedliwości, przyjdź i oświeć siedzących w mroku i cieniu śmierci.

23 GRUDZIEŃ:

O Emmanuel, rex et légifer noster, exspectátio géntium et salvátor eárum: veni ad salvándum nos, Dómine Deus noster.

Polskie tłumaczenie:

O Emmanuelu, nasz Królu i Prawodawco, oczekiwany Zbawicielu narodów, przyjdź, aby nas zbawić, nasz Panie i Boże.

2.3.1.3 PSALMY

Psalmy stanowią istotną część Oficjum. Nazwa „psalm” pochodzi z języka greckiego (psalmos łac. psalmus), co oznacza że jest to pieśń wykonywana na cytrze. Psalmy stanowią jedną z ksiąg Starego Testamentu. „Ze względu na pochodzenie unoszą one swoją mocą ducha ludzkiego ku Bogu, budzą w człowieku zbożne uczucia, w pomyślności skłaniają Go do dziękczynienia, a w przeciwnościach przynoszą pociechę i dodają otuchy”(OWLG 100).

W swej modlitwie Kościół, zawsze wskazuje na Chrystusa, nie inaczej jest w psalmach. W Kościele Apostolskim psalmy rozumiano jako modlitwę samego Chrystusa, On sam, modlił się nimi(pro. Łk 24, 44; Mt 22, 43n; Rz 4, 6 - 8). W Starym Testamencie Psalmy miały na początku zastosowanie jako śpiew towarzyszący składaniu ofiary, lecz później weszły w skład lektury Świętych Ksiąg. Kościół przejmując Liturgię synagogalną odprawianą według prawa żydowskiego w jej nowości czyli przejściu ze Starego Testamentu do Nowego, przejął również psalmy jako właściwą i własną formę modlitwy skierowanej do Ojca. Psalmy w swej prostocie i głębi ukazują nam bliskość Boga. Wyrastały one w atmosferze niezwykłej żywej wiary. Bóg, który ukazuje się w psalmach w swych przymiotach, budzący niekiedy lęk, nie jest Bogiem abstrakcyjnym lecz „Tym Który Jest”. Każdy psalm, przybliża nas do Boga. Poprzez treść i budowę, psalmy ukazują różnego rodzaju akty uwielbienia, ufności czy dziękczynienia. Te akty wynikają ze świadomości, że tylko Bóg Izraela, który jest Stwórcą i Władcą Świata, dzięki swym wspaniałym i tajemniczym przymiotom, może i chce zbliżyć się ku swemu ludowi, aby go zbawić.

Psalmy i dziś pełnią tę rolę, a mianowicie są modlitwą, która odkrywa Boga. Jednakże wymagają one od człowieka, który modli się nimi, zainteresowania wiarą. Zwrócił na to uwagę T. Merton: „Modląc się słowami psalmów uzyskujemy większy udział w tym błogosławionym odkryciu utajonym w nim dla wszystkich pokoleń. Bóg bowiem chciał nam się dać poznać poprzez tajemnicę psalmów... Możliwe, że nasz brak zainteresowania psalmami zawiera w sobie utajniony brak zainteresowania się Bogiem”.

W modlitwie psalmami, a tą jest Liturgia Godzin, uczestniczy cały człowiek. Jego uczucia takie jak: radość, smutek, niepokój, wątpliwość, odnajdujemy na kartach Księgi Psalmów. Warto w tym miejscu powiedzieć coś o psalmach złorzeczących. Pan dr. hab. Krzysztof Mielcarek biblista z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w rozmowie przeprowadzonej na łamach pisma Biblia krok po kroku tak mówi: „Rzeczywiście, Psalmów złorzeczących nie ma we współczesnym brewiarzu. To jest ważna i dość kontrowersyjna decyzja liturgiczna. Mój mistrz, ks. prof. Józef Kudasiewicz, zżymał się zawsze na ten fakt, uważając, że to jest wyrzucanie tekstu natchnionego z Tradycji, a czegoś takiego nie powinno się robić. Decyzja o usunięciu tych Psalmów świadczy o tym, że ich treść pozostaje w jakimś napięciu wobec Ewangelii. Ludzie, modląc się nimi, zadają sobie dramatyczne pytanie: „To jeszcze ten sam Pan Bóg, którego znam z Ewangelii, czy nie?” W początkach chrześcijaństwa takie wątpliwości miał np. Marcjon(II w.). Według niego cały Stary Testament należałoby wyrzucić, bo nie ma nic wspólnego z Ewangelią. Oczywiście tego nie można było zrobić i postulaty Marcjona zostały odrzucone, ale jak widać chyba nie do końca. Próbując łagodzić znaczenie Psalmów złorzeczących, niektórzy proponują odczytywać je jako słowa wrogów psalmistów. To jednak nie jest dobry kierunek.

Czy chrześcijanin może modlić się takimi psalmami?

Oczywiście, że może, ale inaczej - oświetlając tekst Starego Testamentu Ewangelią. Jeśli modlimy się Psalmami złorzeczącymi, powinniśmy mieć świadomość, że one powstały w czasie, kiedy obowiązywało prawo „oko za oko, ząb za ząb”, a Bóg był postrzegany przede wszystkim jako Ktoś sprawiedliwy. W tych Psalmach mamy też do czynienia z - typowym dla kultury i języka, w którym powstały - przerysowaniem, wynikającym z egzystencjalengo bólu. Psalmista jest przekonany, że zrobiono mu krzywdę i żąda, by na zasadzie sprawiedliwości krzywdzicieli spotkała zasłużona kara.

Co modlitwa takimi Psalmami może wnieść do naszego życia?

Po pierwsze może być pomocą w rachunku sumienia. Pozwala przyznać się przed sobą samym i przed Bogiem do wszystkich negatywnych uczuć, które żywimy w stosunku do innych - czasami myślę sobie o kimś: udusiłbym go!”. Kiedy modlę się takim Psalmem, widzę konkretną twarz, kogoś, na kogo jestem wściekły. To jest okazja do rachunku sumienia. Psalm złorzeczący pomaga mi zobaczyć, co się we mnie dzieje, jakiego typu sił i emocje we mnie grają i z czego powinienem się wyspowiadać. Po drugie, Psalmem złorzeczącym mogę modlić przeciw mocom ciemności. Czyli wszystko, co jest tutaj personifikowane jako mój ludzki wróg, może stać się światem zła i wówczas mam prawo do pełnej nienawiści i bezkompromisowości. Wreszcie po trzecie, można zastosować wyjaśnienie w duchu lektury patrystycznej, czyli chrystologiczne. Psalmy złorzeczące odczytuje się wówczas w odniesieniu do Chrystusowej męki. Możliwości jest więc kilka. Nie wolno jednak rezygnować z Psalmów złorzeczących, nawet, jeśli ich odczytywanie stanowi pewną trudność. Ostatecznie są one przecież częścią Pisma Świętego.”

Pomysł, aby usunąć tzw. Psalmy złorzeczące z Brewiarza, narodził się w Consilium, czyli Radzie ds. wprowadzenia w życie Konstytucji liturgicznej Soboru Watykańskiego II. W ramach Consilium grupa studyjna nr 9 zajmowała się Liturgią Godzin, a przewodniczył jej Aime - George Martimort. Grupa pracowała w latach 1964 - 1968 i wśród wielu kwestii do rozstrzygnięcia od początku podnoszono problem Psalmów złorzeczących i historycznych. Z suchej i kronikarskiej relacji Bugniniego sekretarza Consilium nie da się dokładnie odtworzyć przebiegu debat, ale widać wyraźnie, że ekspercka grupa studyjna była podzielona w tej kwestii, a członkowie Consilium byli chyba w większości za zachowaniem integralnego Psałterza, natomiast sekretariat Consilium popierał usunięcie Psalmów złorzeczących(58,83 i 109) i historycznych oraz okrojenia niektórych Psalmów z wierszy złorzeczących . Stanowisko sekretariatu wspierał papież Paweł VI, który dwa razy wypowiedział się za usunięciem złorzeczeń i za ograniczeniem Psalmów historycznych (78, 105, 106) do niektórych okresów liturgicznych(ostatecznie trafiły do I i II tomu brewiarza). Reforma brewiarza miała na uwadze przede wszystkim księży diecezjalnych zaangażowanych duszpastersko, przewidywano też udostępnienie go wiernym świeckim. Dlatego chciano, żeby modlitwa była możliwie krótka i nieskomplikowana, bez elementów, które są trudne i wymagałyby głębszej formacji.

Również ważną rzeczą jest czas, rzeczywistość ziemska, modlącego się człowieka. Modlitwa psalmami zawiera w sobie realną ocenę rzeczywistości, i wtedy kiedy powstały, i teraz w XXI wieku.

W psalmach również odnajdujemy kontemplację, która jest dostępna dla wszystkich, która podąża ku zjednoczeniu się z Bogiem. Warto tu zacytować jeden z artykułów T. Mertona: „Kontemplacja jakiej uczą nas psalmy nie jest czystą spekulacją. Psalmy nie są oderwanymi rozprawami o naturze Boskiej. Uczymy się w nich poznawać Boga nie przez analizę różnych pojęć o Jego Bóstwie, ale wielbiąc Go i miłując”.

Musimy, też zwrócić uwagę że psalmy są modlitwą chrystologiczną. Proces ten odbywał się w podwójny sposób: była to metoda „od dołu” i „od góry”. W pierwszej metodzie głos psalmisty, staje się głosem Kościoła, bądź Chrystusa, który modli się do Swego Ojca. W drugiej metodzie, to Jezus jako Bóg, przyjmuje modlitwę. Wówczas psalm staje się głosem Kościoła - Oblubienicy, do Chrystusa - Oblubieńca. Pojawia się również niezależnie na końcu psalmów oraz kantyków doksologia „Chwała Ojcu”.

Inną formą na chrystologizację psalmów, równocześnie pomagające się modlić, było pojawienie się tytułów. W swej treści, tytuły te wskazują na życie i działalność Chrystusa. Zostały, one zaczerpnięte z Pisma Świętego oraz z dzieł Ojców Kościoła.

2.3.1.4 KANTYKI BIBLIJNE - PIEŚNI

Kantyki Biblijne i Ewangeliczne są używane tylko w Jutrzni w Nieszporach. W Modlitwie na zakończenie dnia występuje tylko kantyk Ewangeliczny.

Przejmując kantyki starotestamentalne, został na nowo odczytany ich sens. Tak jak to jest w przypadków psalmów jest to relektura w świetle Jezusowego wydarzenia Zbawczego.

W Jutrzni, znajdujemy kantyki z Starego Testamentu a w Nieszporach z Nowego Testamentu. Są to pieśni wzniosłe, wielbiące i dziękczynne.

Z pośród kantyków, wykonywanych podczas Jutrzni i Nieszporów mamy dwa kantyki, które są zaczerpnięte z Ewangelii. Są to: pieśń Zachariasza i pieśń Maryi. Stanowią one punkt kulminacyjny każdych tych godzin. Pieśni z Ewangelii (...) mają być otaczane taką samą czcią i godnością, z jaką słuchamy słów Ewangelii. Dlatego podczas wykonywania tych pieśni, powinniśmy przyjąć postawę stojącą.

2.3.1.5 CZYTANIA BIBLIJNE

Urywek z Pisma Świętego w Jutrzni i Nieszporach znajduje się po ostatniej pieśni z Nowego Testamentu, a przed responsorium i pieśnią zaczerpniętą z Ewangelii. Zgodnie z pradawną tradycją czyta się publicznie Pismo św. w czasie liturgii, i to nie tylko podczas sprawowania Eucharystii, lecz także w oficjum. Wierni powinni cenić sobie i poważać te czytania, bo nie pochodzą one z wyboru osobistego ani z przesadnych upodobań jednostek, lecz podaje je Kościół i są one ściśle powiązane z Misterium, które Oblubienica Chrystusa "odsłania w ciągu całego roku, począwszy od Wcielenia i Narodzenia aż do Wniebowstąpienia, dnia Zesłania Ducha Świętego oraz oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pana”.

Ponadto w obrzędzie liturgicznym czytaniu Pisma św. zawsze towarzyszy modlitwa. W ten sposób czytanie jest bardziej owocne, a modlitwa, zwłaszcza modlitwa psalmów, staje się bardziej głęboka i serdeczna.

W Nieszporach, mamy tak zwane czytanie krótkie z porównaniem do Godziny Czytań. Czytanie to, należy odczytać tak jak głoszenie Słowa Bożego. Uwydatnia ono z mocą jakieś zdanie i myśl natchnioną lub te słowa Pisma Świętego, które nie zwróciłoby się uwagi w czytaniu ciągłym. Czytania krótkie są różne na poszczególne dni okresów w ciągu roku, oraz inne w poszczególnych okresach liturgicznych(Adwent, Okres Paschy).

2.3.1.6 RESPONSORIUM

Po czytaniu a przed kantykiem Maryi, następuje responsorium łac. responsom - odpowiadać. Responsorium, jest krótkim fragmentem tekstu, które jest bogate w treść. Ułatwia ono zrozumienie przeczytanego Słowa Bożego. Responsorium ułatwia modlącemu się człowiekowi przyswoić Słowo Boże. Ze swej natury responsorium jest przeznaczone do śpiewu, jednakże ze względu na bardzo wymowną formę modlitewną, zachowano je przy indywidualnej modlitwie.

Zachowanie w Liturgii Godzin po czytaniach responsorium, podkreśla istotową cechę struktury każdej akcji liturgicznej, która jest dialogiezna ( ma charakter dialogu): „ W Liturgii bowiem Bóg przemawia do swego ludu (...), lud zaś odpowiada Bogu śpiewem i modlitwą”.

2.3.1.7 PROŚBY I MODLITWA PAŃSKA

Prośby jako modlitwa znalazły się oprócz w Eucharystii, także w Liturgii Godzin. (zarówno tradycja żydowska, jak również chrześcijańska, nie wykluczały modlitw błagalnych z publicznych nabożeństw). Wezwania te noszą nazwę prece co w dosłownym tłumaczeniu z języka łacińskiego oznacza prośba. W Jutrzni i w nieszporach mają te prośby nieco inny charakter i zadanie. W Nieszporach, ma ona charakter wstawienniczy. W prośbach Nieszporów, zawarte są prośby za wszystkie stany Kościoła i świata. Ogólne wprowadzenie do Liturgii Godzin mówi: Ostania prośba w Nieszporach jest zawsze w intencji zmarłych (zob. OWLG 186). Po niej następuje Modlitwa Pańska.

Pater Noster - Ojcze Nasz to modlitwa ochrzczonych, mających udział w kapłaństwie Chrystusa i pełne wdzięczności przypomnienie chrztu, który włącza w społeczność czcicieli Boga przez Chrystusa w Duchu Świętym.

Reforma soborowa, przywróciła godne miejsce Modlitwie Pańskiej w Liturgii Godzin (pro. OWLG 194). Jest ona umieszczona po prośbach, dlatego że sama w sobie zawiera już prośby i jest skierowana do Ojca. Widzimy tu powrót do starożytnej zasady, kiedy to w ciągu dnia odmawiano Ojcze nasz trzy razy. Pisał o tym już Benedykt w swej regule - 12, 13: „Zarówno Jutrznia, jak i Nieszpory powinny kończyć się zawsze Modlitwą Pańską, odmawianą przez przełożonego tak, by wszyscy słyszeli, a to ze względu na ciernie zgorszenia, które nie trudno powstają. Bracia bowiem łatwiej oczyszczają się owych błędów zjednoczeni w obietnicy, jaka zawarta jest w słowach tej modlitwy: odpuść nam, jako i my odpuszczamy.”

2.3.1.8 MODLITWA KOŃCOWA I OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA

Każda z godzin liturgicznych w tym też Jutrznia i Nieszpory, kończy się modlitwą końcową, która jest niejako jej dopełnieniem. Zawsze kończy się oracją z formularza mszalnego np. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, twojego Syna w jedności w Duchu Świętym. Bóg przez wszystkie wieki wieków. Ta oracja podkreśla związek Liturgii Godzin z Eucharystią.

Gdy Liturgii przewodniczy kapłan (biskup, prezbiter, diakon) na zakończenie Jutrzni i Nieszporów udziela on błogosławieństwa wiernym. Natomiast gdy brak jest kapłana, lub gdy LG odmawia się indywidualnie kończy się je błogosławieństwem: „Niech was Bóg błogosławi, broni od wszelkiego zła i doprowadzi do życia wiecznego. Amen.”

2.3.2 POZOSTAŁE ELEMENTY NIEZBYWALNE NIESZPORÓW

2.3.2.1 ŚWIĘTE MILCZENIE

Święte milczenie w Liturgii pełni bardzo ważną rolę. Ma ono ułatwić zjednoczenie się ze Słowem Bożym oraz usłyszenie głosu Ducha Świętego, który przemawia w psalmach. Również milczenie ma nam uzmysłowić obecność Boga oraz wyrażenia w duchu swoich próśb.

Można więc roztropnie i zależnie od okoliczności przerywać oficjum chwilami ciszy i skupienia, aby dać możliwość wsłuchania się w głos Ducha Świętego przemawiającego do serca, a także by osobistą modlitwę ściślej złączyć ze słowem Bożym i z oficjalną modlitwą Kościoła. Można tak czynić po każdym psalmie i odmówieniu jego antyfony, idąc w tym za wzorem naszych przodków, zwłaszcza wtedy, gdy po tej chwili milczenia odmawia się modlitwę odpowiadającą danemu psalmowi. Można również owo milczenie zachować po czytaniach krótkich lub długich, przed lub po responsorium.

Należy się jednak wystrzegać tego rodzaju chwil milczenia, które by zniekształcały strukturę oficjum albo nużyły i męczyły uczestników. W odmawianiu prywatnym można się dowolnie zatrzymać dłużej przy zdaniach pobudzających pobożność osobistą. Oficjum nie traci przez to charakteru modlitwy publicznej Kościoła.

2.3.2.2 KOLEKTY PSALMICZNE JAKO ZAKOŃCZENIE POSZCZEGÓLNYCH PSALMÓW

Kolekty psalmiczne swą historią sięgają starożytności chrześcijańskiej. Wtedy to, po każdym zaśpiewanym psalmie następowała cisza, która umożliwiała na prywatne rozważenie treści. Po niej przewodniczący Liturgii odmawiał kolektę, która podsumował te chwile modlitwy.

Kolekty te przetrwały do naszych czasów, i w dalszym ciągu można je używać. Pomagają one w rozumieniu psalmów w duchu chrześcijańskim. Kolekty te są umieszczone w dodatku do księgi Liturgii Godzin. Niestety mimo upływu ponad 40 lat po zakończeniu Soboru Watykańskiego II księga ta nie została wydana.

KL 83

Tamże

KL 83

Tamże

Tamże 89

W. Głowa. Historia i teologiczna myśl poszczególnych godzin w: LUC red. W. Świerzawski. Kraków 1984 s 74

OWLG Poznań 1992 s 14

Tamże 39

W. Głowa. Tamże. s 73

B. Wielki dz cyt. PG 31,105. por OWLG 39

W. Głowa. Tamże s 74

Tamże

Tamże s 75

Tamże s 75 - 76

Trzeba zauważyć że całe Oficjum oprócz czytań jest śpiewane. Melodie do poszczególnych części są umieszczone w aneksie.

B. Nadolski Liturgia i czas. Poznań 1991 s 225

Szerzej o tym można przeczytać w: Tamże str 219

Antyfony zaczerpnięte z: Liturgia horarum iuxta ritum romanum (editio typica).

Tłumaczenie antyfon zaczerpnięte z Liturgia Godzin Tom I okres Adwentu i okres Narodzenia Pańskiego Pallotinym 2006 wydanie II

S.Potocki. Psalmy modlitwa Ludu Bożego Starego i Nowego Testamentu w: LUC red.W. Świerzawski Kraków 1984 s 136

Modlimy się słowami Psalmów w :Psałterz przetł. R. Brandstaetter 5 n 8.tł. C Stoińska Warszawa 1970

Sięgam doświadczenia wiary ludzi o tysiące lat ode mnie starszych wywiad z dr. hab. Krzysztofem Mielcarkiem biblistą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w: Biblia krok po kroku nr 9 Kraków 2010 s 12 - 13.

M. Zachara. Paweł VI i Psalmy złorzeczące. w: tamże s 13.

T. Merton art. cyt, 10

OWLG 140

Tamże 45

J. Janicki; E. Piotrowski. Elementy składowe Liturgii Godzin w : LUC red. W. Świerzawski. Kraków 1984 s 120

T. Sinka Liturgika Kraków s 256

B. Nadolski. Tamże s 235

Błogosławieństwo to stosuje się tylko w Jutrzni i w Nieszporach.

OWLG 202 - 203

---