ETYKA ZAWODOWA

dr hab. Mariusz Cichosz

Treści programowe:

I Dzieje etyki

• krótkie wprowadzenie w historię rozwoju etyki jako nauki

II Przedmiot etyki (systematyzacja pojęć, główne kierunki i nurty)

1. Poszukiwanie norm moralności?

2. Jakie są źródła powinności moralnej?

III Etyka pedagogiczna

• etyka wychowania

• etyka programów wychowania

• sumienie jako norma moralności pedagoga

• wartości w pracy pedagoga

IV Etyka zawodowa

• Jak przekłada się teoria o moralności, o zasadach etycznych na praktykę zawodową wychowawcy.

WYKŁAD 29.09.2007

Wybrane definicje etyki:

Wg. A. Stępień: słowo ETYKA pochodzi z greckiego słowa obyczaj czyli ETHOS i etymologicznie oznacza naukę o obyczajach czyli co przystoi w postępowaniu, co jest godne czynienia.

Termin ten występował już u greków i rzymian ale wtedy był już często zastępowany terminem filozofia moralna.

W średniowieczu słowa etycznie i moralnie były używane zamiennie.

,,Etyczny” więc jest związany z nauką o moralności, dotyczy etyki, a moralny związany z samą moralnością.

Wg. Tadeusza Stycznia etyka oznacza:

1. teorię powinności moralnej lub moralnej wartości postępowania

2. teorię faktycznie uznawanych w określonym środowisku społecznym, a często także praktykowanych w nim norm moralnych postępowania

3. same przeświadczenie i praktyki moralne danej społeczności

Etykę w 1-ym znaczeniu określa się niekiedy nazwą etyka normatywna. Zaś w tym 2-im znaczeniu określa się jako etyka opisowa.

Często dziś stawia się pytanie czy etyka jest nauką, czy jest to tylko refleksja natury filozoficznej nad postępowaniem człowieka. W tej sprawie są 2-a stanowiska:

1. Właściwe zwłaszcza dla pozytywistów. Uważa się tutaj, że naukowa może być tylko etyka opisowa pojmowana jako zespół rozważań z zakresu nauk szczegółowych.

2. Drugie stanowisko przyjmuje, że można uprawiać etykę filozoficzną jako niezależną naukę. Jest ona wówczas bliska fenomenologii i metafizyce moralności.

Ostatecznie można określić etykę jako teorię wartości moralnych i postępowania moralnego. Tak rozumiana rozważa ona:

1. warunki postępowania moralnego

2. podleganie oceną i normą etycznym

3. rozważa odpowiedzialność moralną

4. zajmuje się ocenami i normami dotyczącymi postępowania ludzkiego. Szuka ostatecznej racji moralności i naczelnych norm (kryteriów moralności)

Jednym z kluczowych pojęć właściwych dla etyki jest pojęcie moralności. W etyce ogólnej rozumie się pod tym pojęciem jako pewną racjonalną właściwość każdego świadomego, wolnego ludzkiego czynu, przypisanego zawsze do sprawcy tego czynu.

Każdy czyn a tym samym jego sprawca podlega kwalifikacji pod względem swej moralności. Podlega oceną i normą etycznym. Jest on bądź zgodny z naturą działającego i prowadzi do osiągnięcia jego celu, bądź nie jest zgodny z naturą działającego i utrudnia lub uniemożliwia osiągnięcie celu.

Odnośnie powyższego rozumienia etyki ważne są również następujące zagadnienia:

1. charakter percepcji wartości i powinności czyli sposób doświadczania moralności - jak doświadczamy moralności

2. sposób uzasadnienia podstawowych, naczelnych norm moralności - jak uzasadniamy normy moralne

3. istnienie i charakter wiedzy o naturze działającego - kim jest sprawca czynu

Zestawiając problematykę etyki - obszarów, których dotyka, do których się odnosi można ją zgrupować w następujących działach:

1. Teoria wartości moralnych - chodzi tu o sposób istnienia wartości moralnych, o relacje między dobrem, a bytem. Ten dział etyki jest powiązany z ogólną teorią wartości, teorią bytu.

2. Teoria postępowania moralnego - chodzi tu o analizę czynu moralnego tzn. świadomego i wolnego postępowania człowieka stojącego wobec wartości moralnej, ponoszącego odpowiedzialność. Rozważa się tutaj np. istotę i rolę sumienia. Ten dział etyki często wiązany jest z fenomenologią i metafizyką człowieka.

3. Teoria sprawności moralnych- ogólna teoria sprawności należy do teorii człowieka. Rozważa się tutaj istotę i rodzaje sprawności, cnoty, wady. Wśród najważniejszych cnót wymienia się tutaj męstwo, sprawiedliwość, prawdomówność itp.

4. Etyka specjalna - są to rozważania właściwe etyce, podejmowane w odniesieniu do różnych sytuacji życiowych i właściwych dla różnych nauk społecznych. Przykładowo możemy tu mówić o etyce pracy, etyce życia rodzinnego, etyce zdrowia.

DZIEJE ETYKI, KRÓTKA HISTORIA

Refleksja nad etyką bujnie rozwijała się w czasach starożytnych i w średniowieczu, to tam powstały główne nurty i kierunki w etyce. Dzieje etyki można przedstawić jako historię prób ujęcia istoty jej przedmiotu, to jest powinności moralnej działania. Bardzo ważną rolę w tej refleksji odegrał SOKRATES do dzisiaj uznawany za ,,ojca etyki”.

Stworzył on teorię definiowania pojęć etycznych. Sokrates uważał, że odkryć powinność moralną to odkryć to co się należy człowiekowi od człowieka, ze względu na jego godność. Godność ta jest wartością najwyższą, dlatego też afirmacja jej stanowi istotę działania moralnego. Uważał on że działanie moralne złe do tego stopnia uwłacza godności działającego i adresata działania, iż swoje źródło może mieć wyłącznie w niewiedzy człowieka. Wykluczał bowiem, by człowiek świadomie chciał urągać samemu sobie i innym. Uważał więc, iż wystarczy poznać dobro moralne (powinność moralną, cnotę) by je urzeczywistniać (intelektualizm etyczny). Uważał on, że szczęście jest koniecznym następstwem życia cnotliwego, dlatego zachęcał do cnót w imię szczęścia właśnie.

Takie myślenie rozwijali uczniowie Sokratesa przyjmując, że szczęście jest źródłem i racją bytu cnoty. Utożsamiali oni etykę z teorią szczęścia. Od tego momentu do dzisiaj jednym z podstawowych problemów rozważanych w etyce jest problem - spór o istotę szczęścia.

Szczęścia czyli ostatecznego celu (najwyższego dobra) działania, a samo działanie określa się jako moralnie powinne lub wartościowe, o tyle o ile stanowi nieodzowny warunek osiągnięcia szczęścia (eudajmonizm). Kierunek, który upatruje istotę szczęścia w doznawaniu przyjemności zmysłowej to hedonizm.

30.09.2007

Kolejnym ważnym twórcą podejmującym zagadnienie etyki był ARYSTOTELES, który wyodrębnił etykę jako osobną dyscyplinę, którą lokalizował w ramach filozofii praktycznej. Etyka jest pewną refleksją, która odnosi się do prawdy (praktyki?).

Punktem wyjścia jego poglądów to moralną powinność postępowania wyznacza stosunek do najwyższego dobra. Samą ideę dobra najwyższego określa też jako rację uniesprzeczniającą podjęcie działania, to jest cel ostateczny, najważniejszy. To dążenie do najwyższego dobra jest drogą do samourzeczywistnienia się człowieka i ziszczeniem się możliwości ludzkiej natury - czyli najdoskonalszej władzy intelektu i najdoskonalszego aktu - poznania. Ponieważ człowiek jest z natury istotą społeczną, stąd jego samourzeczywistnienie jest możliwe tylko w powiązaniu z urzeczywistnieniem dobra wspólnego całego społeczeństwa.

Dla epikurejczyków przedmiotem etyki są potrzeby i dążenia jednostki w aspekcie możliwości ich rozumnego zaspokajania w przekroju całego życia człowieka i działaniach, które temu celowi służą, są moralnie słuszne.

Dla stoików cnota jest sama w sobie dobrem i jej osiągnięcie jest też dobrem najwyższym, prowadzi do osiągnięcia szczęścia.

Istotną zmianą w refleksji etycznej było chrześcijaństwo. Istotą tej refleksji było wskazanie na godność człowieka jako instancji moralnie powinnościorodnej.

Refleksja etyczna charakterystyczna dla chrześcijaństwa była przełamaniem antycznego eudajmonizmu.

W etyce zaczęto budować inne teorię, niż te które były związane z teorią szczęścia. Naczelną kategorią etyczną stała się kategoria miłości. Miłość w znaczeniu etycznym rozumiana jest jako akt należny Bogu i każdej innej osobie. Jest ona równoważna w tym ujęciu z wyzwalaniem od egoizmu, i miłość też jako taka powoduje zawsze samospełnienie (samourzeczywistnienie, doskonalenie) podmiotu miłości jako swój konieczny skutek.

Miłość w tym ujęciu jest też właściwa dla relacji z Bogiem. Jest gwarantem uczestnictwa w nim jako w dobru najwyższym.

Ważną postacią w teorii etyki chrześcijańskiej była postać św. Tomasza z Akwinu. Opierał on etykę na założeniach metafizycznego realizmu. Podstawę tej koncepcji czerpie on z doświadczalnie stwierdzalnej przygodności istnienia świata i człowieka, i stwierdza że jeśli jedyną racją uniesprzeczniającą fakt istnienia człowieka i jego godności jest akt miłości stwórczej osobowego absolutu, to człowiek istniejąc jako osoba uczestniczy w istnieniu i godności swego osobowego stwórcy. Istniejąc z miłości jest tym samym wezwany do miłości.

W czasach nowożytnych nastąpił dalszy rozwój refleksji etycznej, pojawiły się nowe koncepcje, rozwijano nowe kierunki i nurty w teorii etyki. Za protoplastę etyki nowożytnej uważa się TOMASZA HOBBES′A. Podstawą jego etyki jest antropologia bazująca na fizykalnej koncepcji człowieka jako rozsądnego egoisty, którego naczelną tendencją i celem jest dążenie do zachowania własnego bytu. W sytuacji dążenia każdego człowieka do zaspokojenia swoich własnych potrzeb, rozum dyktuje normy współżycia ludzi jako konieczny warunek przetrwania. Etyka powstaje tutaj jako rodzaj rozsądnej umowy. Pierwszym postulatem takiej etyki jest utworzenie państwa jako instytucji, która wymyślonym przez rozum normom nada postać prawa i zagwarantuje jego przestrzeganie. Ważne, że etyka staje się technologią życia zbiorowego w państwie, określającą reguły współdziałania w którym jednostka winna się bezwarunkowo podporządkować - heteronomizm.

Wg. HEGELA poszczególna jednostka uzyskuje wolność gdy decyduje się ,,na przyjęcie śmierci totalnej”, na rzecz państwa, w którym objawia się i urzeczywistnia absolutne ,,ja” (duch). W tym ujęciu celem jednostki jest istnienie na rzecz zbiorowości (jako państwo).

Do poglądów Hegela nawiązuje etyka budowana przez KAROLA MARKSA, jest to etyka budowana w duchu materializmu. Podstawowym założeniem jest tutaj to, iż zmiana społeczna jest zawsze rozwojem, a rozwój społeczeństwa ludzkiego ujawnia jego materialny (ekonomiczny) i dialektyczny (klasowy) charakter. Poznanie praw jego rozwoju umożliwia świadome pokierowanie nim i przyśpieszenie go przez zbudowanie podstaw dla zaistnienia wolnego od antagonizmów społeczeństwa jednoklasowego (bezklasowego), opartego na społecznej własności środków produkcji. W etyce marksistowskiej człowiek jest elementem ogółu i ma być aktywny dla przemiany społecznej, i o tyle można mówić o jego wartości. Poglądy Hegela i marksizm często określany jest w teorii etyki jako konstruktywizm etyczny. Reakcją na konstruktywizm etyki dialektycznej był pozytywizm EMILA DURKCHEIM′A. Pozytywiści usiłowali z etyki wyeliminować kategorię powinności. Można tu jedynie mówić o badaniu tego co ludzie uważają za powinność. W ujęciu tym uważa się że psychologia badając empiryczne motywy ludzkich dążeń jest w stanie ustalić to co ludzie uważają za cenne, by na tej podstawie zbudować etykę jako prakseologię - technologię urzeczywistnienia ludzkich potrzeb i dążeń.

Bardzo ważnym kierunkiem w refleksji etycznej tego okresu był tzw. utylitaryzm. Kierunek ten uznaje tzw. zasadę użyteczności za moralną podstawę zarówno indywidualnych jak i zbiorowych (politycznych) decyzji. Główny przedstawiciel utylitaryzmu w etyce to DAWID HUME.

Gdy chodzi o twórców polskich, to w refleksji nad etyką po II wojnie światowej podjęto oryginalną próbę metodologicznego uprawomocnienia tzw. etyki niezależnej - TADEUSZ KOTARBIŃSKI, oraz etyki empirycznej - TADEUSZ CZEŻOWSKI. Etyka ta odwoływała się do oczywistości doświadczenia powinności (wartości) moralnej i działania ukazującą wspólną płaszczyznę akceptowania podstawowych wartości ludzkich mimo różnic światopoglądowych. Ważną kategorią etyczną była też zawsze kategoria osoby, szczególnie wyraźne było to i jest w nurtach etyki chrześcijańskiej czy też tzw. etyce dialogu - MARTIN BUBER i GABRIEL MARCEL. W tych nurtach etyki właściwym adresatem dla osoby jako podmiotu działania moralnego nie jest powinność jako powinność, ani wartość jako wartość, ani prawo jako prawo lecz konkretna realna osoba, która ze względu na swą godność i strukturę bytową określa dla każdej innej osoby pole jej moralnej powinności.

TEORETYCZNE PODSTAWY ETYKI ZAWODOWEJ

W języku potocznym funkcjonują zamiennie 2-a terminy. Pierwszy moralność zawodowa, drugi etyka zawodowa.

Moralność zawodowa - definiujemy jako obowiązujący w określonych grupach społeczno - zawodowych ukształtowany w toku wspólnie wykonywanej pracy system wartości, reguł i norm postępowania oraz powszechnie akceptowanych warunków działania.

Etyka zawodowa oznacza zespół zasad i norm określających jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu.

Termin etyka zawodowa tym się różni od moralności zawodowej, że nie określa jak rzeczywiście jest ale mówi jak być powinno.

Zadaniem etyki zawodowej jest przede wszystkim:

1. Uściślenie nie tylko społeczno - praktycznych warunków obowiązujących danych norm moralnych ale także ukonkretnienie ich realnych treści.

2. Hierarchizacja norm, a przede wszystkim wartości preferowanych ze względu na role i funkcje zawodowe.

3. Określenie potrzeb i celów oraz granic etycznych ewentualnego odstępstwa od norm obowiązujących w moralności powszechnej.

4. Ukazywanie realnych możliwości i sformułowanie etycznych zasad rozwiązywania konfliktów powstałych na skutek respektowania lub nie, powszechnie obowiązujących przekonań moralnych oraz pełnionych ról i funkcji zawodowych.

5. Konstruowanie ideałów i wzorców osobowych profesjonalisty zawodowego.

Etyka zawodowa normuje więc nie tylko obszary związane z funkcjonowaniem przedstawicieli danej profesji lecz ma szersze konsekwencje społeczne. Dlatego też powinna być precyzyjnie sformułowana, a z 2-iej strony powinna uwzględniać pewne ograniczenia o charakterze zwyczajowym lub formalnym, wynikające ze sposobu funkcjonowania ich zapisów w obiegu społecznym:

1. Obowiązki zawodowe - etyczne nie mogą być sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawnymi.

2. Obowiązki etyczne nie mogą być niższe niż obowiązki wynikające z przepisów prawnych.

3. Obowiązki wynikające z zasad etyki zawodowej, nawet te oparte na kryteriach politycznych czy religijnych nie mogą być sprzeczne z uniwersalnymi standardami moralności.

Cechą nieodłączną etyki zawodowej jest ich formalizacja w formie kodeksów.

Można powiedzieć, że o odrębności poszczególnych systemów etyki zawodowej (co ma też swoje odniesienie w kodeksach etycznych), decydują:

1. Swoista, właściwa tylko dla danego zawodu konkretyzacja ogólnie uznawanych w społeczeństwie wymogów moralnych.

2. Swoista, odrębna w każdym systemie moralności zawodowej hierarchizacja wartości i powinności moralnych.

3. Pewne modyfikacje w obrębie systemu moralności zawodowej, aprobowanych ogólnie wartości i zaleceń moralności.

4. Swoisty, preferowany przez grupę zawodową sposób rozstrzygnięć konfliktów wartości moralnych.

13.10.2007

Czym jest etyka? (jej przedmiot)

Obejmuje ona zespół zagadnień związanych z określeniem istoty powinności moralnej, (dobra lub zła moralnego)z determinacją jej szczegółowych treści (słuszności) ostatecznym wyjaśnieniem faktu powinności moralnej działania oraz genezę zła (upadku) moralnego i sposobami jego przezwyciężania.

Co jest normą moralności? - 3-y ujęcia etyki

Za moralnie powinne uważa się dane działanie dlatego że:

1. stanowi nieodzowny warunek osiągnięcia szczęścia - eudajmonizm

2. działanie to zostało działającemu nakazane przez odpowiednio miarodajny autorytet - deontonomizm

3. działanie to wyraża afirmację należną komuś lub czemuś z racji przysługującej mu wsobnej wartości, zwanej w przypadku osoby godnością - personalizm

Personalizm jako nurt w etyce jest takim podejściem (niezależnie od różnych sposobów jego interpretacji) które w sposób najpełniejszy reguluje pożądane relacje zawodowe - relacje między pracodawcą, a pracownikiem. Nurt ten bowiem odwołuje się w sposób bezpośredni do relacji osobowych jako fundamentalnych: ja - ty - my

Wartość osoby jako źródło powinności.

Personalizm (od łac. persona - osoba) doktryna podkreślająca niepowtarzalny walor osoby i jej nadrzędności względem wszelkich wartości materialnych oraz struktur społecznych i ekonomicznych, które winny być podporządkowane dobru osoby ludzkiej i służyć jej rozwojowi przy pełnym poszanowaniu wolności.

Personalizm na szczycie hierarchii bytów umieszcza byt osobowy, który w odróżnieniu od rzeczy cechuje się duchowością, autonomią, zdolnością wolnego samookreślenia się. Możliwością wyrażania siebie w swoich czynach i działaniach.

Wybrane szkoły personalizmu:

• personalizm fenomenologiczny i historyczny (M. Scheler, R. Ingarden, E. Stein, W. Pannenberg, F. Rasenzweig, R. Guardin, K. Wojtyła)

• personalizm egzystencjalistyczny (G. Marcel, K. Jaspers, A. Brunner, N. Bardiajew, I. Szestow, P. Tillich, J.B. Prait, D.C. Macintosh, A.G. Garnett, G. Harrkness)

• personalizm neostomistyczny (J. Maritain, P. Wust, J. Woroniecki, P. Sawicki, W. Granat, M. Gogacz, M.A. Krąpiec, A. Rodziński)

• personalizm filozoficzno - religijny (H. Coben, M. Buber, F. Ebner, P. Teilhard de Chardin)

• personalizm psychologiczny (o charakterze organizmalnym A. Maslow, R. Rogers), (o charakterze fenomenologiczno- egzystencjalnym V.E. Frankl, K. Popielski), (teoria psychologicznego rozwoju E. Eriksona), (ontologiczne założenia personalizmu występujące u K. Dąbrowskiego, i M. Adamca)

• personalizm panpsychiczny (L.E. Ward, W. Stern, F.R. Tennant, H.W. Carr, A.N. Whitehead, Ch. Hartshorne)

(w nazwiskach mogą być błędy)

Zaprezentowane powyżej szkoły personalizmu przy swojej różnorodności co do interpretowania tego faktu podkreślają zawsze podstawową i fundamentalną rolę jednostki - osoby.

Na szczególną uwagę zasługują interpretacje fenomenologiczne, egzystencjalistyczne i tomistyczne, są to bowiem wyraźnie humanistyczne i pozytywne sposoby rozumienia relacji osobowych.

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PERSONALIZMU MOŻNA UJĄĆ W NASTĘPUJĄCY SPOSÓB:

• wartość i godność człowieka tkwi w nim samym, w tym że jest człowiekiem, wartość i godność każdego człowieka jest fundamentalnie taka sama

• osoba ludzka nie może być traktowana nigdy jako przedmiot ani narzędzie i środek do celu, ale stanowi podmiot i cel

• egzystencję człowieka określają w zasadniczy sposób nie jego odniesienie do świata ale relacje międzyosobowe, a więc relacje między człowiekiem a człowiekiem

• osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędność względem wszystkich wartości materialnych , struktur społecznych, ekonomicznych i ,,wolnego rynku”

• w sensie społecznym naczelnym celem jest tu troska o dobro wspólne pojęte jako działanie - instytucjonalne - skierowane na rozwój każdego człowieka

Konsekwencje ,,praktyczne” personalistycznego spojrzenia na człowieka:

1. Afirmacja każdego człowieka jako wartości podstawowej i naczelnej - jestem osobą tzn. mam nieocenialną wartość

2. Prymat życia duchowego - w człowieku w stosunku do innych dziedzin życia jestem osobą tzn. uznaję we mnie prymat ducha

3. Człowiek nie może być zredukowany - (do ciała, zarysów, do fizjologii do producenta, robota) urzeczowiony (używany jako przedmiot) i traktowany instrumentalnie (jako narzędzie i środek) jestem osobą tzn. nie mogę być urzeczowiony

4. Osoba ludzka jest podmiotem tkwiącym w naturze ludzkiej niezbywalnych praw: nie są one darowizną społeczności, władzy ale tkwią w naturze ludzkiej - rozumnej, wolnej, zdolnej do odpowiedzialności, samoświadomości i samokierowania - jestem osobą tzn. mam niezbywalne prawa

5. Afirmacja osoby i jej praw oznacza również świadomość powinności osoby wobec innych w oparciu o zasady sprawiedliwości - jestem osobą tzn. mam zobowiązania i powinności

WYBRANE PODEJŚCIA - DEFINICJE ETYKI ZAWODOWEJ

Wg. IGI LAZARI - PAWŁOWSKIEJ

Etyka zawodowa to spisane normy odpowiadające na pytanie jak ze względów moralnych przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni postępować. Etyka zawodowa występuje w postaci norm zinstytucjonalizowanych (kodeksy, przysięgi, ślubowania) oraz norm formułowanych jako indywidualne propozycje, luźne lub stanowiące uporządkowany zespół postulatów.

Wg. HENRYKA SKOROWSKIEGO

Etyka zawodowa to próba opracowania najważniejszych etycznych norm i perspektyw określonego zawodu, a także ich faktycznych motywacji. Przedmiot tak rozumianej etyki zawodowej dotyczy 3-ch płaszczyzn: przekonań, powinności, postaw.

Wg. MIECZYSŁAWA GOGACZA (,,Etyka chronienia osób”)

Etyka zawodowa jest nauką filozoficzną zajmującą się usprawnieniami moralnymi człowieka niezbędnymi do wykonywania pracy, teorią odpowiedzialnej, a więc moralnie dobrze realizowanej pracy tzn. wykonywanej dzięki sprawnością warunkującym efektywną pracę.

ZASADY KODEKSU ETYKI ZAWODOWEJ PRACOWNIKA SOCJALNEGO

ETYCZNE OBOWIĄZKI I POWINNOŚCI:

1. pracownik socjalny powinien traktować dobro klienta jako swój podstawowy obowiązek zawodowy

2. pracownik socjalny powinien wywiązywać się ze swoich obowiązków w sposób obiektywny i uczciwy

3. powinien posiadać i podnosić kompetencje w świadczeniu usług klienta

4. nie powinien wykorzystywać relacji z klientem do osobistej korzyści, zysku czy gratyfikacji

5. powinien chronić poufność wszystkich informacji uzyskanych w trakcie profesjonalnej relacji od klienta, osób z nim związanych i jego rodziny, chyba, że:

• klient zezwoli na ujawnienie określonej informacji

• informacja jest ujawniona zgodnie z postanowieniem statutowych władz lub sądu

6) powinien orędować za takimi warunkami pracy i kierunkami działania, które są zgodne z kodeksem etyki

CECHY OSOBOWE WŁAŚCIWE DLA WYPEŁNIANIA ZAWODU PSYCHOLOGA

1. nieprzeciętna sprawność intelektualna oraz krytycyzm

2. samodzielność, obrotność i wielostronność

3. żywe i nienasycone zainteresowania

4. zainteresowanie ludźmi jako indywiduami, a nie jako materiałem do manipulowania, szacunek dla integralności drugiego człowieka

5. wgląd we własne cechy osobowości, poczucie humoru

6. wrażliwość wobec wielorakości różnych oczekiwań ludzkich

7. tolerancja, postawa pozbawiona zarozumiałości

8. zdolność do przyjęcia nastawienia terapeutycznego, zdolność do tworzenia serdecznych i aktywnych stosunków z innymi

9. pilność, metodyczny styl pracy, zdolność znoszenia nacisków

10. przyjmowanie odpowiedzialności

11. takt i gotowość do współpracy

12. prawość, samodyscyplina i stanowczość

13. subtelne wyczucie wartości etycznej

14. szerokie zaplecze kulturalne (,,człowiek wykształcony”)

Cechy wyróżnione przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (Jerzy Strojnowski ,,Psychoterapia” - cytuje w książce te cechy)

ZASADY PRZEBACZANIA (nie będzie na egzaminie)

GDY NAPOMINASZ:

1. postaraj się stworzyć odpowiedni klimat

2. wybierz odpowiedni moment (czasem od razu, niekiedy później)

3. kieruj swoje uwagi bezpośrednio do właściwej osoby. Zacznij od rozmowy w 4-y oczy

4. nie porównuj osoby napominanej z innymi (to poniża)

5. nie powtarzaj zarzutu już przyjętego, nie wymuszaj przyznania się do winy

6. mów o zachowaniach, postawach, nie potępiaj, nie osądzaj człowieka

7. pomocna może być dzielenie się uczuciami, jakie wywołują w tobie konkretne zachowania twojego rozmówcy

8. mów konkretnie, unikaj ogólników

9. krytykuj tylko takie zachowania, które dana osoba może zmienić

10. wyrażaj napomnienia słowami, a nie mimiką

11. nie kumuluj wielu zarzutów w jednej rozmowie

12. nie charakteryzuj motywów osoby napominanej

13. unikaj słów: ty zawsze, ty nigdy

14. podkreślaj to co jest dobre

15. pamiętaj że pierwszy impuls do zmiany rodzi się w nas gdy czujemy się kochani

NAPOMINANIE BEZ MIŁOŚCI - ZABIJA - na pamiątkę Cichosz Mariusz

---