Konspekt zajęć z przedmiotu
Polska polityka zagraniczna w XX wieku
Prowadzący zajęcia: |
mgr Lucyna Czechowska |
Kontakt: |
lc@doktorant.umk.pl |
Termin: |
17.11 |
Miejsce: |
s. 31 |
Temat zajęć: |
Stosunki polsko-niemieckie (część III) |
Pytania faktograficzne: |
1. Jakie były postanowienia i znaczenie Układu Zgorzeleckiego pomiędzy PRL a NRD? (Podpisany VII.1950 pomiędzy PRL a NRD układ o wytyczeniu ustalonej i istniejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej, Cyrankiewicz i Grotewohl. Pierwszy układ, który potwierdzał granice, ale tylko z Niemcami Wschodnimi i to pod dyktando Moskwy. Propaganda, że Niemcy Zachodnie są złe. Nie wzięli pod uwagę uczuć swoich obywateli, dlatego nie wpłynęło to na zmianę odczuć społecznych w NRD. W imieniu całych Niemiec. W wyniku układu zmniejszono o połowę kwotę reparacji, jaka Polsce przysługiwała, decyzja podjęta przez Stalina w umieniu wszystkich. Od 1954 Polska zrzekła się całości odszkodowań. U K Ł A D
między Rzecząpospolitą Polską
pragnąc dać wyraz woli utrwalenia pokoju powszechnego i chcąc przyczynić się do wielkiego dzieła zgodnej współpracy miłujących pokój narodów, zważywszy, że współpraca ta między narodem polskim i niemieckim stała się możliwa dzięki rozgromieniu niemieckiego faszyzmu przez Z.S.R.R. i postępującemu rozwojowi sił demokratycznych w Niemczech - oraz chcąc po tragicznych doświadczeniach hitleryzmu stworzyć niewzruszone podstawy dla pokojowego i dobrosąsiedzkiego współżycia obu narodów, pragnąc ustabilizować i umocnić wzajemne stosunki w oparciu o porozumienie poczdamskie, ustalające granice na Odrze i Nysie Łużyckiej, realizując postanowienia warszawskiej deklaracji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i delegacji Rządu Tymczasowego Niemieckiej Republiki Demokratycznej z dnia 6 czerwca 1950 r., uznając ustaloną i istniejącą granicę jako nienaruszalną granicę pokoju i przyjaźni, która nie dzieli, lecz łączy oba narody - postanowili zawrzeć niniejszy układ i mianowali swych Pełnomocników:
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Prezydent Niemieckiej Republiki Demokratycznej którzy po wymianie swych pełnomocnictw, uznanych za sporządzone w dobrej i należytej formie, zgodzili się na następujące postanowienia: A r t. 1 Wysokie Układające się Strony zgodnie stwierdzają, że ustalona i istniejąca granica, biegnąca od Morza Bałtyckiego wzdłuż linii na zachód od miejscowości Świnoujście i dalej wzdłuż rzeki Odry do miejsca, gdzie wpada Nysa Łużycka, oraz wzdłuż Nysy Łużyckiej do granicy czechosłowackiej, stanowi granicę państwową między Polską a Niemcami. A r t. 2 Polsko-niemiecka granica państwowa, wytyczona w myśl niniejszego układu, rozgranicza również w linii prostej przestrzeń powietrzną, morską i wnętrze ziemi. A r t. 3
Dla wytyczenia w terenie polsko-niemieckiej granicy państwowej, wymienionej w art. 1, Wysokie Układające się Strony powołują mieszaną komisję polsko-niemiecką z siedzibą w Warszawie. A r t. 4 Mieszana komisja polsko-niemiecka zbierze się nie później niż 31 sierpnia 1950 r. celem podjęcia czynności wskazanych w art. 3. A r t. 5 Po dokonaniu wytyczenia w terenie granicy państwowej Wysokie Układające się Strony zawrą akt o wykonaniu wytyczenia państwowej granicy między Polską a Niemcami. A r t. 6 W wykonaniu wytyczenia polsko-niemieckiej granicy państwowej Wysokie układające się Strony zawrą porozumienia: w sprawie przejść granicznych, małego ruchu granicznego i żeglugi na wodach pasa granicznego. Porozumienia te będą zawarte w ciągu miesiąca po wejściu w życie wymienionego w art. 5 aktu o wykonaniu wytyczenia państwowej granicy między Polską a Niemcami. A r t. 7 Układ niniejszy podlega ratyfikacji, która powinna nastąpić w terminie możliwie najkrótszym. Układ wejdzie w życie w chwili wymiany dokumentów ratyfikacyjnych, która odbędzie się w Berlinie. W dowód czego pełnomocnicy podpisali układ niniejszy i zaopatrzyli go swoimi pieczęciami. A r t. 8 Sporządzono 6 lipca 1950 r. w Zgorzelcu w dwu egzemplarzach, każdy w języku polskim i niemieckim, przy czym oba teksty posiadają jednakową moc.)
2. Jakie znaczenie dla stosunków polsko-niemieckich miało orędzie biskupów polskich z 1965 roku? (20 lat od zakończenia wojny, zakończył się Sobór Watykański II, rocznica Tysiąclecia Chrztu Polski - zaproszono episkopaty 56 państw. Ogólna nieufność, obawa przed rewizjonizmem, przełomowe i kontrowersyjne orędzie biskupów polskich z 1965 roku “wybaczamy i prosimy o wybaczenie”, ostra krytyka władz komunistycznych szczególnie wobec Wyszyńskiego, pozytywny odzew z Niemiec, NRD zignorowała. )
3. Co głosiła doktryna Hallsteina? (Doktryna Hallsteina - 1956 sekretarz stanu u Adenauera, utrzymywali, że Bonn reprezentuje całe Niemcy zakładała, że uznanie NRD za państwo jest „aktem nieprzyjaznym” wobec RFN. W związku z tym RFN mogła utrzymywać kontakty w Bloku Wschodnim tylko z ZSRR (inne zasady, bo mocarstwo, które decydowało o losach Niemiec), odejście od niej z nadejściem Neue Ostpolitik w drugiej połowie lat 60-tych (1969 zmiana interpretacji tej doktryny przez rząd RFN)
4. Jak przebiegała normalizacja stosunków PRL z RFN? (Długo polityka wrogości. Po liście, odwilż na linii Wschód-Zachód prace KBWE, polityka detente. Odejście od doktryny Hallsteina z nadejściem Neue Ostpolitik w drugiej połowie lat 60-tych (1969 zmiana interpretacji tej doktryny przez rząd RFN) SPD zainicjowała nową politykę wschodnią, w 1969 noty do Warszawy, najpierw ułożyli relacje z Moskwą w 1970. W 1969 Gomułka odpowiedział na apele Brandta, że należy unormować relacje, powiedział, że chce układu potwierdzającego granice. Było to jego własne posunięcie, bał się, żeby ZSRR znów nie rozmawiał w imieniu całego bloku, wobec zmian nastawienia RFN, kryzys gospodarczy i Gomułka liczył na profity ekonomiczne, nagle zniknął antyniemiecki ton. Rokowania od II.1970, VI 1970 parafowano umowę o obrocie towarowym i współpracy gospodarczej pomiędzy PRL i RFN na lata 1970-74. Problemy gdyż Warszawa chciała za podstawę umowę poczdamską i układ Zgorzelecki, Bonn za to chciała wyrzeczenia się przemocy i wzajemnego uznania się, łączenia rodzin i praw mniejszości niemieckiej, zależało im na zjednoczeniu, więc bali się utrwalać ład jałtański. Poza tym już w układzie z ZSRR uznali wszystkie granice w Europie, więc po co? Podpisanie XI. 1970 Brandt, Cyrankiewicz i MSZ obu stron. W preambule o napaści Hitlerowskich Niemiec i jej skutkach, linia graniczna z Poczdamu zachodnią granicą Polski, nienaruszalność granic, poszanowanie integralności, bez roszczeń terytorialnych, kwestie sporne na drodze pokojowej, wszechstronny rozwój stosunków gosp., kult, nauk-tech, łączenie rodzin - zgoda na wyjazd, ale Polska nie uznała mniejszości niemieckiej u siebie. Ogólnie pozytywny oddźwięk umowy na świecie, przyjęcie obu państw niemieckich do ONZ. Niezadowolenie chadecji RFN, trudności z ratyfikacją, debata ratyfikacyjna dopiero od II 1972, V. 1972 wspólna deklaracja, że układ tylko w imieniu RFN, a nie całych Niemiec, podkreślono dążenie do zjednoczenia, więc w końcu ratyfikowano. Polacy uważali ten układ za podstawę normalizację stosunków, a Niemcy jako układ o wyrzeczeniu się siły w stosunkach. Trybunał Konstytucyjny z 1973 wciąż uważał Ziemie Odzyskane za niemieckie, tylko bez możliwości wykonywania tam funkcji państwowych. Granice z grudnia 1937.)
5. Na czym polegał spór graniczny pomiędzy PRL a NRD z lat 80-tych i jak się zakończył? (XII. 1982 jednostronna decyzja rządu NRD o rozszerzenie morza terytorialnego o 12 mil, dzięki czemu urządzenia portowe Świnoujścia-Szczecin przeszłoby do nich, potem zaczęli wstrzymywać prace pogłębiarek co uniemożliwiłoby wejście do portu statków o dużej wyporności. Marynarka NRD zablokowała tor wodny, a PRL zgromadził flotę wojenną, incydenty zbrojne, utrzymane w ścisłej tajemnicy. Przełom dopiero po rozmowach Honeckera i Jaruzelskiego 1988, trudno ocenić co go skłoniło, ale NRD ustąpiło. Kompromisowa umowa o rozgraniczeniu obszarów morskich w Zatoce Pomorskiej V. 1989, zgoda na tor wodny i kotwicowiska po obu stronach. Pierwszy konflikt terytorialny w Bloku Wschodnim, świadczył o upadku prestiżu ZSRR oraz wspólnoty socjalistycznej.)
6. Jaki był stosunek strony polskiej do zjednoczenia Niemiec? (Była “za”, dążyła do potwierdzenia przy okazji naszej zachodniej granicy. W trakcie obalania muru kanclerz Kohl XI.1989 był akurat z wizytą w Polsce, symboliczny gest pojednania w Krzyżowej. Polacy bali się mieć znów dwóch wielkich sąsiadów, poza tym RFN mówił, że sprawa granic formalnie dopiero po zjednoczeniu, choć nie wysuwali roszczeń terytorialnych. 10 punktowy plan Kohla zjednoczenia Niemiec nic nie mówił o Polsce i wspólnej granicy, obawiał się swoich wyborców, choć sam uważał granice za nienaruszalną. Polska ofensywa dyplomatyczna w tym zakresie. Trochę to zepsuło atmosferę stosunków bilateralnych. Od początku opowiadaliśmy się za przynależnością zjednoczonych Niemiec do NATO, na co Moskwa kręciła nosem i chciała, aby byli neutralni. W XII 1990 w Paryżu rozpoczęły się rozmowy “2+4” Polska brała udział w części poświęconej wschodniej granicy Niemiec oraz bezpieczeństwa. Chcieliśmy traktatu pokojowego. Tylko RFN nie akceptowała naszego postulatu, aby uczestniczyć w obradach, przemogli się jednakże. Zamiast traktatu dwie równobrzmiące deklaracje parlamentów Niemiec - VI.1990. Skoro przeważyło przeświadczenie, że granice zaraz po zjednoczeniu zaczęto przyśpieszać proces. Nota Skubiszewskiego że jednoczesne obowiązywanie uregulowań 2+4 oraz traktatu granicznego, zaogniło sprawę. W Paryżu to sobie wyjaśnili. Ostatnia runda w Moskwie IX. 1990 - Polska usatysfakcjonowana, stałość granic, a konstytucja Niemiec nie może być sprzeczna z tym traktatem. Zjednoczenie 3 X 1990.)
7. Kiedy podpisano układ o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy i jakie były jego postanowienia? (Podczas wizyty Kohla w 1989 roku podpisano deklarację o wzajemnych stosunkach, umowę o współpracy oraz umowę o gwarancjach dla niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce, niemieckie wsparcie finansowe. Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy w VI. 1991 Bielecki i Kohl zapis, że istotne jest wejście RP do Wspólnot Europejskich i że Niemcy popierają polskie dążenia. Zagwarantowano prawa mniejszości z klauzulą wzajemności, kwestie obywatelstwa, spraw majątkowych odszkodowań - wyłączono to z traktatu. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych I 1992. Zawarty na 10 lat i automatycznie przedłużany na kolejne 5, jeśli żadna ze stron go nie wypowie. Wielowątkowy zapisy polityczne, kulturalne, ekonomiczne i militarne. Później doprecyzowana mniejszymi umowami, np. O wymianie młodzieży, współpracy regionalnej i transgranicznej, ochronie środowiska.)
8. Jaki stosunek do polskiego wejścia do Unii Europejskiej i NATO przyjęły Niemcy? (Kooperacja wojskowa (ogólnie najlepsza sfera współpracy) w ramach „Partnerstwa dla Pokoju”, NATO, a także Trójkąta Weimarskiego oraz trójkąta Niemcy - Dania - Polska (Wielonarodowy Korpus Północ-Wschód 1999 w ramach NATO, później doszły inne państwa Czechy, Estonia, Łotwa i Litwa, Rumunia, Słowacja i USA), również w UE (w ramach II filaru). Ale zgodę na wejście Polski do NATO pierwszy ratyfikował parlament duński, symbol. Współpraca w ramach Europejskiej Grupy Bojowej obok Słowacji, Litwy i Łotwy na funkcjonować od 2009, europejskie siły szybkiego reagowania.
Niemcy jako „adwokat” Polski w wejściu do NATO i WE. Droga Polski do Unii Europejskiej wiedzie przez Niemcy, które są lokomotywą UE. Wspólne interesy, bo Polska chce do Europy, a Niemcy chcą stabilnego sąsiedztwa na Wschodzie, odpowiedzialnego partnera, który należy do tego samego sojuszu, oraz stabilnej Europy Środkowej. Polacy liczyli na ich wsparcie wywołane wyrzutami sumienia po II wojnie światowej, bardziej polityczne powody tu przeważyły niż ekonomiczne, a także filozofia moralna pomocy słabszym (pomagali także Grecji, Hiszpanii i Portugalii). Wspierając Grupę Wyszehradzką musieli ustępować pomysłom Francji tj. pieniądze dla państw śródziemnomorskich. W 1994 ich prezydencja i dużo zdziałali, bo rozszerzenie drugim punktem ich programu. Forsowali nawet koncepcje jednoczesnego realizowania obu procesów: rozszerzenia i pogłębienia, później wszyscy zrozumieli że te rzeczy się łączą i trzeba najpierw zreformować system podejmowania decyzji. Polityka „małych kroków” stopniowego integrowania poszczególnych państw. Ważną rolę odegrały spotkania w ramach Trójkąta Weimarskiego. Kohl dużo bardziej się starał niż Schroder - więcej Realpolitik, lepiej od 1999 ocieplenie relacji. ) |
Pytania problemowe: |
1. Dlaczego kwestia zachodniej granicy Polski zdominowała zagraniczne wysiłki Warszawy? Czy istniało ryzyko rewizji postanowień “Wielkiej Trójki”? (Już w Stuttagrcie USA dawały znać, że coraz bardziej świat jest dwublokowy, a oni będą dbać o Niemcy. Układ z XI 1990 polsko-niemiecki traktat, granica nienaruszalna teraz i w przyszłości, suwerenność i integralność terytorialna. Potwierdził oba wcześniejsze układy z 1950 i 1970 oraz z 1989 o rozgraniczeniu wód w Zatoce Pomorskiej. Ostateczna ratyfikacja układów granicznych na posiedzeniu Bundestagu XII 1991, weszła w życie I. 1992)
2. Jaką rolę we wzajemnych stosunkach polsko-niemieckich grała polityka historyczna? (Strach okrążenia Moskwa - Berlin przy projekcie gazociągu północnego, drugi Pakt Ribbentrop-Mołotow. PiS i spółka polityka historyczna, Tusk tu pojednawczo, Związek Wypędzonych - Erika Steinbach, kwestia w grze od 1990-tych, ju1998 rezolucja Bundestagu bardzo roszczeniowe wobec Polski i Czech, W Polsce jako próbę podważania polskości ziem zachodnich i północych, odpowiedź polskiego Sejmu, że nienaruszalność granic i polskiej własności nieruchomości i że taka rezolucja Bundestagu psuje relacje, „wojna papierowa”, projekt „Przeciwko wypędzeniom” i centrum, 1999, 2002 Bundestag wsparł projekt, kwestie przedwyborcze, Powiernictwo Pruskie - odszkodowania za pozostawione mienie lub jego przywrócenie, 2003, Rudi Pawelka, w rezultacie polskie wyliczanie krzywd. Pomysły, żeby renegocjować traktat z 1991, ale nie ma na to zgody Niemiec, choć rząd oświadczył, że nie popiera roszczeń obywateli niemieckich wobec Polski. Komisja opracowuje wspólne podręczniki.)
3. Na czym oparte było pojęcie polsko-niemieckiej wspólnoty interesów i czy było popierane przez obie strony? (Ukuł je Skubiszewski 1990 polsko-niemieckie forum w Poznaniu, polski ambasador 1991 Janusz Reiter dodał europejską wspólnotę wartości utwierdzać, że współpraca z Niemcami jedna z najważniejszych priorytetów naszej polityki zagranicznej i otworzy nam drodze do euroatlantyckich struktur i ważna dla całej Europy, wspólna odpowiedzialność za Europę pokojową, demokratyczną i zjednoczoną, wspólne budowanie nowego systemu bezpieczeństwa. Wspólny interes w przezwyciężaniu pojałtańskiego układu sił w Europie. Ważny partner gospodarczy także. Silna pozycja RFN w euroatlantyckich organizacjach więc nasz strategiczny partner. Skubiszewski dalej ją lansował w 1992, oparta na wspólnych wartościach ustrojowych, i zbieżnych celach strategicznych w procesie jednoczącej się Europy i tworzenia nowych przesłanek jej bezpieczeństwa. Oparta na bazie traktatowej z 1989/1991. Wykorzystano do promowania europejskich Niemiec i europeizującej się Polski, systemu kooperatywnego bezpieczeństwa opartego na NATO, OBWE, UZE,, normalizację stosunków bilateralnych. Od początku różne interpretacje przez oba państwa, zbieżność pewnych intresów, więc harmonizacja ich realizacji. Współpraca wojskowa - od traktatu z 1991, regularne kontakty MONu, współpraca w poszerzaniu bezpieczeństwa, późniejsze umowy doprecyzowały. Współpraca jednostek przygranicznych, kupowanie tańszego sprzętu od Niemiec. Droga Polski do Unii Europejskiej wiedzie przez Niemcy, które są lokomotywą UE. Wspólne interesy, bo Polska chce do Europy, a Niemcy chcą stabilnego sąsiedztwa na Wschodzie, odpowiedzialnego partnera, który należy do tego samego sojuszu, oraz stabilnej Europy Środkowej. Ale przy Konstytucji dla Europy wyraźny rozdźwięk interesów. (kwestie głosowań w Radzie UE, wartości chrześcijańskich w preambule, my chcieliśmy Nicei, a nowa opcja w zależności od liczebności. Polska niechęć do kompromisu zerwała szczyt w Brukseli 2003, tak samo w Traktacie Reformującym). Sprzeczności: też w sprawie nowego Traktatu o współpracy i partnerskie PCA UE-Rosja embargo na polskie mięso, wywołano to niechęć w Niemczech. Tarcza antyrakietowa. Wojna w Iraku, List ośmiu, Polska chce w NATO Ukrainę, a Niemcy chcą ostrożnie z Rosją, gazociąg bałtycki Ogólna potrzeba partnerstwa, a nie niemieckiej „opieki”. Hasło dziś nie odgrywa już żadnej roli, nie można też mówić o partnerstwie strategicznym między nimi, raczej o pragmatycznej współpracy) |
Wykorzystana Literatura: |
|