Nietypowe operacje gospodarcze w handlu zagranicznym
Nietypowe operacje gospodarcze w handlu zagranicznym
SPIS TREŚCI
1. Polityka państwa dotycząca obrotu z zagranicą.................................................................... 2
1.1. Wprowadzenie....................................................................................................... 2
1.2. Bariery handlu międzynarodowego....................................................................... 3
2. Podział form handlu zagranicznego...................................................................................... 4
2.1. Obrót licencjami i know-how................................................................................. 5
2.2. Franchising............................................................................................................. 5
2.3. Leasing................................................................................................................... 6
2.4. Obrót uszlachetniający........................................................................................... 7
2.5. Transakcje oparte na produkcji nakładczej............................................................ 8
2.6. Transakcje barterowe............................................................................................. 8
2.7. Transakcje wiązane................................................................................................ 9
2.8. Zobowiązanie do wzajemnego zakupu (counter - purchase)................................ 9
3. Korzyści z wymiany międzynarodowej............................................................................. 10
Literatura..................................................................................................................... 11
1. Polityka państwa dotycząca obrotu z zagranicą
1.1. Wprowadzenie
Operacje handlu zagranicznego są dokonywane w określonym otoczeniu. Oznacza to, że podmioty zawierające różnego rodzaju transakcje muszą lub powinny uwzględniać czynniki, które są od nich niezależne, a ich istnienie sprzyja lub utrudnia prowadzenie międzynarodowej operatywnej działalności gospodarczej. Otoczenie transakcyjne tworzy zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych państw oraz międzynarodowa polityka ekonomiczna większej liczby krajów.
Państwo zawsze było zainteresowane obrotem z zagranicą, co przejawiało się i nadal przejawia w różnych formach ingerencji. Zakres i stopień ingerencji w tej dziedzinie zależy od stopnia rozwoju gospodarczego (kraje wysoko lub słabo rozwinięte), systemu polityki gospodarczej (wolnorynkowy, monopolistyczny), stanu gospodarki (dobra lub zła koniunktura, występowanie trudności płatniczych) itd.
Polityka państwa w odniesieniu do obrotu z zagranicą może mieć charakter autonomiczny, z czym związana jest jednostronna działalność
państwa w dziedzinie stosunków z zagranicą, oraz umowny (konwencyjny), gdy cele danego państwa są osiągane w wyniku porozumień dwustronnych (z każdym państwem oddzielnie) lub wielostronnych (zawierane są umowy z więcej niż jednym państwem). Źródłem polityki umownej jest zawsze polityka autonomiczna państw przystępujących do umów z innymi państwami.
Polityka państwa dotycząca obrotu z zagranicą ma na celu tworzenie korzystnych warunków dla ekonomicznego rozwoju kraju. Wyraża się to w preferencjach tworzonych dla narodowych podmiotów gospodarczych. Takie postępowanie określane jest mianem protekcjonizmu gospodarczego, a taka polityka gospodarcza państwa — polityki protekcjonistycznej. Jednakże decyzje o charakterze protekcjonistycznym w jednym kraju powodują określone kontr decyzje w innych krajach, co w krańcowych przypadkach może prowadzić do autarkii, a więc zamknięcia danej gospodarki i odcięcia jej od gospodarki światowej. Politykę szerokiego włączania własnej gospodarki do gospodarki światowej nazywa: się polityką wolnego handlu.
Polityka wolnego handlu formalnie nie powinna zawierać elementów protekcjonistycznych, stwarzających preferencje dla krajowych podmiotów gospodarczych. W praktyce jest to jednak trudne do zrealizowania. Przykładem dochodzenia do takiej polityki na obszarze gospodarczym pewnej liczby państw jest Europejska Wspólnota Gospodarcza (obecnie Unia Europejska). Likwiduje ona wszelkie bariery obrotu gospodarczego między swymi członkami, lecz stwarza określone bariery ochronne w stosunku do innych państw. Tym samym zawiera pewne elementy protekcjonizmu w odniesieniu do państw trzecich. Dochodzenie do wspólnego rynku trwało wiele lat i jeszcze do końca1996 r. nie uzgodniono wszystkich składników polityki gospodarczej między państwami należącymi do tego ugrupowania.
1.2. Bariery handlu międzynarodowego
Wyróżnia się naturalne i sztuczne bariery handlu międzynarodowego. Najważniejszymi przyczynami tych barier są:
bariery naturalne,
bariery sztuczne,
Bariery naturalne
W przypadku towarów o małej podatności transportowej /np. materiały budowlane/ nie opłaca się eksport na dłuższą odległość. Wówczas przemysł wytwarzający te produkty musi rozwijać się w kraju. Nie odnosi się to jednak do eksportu usług i myśli naukowo - technicznej, związanej z tym przemysłem, które mogą być bez przeszkód eksportowane.
O podatności transportowej decyduje więc głównie jednostkowa wartość towaru.
Różnice kulturowe
Z uwagi na charakter pracy, sprowadzimy je do zachowania się konsumentów. W tym kontekście należy podkreślić, iż np. whisky nie może być eksportowana do krajów muzułmańskich.
Bariery sztuczne
Są one obecnie znacznie ważniejsze. Jeśli rozpatrujemy je z punktu widzenia handlu zagranicznego, to wówczas mówimy o protekcjonizmie handlowym. Ten protekcjonizm przybiera z jednej strony charakter restrykcji importowych, z drugiej jednak może wyrażać się w stosowaniu różnych form popierania eksportu.
Teoretycznie rzecz biorąc kraje bardziej rozwinięte powinny stosować protekcję
w węższym zakresie, gdyż ich silne gospodarki mogą skutecznie konkurować na rynku międzynarodowym. W praktyce jest jednak często odwrotnie, co jest przyczyną /jak i zresztą efektem/ tworzenia bloków ekonomicznych, takich jak EWG.
Przyczynami stosowania protekcjonizmu są m.in.:
a/ Realizacja polityki pełnego zatrudnienia
b/ Brak zasobów walutowych
c/ Wielkość wpływów budżetowych
d/ Ochrona zdrowia ludności
e/ Ochrona przemysłu krajowego
2. Podział form handlu zagranicznego
Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerami mającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa. Handel zagraniczny w wąskim znaczeniu odnosi się jedynie do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub zakupywanych za granicą.
W szerokim znaczeniu handel zagraniczny obejmuje obroty majątkowo-kredytowe oraz obroty bieżące, na które, oprócz wymiany towarowej, składają się zakup i sprzedaż za granicę usług, dóbr niematerialnych (np. praw patentowych, licencji, know-how) oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę, utrzymania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne.
Podstawowymi formami handlu zagranicznego są import, eksport oraz handel tranzytowy.
Import polega na przywozie towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym oraz na przyjęciu usług od cudzoziemców.
Eksport to wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom.
Handel tranzytowy sprowadza się wyłącznie do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której siedziba firmy realizującej transakcję kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju importera, ani w kraju eksportera.
Poza wymienionymi istnieją szczególne formy handlu zagranicznego, które — ze względu na swój charakter prawny lub specyficzny przebieg transakcji — nie mogą być jednoznacznie zakwalifikowane do form podstawowych. Zaliczamy do nich: obrót uszlachetniający, obrót licencjami i know-how, franchising, leasing, transakcje wiązane
i barterowe, zobowiązanie. do wzajemnego zakupu , transakcje oparte na produkcji nakładczej.
2.1. Obrót licencjami i know-how
Przedmiotem transakcji w handlu zagranicznym mogą być nie tylko towary i usługi, lecz także tzw. niematerialne dobra przemysłowe, których główne rodzaje to:
• wynalazki chronione patentem,
• znaki towarowe chronione rejestracją,
• wzory użytkowe i wzory zdobnicze chronione rejestracją.
Innego rodzaju niematerialnym dobrem przemysłowym jest know-how, czyli wiedza techniczna, technologiczna lub organizacyjna związana z procesem wytwarzania określonego produktu. W odróżnieniu od poprzednich rodzajów dóbr niematerialnych, które bezwzględnie są chronione prawnie (wynika to z faktu opatentowania lub rejestracji), przy know-how korzysta się tylko ze względnych praw ochrony wynikających z postanowień umowy zawartej między stronami.
Wyróżnia się czyste umowy licencyjne, których przedmiotem jest i praw patentowych, oraz złożone umowy licencyjne, które obejmują dodatkowo inne świadczenia ze strony sprzedającego (np. dostawy określonych materiałów) lub inne formy wiedzy technicznej (np. know-how).
Transakcje licencyjne mają ten skutek, że produkty, które wcześniej były eksportowane do kraju licencjobiorcy, teraz są tam wytwarzane. Poprzez to, w legalny sposób, unika się poniesienia wszelkich opłat wwozowych bądź problemów związanych
z zakładaniem firm poza granicą.
Sprzedaż licencji nie uwalnia jednak licencjodawcy od wszystkich problemów. Pojawia się bowiem niebezpieczeństwo wytwarzania przez licencjobiorcę produktów wadliwych lub niższej jakości, co może narazić na szwank reputację pierwotnego producenta. Innego rodzaju zagrożenie polega na tym, że między obu partnerami może dojść do konkurencji przy sprzedaży tego samego rodzaju towarów na rynkach krajów trzecich. Z tych względów zamiast czystej umowy licencyjnej stosuje się często formę franchisingu, która zapewnia większy wpływ licencjodawcy na licencjobiorcę.
2.2. Franchising
W przypadku franchisingu jego biorca (franchise - biorca — franchisee) prowadzi
działalność — na którą uzyskał licencję — samodzielnie, ale według wskazówek i pod kontrolą dawcy (franchise - dawca — franchiser). Wytworzone towary (usługi)
franchise - biorca sprzedaje zgodnie ze strategią określoną przez franchise - dawcę i pod jego znakiem firmowym. Sprzedaż ta może być dokonywana na ściśle określonym obszarze
i obejmować ściśle określone rodzaje towarów.
Rozróżnia się trzy formy franchisingu: 1) dystrybucyjną, polegającą na centralnej dystrybucji towarów (np. sprzedaż wysyłkowa, sprzedaż artykułów dziecięcych, obuwia, stacje benzynowe, rozprowadzanie produktów spożywczych), 2) przemysłową, polegającą na odstępowaniu opatentowanej technologii produkcji, 3) usługową.
Franchising przemysłowy jest zbliżony do obrotu licencyjnego. Różnica polega na tym, że licencja często sprzedawana jest jednemu licencjobiorcy, szczególnie w jednym kraju, podczas gdy zasada francisingu polega na pozyskiwaniu możliwie dużej liczby uczestników. Franchising usługowy jest najbardziej powszechny. Dotyczy on hotelarstwa, usług samochodowych.
Korzystający z tej formy porozumienia działa na własny rachunek. Ponosi więc koszty
i ryzyko związane z zakupem odpowiedniego lokalu (budynku, gmachu hotelowego, lokalu
w określonym budynku). Może również taki lokal wynająć. Ponosi on koszty zakupu odpowiednich maszyn i urządzeń, mebli itd., niezbędnych do prawidłowego prowadzenia działalności, a także koszty związane z bieżącą działalnością.
Dość istotnym elementem w funkcjonowaniu sieci franchisingowej jest sprawa promocji marketingowej. Sposoby działania w tej dziedzinie określane są wspólnie przez organizatora sieci i jej uczestników.
Forma franchisingu jest najczęściej stosowana w handlu samochodami, paliwami płynnymi (stacje benzynowe), w przemyśle napojów chłodzących, a także w sprzedaży usług hotelowych i restauracyjnych.
2.3. Leasing
Transakcja leasingu polega na odpłatnym przekazaniu określonych rzeczy w użytkowanie. Przedmiotem leasingu mogą być pojedyncze maszyny i urządzenia, kompletne obiekty przemysłowe lub dobra trwałej konsumpcji.
W transakcjach leasingowych biorą udział trzy strony: dawca, dostawca i biorca. Dawcą jest przedsiębiorstwo leasingowe, które importuje (zakupuje na własność) obiekty, maszyny itp. od dostawcy (eksportera) po to, aby je następnie przekazać — w formie kredytu rzeczowego — biorcy (użytkownikowi) na zasadach leasingu. Międzynarodowa transakcja leasingowa składa się więc z dwóch odrębnych, choć powiązanych merytorycznie kontraktów: między dawcą jako importerem i dostawcą jako eksporterem oraz między dawcą jako eksporterem i biorcą jako importerem.
Transakcje leasingu są klasyfikowane według różnych kryteriów, np. okresu, na jaki jest zawierana umowa, charakteru eksportera, wieku przedmiotu. Istotne znaczenie ma kryterium charakteru zobowiązań. Z tego względu rozróżnia się leasing operacyjny i leasing finansowy.
Leasing operacyjny charakteryzuje to, że nakłady poniesione przez dawcę na zakup przedmiotów nie zwracają się w ramach jednego kontraktu oraz dawca przejmuje obowiązek konserwacji i napraw tych przedmiotów. Po wygaśnięciu umowy jej przedmiot jest zwracany leasingodawcy.
W przypadku leasingu finansowego:
• przedmiot kontraktu podlega całkowitej lub prawie całkowitej amortyzacji w trakcie trwania kontraktu,
• przedmiot kontraktu jest użytkowany przez jednego biorcę,
• występuje długi okres umowy i trwałość stosunku umownego,
• po zakończeniu czasu obowiązywania umowy jej przedmiot przechodzi na własność leasingobiorcy.
Leasing finansowy niekiedy jest uważany za leasing właściwy, w odróżnieniu od leasingu operacyjnego, który w praktyce bywa mieszany z tradycyjnymi umowami dzierżawy.
Szczególną formą leasingu jest tzw. transakcja odwrotnego leasingu. Następuje ona wówczas, gdy właściciel przedmiotu sprzedaje go przedsiębiorstwu leasingowemu,
a następnie zawiera kontrakt leasingowy na jego użytkowaniu.
2.4. Obrót uszlachetniający
Obrót uszlachetniający polega na przekazaniu przez zleceniodawcę zagranicznemu zleceniobiorcy określonego przedmiotu w celu jego uszlachetnienia, a więc zwiększenia jego wartości przez wykonanie określonych czynności o charakterze produkcyjnym.
Z punktu widzenia zleceniodawcy obrót uszlachetniający ma charakter bierny (przekazanie do obróbki), z punktu widzenia zleceniobiorcy — czynny (dokonanie obróbki).
Istotne jest to, że towar przez cały czas dokonywania obrotu uszlachetniającego jest własnością zleceniodawcy i po uszlachetnieniu jest z powrotem kierowany do niego lub — na jego żądanie — do kraju trzeciego, jeżeli w tym czasie zleceniodawca dokonał jego sprzedaży.
Wielkość dodanej wartości w czasie obróbki nie ma w tej dziedzinie działalności istotnego znaczenia. W przypadku uszlachetniania diamentów (przez szlifowanie) w Amsterdamie czy Nowym Jorku wartość dodana powoduje wielokrotne zwiększenie wartości uszlachetnionego przedmiotu, a w przypadku ostrzenia kół zębatych lub kucia wałów napędowych, dodana wartość wynosi kilkanaście procent wartości uszlachetnionego przedmiotu.
Towar przekazywany do uszlachetnienia podlega odprawie celnej warunkowej na okres ustalony w dokumentach celnych oraz umowie o dokonanie czynności uszlachetnienia.
2.5. Transakcje oparte na produkcji nakładczej
Inną formą działania wielkich detalistów jest organizowanie produkcji. Mając rozeznanie w najnowszych kierunkach mody, domy towarowe nadające sprzedawanym towarom własną markę, zlecają niewielkim wytwórcom produkcję takich wyrobów, dostarczając im wzory produkcyjne i materiały do produkcji. Występuje to na terytorium danego kraju, ale rozpowszechnia się coraz bardziej w skali międzynarodowej. W ten sposób ukształtowała się w światowym obrocie gospodarczym forma obrotu nakładczego. Najczęściej ta forma działalności dotyczy konfekcji, wyrobów dziewiarskich, strojów damskich i męskich. Ponieważ w tych dziedzinach znaczny udział w kosztach produkcji ma siła robocza, produkcja nakładcza kierowana jest do krajów o niskich kosztach robocizny.
Zleceniodawcom produkcji nakładczej trudno jest znajdować bezpośrednio
(w poszczególnych krajach) wytwórców takich wyrobów. W związku z tym z reguły niezbędne jest włączenie do takiej działalności pośredników w kraju produkcji.
2.6. Transakcje barterowe
Klasycznie termin ten oznacza umowę handlową, w myśl której następuje wymiana jednego towaru na drugi lub kilku towarów na kilka innych towarów. Każda ze stron takiej transakcji jest uważana za sprzedającego towar, który daje w zamian, i kupującego towar, który otrzymuje od drugiej strony. Istotne w transakcji barterowej jest to, że wartość dostawy po obu stronach jest identyczna i nie występuje w związku z tym transfer pieniędzy.
Transakcje barterowe dokonywane są głównie przez firmy kupieckie, a przypadki zawierania ich przez przedsiębiorstwa wytwórcze są bardzo rzadkie. Firma handlowa jest bowiem zawsze w stanie znaleźć takie towary do wymiany barterowej, które mogą zainteresować firmę handlową w drugim kraju. Faktem jest jednak, że towary, które są przedmiotem transakcji barterowej, trudno jest zazwyczaj sprzedać w transakcjach wolnodewizowych. Są to więc towary gorszego rodzaju, gatunku lub o niższym stopniu jakości, bardzo często nadwyżki rynkowe. Obrót barterowy, z punktu widzenia towarowego, jest ograniczany przez państwo. Towary, które normalnie można sprzedać w transakcjach wolnodewizowych, nie są dopuszczane do wymiany barterowej.
Transakcja barterowa może być przedmiotem ukrytego transferu środków płatniczych. Ma to znaczenie w przypadku, gdy transfer środków dewizowych podlega rygorom państwowym. W związku z tym podlegają one najczęściej kontroli państwowej,
a więc obowiązkowi uzyskania zezwolenia na dokonanie takiej operacji (licencji).
2.7. Transakcje wiązane
Transakcje wiązane w handlu zagranicznym to takie, w których zakup lub sprzedaż określonych dóbr jest uzależniony od sprzedaży lub zakupu innych dóbr. Powiązane ze sobą umowy kupna - sprzedaży nie muszą się równoważyć wzajemnie pod względem wartościowym. Dostawy i płatności z tytułu tych umów nie muszą następować w tym samym terminie, a formy i sposoby zapłaty nie muszą być jednakowe. Wiązanie może dochodzić do skutku między dwoma partnerami, z których każdy jest jednocześnie eksporterem
i importerem, ale w transakcji może także uczestniczyć trzeci partner, będący z reguły odbiorcą importowanego towaru.
Rozróżnia się transakcje wymienne poziome (inaczej: uzależnione dwustronnie)
i pionowe (inaczej: uzależnione jednostronnie).
Transakcje wymienne poziome polegają na uzależnieniu sprzedaży lub kupna jednego towaru od kupna lub sprzedaży innego towaru.
Transakcje wymienne pionowe polegają na uzależnieniu sprzedaży lub kupna jednego dobra zagranicznego od równoczesnej sprzedaży lub kupna innego dobra. Transakcje te mogą wystąpić wówczas, gdy eksporter uzależnia sprzedaż towarów szczególnie atrakcyjnych od zakupu przez importera towarów mniej chodliwych.
Transakcje wymienne zarówno poziome, jak i pionowe dochodzą do skutku na podstawie porozumienia przedsiębiorstw bądź wynikają z polityki handlowej państwa, protegującej określone towary lub dziedziny wytwarzania. Mogą też być skutkiem międzypaństwowych umów handlowych.
2.8. Zobowiązanie do wzajemnego zakupu (counter - purchase)
Na zakończenie wśród nietypowych transakcji handlu zagranicznego przedstawię
w sposób skrótowy szczególny rodzaj transakcji, który był powszechnie wykorzystywany
w polskim handlu zagranicznym w końcu lat siedemdziesiątych oraz w latach osiemdziesiątych. Obecnie w Polsce nie znajduje już faktycznie zastosowania, lecz może znaleźć zastosowanie w polityce handlowej niektórych krajów, które dokonują zakupu
w polskich przedsiębiorstwach eksportujących (handlowych i wytwórczych).
Z punktu widzenia teorii międzynarodowych transakcji gospodarczych terminem counter - purchase określa się powiązanie zakupu określonego towaru lub grupy towarów ze zobowiązaniem sprzedawcy do dokonania wzajemnego zakupu jakiegoś towaru lub towarów za kwotę równą części wartości sprzedawanego towaru.
Można więc stwierdzić, że jest to pewien rodzaj wiązania. Nie zaliczamy jednak tych transakcji do transakcji wiązanych, gdyż występuje w nich specyficzny rodzaj wymuszenia
i nie polegają one generalnie na wiązaniu zakupu danego towaru ze sprzedażą określonego towaru, lecz łączeniu zakupu towaru z obowiązkiem zakupu jakichkolwiek innych towarów za ustaloną wartość (część wartości), uzyskaną ze sprzedaży.
3. Korzyści z wymiany międzynarodowej
Korzyści z wymiany międzynarodowej można zdefiniować jako różnice między dochodem narodowym realizowanym w danym kraju (grupie krajów, całej gospodarce światowej) w warunkach gospodarki otwartej a dochodem jaki byłby możliwy do zrealizowania gdyby wymiany z zagranicą nie prowadzono. Handel międzynarodowy tworzy dodatkowy dochód, a także konsumpcyjnej i produkcyjnej.
Korzyść konsumpcyjna handlu to większe możliwości zakupu wszystkich dóbr ze względu na większy ich wolumen i niższe ceny. Korzyść produkcyjna wiąże się z efektami specjalizacji która oznacza zmianę struktury produkcji w wyniku przesuwania zasobów
z dziedzin mniej efektywnych do bardziej efektywnych. Dzięki optymalnej alokacji zasobów możliwe jest bardziej produktywne wykorzystanie możliwości wytwórczych i lepsze zaopatrzenie rynków. Im bardziej struktura produkcji wymiany w gospodarce światowej odpowiada optymalnej alokacji zasobów, tym większe są całkowite korzyści z handlu i tym silniejszy jest wpływ handlu na dobrobyt światowy.
Podstawową zasadą teorii handlu międzynarodowego jest podział korzyści globalnych między wszystkie kraje uczestniczące w wymianie. Podział korzyści oznacza, że każdy kraj na wymianie korzysta, nie oznacza jednak, że korzysta w takim samym stopniu.
Literatura
Orlando von Geuns, Augustyna Burlita, Jerzy Dudziński, „Marketing międzynarodowy i handel zagraniczny” Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Businessu, przy Uniwersytecie Szczecińskim, Szczecin 1993;
Praca zbiorowa pod redakcją Jana Rymarczyka „Handel zagraniczny organizacja
i technika” PWE Warszawa 2002;
Klemens P. Białecki „Operacje Handlu Zagranicznego” PWE Warszawa 1997;
Anna Zielińska - Głębocka „Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej - teorie handlu i polityki handlowej” Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1998;
Jerzy Dudziński, Renata Knap „Handel Zagraniczny” Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu w Szczecinie Szczecin 1999.