14.
Funckja i forma ogrodów XIX stulecia na tle przemian społecznych i ekonomicznych.
Opracowała: Karolina Tomaszewicz
Plan prezentacji:
Zarys przemian społecznych i ekonomicznych
Funkcje ogrodów
Formy ogrodów
Planiści XIX wieku
Style na przestrzeni stulecia
Podsumowanie
Bibliografia
I.ZARYS PRZEMIAN SPOŁECZNYCH I EKONOMICZNYCH
Wiek XIX to tzw. Wiek przeróbek i powrotów do przeszłości w dziedzinie sztuki ogrodowej, zaś w dziedzinie nauki i techniki niesamowity szybki rozwój.
Na początku XIX wieku na terenie Anglii rozpoczął się proces tzw. rewolucji przemysłowej, który w innych państwach Europy miał miejsce dopiero w XIX wieku. Rewolucja przemysłowa wiązała się ze zmianami w sposobie wytwarzania produktów oraz stosunków miedzy wytwarzającymi, polegała na przejściu z produkcji ręcznej (nakładu i manufaktur) do produkcji mechanicznej.
W XVIII wieku na terenie Anglii dokonano równie ciekawych i ważnych odkryć w przemyśle metalurgicznym, hutnictwie.
- Henry Cort, opatentował nową metodę przerabiania surówki w stal.
-Rozwój medyczny pozwolił na skuteczniejszą walkę z chorobami.
Rewolucja przemysłowa
Wielkie zmiany wprowadzała zmiana która dokonała się w procesie obróbki rudy żelaza. Końcowy produkt był znacznie trwalszy od swego poprzednika i mniej podatny na korozje. W połowie wieku udoskonalono również metodę wytopu żelaza. Anglicy Bessemer i Thomas oraz Francuz Martin wymyślili metodę przetapiania rudy która w efekcie dawała produkt lepiej oczyszczony i mniej podatny na zniszczenia.
Postęp nastąpił w dziedzinie budownictwa. Dzięki stosowaniu żelbetonu i konstrukcji stalowych
Rolnictwo - zaczęto stosować nawozy sztuczne, co dało początek chemii rolniczej. Rolnictwo stało się obiektem działalności naukowej, zaczęto przeprowadzać badania i eksperymenty nad hodowlą roślin i zwierząt
- wynalazki w dziedzinie przemysłu: wynalezienie płaskiego szkła, wodoodpornych konstrukcji żeliwnych ;
a co za tym idzie industrializacja pomogły ludziom skuteczniej niż do tej pory zwalczać głód i choroby.
- nastąpiła większa mobilności ludności na skutek powstania mostów i rozwoju komunikacji miejskiej (tramwaje, metro)
Powstawanie nowych grup społecznych
Postęp techniczny w XIX wieku zapoczątkował poprawę warunków życia człowieka w jego wszystkich aspektach życia. Rozwój przemysłu przyczynił się do utworzenie dwóch grup społecznych. Jedną z nich byli kapitaliści a drugą robotnicy.
Przemiany w życiu społeczeństwa:
Rewolucja przemysłowa zmieniła życie ludzie. Następowały zmiany w architekturze i urbanistyce. Zmiany objęły także sferę obyczajową. Działały różnego typu organizacje społeczne i administracyjne. Nowe działy gospodarki i rozwijająca się administracja potrzebowały odpowiednio przygotowanych ludzi. Powstają specjalistyczne szkoły uczące zawodu. Studia cieszą się duża popularnością. Cywilizacje europejska podziwiają i naśladują mieszkańcy innych kontynentów. Na kontynencie europejskim rodzi się moda która kształtuje światopogląd całego świata. Powstają wielkie miasta - metropolie zajmujące wielki obszar. Stają się one centrami przemysłowymi, handlowymi i finansowymi. Zaczęto dbać o wystrój miast które miały być bardziej przyjazne dla ludzi. Powstają reprezentacyjne place i miejsca. Ludzie, którzy mieszkali na wsi nie mogli znaleźć zatrudnienia w pracy na roli, często musieli przenosić się do miast aby znaleźć wykształcenie. Z tego powodu liczba ludności w miastach szybko wzrosła.
Rozwija się nauką, szkolnictwo W tym czasie znacznie podwyższa się liczba ludności. Gwałtownie rozwijają się miasta.
- społeczeństwo nabierało kształtu społeczeństwa masowego, coraz większą popularnością cieszyły się teatry, kawiarnie, imprezy masowe;
- w szybkim tempie rosła rola mediów (radio, prasa) wzrastało zainteresowanie książkamil
1850 - Zgodnie z ogólnie panującym pozytywizmem pojawiło się przekonanie, że wszystko da się i można! Wyjaśnić w sposób naukowy.
II.FUNCKJA OGRODÓW
Dziewiętnastowieczne założenia ogrodowe różnią się między sobą pod względem formy przestrzennej i programu użytkowania. W wielu krajach zaznaczyło się silniejsze związanie z tradycją narodową oraz wpływ kultury umysłowej społeczeństwa.
Szybko narastało wtedy zapotrzebowanie społeczne powodując zakładanie dużej liczby różnego rodzajów ogrodów.Zwraca przy tym uwagę rozwój założeń miejskich, które było ogólnie dostępne. Zwiększyła się liczba planistów pochodzenia krajowego, co przyczyniło się do większej odrębności rozwiązań. Jednak przodujące ośrodki rozwoju planistycznego ogrodów krajobrazu były Anglia i Francja.
Ogród krajobrazowy:
W programie ogrodów krajobrazowych dominowały elementy przestrzenne pochodzenia naturalnego, jak róźne rodzaje form zadrzewień, kwietników,, skał oraz łączące się znimi drogi.Z up ływem czasu malało znaczenie budowli ogrodowych w kompozycji krajobrazowej. Odrębny charakter miało kształtowanie perspektyw czyli widoków oraz scen.
Klomb-kolisty lub owalny zarys poziomy oraz rozmieszczenie w nim roślin od najwyższych w środku do najniższych na zewnątrz.
Partery kwiatowe- regularne, symetryczne, połączenie rozmaitych rabat na trawniku, podzielone ścieżkami, często z rzeźbami. Nazywano także ogrodami kwiatowymi.
Sceny ogrodowe- ogród krajobrazowy składał się z zespołu scen, czyli kliku obrazów różnych rodzajów. Czasem w zależności od rodzaju sceny próbowano róźnicować typy ogrodów. Wymienić można sceny: wiejskie, rustykalne, egzotyczne, melancholijne.
Miejskie ogrody publiczne:
W ciągu XIX wieku miejskie założenia ogrodowe były coraz liczniejsze i szybko zaczęły się różnić pod względem użytkowania. Krystalizuje się funkcja i forma przestrzenna, która niegdyś była identyczna z założeniami dwordkimi.
Ogrody publiczne zaczynają wywierać coraz większy wpływ na obyczaje ludności miejskiej. Stają się ważnym elementem planu miast.Pod koniec XIX wieku widać tendencje do świadomego kształtowania zieleni miejskiej.
Anglia:
Skwery- nieiwelkie ogrodzone zieleńce, otoczone drogą publiczną umożliwiającą do nich dostęp mieszkańcom. Tworzą gęstą sieć jako układ przestrzenny i połączenie zespołów mieszkaniowych z terenami rekreacyjnymi.
-Queen Square (1812);
-Lloyd Aquare(1840);
-Kensington Gardens (1840).
Tradycje publicznych miejskich założeń ogrodowych Londynu obejmują okazały zespół ogrodów:
-Hyde Park;
-Keksington Gardens;
-Green Park;
-St.James's Park.
-Regent's Park; projektu Johna Nasha(1812)
W pierwszej połowie XIX wieku w Paryżu było mało miejskich ogrodów publicznych.
Dopiero w latach 1852-1869, zostały pojęte poważne prace nad przebudową o rozbudową Paryża. Prodził je George Eugene Haussmana. Został zrealizowany szeroki program budowy wielu założeń ogrodowych jako terenów rekreacyjnych.
Skwery przykłady:
- Square de la Tempie;
- Square de la Tour Saint-Jacques;
- Square des Batignolles.
Bulwary:
- Porte Saint-Denis z Bastulią;
- Avenue de l'Imperatrice - Bulwar Cesarzowej;(dł.1,3km)
Wśród Parków wyróżniają się:
-Buttes-Chaumont -place widokowe , tarasy,jeziora urządzone na terenie byłego kamieniołomu.
-Park Montsouris;
-Monceau;
-Champs-Elysees.
Ogrody dydaktyczne
Oddielna grupę miejskich założeń ogrodowych stanowiły ogrody o specjalnym przeznaczeniu, mające charakter dydaktyczny, a więc botaniczne i zoologiczne. Były to ogrody publiczne ale z odrębnym programem i zadaniami i użytkowaniem.
Ogrody botaniczne
Starano się w nich gromadzić najwięcej gatunków.
Ogrody zoologiczne:
Przed ogrodami zoologicznymi by ły zwierzyńce i menażerie. Ukształtowały się one jako publiczne założenia ogrodowe, łączące cele naukowe z rekreacją i wypoczynkiem.
Ogrody wystawowe:
Od 1850 r. rozwinęły się wystawy krakowe i międzynarodowe związane z rozwojem przemysłu. Na terenie wokół budynków wolną przestrzeń zajmowała zieleń i urządzenia ogrodowe. Stanowiły zazwyczaj tło dla wyrobów przemysłowych. Wzbogacały układ przestrzenny wystawy.służyły do wypoczynku,.
Przykład: Zespół wystawowy Wieży Eifla.
III.FORMA OGRODÓW
Slajd 1.W zakresie formy przestrzennej przejawiały się różne kierunki i tendencje artystyczne. W pierwszej połowie XIX wieku podstawowym kierunkiem był romantyzm. Wzbogacenie i urozmaicenie tworzywa roślinnego, powiązanie założeń ogrodowych z rodzimym krajobrazem i charakterem otoczenia oraz pojawienie się ruchu ochrony przyrody przyczyniło się do powstania w drugiej połowie XIX wieku ogrodów naturalistycznych. W ogrodach tych dekoracje architektoniczno- rzeźbiarskie były ograniczone lub w ogóle nie istniały.Elementy roślinne miały największe znaczenie. W drugiej połowie XIX wieku występują też próby łączenia układów krajobrazowych i geometrycznych o cechach eklektycznych.
Okolicznością praktyczną sprzyjającą powstaniu koncepcji ogrodu krajobrazowego była katastrofalna dewastacja lasów otaczających angielskie miasta przemysłowe.
Od początku okresu wiktoriańskiego(1830-1900) w nowych rozwiązaniach krajobrazowych zaczęto wprowadzać coraz częściej formy geometryczne np. układy rabatowe.
Układy rabatowe- to geometryczne partery kwiatowe ze strzyżonymi drzewami, basenami, rzeźbami, stanowiące fragment założenia przy budynku mieszkalnym. Często zakładane na tarasach. Nawiązania do barokowych wzorów włoskich i francuskich.
Przykład Zamek w Ashby, Northants.
Do łask powróciły partery ogrodowe, w stylu głównych form ogrodów włoskich.
Przykład Trentham Park,Staffordshire- Partery I balustrady z wazami.
Można też podkreślić niektóre zmienne formy ogrodu:
-najbardziej charakterystycznym elementem okresu wiktoriańskiego są partery;
-w wielu ogrodach zamiast parterów zachowywano trawniki.
-rozwinęły się kwietnii dywanowe na trawnikach
-żywopłoty zajęły miejsce Aha, które zostały w miejschach określonych kierunków widokowych
-udział geometrycznych form: czyli wplatanie pojedyńczych drzew strzyżonych stosowanych w odosobnieniu i otoczonych grupami swobodnie rosnących drzew(Ashby, Northamtonshire)
-w ostatnim 20-leciu upowszechniło się obsadzanie bylonami skalisk stawów.
We Francji
-z początkiem wieku ogrody krajobrazowe nabierają cech założeń romantycznych
- najbardziej wyróżniającą się pod względem formy grupę rozwiązań stanowią ogrody użytkowe o geometrycznym kształcie ogólnym terenu, oraz podziale wewnętrznym.
-małe ogrody użytkowe cechuje jednorodność motywu przestrzennego, duże są różne.
Wprowadzono rozwiązania, oparte na bogatym doborze roślinności, związanych ze sposobem jej rozmieszczania zgodnie z rozłożeniem perspektyw i przestrzeni wolnej.
- uwydatniło się ścisłe powiązanie układu zadrzewień z kierunkami widokowymi, stosowano obsadzenia w masywach na obrzeżu,
-zróżnicowano hierarhicznie drogi: dojazdowe, obwodnice, drugorzędne, kameralne.
- w ciągu wieku we francji stosowano w ogr. Krajobrazowych ornamentalne partery kwiatowe zwane JARDIN FLEURISTE. Były odpowiednikiem italian garden.Nadawano im postać nawiązującą do dawnych form.
- w 1840(Anglia) wprowadzono barwne kompozycje ze żwirowymi lub bukszpanowymi obramowaniami.
- 1830 William Nestfield rozpoczął wprowadzanie „parterres de broderie' czyli parterów haftowych w stylu francuskim.
IV. PLANISCI XIX WIEKU
Najwybitniejsi planiści
Anglia:
John Gibson(
John Loudon
John Nash
Decimus Burton
William Robinson
Joseph Paxton
Willian A. Nesfield
Charles Barry
Francja:
Jean Alphand
D.Barillet-Deschamps
Denis i Eugene Buhler
Gabriel Thouin
E. Andre
V. STYLE NA PRZESTRZENI WIEKU
Italia Garden
Rozwijał się rownolegle z Gardenesque. Zapoczątkował go Charles Barry. Podjął się on wniesienie znów do łask parterów, naśladował przy tym formy ogrodów włoskich. Tarasy, schody i fontanny tworzyły scenerie reprezentacyjne. Styl z cechami renesansu, wyróżnia się mocnymi elementami architektonicznymi, wprowadzano różnorodne rośliny, tworząc „ekstrawaganckie widoki” trudne do skojarzenia z stylem pierwotnym.
Przykład:
-Ogród w Shrubland w Suffolk(1850);
Opis:”str.245….”
-Ogród Trentam Park w Staffordshire (1833);
-Ogród Harewood Mouse w Yorkshire.
Gardenesque
Propagatorem stylu był John C.Loudon. Powstał w podmiejskich willach zamożnej klasy średniej. Podstawowym zadaniem tego stylu stawało się eksponowanie walorów pojedynczych roślin, jako podmiotu, a nie elementu strukturalnego kształtującego wnętrza ogrodowe. Niektóre zasady: rośliny sadzone tak by się nie dotykały, układ nieporządny i nieforemny, różnorodny, założyciele cenią rośliny bardziej niż projekt.
Przykład:
- Ogród Mevagissey w Kornwalii
Arts and Crafts
Pod koniec XIX wieku pod wpływem ruchu Arts & Crafts zaczęły powstawać ogrody, których celem nie było budowanie prestiżu właściciela, ale przyjemność i satysfakcja jaką może dać własnoręcznie stworzone dzieło.Prekursorami ruchu w Anglii byli John Ruskin i William Morris. Powstał w epoce późno wiktoriańskiej. Stawał w opozycji do masowej produkcji przemysłowej. W realizacjach ogrodowych zwracano się do tradycyjnych upraw kwiatowych oraz do materiałów naturalnych. Projekty tworzono oparte na prostym planie. Ogród stawał się dopełnieniem domu i integralną jego częścią. Ruch ten zainspirował powstanie tendencji Arts and Crafts Gardening w następnym stuleciu.
Stosowano np. oryginalne ławki typu Thakeham, projektu Edwina Lutyens.
Picturesque
W 1872 r. William Gilpin (1724 - 1804) wprowadził do angielskiej estetyki pojęcie "picturesque", co po polsku znaczy po prostu "malowniczy", ale które w istocie łączyło pojęcia piękna i wzniosłości, wzbogacając kategorią estetyczną i wymiar moralny. Ta skłonność do poszukiwania w naturze i sztuce wartości moralnych będzie charakterystyczna dla Anglii przez cały XIX wiek, prowadząc przez bardzo zaangażowany społecznie ruch Arts & Crafts aż do koncepcji miasta-ogrodu Ebenezera Howarda.
Najważniejszą cechą ogrodów w stylu "picturesque" jest kult nieokiełznanej, dzikiej natury, oraz stosowanie wszelkich chwytów formalnych prowadzących do potęgowania emocjonalnego przeżywania przyrody jako wzorca pierwotnej, moralnie czystej siły.
Przykład:
- jest taras z formalnym ogrodem wybudowany w połowie XIX wieku w Harewood