Daniel Nettle - „Szczęście sposobem naukowym wyłożone” rozdział 1. (s.17-47)

• pojęcie szczęścia przez lata zaniedbywane ,ze względu na jego subiektywność, mętność i niejasność - jeszcze w 1985 roku w słowniku Penguin Dictionary of Psychology nie widniało hasło happiness

• 'szczęście' uważane za zbyt pospolitą kategorię pojęciową, by było dla niej miejsce w poważnych badaniach naukowych - używano alternatywnych pojęć, jak: użyteczność, odcień hedonistyczny, subiektywny dobrostan, dodatnie emocje)

• William James nie miał nic przeciwko temu, by punktem wyjścia powstającej psychologii uczynić używane na co dzień pojęcia jak miłość, szczęście, wiara

• później na długo sytuacja się odwróciła: „w połowie XX wieku psycholodzy woleli omawiać częstotliwość mrugania powieką niż radość czy miłość”

• autor przychyla się do poglądu Jamesa - pisze, że pojęcie szczęścia i dążenie do niego są częścią naturalnej historii człowieka i dlatego też zasługują na należną im uwagę badaczy

• wspomniane badania Paula Ekmana, które pozwoliły zidentyfikować zestaw elementarnych emocji, rozpoznawanych we wszystkich kulturach

• znaczenie psychologii ewolucyjnej - pokazanie, że to ewolucja ukształtowała w nas trwałe sposoby myślenia o różnych rzeczach (dlatego na przykład ludzie bardziej boją się pająków, niż samochodów, choć to, statystycznie patrząc, bez sensu)

• autor: „będę starał się dowieść, że program, w który zostaliśmy wyposażeni, nie służy do tego, abyśmy osiągali szczęście, ale do tego, byśmy wyznawali określone przekonania dotyczące rzeczy, które mogą nam przynieść szczęście i byśmy mieli w sobie stałą dyspozycję do ich zdobywania”

• hedonika - nurt badań nad szczęściem, zajmują się nim specjaliści wielu dziedzin

• trzy poziomy szczęścia:

POZIOM PIERWSZY POZIOM DRUGI POZIOM TRZECI

przelotne uczucia ocena uczuć jakość życia

radość dobrostan rozkwitanie

przyjemność zadowolenie realizowanie swoich

możliwości

bardziej bezpośredni

bardziej zmysłowy i emocjonalny

łatwiej mierzalny

bardziej absolutny

bardziej poznawczy

względniejszy

bardziej polityczny i moralny

dotyczy w większym stopniu

norm kulturowych i wartości

• drugi poziom - dotyczy sądów odnoszących się do bilansu uczuć; połączenie emocji i sądów dotyczących emocji; zadowolenie i satysfakcja z życia. Nie sposób go określić w wyniku sumowania wszystkich pozytywnych momentów i odjęcia od nich tych negatywnych, ważna jest tu rola porównywania z alternatywami, oczekiwania

• trzeci poziom - ideał dobrego życia, arystotelesowska eudajmonia - życie, w którym jednostka realizuje swój prawdziwy potencjał. Pozytywne doświadczenia emocjonalne nie są warunkiem koniecznym; przeżywanie tego rodzaju szczęścia nie jest stanem emocjonalnym.

• 'szczęścia' używa się także jako terminu oznaczającego osiągnięcie tego, czego ludzie pragną - ale to głównie w ekonomii

• możliwości badawcze zależą od przyjętej definicji szczęścia: w znaczeniu poziomu pierwszego w zasadzie daje się obiektywnie mierzyć, poziom drugi w mniejszym stopniu (różne standardy porównywania przy formułowaniu osądu), ale nadal opisy własnego szczęścia stanowią „podstawowe i właściwe źródło danych dla badań naukowych”. Co do poziomu trzeciego - ze względu na jego subiektywność i złożoność trudno stworzyć narzędzie mierzące tego rodzaju szczęście u wszystkich ludzi.

• wspomniano flow Csikszentmihalyiego

• poglądy psychologów pozytywnych niosą ze sobą często przesłanie moralne np. Csikszentmihalyi: „Przy wszystkich innych czynnikach jednakowych, życie wypełnione złożonymi czynnościami generującymi doznanie przepływu jest bardziej wartościowe niż życie spędzone na konsumowaniu biernych rozrywek”

• pojęcie osoby autotelicznej w psychologii pozytywnej: osoba bardziej niezależna i autonomiczna, „potrzebuje niewielu dóbr materialnych, rozrywki, wygody, władzy czy sławy, bo to, co robi, samo stanowi dla niej nagrodę (…) w mniejszym stopniu zależna od nagród zewnętrznych, które dla innych stanowią źródła motywacji do kontynuowania życia nudnego i wypełnionego bezcelową rutyną (…) jednocześnie są bardziej zaangażowane w to, co je otacza, ponieważ są w pełni zanurzone w nurt życia.”

• powszechnie uważa się, że szczęście jest stanem pozytywnym, szczególnie dotyczy to jego pierwszego poziomu, rozumianego jako radość czy przyjemność

• wszystkie pozytywne emocje są podobne, każda negatywna jest taka na swój sposób

• radość mówi, że zdarzyło się coś dobrego i jej program to „niczego nie zmieniaj”

• „możemy więc uważać szczęście/radość za program przeznaczony do wykrywania zmian w środowisku, które są dla nas korzystne, pozwalający nam czasowo odsunąć na bok inne sprawy i zamiary i skoncentrować się na czymś dobrym”

• habituacja - „dobrze zaprojektowana radość powinna usuwać się na dalszy plan i dopuszczać inne programy do centrum uwagi”

• źródła radości - „takie wydarzenia, które prowadzą do zwiększenia wartości przystosowawczej jednostki w środowisku naszych przodków i którym warto poświęcić uwagę i czas nawet kosztem innych spraw”

• drugi poziom szczęścia zwany jest „subiektywnym poczuciem dobrostanu”, a kluczowym jego elementem jest zadowolenie z życia

• „Jak bardzo jesteś zadowolony?” - „Zależy, z czego i jaka jest alternatywa.”

• raporty dotyczące zadowolenia z życia są bardzo zależne od kontekstu. Przykładowy eksperyment - część badanych przed udzielaniem odpowiedzi w sprawie zadowolenia z życia, „przypadkowo” znajdowała na kopiarce 10-centową monetę. Uczestnicy ci podawali znacząco wyższy poziom zadowolenia z całego życia. Wynik ten straciłby jednak swoją skuteczność, gdyby badani spodziewali się znaleźć te 10 centów. „Pozytywne emocje badanych wynikły bowiem stąd, że przydarzyło im się coś lepszego, niż oczekiwali w określonej dziedzinie (…) Pytanie o zadowolenie z życia pozbawione było specyficznego punktu odniesienia, przypuszczalnie więc badani przyjrzeli się swemu stanowi emocjonalnemu w danej chwili, natknęli się na niewielką radość ze znalezionej monety i wywnioskowali, że całkiem nieźle im się układa w życiu.”

• podobny efekt w słoneczny dzień, po sprzyjającym wydarzeniu czy w ładnym otoczeniu

• „jak więc widać, jednym ze źródeł sądów na temat zadowolenia z życia jest aktualny nastrój badanego. A dokładniej mówiąc, ludzie uwzględniają swój aktualny nastrój, pod warunkiem, że nie mają wyraźnych danych o tym, że nie jest on właściwą wskazówką.

• Badanie Norberta Schwarza - eksperymentatorzy dzwonili do osób badanych i pytali ich o zadowolenie z życia w pogodne i deszczowe dni. Tu, zgodnie z przewidywaniami, badani pytani w pogodne dni byli bardziej zadowoleni z życia, niż pytani w deszczowe. Efekt ten znikał jednak, gdy badacz zwracał uwagę badanego na pogodę (np. „Jaka tam u pani dziś pogoda?”)

• kolejne badanie: „proszono uczestników, o to, by pomyśleli o trzech negatywnych lub trzech pozytywnych przeżytych wydarzeniach. W jednej sytuacji badawczej wydarzenia miały być niedawne, w drugiej - sprzed pięciu lat. Następnie zapytano o ogólny poziom zadowolenia z życia. Okazało się, że osoby wspominające niedawne negatywne wydarzenia podały niższy poziom zadowolenia niż te, które wspominały niedawne pozytywne sytuacje. Z kolei te, które przypominały sobie odległe negatywne sytuacje, były bardziej zadowolone ze swojego życia niż te, które myślały o dawnych pozytywnych wydarzeniach.(...) Osoby rozważające niedawne wydarzenia uwzględniały je w ogólnej ocenie swego bieżącego życia, toteż te pozytywne kazały im optymistyczniej spoglądać na całość, a negatywne - bardziej ponuro. Badani analizujący dawne wydarzenia posłużyli się nimi natomiast dla porównania ze swą obecną sytuacją. Dlatego wspominanie tylko pozytywnych wydarzeń z przeszłości musiało sprawić, że teraźniejszość wyglądała niezbyt ciekawie.(...)” i na odwrót

„W pewnym słynnym badaniu pytano o stopień zadowolenia z partnerów przed pokazaniem badanym zdjęć modelek i modeli albo tuż potem. Jak łatwo przewidzieć, zwłaszcza w przypadku mężczyzn, dostępność (przynajmniej w wyobraźni) modelek obniżyła poziom ich zadowolenia z rzeczywistych partnerek”

„Zdobywcy brązowego medalu są znacznie bardziej zadowoleni od zdobywców medalu srebrnego” bo porównują się z tymi, którzy wcale medalu nie zdobyli; srebrny natomiast porównuje się ze złotym (tak niewiele brakowało!)

w innym badaniu większość odpowiedziała, że wolałaby zarabiać 50 tys. dolarów rocznie w świecie, w którym inni zarabiają 25 tys., niż 100 tys., gdy inni zarabialiby 250 tys.

suma podawana przez badanych jako minimalna pozwalające na godziwe życie rośnie z roku na rok proporcjonalnie do wzrostu wynagrodzeń, a nie do wzrostu cen

„(...)osoby, które wygrały na loterii dziesiątki tysięcy funtów nie są wcale szczęśliwsze od przeciętnego obywatela swej populacji, a do typowego dla siebie poziomu zadowolenia z życia powracają po co najwyżej kilku miesiącach od wielkiej wygranej” - zjawisko adaptacji polegające na tym, że wnosimy nowej sytuacji nasze dotychczasowe przekonania i oceny

Efekt posiadania - polega na tym, że wydaje się nam, iż byłoby nam naprawdę trudno obejść się bez czegoś, co mamy teraz, a zapominamy przy tym, że przez całe lata nieraz jakoś sobie bez tego radziliśmy

Łatwo go wywołać - w jednym z badań oferowano uczestnikom do wyboru - otrzymanie kubka lub pieniędzy. Mieli określić, jaka kwota byłaby wystarczająca, aby wybrali pieniądze - było to przeciętnie 3,5 dolara. W innej grupie badanym podarowano taki sam kubek, a następnie pytano, za jaką kwotę byliby gotowi go odsprzedać badaczom - tym razem kubek był wyceniany przez badanych już na średnio 7,12 dolara.

Następne badanie, Daniel Kahneman - dwie sytuacje badawcze. W pierwszej badany trzyma rękę zanurzoną w zimnej wodzie (14C) przez 60 sekund. Koniec. W drugiej to samo + jeszcze 30 sekund w 15C. Po kilku minutach pytano badanych, którą próbę woleliby powtórzyć - większość wybierała dłuższą.

Uzasadnienie - wspominając, jak przyjemne lub przykre było dane doświadczenie, nasze sądy opieramy głównie na dwóch czynnikach: jak dobre/złe było ono w momencie szczytowym oraz jak dobre/złe było w momencie końcowym. Całkowita ilość doświadczanej przyjemności czy bólu często nie jest uwzględniana.

Zasada maksimum-zakończenie

„Operacja ta [określanie, jacy szczęśliwi jesteśmy, byliśmy lub będziemy] przypomina raczej zgadywanie niż sumowanie. Dokonujemy subiektywnej oceny szacunkowej naszych subiektywnych doświadczeń. Wpływają na nią różne czynniki, takie jak na przykład zasada maksimum-zakończenie, nasz aktualny nastrój, standardy dotyczące porównywania i niezdolność do uwzględniania własnej adaptacji. To sprawia, że ostatecznie uzyskujemy niedokładny obraz wpływu naszych zachowań na poczucie szczęścia i podejmujemy decyzje, w wyniku których wcale nie stajemy się szczęśliwsi.”

Autor uważa ( i w dalszej części książki próbuje wykazać), że efekty te nie są wadami programu szczęścia, a stanowią przejaw jego prawidłowego funkcjonowania.

„Innymi słowy, celem działającego w naszym umyśle programu szczęścia nie jest zwiększenie poczucia szczęścia, tylko podtrzymanie nas w stanie dążenia do niego.”