WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGIKI - badania porównawcze - 1967

KAZIMIERZ SOŚNICKI - istota prądu pedagogicznego:

- Prąd (lub system) pedagogiczny to Teoria Wychowania, która opiera się na podstawach filozoficznych i analizuje zagadnienia całego systemu poczynając od takiego zagadnienia jak istota oświaty, a następnie ustalając cele wychowania łącznie z ideałem i obejmując badania nad zagadnieniami treści wychowania, zasady i metody pedagogiczne.

CECHY I FUNKCJE BADAŃ PORÓWNAWCZYCH KIERUNKÓW PEDAGOGICZNYCH wg KAZIMIERZA SOŚNICKIEGO:

• Całościowe ujęcie obrazu p4rzekształcającego się pedagogiki w okresie życia kilku pokoleń

• Zrozumienie wieloznaczności terminów pedagogicznych

• Wyraźne ujęcie całej drogi, jaką odbywała nowoczesna pedagogika od jej powstania i tryumfów, do kolejnego jej schyłku

• Rozróżnienie, co w bogactwie ich nowych pojęć jest trwałe, wartościowe i pożyteczne, a co tylko efemerydą, przesadą i błędem

• Wyznaczenie właściwej pozycji danego kierunku w całości przebiegu historii pedagogiki oraz w kierunku aktualnej reformy publicznego wychowania

• Zwrócenie uwagi na rolę i dobór jej pomocniczych nauk dla rozwiązywania problemów pedagogicznych, bez redukowania ich do tych nauk.

• Krytyczne dostrzeżenie w każdym systemie czy kierunku jego założeń (jawnych, ukrytych) światopoglądowych pochodnych w stosunku do filozofii.

• Wytworzenie sobie obrazu rozwoju pedagogiki jako nauki oraz ukazanie zmian, jakim ona podlegała (głównie w zakresie przedmiotu badań, metod badań i układu dziejów)

FRANTISEK SINGULE - współczesne kierunki pedagogiki (aktualizacja) - 1992:

„Współczesne kierunki pedagogiczne”:

1. Ruch nowego wychowania
   - system pedagogiczny M.Montessori
   - pedagogika waldorska
   - Plan Jenajski
   - pedagogika Freineta
   - wychowanie progresywne
   - wychowanie antyautorytarne
   - Ruch deschokaryzacji i wolnej szkoły
   - Antypedagogika - Czarna pedagogika
   - Ruch praw dziecka (rzecznictwo praw dziecka)

2. Systemy pedagogiczne pod wpływem psychoanalizy:
   - psychoanaliza Z.Freuda
   - wpływ neofreudysów na pedagogikę
   - psychologia humanistyczna

3. Dynamika grupowa:
   - załamanie się fundamentalizmu i „fundamentalnego” myślenia:

• zmiana sposobu filozofowania stwarzającego „nadzieję” na „jeszcze inaczej”, otwartego ku nowym możliwościom, aktualizującego ideę.

• Odchodzi się od „metafizyki wiecznych prawd” na rzecz „wiecznych poszukiwań” i „wiecznych powrotów”

• Filozofia oddaje pole myślenia „sytuacyjnemu”, „czasowemu”, myślenia w kategorii zmienności i nieokreśloności.

JOSE ORTEGA y GASSET:

„Rzeczywistość, podobnie jak krajobraz, ma nieskończoną liczbę perspektyw, z których wszystkie są na równi prawdziwe i autentyczne”.
”Jedyną perspektywą fałszywą jest ta, która rości sobie prawo do wyłączności”.

„Całościową prawdę uzyskać można jedynie przez powiązanie tego, co widzi nasz bliźni z tym, co my widzimy”.

WIELOŚĆ TEORII:

• Teoria - wbrew temu, co zwykle głoszą jej twórcy bądź wyznawcy, nie reprezentuje prawdy i (prawdziwej) wiedzy, lecz je wytwarza.

• Proces inscenizowania różnicy (a raczej - poczucia różnicy), który odbywa się również i za pomocą „nie-dokończonego przekazu” i „uzupełniania znaczeń”

TWORZENIE SYSTEMÓW NAUKOWYCH wg STANISŁAWA PALKI:

„ Pedagogika w stanie tworzenia”:

• Idiograficzne i easplikacyjna dziedzina metodologii pedagogiki zajmująca się tworzeniem teorii, prądów, kierunków i szkół naukowych, naukowych aplikujących do praktyki konstrukty teoretyczne innych nauk (głównie filozofii, psychologii, socjologii)

• Typ pedagogicznych badań teoretycznych o charakterze metodologicznym, służący rozwiązywaniu problemów metateoretycznych, metametodologicznych (tworzenie teoretycznej wiedzy pedagogicznej).

ROBERT MERTON:

• Źródłem nieporozumień jest absolutyzacja paradygmatu

• Lepiej uznać doczesność i zmienność paradygmatów, niż trzymać się zbioru założeń skrywanych i nieartykułowanych

• Walka między paradygmatami może prowadzić do myślowej indolencji.

• Socjolog wyposażony w swój paradygmat może zamykać oczy przed faktami o znaczeniu strategicznych, jeśli jego paradygmat nakazuje mu, by ich nie dostrzegał.

ANTHONY GIDDENS:

• W naukach humanistycznych powstają niezliczone teorie, które są warunkiem rozwoju nauki

• Pojawienie się zróżnicowanych teoretycznych podejść, teorii jest symptomem żywotności pedagogicznego myślenia, a zarazem chroni nas przed dogmatyzmem

• Żadna z teoretycznych perspektyw nie wyjaśnia wszystkich aspektów

PLURALIZM idei - teorii - prądów:

• Od początku pedagogiki nie dominował tylko jeden prąd myślenia, szkoła czy teoria.

• Pedagogika jest nauką wieloparadygmatyczną (kompleksem poglądów i koncepcji, które określają wybór problemów badawczych i sposobów ich rozwiązywania).

KAROL KOTŁOWSKI:

• Nie ma jednej prawdy pedagogicznej, jest ich wiele i wiele jest różnych dróg prowadzących do wartościowych społecznie sądów.

WIELOŚĆ TEORII:

• W każdym społeczeństwie trwa walka różnych teorii pedagogicznych o zdobycie statusu wersji obowiązującej (to znaczy statusu metanarracji)

• Aktywnie uczestniczą one w walce o kształt rzeczywistości

• Stanowią przejaw dążenia do kontrolowania granic rzeczywistości, która w danym miejscu i czasie uważana jest za normalną i naturalną.

ALTERNATYWNOŚĆ jako wielorakość określonego zjawiska:

- Alternatywa - co najmniej jedno z dwojga zjawisk, których może być więcej, niż tylko dwa (W.KOPALIŃSKI).

- Alternatywa - to inna możliwość, to możliwość wyboru pomiędzy co najmniej dwiema i więcej rzeczami.

WIELOŚĆ TEORII:

• Czy pod pozorem wolności do okupowania mamy do czynienia z subtelnym i pełnym przyjemności kontrolowaniem naszej pedagogicznej tożsamości przez produktów i sprzedawców wiedzy?

• Czy nie jest tak w naszym obcowaniu z syntezami wielkich i małych teorii wychowania, jak w wielkim domu towarowym, gdzie pełne uroku „możesz być każdy” zamienia się w złowrogie „musisz być ty”.

W ŚWIECIE PLURALISTYCZNYM:

• TRUDNO SIĘ ROZEZNAĆ, A ŁATWO ZGUBIĆ. Życie toczy się nam wartko - zmienia się tak szybko, stawia tak wiele coraz nowych wyzwań, że pozostawia mało czasu na to, by się na chwilę zatrzymać i ogarnąć całość wzrokiem

• By zrozumieć to, co się dzieje, trzeba najpierw rozlane bezładnie doznania w jakieś korytko rzeki ująć - czy wyrażając się bardziej uczenie „usensownić” je, nadać im formę, zorganizować wokół jakiejś „osi problemowej”.

ALTERNATYWNY PRĄD PEDAGOGICZNY:

• To tyle co programowo odmienny od dominujących

• Obejmuje wszystkie formy oświatowego działania i myślenia świadomie odróżniające się od praktyki teorii dominujących o określonym czasie miejscu

• To kierunek mniejszościowy wobec dominujących a reprezentujący standard większości społeczeństw.

UKŁAD INTERTEKSTUALNY:

• Znaczenie tekstu nie istnieje autonomicznie w tekście, lecz jest tworzone w jego dialogicznym stosunku z innymi tekstami

• Tekst staje się intertekstualnym układem - miejscem spotkania i wzajemnego oddziaływania na siebie różnych tekstów

• Nie istnieją uprzywilejowane znaczenia tekstu. Ma on charakter otwarty - prowokuje wiele różnorodnych (często sprzecznych ze sobą) możliwości czytania i nadawania znaczeń. Teoretycznie tekst ma tyle znaczeń, ilu jest jego czytelników

(Z. MELONIK)

PEDAGOG WOBEC wielości dróg:

• Co ma zrobić pedagog, który zderza się z wielością teorii pedagogicznych?

• Jak ma odnaleźć się w świecie odczuwanego „chaosu”, nieładu konkurujących między sobą podejść i orientacji, nie eliminując wstępnie żadnego z nich?

PROBLEMY:

• Zanika fascynacja możliwością osiągnięcia jedności teoretycznej nauk pedagogicznych wobec hiperzróżnicowania pedagogiki teoretycznej.

• Ani system edukacyjny, ani praktyka wychowawcza nie są zainteresowane rozwojem ponadczasowych prawidłowości pedagogicznych.

• Zainteresowanie skierowane jest na problemy patologii społecznych, wąsko pojmowane problemy podmiotów edukacji.

• Partie polityczne nie są zainteresowane rozwojem pluralizmu teorii nauk humanistycznych (także pedagogiki) - gdyż ta uderza w ich interesy i ideologie polityczne.

TYPY TEORII:

Rodzaje naukowych badań Badania stosowane Badania podstawowe

Teorie nieempiryczne Teorie normatywne Metateorie

Teorie empiryczne Teorie optymalizacyjne Teorie eksplikacyjne

BADANIA PODSTAWOWE:

• To badania nieempiryczne, teoretyczne, generujące teorie, modele, koncepcje, wytwarzające - a nie odzwierciedlające - wiedzę o (w dużej mirze postulowanej, idealizacyjnej) rzeczywistości

• Ich celem może być sama teoria, by wzbogacić naszą o niej wiedzę, w efekcie czego powstaje metateoria

• Mogą stać się źródłem do powstawania nowych teorii bądź też doprowadzić do zmiany statusu istniejących już teorii

SYNTEZY TEORII PEDAGOGICZNYCH:

• Ujawniają, w jakim zakresie teorie pedagogiczne, które są konkurencyjnymi formami (re)prezentacji wiedzy o wychowaniu, walczą o uzyskanie statusu teorii prawdziwej, jedynej i nie zaprzeczalnej

• Ukazują, jak następuje włączenie jednych, a wyłączenie innych dyskursów.

METAPEDAGOGIKA:

• Analiza teoretyczna różnych teorii procesów pedagogicznych oraz różnych odmian pedagogik systematycznych, prądów i kierunków pedagogicznych

• „labirynt idei”, „hipermarket” po jakjm muszą poruszać się w różny sposób wychowawcy i nauczyciele.

METAFORA wychowania:

• poddaje analizie teoretycznej różne teorie procesów pedagogicznych oraz różne odmiany pedagogiki systematycznych, prądów i kierunków pedagogicznych.

METAPEDAGOGIKA jako hipermarket:

• odzwierciedla wiedzę o teoriach i poglądach pedagogicznych

• uczula na pewną socjotechnikę

• zwraca uwagę na „labirynt idei”, po jakim muszą poruszać się w różny sposób wychowawcy i nauczyciele

HIPERMARKET - metapedagogika:

• udostępnia społeczeństwu jak największy wybór zróżnicowanej wiedzy

• jest nie tylko miejscem i przestrzenią handlu publicznego (wystawa, promocja, sprzedaż i reklamacja wiedzy), ale i swoistego rodzaju labiryntem, przestrzenią, po której umiejętnie powinni się poruszać klienci.

• To także teren przylegający (nauki pogranicza)

METAFORY hipermarketu i labiryntu myśli

• Ilustrują dylemat ludzkiego losu, symbolizują wędrówkę (w tym przypadku przez nauki o wychowaniu) w jakiejś zamkniętej przestrzeni

• Odwołują się do tych ludzkich doświadczeń i chwil, kiedy uwięzieni osaczeni czy zabłąkani musimy dokonać wyboru. A ten staje się najcięższym przywilejem wolnego człowieka.

SYNTEZY teorii pedagogicznych:

• Są „hipermarketami wiedzy”, wielkiego których każdy może odzwierciedlać odmienną koncepcję. Kryją się za nią czynności włączania wielkiego wyłączania określonych dyskursów.

• Teorie pedagogiczne, które są konkurencyjnymi formami (re)prezentacji wiedzy wielkiego wychowaniu walczą wielkiego uzyskanie statusu prawdziwej, jedynej wielkiego niezaprzeczalnej. Teoria staje się formą symbolicznego kapitału, którego posiadanie…..

PUŁAPKI wielkiego domu towarowego (shopping mall)!:

• Na kilku piętrach, w kilkuset sklepach zachęca się tłum klientów do zaspokojenia swoich potrzeb i spełnienia marzeń

• Zdecentrowana i chaotyczna rzeczywistość, u której jedynie czujne oko właściciela i jemu jedynie znane techniki manipulacji i socjotechniki pozwalają zapanować nad przestrzenią i jej pozornym porządkiem.

RYNKOWA zachęta:

• Każda nowa na rynku idei teoria pedagogiczna może stanowić pretekst do relatywizacji własnych doświadczeń praktycznych.

PRZETERMINOWANY towar (wiedza):

• Naklejki z nową datą ważności

• Niektórzy usiłują „sprzedać” swoje zdezaktualizowane, „nieświeże” teksty, eliminując z nich nieadekwatne już treści („odmaczanie” przymiotnika).

ŚWIAT nauk pedagogicznych:

• Czyż nie przypomina nam podobnego chaosu i natłoku idei, teorii, filozofii, które przeciskają się do centrum:
  - by zmusić nas do aktywności poznawczej i nabywczej
  - do przemieszczenia się przez kolejne metanarracje („sale z półkami i wieszakami” wiedzy)

ZASOBY:

• Nie znający się ludzie często patrzą , kto co ma, i ile w swoim koszyku

• Szukają różnicy, gdyż mają poczucie tego, że w swej odrębności są niezastąpieni

• Osoba z wypełnionym wózkiem po brzegi rozmaitymi produktami staje się obiektem zazdrości innych, którzy nie mają tak dużo artykułów w swoim koszyku.

ZALETY syntez teorii pedagogicznych:

• Wędrując przez różnorodne teorie dostrzegamy, że to, co w jednej ma charakter kluczowy, w innej jest marginalizowane i to co jednej jest „makro”, w innej jest „mikro”.

• Wchodząc w języki oferowane nam przez różne dyskursory, dostrzegamy bogactwo znaczeń, którymi opisywany jest świat.

• Taka wędrówka uczy pokory wobec świata - jest on zbyt skomplikowany i sprzeczny wewnętrznie.

CO CZYNIĆ?:

• Nie wystarczy „zakupić” jakąś teorię w „hipermarkecie wiedzy”, tak jak kupuje się kapelusze.

• Trzeba umieć czynić z niej użytek, i to taki, by nie tylko nam z nią było dobrze, ale przede wszystkim, których wybrana……

CZY I PO CO studiować wiedzę o prądach i kierunkach pedagogicznych?:

• Czy i po co robimy zakupy?

• Nie chodzimy tylko po to aby kupić, ale też aby „pooglądać”

• Chcemy kupić jedną rzecz, a jednak patrząc na promocję innych towarów, wybieramy coś dodatkowego czego wcześniej nie planowaliśmy.

TEORIOHOLICY:

• Pasjonaci wiedzy, wiecznie analizujący, poszukujący, refleksyjni wobec krytyczni, wobec przy tym wciąć nienasyceni, niezadowoleni z istniejących koncepcji pedagogicznych świata.

• Pedagogiczni bibliofilowi, metafizycy, wiecznie „głodni” nowych tekstów

• Cechuje ich permanentnie nieadekwatna tożsamość, poczucie niespełnienia czy raczej niedopełnienia.

PEDAGOG wobec wielości dróg:

• Postawą wędrowca - posuwającego się swoim traktem i posługującego się stosowana mapą pluralistycznego świata pedagogicznych myśli i teorii.

• Doświadczy sprzeczności między obfitością wytwarzanych teorii…..

PEDAGOG - wędrowiec, spacerowicz, włóczęga, turysta:

• Dokonującym wyboru miedzy różnymi terytoriami wiedzy, między takimi które mogą spełniać rolę „domu” i tymi gdzie jest się „u siebie”.

• Dost5rzeegającym bogactwo znaczeń, którymi opisywany jest świat edukacji.

• Uświadamiającym sobie, jak bardzo oddala się od swojego `domu”, od swojej pedagogiki, w momencie, kiedy wkracza na obcy teran.

DYLEMA pluralizmu i spolaryzowanego obszaru teorii wg J.H.TURNERA:

• Czy możliwy jest racjonalny wybór teorii pedagogicznej, skoro:
  - nie ma teorii bez jakiś słabości, wad czy błędów logicznych.
  - żadne badanie empiryczne, żaden eksperyment krzyżowy, nie pozwalają na ostateczne rozstrzygnięcie pomiędzy teoriami konkurencyjnymi.

• Czy można wskazać kryteria, które pozwoliłyby jedne teorie uznać za lepsze, a inne za gorsze, jedne przyjąć, a inne odrzucić?

PLURALIZM:

• Jest współistnieniem porównywalnych i konkurujących pozycji, których nie da się ze sobą uzgodnić

• Jest uznaniem, że różne jednostki i grupy całkiem dosłownie zamieszkują nieodwracalne odmienne światy

• Rolą nauki jest takie ukazanie (opisanie, wyjaśnienie) pluralizmu jej teorii, aby umożliwić pedagogom ich dekonsrukt oraz…….