CHRZEŚCIJAŃSTWO NOWOŻYTNE

1517r. - wystąpienie Lutra, przybicie tez na drzwiach kościoła w Wittenberdze, rozpoczęcie reformacji → nowe wyznanie, wchłonięcie wielu wcześniejszych herezji

(* w Polsce np. szlachta w XV w. Kończyła „budowę” republiki szlacheckiej, dlatego w większości wycofała się z katolicyzmu, który zbyt nad nią ciążył. Gdy Kościół ustąpił, okazało się, że reformacja jest niepotrzebna)

Związani z laickimi wzorcami kultury, oszczędni i pracowici, wrodzy wobec zbytku i próżniactwa kleru. Przekonani, że pośrednictwo kapłanów między człowiekiem i Bogiem nie jest potrzebne. Zawiłość dogmatów, wymagające ich zawodowej interpretacji przez księży - wymysł kleru dla uzasadnienia jego przywilejów. Prawdziwa religia to bezpośrednia rozmowa z Bogiem, w języku dla wszystkich zrozumiałym. Program „taniego Kościoła” - zniesienie ekskluzywności i przywilejów kleru, sekularyzacja dóbr kościelnych, likwidacja papieskiego wyzysku.

Antyklerykalne nastroje - zainteresowanie dobrami Kościoła, oburzenie wobec jego politycznych wpływów, chciwości papieskich legatów i kolektorów danych, politycznych ingerencji, szantaży i zdzierstw papieży oraz dygnitarzy kościelnych.

Marcin Luter (1483-1546) - wstąpił do klasztoru augustianów. Jako dr teologii wykładał na Uniwersytecie w Wittenberdze.

1516 r. - papież Leon X ustanawia odpusty, połowa dochodów miała być przeznaczona na budowę kościoła św. Piotra w Rzymie, a pozostała część - na spłatę długów zaciągniętych na zakup paliusza (oznaki godności arcybiskupiej).

31.10.1517r. - wystąpienie przeciw nadużyciom Kościoła, m.in. przeciwko sprzedaży odpustów

Głównymi „przeciwnikami” Lutra w walce o odpusty byli: dominikanin Jan Tetzel oraz Albrecht z książąt brandenburskich.

1520 r. - Leon X wydaje bullę potępiającą 41 zdań z pism Lutra, uznając je za heretyckie. Jego pisma miały być spalone, a on i jego zwolennicy mieli pogodzić się z papieżem.

3 I 1521 r. - papież ekskomunikuje Lutra. Cesarz Karol V Habsburg zabrania mu publicznych wystąpień.

1521r. - na Sejmie Wormackim Luter odmówił odwołania swoich poglądów. 26 V - cesarz ogłasza edykt wormacki: uznaje go za heretyka, skazuje jego i jego zwolenników na banicję.

Elektor saski Fryderyk Mądry zainscenizował porwanie Lutra, umieścił go w zamku w Wartburgu. Spędził tam 10 miesięcy, gdzie między innymi dokonał tłumaczenia Nowego Testamentu (poźniej Biblii) na język niemiecki.

1525 r. - wojna chłopska (← niezadowolenie społeczne, błędnie rozumiana nauka Lutra o wolności chrześcijańskiej). Całkowity pogrom powstańców.

1529 r. - Sejm Rzeszy w Spirze, stany katolickie: zakaz wprowadzania w krajach katolickich rforacji → protest ewangelików („protestanci”).

1530 r. - sejm w Augsburgu, przedłożenie cesarzowi tekstu Konfesji Augsburskiej (główny twórca - Melanchton).

1537 r. - Luter opracowuje Artykuły Szmalkaldzkie: potwierdzenie odrzucenia władzy papieskiej.

W Niemczech popierały Lutra środowiska zamożnego mieszczaństwa, część szlachty i część książąt.

Główne dzieła: O naprawie stanu chrześcijańskiego, O niewoli babilońskiej Kościoła, O wolności chrześcijanina, Przeciwko nadużywaniu Mszy św., O ślubach duchownych i zakonnych.

Nie lubił dziedzictwa antycznego „pogaństwa”. Był pewien, że nauki posiada z bezpośredniej inspiracji Boga → kto go nie słucha, odrzuca prawdę i zamyka się na Słowo Boże.

Przejęcie augustyńskiej tezy o całkowitym upadku ludzkiej natury. Katolicka doktryna popełnia błąd przyznając ludziom prawo do nagrody za dobre uczynki (są zawsze skażone interesownością i pychą). Człowiek powinien tylko uznać swą nędzę, zdać się na łaskę Boga i wierzyć - wiara rzuca zasłonę na słabości ludzkie i podnosi człowieka do Stwórcy.

Odwrót od tradycji i powrót do Pisma Św. Wykładnia Pisma dokonana przez Lutra - najbardziej zgodna z nauką Boga.

Występował przeciwko tajemnicy przeistoczenia w Eucharystii (odrzucenie transsubstancjacji). Uznanie konsubstancjacji - współistnienie ciała i chleba oraz krwi i wina, tymczasowa obecność ciała i krwi w chlebie i winie.

Msza nie jest ofiarą składaną przez ludzi, nie stanowi powtórzenia jedynej i prawdziwej ofiary Chrystusa. Msza to wyłącznie symbol.

Uznanie tylko trzech (z czasem dwóch) sakramentów: Chrzest, Eucharystia i (początkowo także) pokuta.

Ostry rozdział między państwem boskim, w którym włada Chrystus i porządkiem doczesnym ( podział przejęty od Św. Augustyna). Prawdziwy Kosciół - w pierwszej sferze, jego głową - Bóg, członkami - wszyscy wierzący, wszyscy są kapłanami. Świeccy szerzej dopuszczeni do rządów.

„Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego”: nadużycia papieskie, tylko władza doczesna może je zakończyć. Szukał poparcia książąt dla swej reformacyjnej działalności.

Bóg - absolutny władca dusz, państwo włada ciałami ludzi i kontroluje ich zewnętrzne postępki.

Państwo musi utrzymywać w ryzach zdeprawowanych ludzi (od św. Augustyna). Nieliczni sprawiedliwi nie potrzebują państwa. Jednak dla pozostałych musi ono być surowe, absolutne, karać za zbrodnie.

Bóg - absolutny włądca świata. Książęta - boży kaci i oprawcy. Bóg - potężny monarcha → musi mieć wspaniałych katów.

Odrzucenie wszelkich aspiracji politycznych ludu. Nie ma on prawa do rewolty (← wielka wojna chłopska w Niemczech). Nawet tyran nie przestaje być legalnym władcą.

Żądanie zniesienia poddaństwa w imię wolności chrześcijańskiej - nadużycie, wolność obowiązuje tylko w państwie Chrystusa, a nie w państwie ziemskim.

1530r. - orzeczenie z Torgan: dopuszczenie oporu przeciw władzy w wypadkach przewidzianych przez prawo, które władza wydała (← presja książąt protestanckich - uzasadnienie legalności ich oporu przeciw cesarzowi).

Zakwestionowanie ambicji politycznych kleru i świeckiej władzy papieża (koronowanie królów itp.). Kler należy poddać jurysdykcji świeckiej. Wpływy polityczne i środki przymusu korumpują Kościół, powinni się zająć modlitwą i kazaniami.

Niechęć do kościoła jako organizacji, z władzami i urzędami. Luter musiał jednak uznać zewnętrzną stronę chrześcijaństwa: ziemskie formy kultu i nauczania, wspierające niewidzialny Kościół. Państwo powinno karać publicznie głoszenie zgubnych doktryn religijnych → państwo - sędzia doktryny religijnej, oficjalny interpretator Pisma Św.