Pokolenie 56: Ireneusz Iredyński, Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll, Jarosław Abramow - Newerly.

Lata 1949 - 55 to okres, w którym panowała doktryna socjalistyczna, po tym czasie zaczęto wychodzić z tego kierunku, w tetrze trwało to dłużej niż w innych sztukach. Najwcześniej zaczęto zmiany w repertuarze, w 1955 r. Aleksander Bardini wystawił w Teatrze Polskim w Warszawie Dziady Mickiewicza. Na scenę powrócili Wyspiański i Bogusławski. Na zmiany w teatrze wpływ miały:

• studenckie teatry amatorskie, których repertuar niezależny był od polityki jaka panowała w kraju, działały m. in. Gdańsk - teatr „Bim - Bom” powstały już w 1954 r., Łódź - Pstrąg, Warszawa STS, Kraków - Teatr 38 powstał na początku roku 1956.

• Prywatny Teatr na Tarczyńskiej, zorganizowany w mieszkaniu Lecha Emfazego Stefańskiego zamieniony później na Teatr Osobny, w mieszkaniu Mirona Białoszewskiego.

• Niezależność w teatrze próbowano też odzyskać za pomocą teatrów eksperymentalnych, które były poznaczone dla wąskiego grona, więc nie stanowiły „zagrożenia dla państwa socjalistycznego” wymienić należy: Tadeusz Kantor - teatr Cricot II (1955r.), Henryk Tomaszewski we Wrocławiu Teatr Studio Pantomimy (1956), Jerzy Grotowski Teatr 13 Rzędów (1957, od 59 r. Teatr Laboratorium)

• Od 1955 - 58 do repertuarów wracają dramaty romantyczne: w 56 roku wystawiono Balladynę w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie, Kordiana, Teatr Narodowy w Warszawie.

• Ważnym czynnikiem wpływającym na tworzenie się nowego oblicza teatru miał dramat poetycki - tworzyli je poeci, cechuje go akcentowanie słowa poetyckiego, działanie na wyobraźnie odbiorcy. Dlatego też wiele z tych dramatów było tworzonych dla teatru radiowego. Dzięki temu rozwinęła się specjalna odmiana dramatu - słuchowiska radiowe, obecne są w twórczości Irydyńskiego, Grochowiaka, Herberta, Mroźka. Niektóre dramaty poznaczone zaś były na estradę np. Bryll Żołnierze.

1. Ireneusz Iredyński -

• prozaik, poeta, dramatopisarz, debiutował prowokacyjnym obyczajowo i estetycznie tomikiem poezji Wszystko jest obok.

• Jego twórczość sceniczna to sztuki psychologiczno - obyczajowe, demonstrujące przypadki mitomanii i pozerstwa, różnych kompleksów, czy frustracji np. Męczeństwo z przymiarką wystawione w 1960 roku, Ostatni odcinek drogi wystawiony w 1962 roku. Poza wspomnianym rodzajem istnieją też w dorobku autora dramaty analizujące mechanizm psychiczny i fizyczny przemocy, okrucieństwa i upodlenia w sytuacjach, które były metaforyczno - groteskowym odbiciem rzeczywistości obozu koncentracyjnego: Zejście do piekła wyst. 1964, Jasełka - moderne wyst. 1965, środowiska terrorystycznej konspiracji : Żegna, Judasz, wyst . 1971, czy choćby PRL - owskiego systemu lat 50 Ołtarz wzniesiony siebie. Wyłania się z nich posępna wizja życia jako bezwzględnej walki i ciągłej gry, w której człowiek zredukowany jest do aktora przybierającego narzuconą mu przez sytuację maskę.

• Iredyński tworzy również monodramy np. Czysta miłość 72, Maria 74.

2. Stanisław Grochowiak poeta, prozaik, publicysta, dramatopisarz,

• Ważną rolę w jego twórczości odgrywały słuchowiska, przerabiane potem na spektakle teatralne. Pierwszym dramatem były Szachy z roku 1961.

• W dramaturgii Grochowiaka widać analogię z jego poezją. Bohaterami dramatów są zwykle ludzie upadli, chorzy, starzy, w jakiś sposób skazani - w scenerii turpistycznej i ciężkiej sytuacji: więzienie, dom starców, miejsce kaźni. Groteską jest dramat Król IV (1963) gdzie upadające królestwo przedstawione jest jako dom wariatów.

• kobieta u Grochowiaka jest za równo siłą niszczycielską jak i jedyną ukoicielką, taki portret kobiety demonicznej, groźnej można odnaleźć w Chłopcach (64) akcja dzieje się w domu starców i Lękach porannych (72) to studium człowiek, któremu jawa i sen zlało się w jedno - są to najsłynniejsze jego dramaty.

• Makabra widoczna jest u Grochowiaka zarówno w słuchowisku Kaprys Łazarza, jak i np. dramacie Dulce Griet (1976) który opowiada dramatyczne losy niewinnie skazanej dziewczyny za otrucie własnej rodziny.

• Świat w dramatach Grochowiaka jest Morczyn, realistyczny, brutalny, odsłania odrażające strony życia, często porusza problematykę eschatologinczą i psychologiczną: upadek i godność, śmierć i przemijanie, wybór ideowy i moralny w sytuacjach ostatecznych (odwołuje się do swoich doświadczeń wojennych) .

3. Ernest Bryll - obok Grochowiaka zwany filarem „Współczesności”

• Dramaturgia Brylla jest ściśle powiązana z jego poezją, pierwszym dramatem jest Żeglarz (1968) - napisany prozą, zawiera piosenki, tematyką są ostatnie lata wojny.

• kolejnym dramatem jest Rzecz listopadowa (1968) - rzecz dzieje się w Zaduszki kiedy to przybysz obserwuje obyczaje Polaków. Akcja jest tylko pretekstem do ukazania archetypu wieszcza, w czym sięga do Wyspiańskiego Wesela, a zwłaszcza do Wyzwolenia. Ta próba globalnego spojrzenia na problematykę narodową została podjęta po raz pierwszy od czasu wspomnianego już Wyspiańskiego.

• w 1969 powstaje „śpieworga” Po górach, po chmurach, wychodzi to autor od obrzędu jasełek. Sięganie do temetyki obrzędów jest cechą charakterystyczną tego autora. Kolejnymi dram taki porószajćymi podobną tematykę są „ Kolęda - Nocka” (1980) „Wieczernik” (1984) - tematyka pasyjna, religijna,

• charakterystyczna dla jego twórczości jest zarysowywanie konfliktów za pomocą różnorodności i kontrastowości środków estetycznych, dokładność słownictwa i obrazowania, wyszukana i nieco sztuczna metaforyka, stylizowana na nutę staropolską i romantyczną - Norwid i Słowacki.

4. Jarosław Abramow - Newerly

• Był jednym z założycieli Studenckiego Teatru Satyryków (STS) dla którego pisał skecze, monologi, piosenki, satyry, wydane w zbiorze Myślenie ma kolosalną przyszłość (1957);

• Swój debiut miał w roku 1955 na łamach tygodnika „Szpilki” - tekstem satyrycznym. Dotykał w nich tematyki mitów społecznych i przemian społecznych np. wydane w 1964 roku jako tryptyk Remanent oraz Licytacja.

• Anioł na dworcu (1962) wykorzystuj prostą anegdotę by mówić o prawdach ogólnych. Tendencje Awangardowe łączą się z tematyka jasełkową. Takie łączenie i konfrontowanie tradycji z nowoczesnością porusza także w innych sztukach jak choćby w Derby w Pałacu (1966) realizm miesza się z humorem i absurdem przedstawionego świata.

• Jak poprzednicy tworzył też słuchowiska , teksty, czy muzykę do piosenek, był bowiem również kompozytorem napisał Piosenkę o okularnikach wspólnie z Osiecką.

• Gatunki którymi się parało to komedia społeczna, melodramat, remanenty (coś jak rozliczenia z przeszłością) historyczne, wojenne. Porusza tematy uniwersalne: miłość nienawiść, wolność, odwaga. Często akcja jego utworów dziej się w Polsce powiatowej.

1