„Życie jest z przenikania…”

Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego

Zebrał, opracował i wstępem opatrzył: Bogusław Wróblewski

Walery Pisarek 13-23

O twórczości Ryszarda Kapuścińskiego

w ziwązku z ewnetualnym postępowaniem o nadanie mu tytułu Profesor honoris causa Republicae Polonicae

17

Kapuściński opisuje nie tylko to, co widzi i słyszy, ale i to, co przeżyli jego rozmówcy. Umie bowiem nie tylko obserwować, ale i słuchać, a także pytać. Rozmowa jest dla niego bodaj najważniejszym źródłem informacji. Jej bogactwo zapewnia znajomość różnych języków.

Jest zresztą nie tylko rejestratorem rozrywających się wypadków, przyjmuje bowiem nowe, rozszerzone pojęcie informacji, w którym mieszczą oprócz faktów także ujawnienie mechanizmów i przekazanie nastrojów i refleksji. Nazywa się to „nowym dziennikarstwem”.

Do przekazania nastrojów i refleksji nie wystarczają środki językowe właściwe informacji dziennikarskiej. Sięga więc Kapuściński do zasobów polszczyzny literackiej, do słów, wyrażeń i zwrotów, które nie tylko oznaczają opisywane elementy rzeczywistości, ale także jędrną polszczyzną oddają ich smak, zapach, budzone przez nie uczucia i czasem sprzeczne oceny. Toteż jego egzotyczni bohaterowie mówią po polsku odmianami stylistycznymi wyszukanymi w arsenałach naszego języka, a dobranymi tak trafnie, że wydają się specjalnie w tym celu stworzone.

17-18

Autor Cesarza i Szachinszacha jest mistrzem w poslugiwaniu się środkami stylistycznymi powieści realistycznej. Czytając jego reportaże, odnosimy czasem wrażenie, że obcujemy z belettrystyką. Do rzeczywistości przywołuje nas sam autor, który w charakterze wrażliwego narratora w klasycznym reportażu przypomina o swoich zmysłowych doznaniach w obcowaniu z opisywaną rzeczywistością.

18

Na samym początku reporterskie ja dochodziło do głosu rzadko i nieśmiało zwykle pod koniec tekstu jak w reportażach z Buszu po polsku.

19

Krytycy literaccy i specjaliści od genologii mają kłopoty z klasyfikacją gatunkową reportaży Kapuścińskiego. Piszą o ich ponadgatunkowości.

21

Na tworczy dorobek Kapuścińskiego składa się dwadzieścia sześć książek, w których zawarł własną - ale oparta na bogactwie empirii, tysiącach wywiadów i wieloletniej obserwacji uczestniczącej - prawdę po pierwsze o rewolucji, puczach, wojnach domowych, powstaniach, i zamachach stanu, o mechanizmach wynoszących do władzy i strącających z jej piedestału, o rozkładzie i rozpadzie imperiów, po drugie o szarych, zwykłych ludziach uwikłanych w wielką i małą politykę.

Zbiegniew Bauer 25-

Paradoksy prawdy

Pisarskie wybory Ryszarda Kapuścińskiego

25

Twórczość Kapuścińskiego, choć jest spokojnym tłumaczeniem świata, próbą opanowania jego „wrzenia”, jest zarazem dzieckiem sprzeczności, dojmującym pełnym empatii jej odnajdywaniem w świecie, i w pojedynczych ludziach.

Kapuściński nie lubił, gdy rozważano kim jest - pisarzem? reporterem?

Nie chciał zaczynać pisania od myślenia o formie a jednak fenomenalnie nad nią panował, co widać w Cesarzu i Szachinszachu. Jego ksiązki powstawały powoli, jakby z bólu. (…) Krzywił się, gdy ktoś mówił o „łatwości pisania”, „lekkości pióra”. Kojarzył to z banałem, z powierzchownością, mocno wpisaną w wizerunek dziennikarza dzisiejszych mediów, szczególnie elektronicznych.

27

Kapuściński, obserwator świata in statu nascendi, był z ducha i wykształcenia historykiem. Jego ostatnia wielka książka, Podróże z Herodotem, to z jednej strony swoisty hołd dla antycznego patrona, z drugiej strony - próba refleksji: o sobie, własnej metodzie twórczej, własnym oglądzie świata.

---