Naród jest podstawowym pojęciem wspólnoty wyobrażeniowej (wspólnota, w której interakcje z wszystkimi czlonkami są niemożliwe; czlowiek identyfikuje się ze wspólnotą wyobrażeniową przez wspólną kulturę; w. wyobrażeniową jest również kasta spoleczna - nie znasz wszystkich czlonków, ale do niej nalezysz; endogamicznie - w obrębie kasty, narodu; termin od Benedict Anderson); wyobrażony (imagine) - Polacy to ci, którzy sobie wyobrażają, że należą do narodu Polaków.

• Podstawowe sposoby definiowania narodu

• Rozumienie pojęcia naród można uporządkować zgodnie z ideą koncepcji obywatelskiej/państwowej (naród to zbiorowość ludzi posiadająca własne państwo, źródłem takiego ujęcia są czasy Rewolucji Francuskiej. Jednak z tego punktu widzenia Polacy przestali być narodem w okresie zaborów) oraz kulturowej/etnicznej (naród to zbiorowość ludzi, których łączą różne elementy kultury, zwłaszcza język i religia; jednak w tym ujęciu jednym narodem nie są np. Szwajcarzy, którzy posługują się kilkoma językami)

• Elementem spajającym daną zbiorowość jest narodowa świadomość, wspólnota idei, łącząca wszystkie warstwy społeczne. Definiowanie narodu przez pryzmat narodowej świadomości ma charakter antropologiczny i taką antropologiczną definicję narodu zaproponował B. Anderson: „naród to wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna”

• Wspólnota narodowa musi być złączona określoną więzią. Zdaniem Andersona na przestrzeni wieków istniały trzy źródła więzi:

• wspólnota religijna

• monarchia dynastyczna

• czas sakralny, święty (inna niż dziś koncepcja pojmowania czasu, a więc i świata; przyjęta jest średniowieczna koncepcja czasu sakralnego: coś,co istnialo od zawsze i zawsze się będzie spelniać; ten czas sakralny został w czasach nowożytnych wyparty przez naukową koncepcję czasu pustego i jednorodnego odmierzanego przez kalendarze)

• czynniki wplywające na zanik dawnych więzi: od późnego średniowiecza wspólnoty narodowe zaczęły tracić na znaczeniu. Przyczyną tego zjawiska było odkrycie świata pozaeuropejskiego, co sprawiło, że dotychczasowe opozycje barbarzyńcy/cywilizowani, nabrały nowego znaczenia. Europa stała się wówczas jedną z wielu cywilizacji - niekoniecznie najlepszą; upadek monarchii dynastycznych (które w naturalny sposób organizowały wszystko wokół dostojnego centrum. Ludność nie była wówczas obywatelami, lecz poddanymi) oraz degradacja języka sakralnego (łaciny, która długo stanowiła medium, za pośrednictwem którego wyobrażane były wielkie wspólnoty przeszłości, jednak coraz większa ilość książek publikowanych w językach narodowych sprawiły, że uniwersalna wspólnota zintegrowana dzięki wspólnemu językowi sakralnemu podzieliła się terytorialnie, a różnice pomiędzy różnymi „kręgami kulturowymi” stały się wyraźniejsze)

• Te trzy spoiwa zostały w ciągu ostatnich dwustu lat naruszone, świat uległ wyraźnej sekularyzacji, jednak ludziom potrzebne było nowe spoiwo. Stało się nim pojęcie narodu, rozumianego jako „wspólnota wyobrażona”.

• Każdy nowożytny naród jest wspólnotą wewnętrznie zróżnicowaną terytorialnie i społecznie, a jednocześnie zintegrowaną wokół kilku podstawowych idei. Ideologia narodowa odwołuje się zazwyczaj do obiektywnych cech narodu, takich jak wspólne terytorium, zwane ojczyzną, często wspólny i jedyny dla tej grupy język, wspólne dziedzictwo kulturowe, doświadczenia historyczne

• Charakterystyczne dla nacjonalizmu, wg JP II, jest to, że uznaje tylko dobro własnego narodu i tylko do niego dąży, nie licząc się z prawami innych. Patriotyzm natomiast, jako miłość ojczyzny, przyznaje wszystkim innym narodom takie samo prawo jak własnemu, a zatem jest drogą do uporządkowania miłości społecznej. Przywiązanie do kultury narodowej (które nie przybiera postaci skrajnych) jest zjawiskiem pozytywnym.

• Patrząc na naród zakladamy, że więź narodowa ma charakter kulturowy; w nazizmie więź narodowa pojmowana była jako więź biologiczna - wspólne pochodzenie od jednego plemienia, przodka, jedna rasa

• Socjologia wspóczesna kladzie nacisk na więzi kulturowe; naród jako podmiot polityczny państwa demokratycznego jest stowarzyszeniem politycznym (obywatele podlegają tej samej konstytucji, naród najważniejszą grupą pańswa - ponad stanami i klasami)

• Więź narodowa ważniejsza niż różnice spoleczne; nowoczesne narody powstaly w chwili upadku spoleczeństw feudalnej, np. podczas rewolucji francuskiej (14.07.1789 r.); kaslami rewolucji franckuskiej były: „Wolność, równość, braterstwo” i „Niech żyje naród!” zamiast „Niech żyje król!” - ludzie równie sobie jako francuzi (na to, że jest się francuzem status majątkowy nie ma wplywu); polityczne pojęcie narodu różne od etnicznego

• W monarchiach feudalnych status majątkowy nie miał zbyt duzego znaczenia, zaczyna ono wzrastać od XVIII w. - wojny, rewolucje, powstania - aż do I Wojny Światowej - przeksztalcenie Europy z kontynentu państw feudalnych w narodowe

• Umowa spoleczne Rousseau - naród powstaje jako umowa wolnych i równych jednostek; naród również jako wspólnota kulturowa - wspólne pochodzenie etniczne (etnos, lingwa - język)

• Wszystkie ruchy powstańcze dążyly do powstania państw narodowych, do idealu narodu francuskiego po rewolucji, w którym wszyscy czlonkowie narodu są wolni i sobie równi

• Podmiotem państwa, polityki jest naród (UE wspólnotą realnie istniejących narodów czy dążenie do superpaństwa o charakterze transetnicznym ?)

• Uwagi o rządzie polskim (1771 r.) Rousseau - upadek Polski kwestią trudną do odwrócenia; Rousseau zalecal pielęgnację kultury, stroju, języka, obyczajów odróżniających Polaków od wrogów, ponieważ naród jako wspólnota kulturowa to również wspólnota tożsamości

• Teoria kultury jako wspólnoty kulturowej (J. G. Herder) - więź niemiecka miala charakter kulturowy, ponieważ brakowalo jednego, spójnego narodu niemieckiego (podzielenie na wiele malych księstw, „państewek”); tożsamości kulturowe sa wartościami (dotychczas myślano, że wartość mają tylko najwyżej rozwnięte kultury); Herder twierdzi, że są kultury lepiej lub gorzej rozwinięte, jednak pod względem tożsamości narodowej i kulturowej są sobie równe (naród postrzegany jako podmiot kultury)

• Związek narodu z państwem występuje zawsze, jednak nawet bez państwa istnieje naród jako wspólnota tożsamości lub kulturowa na jakimś terytorium

• Slowo ”ojczyzna” przestrzennym korelatem „narodu” (Piotr Skarga) - rozszerzenie pierwotnego znaczenia slowa ojcowizna

• To co lączy naród to określony stosunek do terytorium; terytorium narodowe traktowane jako ucieleśnienie symbolu - ziemia ojczysta

• Heimat (wspólnota lokalna, region, „Bliższa ojczyzna” - St. Ossowski) i Vaterland (caly kraj, „ojczyzna ideologiczna”)

• Przestrzeń i terytorium wg modelu koncentrycznego przestrzeni: wspólczesna stolica i historyczna stolica - miejsca centralne dla tożsamości Polaków (to, czym jest dana spoleczność poznajemy po centrum i granicy: kresy, dziki zachód); czas (socjologia bada spoleczeństwo w punkcie czasu) naród w tym aspekcie jest przeciwieństwem spoleczeństwa, bo jest wspólnotą wielopokoleniową, a tożsamość narodu jest budowana historycznie; zmarli są rówież częścią narodu, naród troszczy się o los przyszlych pokoleń, ma swoją historię i mitologię (wyobrażenie przeszlości: mity o pochodzeniu, wspólnych przodkach, również legendarnych, mity o zalożeniu miasta-państwa); wyobrażenie o pochodzeniu przyjmuje następnie charakter naukowy (w historiografii), wszystkie te elementy umacniają tożsamość narodową

• Grupy etniczne, to te, które najczęściej dziedziczą pewne tradycje plemienne, których reliktem jesty język; mogą być pierwotne (Celtowie, Wikingowie); zbiorowości etniczne zachowują w swoim życiu pewne cząstkowe elementy tożsamości narodowej, np. tradycję czy świadomość pochodzenia: Polonia, China-town, Żydzi na Manhattanie

• Czynniki kulturowej integracji narodowej (skladniki rozwiniętej kultury narodowej): język, literatura, sztuka, religia, tradycja, oświata, nauka, instytucje kultury narodowej, obyczaje i zwyczaje

• Projekt budowy państw narodowych zgodnie z zalożeniem, że każda wspólnota narodowa ma prawo do wlasnego państwa

• Romantyczny nacjonalizm miał charakter liberalny, wolnościowy (trwa do Wiosny Ludów)

• Ideologia nacjonalistyczna przyjęta przez Święte Przymierze: w takim użyciu nacjonalizm staje się narzędziem opresji, ideologią konserwatywną

• Nacjonalizm wykorzystywany przez reżimy totalitarne (wykorzystujuący koncepcję biologiczną narodu - nazizm)

• W Polsce istnieje rozróżnienie na patriotyzm i nacjonalizm

• Faszyzm, nazizm - naród odpowiednikiem Boga, wymaga ofiar; faszym: mit odbudowy Cesarstwa Rzymskiego

• Negatywną stroną tożsamości narodowej są np. stereotypy

• Wg Andersona naród zaczyna się wtedy, gdy powstaje piśmiennictwo w języku narodowym (oświata, historigafia w języku narodowym, naukowy opis dziejów)

• Narodowość nie jest pojęciem, który jest w jakimś sensie używany; jest integralną częścią osobowości (nie można go „wziąć” lub „odlożyć”)

• kultura narodowa (Kloskowska) - „Szeroki i złożony układ sposobów działania, norm, wartości, symboli, wierzeń, wiedzy i dzieł symbolicznych, który przez jakąś zbiorowość społeczną uważany jest za własny, jej w szczególności przysługujący, wyrosły z jej tradycji historycznych, doświadczeń i obowiązujący w jej obrębie”; wplyw na te normy i wartości mają środowisko geograficzne i historia; elementy kojażące się z kulturą narodową (np. skośne dachy na Podhalu) oprócz bycia aspektem kultury są też sposobem radzenia sobie w określonych sytuacjach (w tym wypadku ochrona na czas cięzkich warunków atmosferycznych)

• Każdą kulturę narodową cechuje charakterystyczny i typowy tylko dla niej układ naczelnych wartości, który określa się jako kanon kultury narodowej, czyli klasyczny zespół dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków zbiorowości narodowej. Kanon ten jest wpajany nowym pokoleniom w procesie kulturalizacji, czyli wprowadzania w narodową kulturę. Proces ten dokonuje się przez tradycję rodzinną, środowisko i specjalne instytucje oświatowe (szkoły, domy kultury, kółka zainteresowań) jednym słowem przez edukację. Zostajemy w ten sposób wyposażeni w bagaż kulturowych doświadczeń i wzorów, które tkwią później głęboko w naszej świadomości. Dzięki temu możemu w kulturze funkcjonować, rozpoznajemy postacie, (smoku wawelskim i „Wandzie, co nie chciała Niemca”, wiemy, kto kogo pokonał pod Grunwaldem)

• W naszej kulturze ciągle się ściera kanon romantyczny i pozytywistyczny; kanon romantyczny - imperatyw walki, poświęcenia za ojczyznę - ulega ciąglej aktualizacji (wojna, komunizm, Solidarność), był parodiowany na początku XX w. (Gombrowicz); pozytywizm - patriotyzm pracy; w II poł. XIX w. kanonem narodowej kultury zawładnęły ideały „pracy organicznej” i „pracy u podstaw”. To wtedy zaczyna się rodzić etos polskiego inteligenta - człowieka, która ma poczucie misji do spełnienia i odczuwa ogromną odpowiedzialność za losy otaczających go ludzi (literackim uosobieniem owego etosu inteligenckiego byli bohaterowie Żeromskiego - doktor Judym); o ile w społeczeństwach Europy zachodniej oraz (a może przede wszystkim) w Stanach Zjednoczonych w XIX stulecie gloryfikuje się self made-mana, o tyle w polskim kanonie narodowym moralność mieszczańska przybiera zgoła inne oblicze Dulskiej.

Narody w dobie globalizacji. Glokalizacja (M. Kempny).

• Globalizacja jest pojęciem, które opisuje zmiany w spoleczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają ze wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej, kulturowej, informacyjnej spowodowanego znoszeniem barier oraz rosnących wspólzależności między państwami

• Z globalizacją wiąże się wiele problemów dotyczących tożsamości narodowej czlowieka: zanikanie tradycji i zwyczajów lokalnych, konflikty międzyrasowe i międzyetniczne, migracje spowodowane pojawianiem się w różnych miejscach mniejszości etnicznych, mieszanie się kultur, powstawanie globalnych dysproporcji między krajami zamożnymi i uboższymi, napięcia pomiędzy prawami czlowieka a obywatela, rozpad państw narodowych i ostatecznie zanik tożsamości narodowej

• Integracja europejska: wspólnota europejska oparta na integracji ekonomicznej; UE - integracja polityczna państw narodowych

• Glokalizacja to efekt globalizacji wynikający potrzeby przystosowania tego co globalne, do tego co lokalne, jest przystosowaniem globalnych produktów do wymogów rynky lokalnego