Zdrowie publiczne
Temat 11: Szczepienia ochronne.
Szczepienia ochronne są podstawową metodą profilaktyki chorób zakaźnych.
Szczepionki - są to preparaty biologiczne złożone z drobnoustrojów (żywych lub zabitych) lub ich przetworów (toksyny lub produkty autolizy) pozbawionych właściwości chorobotwórczych. Po wprowadzeniu ich do organizmu człowieka powodują wytwarzanie odporności swoistej (komórkowej i humoralnej) tj. skierowanej przeciwko antygenom wchodzącym w skład szczepionki.
Przez szczepienia profilaktyczne uzyskuje się długotrwałą odporność czynną a przeciwciała wytworzone pod wpływem szczepionek stanowią w profilaktyce najbardziej swoisty środek zapobiegania chorobom zakaźnym.
Odporność bierną osiąga się przez wprowadzenie do organizmu surowicy zawierającej gotowe przeciwciała wyprodukowane przez organizm innego człowieka lub zwierzęcia. Tego rodzaju odporność jest krótkotrwała i zanika w ciągu 2-3 tyg z chwilą wydalenia sztucznie wprowadzonych do organizmu przeciwciał.
Wyróżniamy 3 rodzaje szczepionek:
szczepionka atenuowana (inaczej żywa) - zawiera żywe drobnoustoje o zmniejszonych właściwościach chorobotwórczych
szczepionka inaktywowana - zawiera zabite ( temperaturą lub środkami chemicznymi: fenolem, formaliną, drobnoustroje) np. szczepionka przeciwwirusowa, szczepionka na gruźlicę, odrę, różyczkę
antytoksyna - zawiera pozbawione toksyczności jady bakteryjne (toksyczne) np. przeciwtężcowa
Szczepionki:
pojedyncza (monowalentna) - zawiera jeden gatunek drobnoustroju, np. przeciwko różyczce
skojarzona (poliwalentna) - zawiera więcej niż 1 gatunek drobnoustroju, uodparnia przeciwko więcej niż jednej chorobie, np. DiTePer
płynna - drobnoustój zawieszony jest płynie, gotowa do użycia
sucha (liofilizowana=wysuszona w próżni) - wymaga rozpuszczenia w odpowiednim rozpuszczalniku - do użytku w ciągu 4 godz od momentu rozpuszczenia
Szczepionki nieswoiste np. DELBETA, BRONCHO-VAXOM, PANODINA, BIOSTYMINA
zawierają zabite bakterie oraz produkty ich rozpadu, np. paciorkowce, gronkowce, paeczki ropy błękitnej, inne). Pobudzają ogólną odporność organizmu, najczęściej są stosowane u dzieci w nawracających zakażeniach dróg oddechowych.
Autoszczepionki - są to szczepionki zabite, przygotowane z bakterii wyhodowanych z wydzielin lub tkanek chorego i wstrzyknięte temu samemu choremu w celu wzmocnienia odporności jego organizmu na te drobnoustroje. Autoszczepionki stosowane są najczęściej w przewlekłych schorzeniach ropnych.
Surowice odpornościowe (antytoksyny) - surowicę odpornościową podaje się także zapobiegawczo w chorobach wywołanych toksynami drobnoustrojów.
Surowice ludzkie np. bioglobulina, gamma globulina ludzka, sandoglobulina, stosowane są w niedoborach immunoglobulin lub zapobiegawczo u ludzi, którzy kontaktowali się z niektórymi chorobami zakaźnymi oraz wspomagająco w bardzo ciężkich zakażeniach. Surowica ludzka działa dłużej i ma mniej działań niepożądanych.
Program szczepień ochronnych określa:
szczepienia obowiązkowe - kalendarz szczepień wg wieku oraz szczepienia w grupach ryzyka
szczepienia zalecane oraz informacje uzupełniające