Wymagania prawne w zakresie oczyszczania ścieków
Wymagania prawne dotyczące oczyszczania ścieków określone są głównie
w następujących dokumentach:
prawo wodne,
prawo ochrony środowiska,
dyrektywa 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych,
ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, zgodnie z przyjętymi ustaleniami, przepisy obowiązujące w UE zaczęły funkcjonować w Polsce, z wyjątkiem tych regulacji, na które uzyskaliśmy okres przejściowy określony w trakcie negocjacji.
Proces dostosowania polskiej gospodarki i systemu prawnego do standardów obowiązujących
w Unii Europejskiej rozpoczął się już w początkach lat dziewięćdziesiątych. Dalsze zbliżenie naszego prawa w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodno ściekowej do prawa unijnego nastąpiło na gruncie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627), zwana dalej „ustawą”. Ustawa przewiduje m.in. zasadę przezorności i zasadę zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska, usuwając różnice w tym zakresie między polskim i wspólnotowym prawem ekologicznym.
Nowa ustawa, podobnie jak dotychczasowa ustawa z 1980 r. O ochronie i kształtowaniu środowiska, jest podstawowym aktem prawnym w systemie polskiego prawa ochrony środowiska. Do celów ustawy należało zatem stworzenie podstawy ochrony wszystkich elementów środowiska oraz środowiska jako całości, a także, w miarę możliwości ujednolicenie wymagań i procedur
w tejże dziedzinie. Ustawa zawiera kompleksowe uregulowania w zakresie ochrony powietrza, ochrony przed hałasem i przed polami elektromagnetycznymi, natomiast w niektórych zagadnieniach odsyła do ustaw działowych: Prawa wodnego, ustawy o odpadach, ustawy
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, ustawy o ochronie przyrody, prawa geologicznego i górniczego.
Obowiązujące do 1991 roku w Polsce przepisy dotyczące jakości ścieków oczyszczonych obejmowały jedynie wartości BZT5 oraz stężenie zawiesin ogólnych. Sytuacja ta zmieniła się diametralnie z chwilą przystąpienia Polski do UE i wprowadzeniu nowych przepisów dotyczących tego zagadnienia. W przepisach tych wprowadzono całą gamę różnych wskaźników określających wymagania dotyczące jakości ścieków oczyszczonych, obejmującą aż 47 różnych wskaźników.
W odniesieniu do ścieków miejskich powinno się uwzględniać:
wskaźniki podstawowe, tj. temperatura, pH, BZT5, ChZT, zawiesiny ogólne i OWO,
wskaźniki eutroficzne, tj. azot amonowy, azotanowy i całkowity oraz fosfor ogólny.
I właśnie ta druga grupa wskaźników zanieczyszczeń spowodowała konieczność znacznej rozbudowy i modernizacji ogromnej liczby istniejących oczyszczalni ścieków oraz budowę nowych oczyszczalni ścieków o wysokich wymaganiach dotyczących jakości ścieków oczyszczonych.
Obowiązek budowy komunalnych oczyszczalni ścieków wynika z dyrektywy 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE seria L 1991 r. nr 135 s. 40). Stanowi ona część przepisów wspólnotowych odnoszących się do ochrony wód. Dyrektywa ta dotyczy gromadzenia, oczyszczania i rzutu ścieków komunalnych oraz oczyszczania
i zrzutu ścieków z niektórych sektorów przemysłowych. Jej celem jest ochrona środowiska przed niekorzystnymi skutkami tych właśnie ingerencji w środowisko.
Dyrektywa nałożyła na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, że aglomeracje
o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2 tys., będą posiadały system kanalizacji zbiorczej ścieków komunalnych zakończony oczyszczalnią. Pojęcie aglomeracji oznacza teren, gdzie zaludnienie i/lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych lub do końcowego punktu zrzutu. Natomiast równoważna liczba mieszkańców (RLM) to ładunek organiczny ulegający rozkładowi biologicznemu, wyrażony pięciodniowym biochemicznym zapotrzebowaniem na tlen (BZT5) w ilości 60 g tlenu na dzień. Dla wdrożenia tego obowiązku przewidziano rozmaite terminy, w zależności od wielkości miejscowości oraz zakresu jego realizacji:
do 31 grudnia 1998 r. zapewnienie systemów kanalizacji zbiorczej ścieków poddanych drugiemu stopniowi oczyszczenia (które to pojęcie oznacza oczyszczanie ścieków głównie w procesie biologicznym z wtórnym osadzaniem, lub w innym procesie, spełniającym określone wymagania) dla aglomeracji o RLM większym niż 10 tys. przy zrzucie ścieków do „odbiornika wrażliwego”. Odbiorniki takie do dnia 31 grudnia 1993 r. same państwa;
do dnia 31 grudnia 2000 r. zapewnienie systemów kanalizacji zbiorczej ścieków poddanych drugiemu stopniowi oczyszczania w odniesieniu do aglomeracji o RLM ponad 15 tys.;
do dnia 31 grudnia 2005 r. zapewnienie systemów kanalizacji zbiorczej ścieków
w odniesieniu do aglomeracji o RLM powyżej 2 tys., zapewnienie drugiego stopnia oczyszczania do zrzutów z aglomeracji o RLM powyżej 10 tys. i z aglomeracji o RLM powyżej 2 tys. przy zrzutach do wód słodkich i estuariów (czyli stref przejściowych między wodami słodkimi i przybrzeżnymi u ujścia rzeki).
Dopuszczalne jest zastąpienie systemów kanalizacji zbiorczej tam, gdzie nie przyniosłoby to korzyści dla środowiska albo spowodowałoby nadmierne koszty, systemami indywidualnymi lub innymi odpowiednimi rozwiązaniami zapewniającymi ten sam poziom ochrony środowiska.
Transpozycja dyrektywy do polskiego prawa dokonana została poprzez ustawę z dnia
18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 115 poz. 1229), w szczególności poprzez jej art. 43. Jednakże Polska w trakcie negocjacji akcesyjnych uzyskała stosunkowo długie okresy przejściowe na dostosowanie się do dyrektyw sięgające nawet 13 lat (do 31 grudnia 2015 r.) motywowane ogromnymi nakładami finansowymi, jakie są wymagane na realizację dyrektywy.
Realizacja budowy oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacyjnych ma następować zgodnie z krajowym programem oczyszczania ścieków komunalnych, który ma charakter powszechnie obowiązującego aktu prawnego. Przyjmowany jest przez Radę Ministrów
w drodze uchwały, wiąże więc jedynie administrację rządową, która akurat za budowę oczyszczalni i systemów kanalizacji nie jest odpowiedzialna.
Problemem jest, że przepisy te w powiązaniu z ustawą z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (t. jed.:Dz. U. 2001 r. nr 142 poz. 1591) wyraźnie nie nakładają na gminę obowiązku budowy oczyszczalni ścieków oraz systemu kanalizacji zbiorczej ścieków komunalnych.