4. gospodarka narodowa jako system gospodarczy.

Przedmiotem oddziaływań państwa w dziedzinie regulowania problemów społeczno -gospodarczych jest gospodarka narodowa (inne nazwy : gospodarstwo narodowe, gospodarka krajowa). Pojęciem tym obejmujemy łącznie wszystkie gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji , usług, podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium państwa.

Gospodarkę narodową określamy często mianem wielkiego systemu społecznego, chcąc przez to podkreślić, że jest ona pewna całością, składająca się z wielu sprzężonych ze sobą elementów, służących wspólnemu celowi - zaspokajaniu potrzeb ludzi stanowiących społeczeństwo, przez produkcje dóbr i usług oraz ich podział między członków tegoż społeczeństwa.

Gospodarka narodowa integrując w granicach państwa różnego rodzaju gospodarstwa jest jednocześnie częścią gospodarki światowej. Poszczególne gospodarstwa narodowe mogą wchodzić w skład międzynarodowych wspólnot , tworzonych przez państwa zainteresowane wzajemną współpracą.

O poziomie zaspokajania potrzeb narodu rozstrzyga przede wszystkim stan gospodarki kraju. Wszystkie działania państwa w sferze gospodarki kraju musza opierać się na gruntownym rozpoznaniu jej potencjału , struktury, czynników rozwojowych, stagnacyjnych i kryzysogennych.

Gospodarkę narodową możemy badać i opisywać stosując różne ujęcia. 2 z nich zasługują na uwagę.

- W pierwszym ujęciu zajmujemy się zasobami czynników produkcji społecznej i jej wzrostem. Badamy stan i dynamikę tych zasobów, ich strukturę, alokację, zmierzając do określenia potencjalnych możliwości produkcyjnych gospodarki narodowej. Jest to zależność pomiędzy dostępnymi w danym czasie zasobami naturalnymi i majątkowymi oraz zasobami pracy, reprezentowanymi przez czynnik ludzki.

- W drugim ujęciu koncentrujemy się działalności gospodarczej, na jej rozmiarach i strukturze. Działalność te prowadzą gospodarstwa indywidualne i zespołowe. Wynik ich wyrażamy w postaci rozmiarów strumieni wytwarzanych dóbr i usług.

Gospodarka narodowa Polski dzieli się na następujące działy:

- przemysł, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport i łączność, handel, gospodarka komunalna, gospodarka mieszkaniowa, nauka, oświata, kultura, służba zdrowia i opieka społeczna, administracja państwowa, wymiar sprawiedliwości, ochrona porządku publicznego i obronność.

Za miarę rozmiarów produkcji wytwarzanej przez gospodarkę w ciągu roku uważa się Produkt krajowy brutto - PNB.

-PNB- wyrażona w pieniądzu wartość wszystkich finalnych dób i usług wytworzonych w danym czasie.

-Produkt narodowy netto - PNN - to PNB pomniejszony o amortyzacje kapitału trwałego.

- druga ważna miara jest dochód narodowy - całość dochodów wypłaconych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych (praca, ziemia, kapitał) za ich wykorzystanie w określonym czasie. Jest strumieniem środków służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa.

Dochód narodowy = produkt narodowy netto PNN

Rozmiary działalności gospodarczej i poziom zaspokajania potrzeb ludności zależy od będących do dyspozycji społeczeństwa zasobów i efektywności ich użytkowania.

Zasoby naturalne i majątkowe łącznie są bogactwem narodowym. Obejmuje ono ziemię wodę, zasoby kopalin oraz obiekty materialne będące własnością różnych podmiotów (np. indywidualnych , państwa)

Społeczeństwo jest podmiotem procesu gospodarczego. W państwach demokratycznych rozstrzyga ono o kształcie ustroju i systemu gospodarczego , oraz o charakterze i składzie organów władzy państwowej, Ponadto ludność jest nośnikiem zasobów czynnika pracy , a także wyznacznikiem liczb konsumentów na obszarze kraju.

Struktura gospodarki

Strukturę gospodarki narodowej możemy rozpatrywać przez różne układy.

-Układ strukturalny - zbiór elementów uporządkowanych według określonych zasad ich wyodrębniania i grupowania oraz zespół relacji przedstawiających udział tych elementów w całym zbiorze. Ważne sa 4 elementy układu strukturalnego:

- układ rodzajowy (przedmiotowy) - ukazuje w sposób przedmiotowy różne rodzaje działalności gospodarczej oraz występujące powiązania i zależności między nimi, a całością działalności gospodarczej kraju. Grupowanie odbywa się najczęściej według sektorów, branż, gałęzi, działów. W tej sposób wyłania się działowo - gałęziowa struktura gospodarki narodowej.

- układ przestrzenny - odwzorowuje on rozmieszczenie elementów gospodarki narodowej w jednostkach terytorialnych kraju. W ten oto sposób tworzy się struktura przestrzenna ( terytorialna, regionalna ) kraju. Układ przestrzenny umożliwia poprawne sklasyfikowanie podmiotów w strukturze.

- układ własnościowo - podmiotowy - grupuje elementy gospodarki według rodzaju

własności. Jest niezwykle istotny w procesie kształtowania stosunków ekonomicznych i społecznych w państwie oraz zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu gospodarczego i działających w jego ramach rozwiązań regulacyjnych. Struktura własnościowa jest tu determinantą ustroju społeczno - ekonomicznego państwa.

-układ instytucjonalny - podmioty gospodarcze grupowane są w ramach sektorów

instytucjonalnych, wyodrębnionych na podstawie celów i funkcji pełnionych przez dane

podmioty.

Struktura gospodarki narodowej i poszczególne układy strukturalne sa przedstawiane za pomoca różnych wielkości charakteryzujących działalność gospodarczą:

- rozmiarów produkcji lub usług

- obrotów

- zaangażowania czynników produkcji (praca, ziemia, kapitał)

- wyników działalności gospodarczej (zysku straty)

Gospodarkę narodowa dzieli się na 3 sektory gałęziowe:

- Sektor I - zalicza się produkcję pierwotna , a więc działalność w dziedzinie rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa oraz przemysłu wydobywczego

- Sektor II - należą tutaj gałęzie przemysłu przetwórczego ( w tym budownictwo)

- Sektor III - wszystkie rodzaje usług.

Słabo rozwiniętych gospodarkach narodowych dominuje zatrudnienie w sektorze I, zaś w najsilniej rozwiniętych w sektorze III

Układ według sektorów instytucjonalnych wyodrębnia się w gospodarce:

1 - sektor przedsiębiorstw

2 - sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych

3 - sektor instytucji rządowych i samorządowych

4 - sektor gospodarstw domowych

5 - sektor instytucji niekomercyjnych

6 - sektor zagranica

Układ ten daje możliwość diagnozowania stanu gospodarki narodowej i przebiegających w niej procesów produkcji , spożycia, akumulacji , a także stosunków za granicą.

---