Uniwersytet Opolski
2002 rok
„ Przygotowanie zawodowe w Ochotniczych Hufcach Pracy wobec potrzeb zmieniającego się rynku pracy - problemy występujące w procesie przygotowania zawodowego.”
dr D. Widelak, Tendencje rozwojowe w systemie profilaktyki i resocjalizacji
Jolanta Kopiec
III rok pedagogiki resocjalizacyjnej
studia zaoczne
Ochotnicze Hufce Pracy zostały zorganizowane w 1958 r. z inicjatywy Związku Młodzieży Socjalistycznej. Fakt powołania tej instytucji został prawnie usankcjonowany Uchwałą Rady Ministrów (Uchwałą Rady Ministrów z 13 VI 1958 r.).
„Cel Ochotniczych Hufców Pracy został określony zgodnie z ideałem wychowawczym wszechstronnie rozwiniętego człowieka. Zakładał on „aktywizowanie młodzieży w procesie wychowania przez pracę”. Miał on być realizowany przez włączenie młodzieży do najpilniejszych prac gospodarczych na terenie całej Polski.” Ich głównym zadaniem była pomoc w rozwijaniu gospodarki narodowej oraz stworzenie uczestnikom hufców (zwanych wtedy „junakami”) możliwości uzupełnienia wykształcenia podstawowego oraz zdobycia kwalifikacji zawodowych.
Ważne zmiany w działalności OHP nastąpiły pod koniec roku 1982. Hufce zostały wówczas wyłączone i przekształcone w państwową jednostkę organizacyjną. Do struktur OHP zostały wprowadzone oddziały obrony cywilnej. Lata 1983-1990 to czas „uwojskowienia” OHP. Po roku 1990 „cywilne” kierownictwo OHP rozpoczęło prace nad przygotowaniem programu i form organizacyjnych dostosowanych do zmienionych warunków społeczno-gospodarczych.
Ochotnicze Hufce Pracy - jako jedno z ogniw systemu wychowania, resocjalizacji i reedukacji - są państwową jednostką organizacyjną, której głównym przedmiotem oddziaływania jest realizowanie polityki państwa wobec dwóch głównych grup młodzieży (będącej powyżej 15 roku życia):
młodzież o zmniejszonych szansach życiowych, pochodząca z rodzin dysfunkcjonalnych, patologicznych, niedostosowana społecznie, wymagająca i poszukująca opieki oraz możliwości kształcenia i zdobywania zawodu;
młodzież wykształcona i z pewnymi kwalifikacjami zawodowymi, która jednak jest zagrożona bezrobociem.
Jeszcze inną grupę stanowią uczniowie szkół ponadpodstawowych i studenci, którzy w czasie wolnym od nauki (wakacje, ferie) chcą pracować za pośrednictwem OHP.
Dlatego też zadania tejże organizacji są różnorodne i dostosowane do oczekiwań i zapotrzebowania tychże grup młodzieży.
Socjologiczna charakterystyka kandydatów do Ochotniczych Hufców Pracy wskazuje:
ponad 20% pochodzi z rodzin niepełnych i domów dziecka,
37% z rodzin wielodzietnych,
35% z rodzin dotkniętych bezrobociem.
Wśród nich ponad 26% było przed przyjściem do OHP objętych procesem resocjalizacji, w tym 10% karanych za czyny przestępcze mniejszej wagi, 98% stanowili młodociani, wykształcenie podstawowe posiadało 57%, niepełne podstawowe 43%.
Najstarszą wieloletnią formą organizacyjną OHP są hufce pracy. Zapewniają one uczestnikom zatrudnienie i możliwość zdobywania kwalifikacji zawodowych - z równoczesnym uzupełnieniem wykształcenia. Efektywność kształcenia uczestników jest wysoka i na przykład w roku szkolnym 1999/2000 wyniosła 88%. Na szczególne wyróżnienie zasługują hufce środowiskowe (jest ich 54 w całej Polsce), które skupiają 7161 uczestników. Są one jednostkami o szerokim profilu działań opiekuńczych, kształceniowych i doradczych, tworzonymi przede wszystkim z myślą o potrzebach młodzieży z konkretnego środowiska. Komendant Główny OHP, Janusz Lewandowski mówi, że „dziś OHP to ponad 32 tysiące młodzieży powyżej 15 lat, której hufce zapewniają pracę, wykształcenie, opiekę socjalną, program kulturalny i sportowy, sale komputerowe,... Drugą część naszej oferty to jest praca dla 140 tysięcy młodzieży w ciągu roku, w tym 57 tysięcy stałych miejsc. Pozostałe to miejsca pracy krótkoterminowej najczęściej w okresie wakacji oraz ferii.”
„Przyjmując, że młodzież trafiająca do OHP rekrutuje się ze środowisk niewydolnych wychowawczo i wymaga specjalnej troski, działalność tej państwowej jednostki organizacyjnej zmierza ku długookresowym, połączonym z kształceniem ogólnym i zawodowym formom zatrudnienia, które dadzą jednocześnie możliwość jej edukacji i resocjalizacji. Dlatego też daje się priorytet stacjonarnym hufcom pracy i ośrodkom szkolenia i wychowania, w których okres pobytu uczestnika uzależniony jest od czasu trwania jego kształcenia (2-3 lata). Przewidziane są następujące hufce pracy:
stacjonarne bez zakwaterowania dla nie pracującej i nie uczącej się młodzieży w wieku 15-18 lat, w których zdobywa ona przygotowanie zawodowe lub uzupełnia wykształcenie podstawowe;
stacjonarne lub bez zakwaterowania dla nie pracującej i nie uczącej się młodzieży w wieku powyżej 18 lat, w których zdobywa ona zawód, przyucza się do wykonywania określonej pracy lub uzupełnia wykształcenie ogólne;
wakacyjne i śródroczne dla młodzieży szkolnej w kraju i za granicą;
międzynarodowe obozy młodzieży;
inne, w zależności od potrzeb.”
Młodzi ludzie trafiają do hufców pracy nie tylko na zasadzie rekrutacji ale „kierowani są do nich także przez pedagogów szkolnych, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, kuratorów sądowych. Pobyt w hufcach pracy jest dobrowolny.”
Rozporządzenie rady Ministrów z dnia 8 września 1992 roku w sprawie Ochotniczych Hufców Pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 347) określiło kierunki oraz formy działalności OHP w zmienionych warunkach społeczno-ekonomicznych kraju, wskazując cztery główne grupy zadań na rzecz młodzieży:
tworzenie warunków do usamodzielniania młodzieży poprzez pracę,
wychowanie i resocjalizacja młodzieży zagrożonej i niedostosowanej społecznie,
pomoc młodzieży w uzyskaniu i podwyższeniu wiedzy ogólnej i zawodowej oraz kwalifikacji zawodowych,
organizowanie zatrudnienia młodzieży.
Głównym zadaniem OHP jako państwowej jednostki organizacyjnej jest uzupełnienie powszechnego systemu oświaty i wychowania poprzez zajęcie się młodzieżą opóźnioną w nauce i zaniedbaną wychowawczo.
Pełną realizację statutowych zadań OHP umożliwia, obok tradycyjnych hufców pracy, funkcjonowanie młodzieżowych biur pracy, klubów pracy, ośrodków szkolenia i wychowania oraz centrów kształcenia i wychowania.
Zachodzące zmiany społeczno-ekonomiczne, sytuacja na rynku pracy, a przede wszystkim struktura bezrobotnych, wśród których osoby młode stanowią podstawową grupę, powodują poszerzenie obszarów, zadań i form działalności OHP. Są to między innymi zagadnienia związane z tzw. aktywnymi formami zwalczania bezrobocia, głównie wśród młodzieży.
Z powyższych przesłanek wyrosła idea utworzenia:
wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych OHP, funkcjonujących pod nazwą „Młodzieżowe Biuro Pracy”, ukierunkowanych na przeciwdziałanie bezrobociu i łagodzenie jego negatywnych skutków,
klubów pracy, mających na celu ochronę psychiki młodych bezrobotnych oraz kształtowanie poczucia bezpieczeństwa i zaradności,
ośrodków szkolenia zawodowego i innych form działalności umożliwiającej podwyższenie kwalifikacji zawodowych oraz przekwalifikowanie zawodowe młodzieży.
Do hufców trafia młodzież szukająca swego miejsca w społeczeństwie, która wypadła z powszechnego systemu edukacji i jest, często nie ze swej winy, opóźniona w stosunku do rówieśników.
Podczas dwuletniego pobytu w hufcu młodzież ma często jedyną szansę nadrobienia braków w wykształceniu ogólnym i zdobycia przygotowania zawodowego, umożliwiającego podjęcie samodzielnej pracy, a tym samym start w życie dorosłe. Młodzież znajduje zatrudnienie w zakładach budowlanych, zakładach mechanicznych, przetwórstwa spożywczego, rolnictwie i opiece zdrowotnej. W mniejszym stopniu w handlu, gastronomii i ogrodnictwie.
Pełną realizację statutowych zadań OHP umożliwia funkcjonowanie ośrodków szkolenia i wychowania. Służą one przede wszystkim środowisku lokalnemu, eliminując zagrożenia społeczne związane z bezrobociem wśród młodzieży, pomagając jej w uzyskaniu kwalifikacji zawodowych i uzupełnieniu wykształcenia, jak również organizując poradnictwo zawodowe i kształcenie wielozawodowe zgodnie z potrzebami miejscowego rynku pracy.
Wśród zadań aktywnej polityki zatrudnienia, realizowanych w tych ośrodkach, na plan pierwszy wysuwa się zabezpieczenie uczestnikom warunków kształcenia zawodowego, orientacji zawodowej, zaś w dalszej kolejności organizowanie zatrudnienia. Ośrodki szkolenia i wychowania organizowane są na nieodpłatnie przejmowanej bazie lokalowej. Często są to obiekty wymagające remontów i robót adaptacyjnych w celu dostosowania lokali i budynków do spełniania funkcji ośrodka szkolenia i wychowania. Wiele prac wykonywanych jest przez młodzież, która uczy się jednocześnie praktycznej nauki zawodu.
„Młodzieżowe Biuro Pracy” (MBP) zbierają i gromadzą oferty pracy, ewidencjonują młodzież poszukującą pracy, prowadzą pośrednictwo pracy i orientację zawodową, informują młodzież o możliwościach przyjęcia do hufców pracy i uczestnictwa w różnych formach zatrudnienia organizowanych przez OHP. Ponadto organizują giełdy pracy, różne formy krótkoterminowego zatrudnienia dla uczniów szkół ponadpodstawowych, umożliwiając zdobycie kwalifikacji zawodowych i przekwalifikowanie zawodowe.
MBP zaczynają być pośrednikami pracy sensu stricto. Ścisła i systematyczna współpraca z urzędami pracy w znakomity sposób zwiększa skuteczność działalności tych biur.
OHP, poszukując nowych, skutecznych form działania w środowisku młodzieży, wypracowały formułę działania klubów pracy OHP jako formy realizacji zadań na rzecz młodzieży bezrobotnej. Do zasadniczych zadań klubów pracy należy w szczególności:
nauczanie skutecznych sposobów zdobywania pracy,
poszukiwanie i przygotowanie ofert zatrudnienia indywidualnego i grupowego,
współzawodnictwo w organizowaniu prac interwencyjnych i robót publicznych,
umożliwienie uzupełnienia wykształcenia i zdobycia kwalifikacji zawodowych odpowiadających potrzebom lokalnego rynku pracy,
prowadzenie działalności wychowawczej i profilaktycznej, mającej na celu ochronę psychiki młodych bezrobotnych.
W ramach OHP funkcjonują również ośrodki szkolenia zawodowego, które organizują różne formy doskonalenia zawodowego oraz umożliwiają przekwalifikowanie zawodowe. Ośrodki te działają w formie samodzielnych gospodarstw pomocniczych OHP. Główne kierunki szkolenia zawodowego słuchaczy kursów organizowanych przez ośrodki szkolenia zawodowego OHP to: robotnik budowlany, kelner, kucharz, rolnik, robotnik obróbki metali.
Najnowszą formę działalności OHP stanowią centra kształcenia i wychowania. Ich głównymi zadaniami w zakresie zwalczania bezrobocia jest między innymi:
kształcenia młodzieży w wieku powyżej 15 lat, zaniedbanej społecznie, bez ukończonej szkoły podstawowej,
umożliwienie zgłaszającej się młodzieży ukończenia szkoły podstawowej lub zawodowej, zdobycia zawodów, na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy,
umożliwienie pozostającym bez pracy absolwentom szkół ponadpodstawowych przekwalifikowania zawodowego lub zdobycia zawodu potrzebnego na rynku pracy,
umożliwienie młodzieży niepełnosprawnej przygotowania do samodzielnego życia w społeczeństwie,
umożliwienie młodzieży szkół ponadpodstawowych przygotowania do zawodu poprzez kształcenia kursowe, prowadzone w okresie wakacji,
umożliwienie bezrobotnym do lat 35 przekwalifikowania i zdobycia kwalifikacji zawodowych.
OHP oprócz realizacji zadań zatrudnienia, głównie na rzecz młodzieży bezrobotnej, spełniają funkcje wychowawcze, edukacyjne i socjalizacyjne w stosunku do młodzieży zaniedbanej.
Ochotnicze Hufce pracy prowadzą działalność w zakresie międzynarodowej wymiany młodzieży. W ostatnich latach jednostki OHP podjęły współpracę z partnerami zagranicznymi, m.in. litewskimi, niemieckimi, duńskimi, francuskimi, lecz nadal poszukują nowych kontaktów i chętnie je podejmą z krajami, w których funkcjonują instytucje o zbliżonym do OHP profilu działania i grupy docelowe.
Działalność Ochotniczych Hufców Pracy w zakresie wymiany zagranicznej obejmuje:
1. Przedsięwzięcia mające charakter spotkań młodzieży
- międzynarodowe obozy szkolenia zawodowego (praktyki zawodowe);
- obozy wypoczynku i szkolenia zawodowego;
- obozy wypoczynku i edukacji;
- wymianę turystyczną;
- praktyki szkolne.
Większość z tych programów ma charakter praktyk zawodowych. Najczęściej młodzież szkolona jest do wykonywania zawodów: malarzy, murarzy, ogrodników, stolarzy, kucharzy, kelnerów. Obok zajęć zawodowych odbywają się lekcje językowe i sportowe. Poprzez wspólne realizowanie przedsięwzięć, zapoznawanie z kulturą i obyczajami danego kraju oraz przedstawianie warunków nauki i pracy kolegów, organizatorzy spotkań starają się zintegrować młodzież i przeciwdziałać ewentualnym uprzedzeniom.
2. Programy specjalistyczne
Przeznaczone są dla organizatorów wymiany młodzieży i mają na celu:
- poznanie specyfiki struktury organizacji pracy, metod i sposobów działania;
- wymianę doświadczeń w zakresie rozwiązywania problemów wychowawczych;
- wymianę doświadczeń w zakresie metod szkolenia w warunkach praktycznej nauki zawodu;
- prezentację sposobów pozyskiwania pracodawców oraz uczestników.
Bibliografia:
Marzena, Kostka, Ochotnicze Hufce Pracy, „Problemy opiekuńczo wychowawcze” 1998, Nr 6
Jan, Teleon, Funkcje Ochotniczych Hufców Pracy w systemie aktywizacji zatrudnienia w Polsce, „Polityka społeczna” 1993, Nr 10 (238)
Ewa, Rodziewicz, Ochotnicze Hufce Pracy jako instytucja wychowawcza w świetle założonych celów i środków działania, „Rocznik pedagogiczny” t.1, wydawnictwo polskiej Akademii Nauk 1974
Krystyna, Lelińska, Zarys programu rozwoju poradnictwa zawodowego w warunkach reformy systemu edukacji, „Szkoła Zawodowa” 2000, Nr 3
Internet: www.interia.pl
Ewa, Rodziewicz, Ochotnicze Hufce Pracy jako instytucja wychowawcza w świetle założonych celów i środków działania, s. 156; w: „Rocznik pedagogiczny” t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974 r.
dane z „Biuletynu”, Nr 4
jw.
Jan, Teleon, Funkcje Ochotniczych Hufców Pracy w systemie aktywizacji zatrudnienia w Polsce, „Polityka społeczna” 1993, Nr 10 (238), s. 17
Marzena, Kostka, Ochotnicze Hufce Pracy, „Problemy opiekuńczo wychowawcze” 1998, Nr 6, s. 32