TEORIE MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH

(TEORIE MIĘDZYNARODOWEGO PODZIAŁU PRACY)

NAKŁADY, ZASOBY - czynniki produkcji, które mogą być użyte do produkcji danego dobra (produktu lub usługi) zaspokajającego ludzkie potrzeby. Mamy nakłady pracy, ziemi, kapitału, a także nierzadko wymieniane jako nakłady - transfer wiedzy technicznej.

KOSZTY - pewnego rodzaju nakłady, które ujęte są w jednostkach wartościowych. Musi im towarzyszyć zużycie czynników produkcji; muszą być przypisane do określonego okresu czasu; są wyrażone wartościowo w jednostkach pieniężnych; przy ich ponoszeniu występuje określony efekt.

WYDATKI nie mają zużycia czynników produkcji.

CENA - określona wartość, za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją oddać, aby do tego dobra nabyć prawa.

CENA ABSOLUTNA - funkcjonuje na użytek teoretyczny.

CENA RELATYWNA - stosuje się przy obliczeniach, stanowi odzwierciedlenie relacji cen między produktami. Ilość jednego towaru (czynnika produkcji), którą uzyskujemy za jednostkę drugiego towaru (czynnika produkcji).

CENA REALNA - wartość towarów wyrażona w cenach stałych.

1. TEORIE PRZEDKLASYCZNE

PSYCHOZY LĘKU PRZED BRAKIEM TOWARÓW - starożytni kupcy handlowali na zasadzie skupowania jak największej ilości produktów i towarów po jak najmniejszej cenie, nierzadko kosztem dokonywania rabunków i rozbojów, przy jednoczesnym oferowaniu jak najmniejszej ilości towaru przy sprzedaży.

DOGMATU SŁUSZNEJ CENY - wraz z rozwojem społeczeństw i państwowości następował rozwój handlu wymiennego (towar za towar), z użyciem umownego pieniądza (np. soli, kruszcu metalu szlachetnego). Każdy towar ma swoją cenę podyktowaną kosztami jego wytworzenia, poniżej której nie powinien być sprzedany. Rynek - podaż i popyt - kształtuje cenę.

DOKTRYNA MERKANTYLIZMU - korzystny bilans w handlu i wymianie w skali międzynarodowej stanowi źródło bogactwa narodu. Celowym jest gromadzenie kruszców szlachetnych i prowadzenie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tego celu (np. poprzez ograniczenia importu i promowanie eksportu).

2. TEORIA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH

Czołowym ekonomistą, który krytykował doktrynę merkantylizmu, był Adam Smith. Opublikował on w 1776r. traktat Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, w którym wyszedł z założenia, że handel pomiędzy krajami jest korzystny dla każdej ze stron. To pozwoliło mu na wysnucie teorii kosztów absolutnych, według której podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej i źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie bezwzględnych różnic kosztów wytwarzania mierzonych nakładami pracy. Skoro kraj A lepiej i łatwiej produkuje towar X, a kraj B lepiej i łatwiej wytwarza towar Y, to naturalną rzeczą jest, by kraj A sprzedawał towar X krajowi B, a kraj B oferował krajowi A towar Y (przewaga absolutna).

Rozwój międzynarodowego podziału pracy w ten sposób prowadzi do lepszego wykorzystania podstawowego zasobu (pracy ludzkiej) i powoduje wzrost produkcji obu towarów.

TOWARY	WYSZCZEGÓLNIENIE	KRAJ A	KRAJ B
X Y	krajowe nakłady pracy ogółem 1 godzina 1 godzina	6 ton 3 tony	1 tona 6 ton
X Y	krajowe nakłady pracy na produkcję jednostki towaru mierzone czasem pracy 1 tona 1 tona	10 minut 20 minut	60 minut 10 minut
X Y	Kierunki pożądanej specjalizacji	6 ton	6 ton

Źródło: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Paweł Bożyk, Józef Misala, Mieczysław Puławski, PWE, Warszawa 2001

Na przedstawionym przykładzie kraj A w ciągu 1 godziny wyprodukuje sześć razy więcej towaru X niż kraj B tego samego towaru (inaczej mówiąc, kraj A wyprodukuje 1 tonę produktu X sześć razy szybciej niż kraj B tego samego produktu). Kraj A powinien się specjalizować w produkcji towaru X i - analogicznie - kraj B w produkcji towaru Y.

3. TEORIA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH (KOMPARATYWNYCH / PORÓWNAWCZYCH)

UJĘCIE KLASYCZNE - twórcami w tym temacie uważani są R. Torrens, który w pracy wydanej w 1808r. zawarł najważniejsze elementy teorii, następnie zmodyfikowane i przedstawione w 1815r. w Traktacie na temat handlu zagranicznego zbożem, oraz D. Ricardo, który w 1817r. opublikował Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania. Obydwaj sądzili, że handel międzynarodowy jest możliwy również wtedy, gdy dany kraj ma przewagę nad drugim w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy wszystkich produktów. W tym przypadku kraj może zacząć specjalizować się w produkcji tego produktu, w wytwarzaniu którego uzyska większe korzyści, rekompensujące mu ewentualną stratę spowodowaną zakupem towaru, z którego wytwarzania zrezygnował (przewaga względna).

	NAKŁADY PRACY W CIĄGU ROKU
		TOWAR X	TOWAR Y	RÓŻNICA
KRAJ A	120	100	20
KRAJ B	80	90	10

Krajowi A opłaca się produkować tylko towar Y i kupować towar X, krajowi B - produkować tylko towar X i kupować Y. Kraj B posiada absolutną przewagę nad krajem A - może produkować taniej i towar X i towar Y. Za towar Y wytworzony przez 100 robotników może kraj A uzyskać od kraju B towar X, do produkcji którego musiałaby zatrudnić u siebie 120 robotników. Kraj B sprowadzając towar Y za towar X otrzyma w zamian za wysiłek 80 własnych robotników towar Y, na którego wytworzenie musiałby zaangażować 90 robotników. Tak mierzona korzyść wyniesie dla kraju A równowartość pracy 20 robotników, a dla kraju B - 10 robotników.

Możliwości rozwoju korzystnego handlu między krajem A a krajem B:

Towar Y kraj B kraj A

100

90

80 120 Towar X

STOSUNEK WYMIENNY A KORZYŚCI KOMPARATYWNE Z HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO - stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne w zależności od wzajemnego popytu. Kraj o relatywnie wysokim popycie na towar importowany odnosi z wymiany mniejsze korzyści niż jego partner o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany (prawo wzajemnego popytu).

4. TEORIA KOSZTÓW REALNYCH

WIELOCZYNNIKOWE UJĘCIE KOSZTÓW PRODUKCJI - możliwość korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją, gdy między współpracującymi krajami występują względne różnice realnie ujmowanych i wyrażanych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy i innych czynników produkcji.

SUBIEKTYWNE UJĘCIE KOSZTÓW REALNYCH - J. Viner wprowadził subiektywne kategorie czynników produkcji, takie jak na przykład zadowolenie z wykonywanej pracy, które można by było ująć w wyrażeniu pieniężnym.

5. TEORIA KOSZTÓW ALTERNATYWNYCH

Została sformułowana przez G. Haberlera twierdzącego, że dany kraj może produkować tylko towar X lub tylko towar Y lub też może wytwarzać kombinowaną ilość zarówno towaru X, jak i Y. Każdy kraj powinien specjalizować w tych dziedzinach lub produktach, w przypadku których ma relatywnie niższe koszty alternatywne, co pozwala na swobodniejszy wybór wytwarzania produktów X lub Y, lub też i X i Y w zależności od panującej sytuacji na rynku międzynarodowym.

6. TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW

Największy wkład w rozwój tej teorii miał, obok E. Heckschera i B. Ohlina, P.A. Samuelson. Twierdzili oni, że występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji: w kapitał i pracę. Za punkt wyjścia przyjmują oni identyczność funkcji produkcji w różnych krajach, ale też różną obfitość kapitału i pracy. Każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego, a przez to tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i droższego czynnika produkcji.

7. SFORMALIZOWANA TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW

TWIERDZENIE O WYRÓWNYWANIU SIĘ CEN CZYNNIKÓW PRODUKCJI - sformułowane przez P.A. Samuelsona: handel międzynarodowy prowadzi do względnego i absolutnego wyrównania się między krajami przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników produkcji. Handel przenosi za pośrednictwem towarów zasoby relatywnie obfite w danym kraju do kraju o ograniczonej ich ilości.

TWIERDZENIE STOLPERA-SAMUELSONA - istnieje ścisły związek między zmianami cen towarów a zmianami cen czynników produkcji (konsekwencje zmian cen towarów dla kształtowania się cen czynników produkcji i dalej - dochodów ich właścicieli). Wzrost ceny relatywnej danego towaru prowadzi do wzrostu realnej ceny czynnika używanego bardziej intensywnie przy produkcji tegoż towaru, a zarazem spadku realnej ceny czynnika używanego mniej intensywnie.

TWIERDZENIE RYBCZYŃSKIEGO - wzrost zasobów jednego czynnika produkcji powoduje w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika, jak również absolutny spadek produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby nie ulegają zmianie.

8. WSPÓŁCZESNE TEORIE ROZWOJU HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

TEORIE NEOCZYNNIKOWE - sprowadzają się do rozszerzenia rozważań E. Heckschera, B. Ohlina i P.A. Samuelsona na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. Opierając się na zasadzie kosztów względnych celowym jest uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału (praca prosta i złożona, kapitał rzeczowy i ludzki). Kraj powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji.

TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE - uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego.

• teoria luki technologicznej - nacisk położony jest na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej w tempie postępu technicznego

TEORIE POPYTOWO-PODAŻOWE - akcent kładziony jest na znaczenie czynników po stronie popytu, jego kształtowanie się, wielkość i strukturę.

3

---