TEMPERAMENT I MOTYWACJA OSIĄGNIĘĆ A WYNIKI SPORTOWE W TENISIE

Piotr Unierzyski, Jacek Gracz

Stan wiedzy dotyczącej psychologicznych uwarunkowań poziomu sportowego w tenisie, pomimo pewnego dorobku [Schönborn 1984, Elliott 1989, 1990, Dracz 1978, Królak 1990] wskazuje na istnienie jeszcze sporych rezerw. Szczególnie mało jest opracowań badających uwarunkowania psychiczne mające charakter trwałych właściwości takich jak temperament i motywacja osiągnięć. Brak jest także prac śledzących w zmiany znaczenia ww. czynników wraz z wiekiem.

Odosobnione stosowanie wiedzy psychologicznej w praktyce trenerskiej rzeczy jest przyczyną wielu błędów popełnianych przez trenerów a także rozczarowań zawodników, których podstawy osobowościowe nie predestynują do uprawiania wysokowyczynowego tenisa.

Wydało się, więc pożądanym przeprowadzenie badań, których głównym zadaniem byłoby zbadanie wpływu, jaki różnorodne czynniki wywierają na wyniki sportowe młodych tenisistów. Zaproponowano badanie wybranych własności psychicznych w tym zwłaszcza tzw. [Schönborn 1984] „cech napędowych układu nerwowego” (głównie jego reaktywności i motywacji osiągnięć), o których wiadomo, że mających stały charakter tzn. nie podlegają w sposób znaczący szybkiemu wytrenowaniu a które, jak można przypuszczać, determinują znacząco poziom sportowy w tenisie.

CELE PRACY:

Ogólnym celem prowadzonych badań było określenie, w jakim stopniu wyróżnione cechy determinują poziom sportowy we wczesnym okresie uprawiania tenisa. Zmierzano do tego, aby sprawdzić jak kształtuje się i ewentualnie zmienia znaczenie tych cech u osób uprawiających tenis w różnym wieku. Takie postępowanie nie tylko winno rozszerzyć wiedzę w zakresie teorii dyscypliny, ale także może prowadzić do istotnego postępu na drodze do stworzenia naukowych podstaw programu identyfikacji talentów i selekcji zawodników do wyczynowej gry w tenisa.

Jako cele pracy postawiono:

• Określenie czy cechy temperamentalne i motywacja osiągnięć mają wpływ na wyniki sportowe w tenisie już we wczesnym okresie jego uprawiania,

• Stworzenie naukowych danych do opracowania programów identyfikacji talentów do wyczynowo uprawianego tenisa ziemnego,

MATERIAŁ I METODA BADAŃ

Grupę badawczą stanowili zawodnicy w wieku, 11(n=42) i 14(n=45) lat biorący udział w organizowanych przez Polski Związek Tenisowy (PZT). Na podstawie uzyskiwanych w turniejach rezultatów gracze klasyfikowani byli na prowadzonych przez PZT na bieżąco listach klasyfikacyjnych. Stanowiło to w dokonanych badaniach podstawę do określenia związku pomiędzy wynikami sportowymi a poziomem badanych właściwości psychicznych.

Do badania temperamentu zastosowano wersję kwestionariusza dla sportowców opracowaną na podstawie kwestionariusza J.Strelaua przez B.A.Wjatkina [1978] (tłumaczenie T.Sankowskiego) a do badania motywacji osiągnięć użyto kwestionariusza do mierzenia motywacji osiągnięć opracowanego przez M.Widerszal-Bazyl [1978].

Do badania wpływu cech temperamentalnych i motywacji osiągnięć na poziom sportowy tenisistów w wieku 11 oraz 14 lat wykorzystane zostało:

• Porównanie istotności różnic pomiędzy grupami czołowych (pierwsza dziesiątka rankingu PZT) tenisistów w stosunku do niżej sklasyfikowanych (zajmujących miejsca 10 -40):

• Analiza korelacji pomiędzy badanymi zmiennymi niezależnymi i poziomem sportowym (miejscem na liście klasyfikacyjnej).

Badanie zawodników w podziale na dwie grupy wiekowe umożliwiło prześledzenie zmian ewentualnego wpływu badanych zmiennych niezależnych wraz z wiekiem.

WYNIKI BADAŃ

W tabeli 1 przedstawiono wartości średnie, odchylenia standartowe oraz istotności różnic pomiędzy grupami tenisistów o różnym poziomie sportowym w zakresie badanych zmiennych. Z kolei w tabeli 2 ukazano współczynniki korelacji rangowej pomiędzy badanymi zmiennymi a poziomem sportowym chłopców wieku od 11 i 14 lat.

Jak można zauważyć w obu kategoriach wiekowych zawodnicy prezentujący wyższy poziom sportowy generalnie charakteryzują się większym pobudzeniem układu nerwowego i jego mniejszym hamowaniem a co za tym idzie wyższą wartością w zakresie ich wzajemnego stosunku. Lepsi zawodnicy charakteryzują się także większymi wartościami w zakresie motywacji osiągnięć. Nie stwierdzono różnic w zakresie ruchliwości układu nerwowego.

Porównanie istotności różnic dwóch grup 11-letnich chłopców charakteryzuje jednak brak statystycznie znaczącego zróżnicowania w zakresie badanych cech psychicznych. Nie stwierdzono także (z jednym wyjątkiem) istotnych statystycznie korelacji pomiędzy badanymi cechami a poziomem sportowym.

Różnice pomiędzy obiema grupami 14-letnich zawodników są, w porównaniu do młodszych graczy, generalnie większe oraz istotne statystycznie w zakresie pobudzenia, hamowania układu nerwowego, ich wzajemnego stosunku oraz motywacji osiągnięć. Stwierdzono także istnienie korelacji pomiędzy pobudzeniem układu nerwowego, stosunkiem pobudzenia do hamowania oraz motywacji osiągnięć a poziomem sportowym badanych.

Tabela 1. Wartości średnie, odchylenia standardowe oraz istotności różnic pomiędzy grupami tenisistów w wieku 11 i 14 lat w zakresie badanych własności psychicznych

Właściwość psychiczna	11 lat			14 lat
		Grupa A n=14	Grupa B n=28	Różnica A - B	Grupa A n=15	Grupa B n=30	Różnica A- B
Pobudzenie	61,9 ± 9,2	58,9 ± 12,1	3,0	69,4 ± 9,0	65,7 ± 8,0	3,8
Hamowanie	60,9 ± 14,5	63,5 ± 11,5	-2,6	64,0 ± 15,3	69,4 ± 8,4	-5,4
Równowaga/różnica Pobudzenie/ Hamowanie	1,06 + 0,26	0,93 ± 0,16	0,13	1,13 +0,24	0,94 ± 0,11	0,19**
Ruchliwość	62,0 ± 9,0	60,5 ± 11,1	1,5	64,3 ± 9,8	62,8 ± 8,7	1,5
Motywacja osiągnięć	66,6 ± 4,6	63,3 ± 7.3	3,3	68,1 ± 3,8	65,1 ± 6,5	4,0

^** Różnica istotna na poziomie p<0,01; ^* Różnica istotna na poziomie p<0,05

Tabela 2. Związek pomiędzy badanymi własnościami psychicznymi a poziomem sportowym chłopców w wieku 11 i 14 lat

BADANE WŁAŚCIWOŚCI PSYCHICZNE	11 lat	14 lat
Pobudzenie	0,15	0,27*
Hamowanie	-0,07	-0,10
Równowaga/różnica Pobudzenie/ Hamowanie	0,28	0,40**
Ruchliwość	0,06	0,03
Motywacja osiągnięć	0,30*	0,32**

^** Korelacja istotna na poziomie p<0,01; ^* Korelacja istotna na poziomie p<0,05

DYSKUSJA

Jest oczywiste, że w obecnych badaniach nie uwzględniono wszystkich właściwości psychicznych, które mogą wpływać na poziom sportowy we wczesnym okresie uprawiania tenisa. Starano zwrócić wagę na właściwości psychiczne, o których wiadomo, że mających stały charakter tzn. nie podlegają w sposób znaczący szybkiemu wytrenowaniu.

Analiza wybranych psychologicznych uwarunkowań poziomu sportowego w tenisie wskazuje, że wpływ badanych właściwości psychicznych na wyniki młodych zawodników nie jest jednoznacznie określony. Z jednej strony zawodnicy prezentujący lepszy poziom sportowy charakteryzują się wyższymi wartościami w większości z badanych cech psychicznych. Jednak wśród chłopców w wieku 11 różnice i korelacje nie są istotne statystycznie (z wyjątkiem motywacji osiągnięć). Wśród zawodników w wieku 14 lat niektóre cechy temperamentalne (siłę procesów pobudzenia, siłę hamowania, ich wzajemny stosunek) oraz motywację osiągnięć można określić jako własności znacząco determinujące uzyskiwanie dobrych wyników sportowych. Nie można więc jednoznacznie stwierdzić, że wszystkie czynniki temperamentalne i motywacja osiągnięć znacząco wpływają na uzyskiwane wyniki sportowe już od początkowych lat kariery tenisowej. Warte podkreślenia jest, że związek pomiędzy niską reaktywnością, (czyli wysokim pobudzeniem układu nerwowego- cechą najważniejszą z punktu widzenia sportu wyczynowego) i motywacją osiągnięć a poziomem sportowym jest większy w starszej kategorii wiekowej. Może to wskazywać na rosnący wraz z wiekiem wpływ badanych cech psychicznych na poziom sportowy w tenisie.

Cechy temperamentalne rozumiane są [Strelau 1985] jako względnie stałe cechy organizmu i przejawiają się we wszystkich wykonywanych czynnościach. Ujawniają się w poziomie energetycznym (sposobie magazynowania i rozładowywania energii) oraz w charakterystyce czasowej reakcji (jej szybkości i ruchliwości). Są stosunkowo stabilne, tak, więc mają charakter pewnych stałych właściwości [Strelau 1974].

Za podstawową badaną cechę temperamentalną za Strelauem [1974] uznano reaktywność. Jest ona określana jako względnie stała i charakterystyczna dla danego osobnika intensywność lub siła reagowania na bodźce. Reaktywność jest jedną z najważniejszych zmiennych wyznaczających zachowanie się sportowca w warunkach stresu w tym podczas spotkania. Jest ona tym większa im większa wrażliwość jednostki, im słabszy bodziec wywołuje zakłócenie. Z kolei odwrotność reaktywności, (czyli niska reaktywność) wiąże się z dużą odpornością, czyli małą wrażliwością na bodźce oraz dużą wydolnością układu nerwowego.

Jak już wspomniano wyniki zależności pomiędzy badanymi właściwościami psychicznymi a aktualnie prezentowanym poziomem sportowym wskazują, że zawodników osiągających lepsze rezultaty sportowe można określić jako nisko reaktywnych. Pozwala na opisanie ich jako silnych, mało wrażliwych i bardzo wydolnych (w sensie wydolności układu nerwowego). Fizjologiczny mechanizm reaktywności tłumi u tych osobników stymulację zewnętrzną, co przejawia się w zmniejszeniu intensywności reakcji w porównaniu z osobami wysokoreaktywnymi. Silna stymulacja, a takiej dostarcza zwykle sytuacja meczu tenisowego, powoduje u osób niskoreaktywnych zwykle optymalną aktywację. Oznacza to, że osobnicy o silnych typach temperamentu są zwykle bardziej przydatni w sporcie [Sankowski 1980, 1981 Gracz 1989] tj. bardziej zdolni stawiać czoło trudnościom, mogą być bardziej waleczni i zawzięci. Sprawia to, że tacy zawodnicy będą skuteczniej działać w sytuacji stresu podczas ważnego meczu tenisowego; ich reakcje będą szybkie, silne i trwałe, poziom automatyzacji ruchów oraz poziom cech wolicjonalnych nie będzie ulegał obniżeniu [Sankowski 1978, Gracz, Sankowski 1991, Orawiec, Dańczyk 1994, Czajkowski 1995b]. Ponieważ wraz ze wzrostem rangi zawodów w kolejnych kategoriach wiekowych rośnie także stres można przypuszczać, że tenisiści charakteryzujący się niższą reaktywnością oraz wyższym stosunkiem siły procesów pobudzenia do hamowania będą bardziej odporni z punktu widzenia skuteczności gry. Stąd można sądzić, że znaczenie i wpływ tej cechy będzie narastać wraz z wiekiem i wzrostem wymagań stawianych przed wyczynowym sportowcem.

Do podobnych wniosków dotyczących związków reaktywności z poziomem sportowym doszli A.Orawiec i R.Dańczyk [1994], którzy wskazali, że osoby nisko i średnio reaktywne posiadają wyższy poziom optymalnej stymulacji i większą zdolność dostosowywania się do zmieniających się sytuacji. Także w wielu innych badaniach wskazywano, że osobnicy o silnym typie układu nerwowego, czyli o niskiej reaktywności dominowali wśród sportowców różnych dyscyplin [Donaj, Sankowski 1979, Ogarzyńska, Olszewska 1976, Olszewska 1978].

Z kolei zawodnicy, którzy osiągali słabsze rezultaty sportowe już we wczesnym okresie uprawiania tenisa charakteryzują się, w świetle przedstawionych wyników, wyższą reaktywnością. Istnieje obawa, że w starszym wieku, wraz ze wzrostem obciążenia psychicznego osobnicy ci, charakteryzujący się większą wrażliwością emocjonalną i zmysłową oraz obniżoną odpornością układu nerwowego, mogą nie podołać sytuacjom meczowym lub będą wymagali specjalnego zindywidualizowanego traktowania [Gracz, Sankowski 1991, Rychta 1992, Chybik, Zyto-Sitkiewicz 1993].

Badanie w zakresie motywacji osiągnięć dokonane dla wszystkich 11 i 14 letnich chłopców wykazało istnienie związku pomiędzy wyższym jej poziomem a osiąganymi wynikami sportowymi.

Motywacja osiągnięć jest istotnym elementem w osobowości człowieka, dynamizującym i nadającym kierunek jego aktywności. Własność tę, „siłę napędową działania” [Sankowski 1991], należy rozumieć za J.Atkinsonem [1960, 1964] jako łączną funkcję siły motywu (jest to trwała własność osobowości) i tego, czego dany osobnik oczekuje jako konsekwencji swoich działań. Działanie to jest wypadkową dwóch tendencji: do osiągania sukcesu oraz do unikania niepowodzeń. Osoby o większej motywacji osiągania preferują zadania i sytuacje, w których mają wpływ na uzyskany wynik a ich działanie zmierza do sukcesu [Gracz, Sankowski 1991, Sankowski 1991]. Osoby te efektywniej kontynuują długotrwałe, nierozwiązane zadania i wykazują większą wytrwałość w ich wykonywaniu [Atkinson, Feather 1966]. Tego typu sytuacje przeważają w działalności sportowej. W tenisie są to np. wyrównane pojedynki turniejowe lub mecze drużynowe, gdzie zawodnik odczuwa dużą odpowiedzialność za wynik. Stąd jest oczywiste, że tenisiści osiągający wyższe rezultaty sportowe powinni charakteryzować się wysokim motywem osiągania.

Powyższe obserwacje zostały potwierdzone w badaniach tenisistów przez D.S.Butt, D.N.Cox [1992], którzy wskazywali na wyższy poziom motywacji u zawodników najwyższej klasy w stosunku do graczy uniwersyteckich w Stanach Zjednoczonych. Podobne zależności opisywali także R.Schönborn [1984], E.Morjaen [1988, 1992], J.Loehr [1995] oraz F.van Frayenhoffen i V.Mion [1995]. Z drugiej strony tzw. motywacja ujemna, charakteryzuje osoby o niskim motywie osiągania, chcące uniknąć porażki i działające bez wiary we własne siły. Często prowadzi to do braku postępów [Little , McCullagh 1989], a w sytuacji meczowej z reguły wywołuje nadmierne pobudzenie i obniża jakość działania [Czajkowski 1994ab].

Wysoka motywacja osiągnięć i wcześniej omawiana niska reaktywność często współwystępują u danego osobnika znajdując swój wyraz min. w optymalnym poziomie pobudzenia w sytuacjach trudnych oraz w realistycznym poziomie aspiracji [Gracz, Sankowski 1991, Rychta 1992, Czajkowski 1995b].

Na podstawie zaprezentowanych analiz nie można jednoznacznie stwierdzić, że czynniki tempera mentalne i motywacja osiągnięć znacząco wpływają na uzyskiwane wyniki sportowe od początku kariery sportowej. Nie oznacza to jednak, że własności psychiczne nie wywierają znaczniejszego wpływu na poziom sportowy w tenisie. Na występowanie tego wpływu w wyczynowym tenisie wskazują przecież wyniki prac innych autorów [Gabler, Zein 1984, Orlick 1986, Loehr 1995]. Znaczenie niektórych cech psychicznych z pewnością wzrasta na wyższych etapach kariery sportowej. Pełne określenie związków tej ważnej sfery z poziomem sportowym w tenisie z pewnością długo jeszcze czekać będzie na rozwiązanie.

Przeprowadzone badania wybranych uwarunkowań poziomu sportowego we wczesnym okresie uprawiania tenisa wskazują, że znaczenie poszczególnych zdolności i cech wiodących może odbiegać od przyjętego modelu mistrza [Królak 1989] lub czynników limitujących poziom sportowy w tenisie [Schönborn 1984].

Spośród wielu czynników psychicznych uznanych za istotne dla uzyskiwania dobrych wyników wśród seniorów tylko niektóre odgrywają znaczący wpływ na poziom sportowy wśród 14-latków. Oznacza to, że trenerzy muszą zwracać uwagę również na rozpoznawanie cech nie tylko determinujących aktualne wyniki sportowe, ale rozpoznawać właściwości, które mogą ułatwiać lub utrudniać postęp sportowy i określać potencjał.

Jednocześnie prowadzenie identyfikacji talentów opartych wyłącznie na analizie wyników sportowych we wczesnym okresie uprawiania sportu jest obarczone dużym błędem. Wysokie wyniki sportowe we wczesnych okresach treningowych nie określają bowiem kariery sportowej [Safarik 1984, Schönborn 1993, Unierzyski 1994, 96] a na różnych jej etapach odmienne czynniki determinują poziom sportowy. Stąd trenerzy winni brać pod uwagę z jednej strony poziom cech, których znaczenie wzrasta wraz z wiekiem, a z drugiej te zmienne, których znaczenie wraz z wiekiem maleje. Twierdzenie to dotyczy nie tylko właściwości psychicznych, lecz także innych czynników wpływających na postępy sportowe.

WNIOSKI

W wyniku przeprowadzonego postępowania badawczego i analizy uzyskanych wyników wyprowadzono następujące wnioski:

1. Wpływ badanych właściwości psychicznych na wyniki młodych zawodników trudno jest jednoznacznie określić. W przypadku chłopców wystąpił istotny związek z poziomem sportowym wysokiej motywacji osiągnięć oraz takich właściwości temperamentalnych jak: duża siła procesów pobudzenia układu nerwowego, mała siła w zakresie hamowania układu nerwowego a także przewaga pobudzenia nad hamowaniem.

2. Dostrzeżone tendencje wyrażające się we wzroście wraz z wiekiem znaczenia niektórych innych własności psychicznych mogą wskazywać na możliwość wzrostu ich wpływu na osiągane wyniki sportowe w późniejszym wieku, tj. powyżej 14 roku życia.

3. W pracy z młodymi zawodnikami należy zwracać uwagę na doskonalenie cech nie koniecznie przynoszących natychmiastowej poprawy wyników sportowych. Rozpoznawać należy właściwości psychiczne, które związane z psychicznym „napędem” będą silnie determinować osiągnięte w przyszłości rezultaty (postęp sportowy).

4. Badania cech temperamentalnych oraz motywacji osiągnięć powinny być częścią składową każdego programu badawczego dla tenisa oraz programów aplikacyjnych identyfikacji oraz selekcji talentów, w których na miejsce obserwacji opartej na „nosie” trenerskim wprowadzone zostałyby racjonalne, mające naukowe źródło, metody postępowania.

5. Prowadzenie identyfikacji talentów w tenisie opartych wyłącznie na analizie wyników sportowych w wieku 11 lat może być obarczone dużym błędem. Proces identyfikacji talentów prowadzony w wieku 14 lat będzie bardziej poprawny. Musi być on jednak oparty nie tyle o rezultaty sportowe, co raczej o analizę właściwości psychicznych oraz innych czynników determinujących poziom sportowy w tenisie i kształtujących „model mistrza”

PIŚMIENNICTWO

Atkinson J. [1960] Badania nad motywacją osiągnięć. Psychologia Wychowawcza nr 2.

Atkinson J. Feather F.[1966] An introduction to motivation. Van Nostrand. Princeton.

Butt D.S.,Cox D.N. [1992] Motivational Patterns in Davis Cup, University and recreational Tennis Players. Int J.Sport Psych., 23:1-13.

Chybik D., Żyto-Stankiewicz D.[1993] Temperamentalne uwarunkowania sukcesów. Trening nr 2.

Czajkowski Z. [1993] Znaczenie osobowości w działalności sportowej cz. 2. Sport Wyczynowy nr 11-12.

Czajkowski Z. [1994] Znaczenie osobowości w działalności sportowej cz. 3. Sport Wyczynowy nr 1-2.

Czajkowski Z. [1995] Znaczenie pobudzenia w działalności sportowej cz.1 i 2. Sport Wyczynowy nr 7-8, 9-10.

Donaj P., Sankowski T. [1979] Efektywność działania w sytuacjach startowych a niektóre cechy indywidualne. W: Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Emocje w sytuacjach startowych. AWF w Poznaniu. Monografie nr 107.

Dracz B. [1978] Psycho-społeczne uwarunkowania tenisa. Kraków AWF monografia nr.10.

Elliott B.C. et.in.[1989] Profiling junior tennis players part 1, part 2. Australian journal of science and medicine in sport. Canberra Sept.1989 21(3)2

Elliott B. Ackland T. R. Blanskby B. A. Bloomfield J. [1990]. A prospective study of physiological and kinanthropometric indicators of junior tennis performance. Australian journal of science and medicine in sport Canberra Dec.1990/22(4)

Fraayenhofen van F., Mion V., Developing the Mentality of Tennis Players. 9^th ITF Worldwide coaches Workshop. Barcelona 1995.

Gabler H.Zein B.[1984] Talentsuche und Talentforderung im tennis. Ahrensburg, Czwalina

Gabler H. Mergner H-J [1988] Modelle Zur Talentforderung im Tennis. Ahrensburg, Czwalina

Gracz J. [1989]. Informacja dotycząca oceny wybranych psychologicznych kryteriów powodzenia w tenisie. Maszynopis.

Gracz J., Sankowski T.(1995) Psychologia Sportu. AWF POZNAŃ

Królak A. [1989] Wprowadzenie do współczesnego tenisa AWF Warszawa.

Królak A. [1990] Droga do sukcesów w tenisie. Trening nr 2.

Loehr J. [1995] The Mental game - Wybrane problemy psychologii tenisa - teoria i praktyka. Maszynopis tłumaczenia .

Morjaen E. [1992] Aspecten van mentale training. LCK Brussel.

Olszewska G. [1978] Typ temperamentu i wysokość aktywacji przedstartowej młodzieży uprawiającej gry sportowe jako kryterium selekcji portowej. Roczniki Naukowe AWF w Poznaniu zeszyt 27.

Orlick T. [1986] Psyching for sport. leisure press. Champaign. Illinois.

Orawiec A., Dańczyk R. [1994] Temperament a wybrane zdolności psychomotoryczne zawodników hokeja na lodzie. Trening nr 4.

Sankowski T. [1981] Zróżnicowanie zespołów sportowych pod względem typu układu nerwowego i odporności na zmęczenie. Wychowanie Fizyczne i Sport nr 1.

Sankowski T. [1991] Motywacja osiągnięć i jej implikacje w działalności sportowej. Roczniki Naukowe AWF w Poznaniu, zeszyt 40.

Safarik V. [1985] Prispevek k vyberu talentovane mladeże v tenisu. Teoria i Praxe Tel.Vych. nr 4.

Schönborn R. [1984] Leistungslimitierende und Leistungabestimende Faktoren. in. Gabler H., Zein B. Talentsuche und Talentforderung im Tennis .

Schönborn R. [1993] Players' performance and development. ITF Coaches Review no 2.

Strelau J. [1974] Rola cech temperamentalnych w działaniu. Ossolineum. Wrocław.

Strelau [1985] Temperament, osobowość działanie. PWN, Warszawa.

Unierzyski P. [1993] Tendencje rozwojowe tenisa ziemnego. w: Drozdowski Z. (red.) Tendencje rozwojowe sportu. Monografie nr 300. AWF Poznań.

Unierzyski P. [1994] Relations Between Experience, Fitness, Morphological Factors and Performance Level with Reference to the Age.(ITF Coaches Review no. 3)

Unierzyski P.[1994c] Influence of physical fitness specific to the game of tennis, morphological and psychological factors on sport level in tennis in different age groups. w: (T.Reilly, M.Hughes, A.Leesred.) „Science and Racket Sports” London.

Unierzyski P. [1996] Morfologiczne, motoryczne i psychiczne uwarunkowania poziomu sportowego we wczesnym okresie uprawiania tenisa ziemnego” .Praca Doktorska. AWF Poznań.

Wiederaszl-Bazyl M. [1978] Kwestionariusz do mierzenia motywu osiągnięć. Przegląd Psychologiczny nr 2.

ZAŁĄCZNIK: Opis typów temperamentów wg klasycznej typologii Pawłowa. (Za J. Gracz, T.Sankowski Psychologia Sportu)

Typy temperamentu

Osoby reprezentujące wymienione typy temperamentu różnią się znacznie pod względem zachowania. Różnice te dotyczą w znacznej mierze zdolności przystosowawczych poszczególnych typów. Oto ich bliższa charakterystyka.

S a n g w i n i k jest człowiekiem pogodnym, łatwo dostosowującym się do zmiennych warunków życia. Ożywiony i czynny w sytuacji, gdy pobudza go otoczenie. W sytuacji bezbodźcowej (monotonnej) przejawia tendencję do zaniku aktywności. U sangwinika nawet w nie sprzyjających warunkach trudno jest wywołać zaburzenie zachowania. Jest typem zdrowym i odpornym, najlepszym przystosowawczo. Przejawia żywą mimikę i bogatą gestykulację. Przeżycia jego są na ogół zrównoważone, choć niezbyt silne i niekiedy przesadnie uzewnętrznione. Mowa sangwinika jest szybka i wyraźna, zrównoważona i płynna. Wykazuje zazwyczaj szerokie, choć niezbyt pogłębione zainteresowania. Źle znosi warunki pracy monotonnej. Szybko uczy się w początkowych fazach opanowania czynności ruchowej, natomiast gorzej jest z doskonaleniem, zwłaszcza elementów wymagających wielokrotnego powtarzania.

F l e g m a t y k jest obok sangwinika jednym z typów dobrze przystosowanych do życia. Duża siła i zrównoważenie procesów nerwowych powoduje, że jest to typ odporny na różne niekorzystne sytuacje. Pod względem ruchliwości jest typem przeciwstawnym w stosunku do sangwinika. Jego znaczna bezwładność utrudnia przystosowanie się do szybko zmieniających się sytuacji. Reaguje spokojnie, oszczędnie i powoli. Mowa flegmatyka jest powolna, bez patosu i gestykulacji. Przeżycia są na ogół słabe i niewyraźnie uzewnętrznione. Uchodzi za człowieka „zimnokrwistego”. Dobrze przystosowuje się do warunków pracy monotonnej. W początkowej fazie tempo uczenia się ruchu jest u flegmatyków wolne. Jednak wykazuje wytrwałość w fazie doskonalenia.

C h o l e r y k a charakteryzuje przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem. W związku z tym z łatwością przychodzą mu wszelkie działania, lecz z trudnością powstrzymuje się od reakcji bądź podjęcia czynności w sytuacji, gdy taka reakcja lub czynność jest niewskazana. Wykazuje dużą energię życiową. Chętnie przewodzi i kieruje, niechętnie podporządkowuje się poleceniom. Lubi „błyszczeć” na tle innych. Brak opanowania, gwałtowność i wybuchowość reakcji mogą utrudnić cholerykowi współdziałanie z innymi. Przejawia przystosowanie typu „bokser”, polegające na zwalczaniu napotykanych przeszkód. Mowa u choleryka jest szybka, często nierówna. W sytuacjach trudnych, wymagających opanowania, jest niespokojny aż do zmęczenia, a nawet depresji. Może przejawiać skłonności do stanów nerwicowych.

M e l a n c h o l i k a charakteryzuje mała wydolność układu nerwowego oraz wysoka jego wrażliwość. Już zwyczajna dla innych siła bodźca, dla melancholika może okazać się zbyt intensywna, doprowadzając do silnego zmęczenia oraz wystąpienia stanu hamowania ochronnego, przejawiającego się najczęściej w bierności zachowania. Melancholik nie wytrzymuje silnego i/lub długotrwałego pobudzenia. Jest mało odporny na sytuacje stresowe. Częste zmiany warunków życia lub pracy wpływają dezorganizująco na jego zachowanie. Ma trudności w przejawianiu inicjatywy, a także w nawiązywaniu kontaktów z innymi. Jest dobrym wykonawcą poleceń. Lubi spokój, pod wpływem trudnych warunków jest podatny na zaburzenia nerwicowe. Mowa melancholika jest zazwyczaj cicha, często powolna. W przeciwieństwie do choleryka przejawia przystosowanie typu „zając”. Wcześniej niż inni dostrzega czy wyczuwa przeszkody lub zagrożenia i umiejętnie je omija.

Każdy z zaprezentowanych wyżej typów temperamentu posiada zatem swoją specyfikę, co wcale nie oznacza, że którykolwiek z nich jest lepszy od innego. Ponadto należy zaznaczyć, że typy „czyste” w praktyce występują rzadko. Większość osób najczęściej reprezentuje typy mieszane, w których może jednak występować przewaga właściwości jednego z nich.

---