Narkotyczne leki przeciwbólowe
(opioidy egzogenne, leki opioidowe) Działanie opiera się na powinowactwie do receptorów opioidowych
Podział leków opioidowych:
1. Leki agonistyczne np. morfina
2. Leki agonistyczno-antagonistyczne np. pentazocyna
3. Leki antagonistyczne np. nalokson
Agoniści receptorów opioidowych:
1. Fenantrenowe alkaloidy opium
2. Ich półsyntetyczne analogi
3. Syntetyczne pochodne morfinamu, piperydyny i heptanonu
Morfina :
Alkaloid fenantrenowy otrzymywany z niedojrzałych owoców maku lekarskiego (Papaver somniferum)
Silny lek przeciwbólowy o działaniu ośrodkowym i obwodowym
Mechanizm działania morfiny i jej pochodnych:
Łączy się z receptorami opioidowymi μ
Hamowanie cyklazy adenylowej lub kumulacja cGMP
Hamowanie aktywności pobudzanej przez prostaglandyny gr. E cyklazy adnylowej
Otwarcie kanałów potasowych
Działanie ośrodkowe morfiny :
> Przeciwbólowe :
Bóle łagodne ; 5-10 mg morfiny
Bóle silne ; 15-20 mg
Bóle ostre
Bóle tępe, przewlekle np. nowotworowe
Uspokajające : senność, spowolnienie procesów myślenia, zmniejszenie aktywności fizycznej, zmniejszenie uczucia lęku, euforia, poprawa nastroju
Depresja czynności oddechowej : zwolnienie i spłycenie oddechu
Przeciwkaszlowe
Obniżenie progu drgawkowego
Zwężenie źrenic
Działanie obwodowe morfiny :
> Zwiększenie napięcia mięśni gładkich :
Opóźnione opróżnianie żołądka
Zwolnienie perystaltyki
Zaparcia
Wzrost ciśnienia w drogach żółciowych i moczowych
Utrudnione oddawanie moczu
Wzrost stężenia histaminy w osoczu
Hamowanie czynności skurczowej macicy
Farmakokinetyka morfiny :
Źle się wchłania z przewodu pokarmowego
Dostępność biologiczna po podaniu doustnym; 20-75%
40% wiąże się z białkami osocza
Przenika do tkanek, do mleka matki, przez łożysko, słabo
do OUN
Metabolizowana w wątrobie
Nie kumuluje w organizmie
Wydalana z moczem i kałem
Szybkość działania przeciwbólowego i czas utrzymania
zależą od drogi podania :
Max. Działanie: po podaniu dożylnym ; po 20-30 min.
po podaniu domięśniowym lub podskórnym ; po 60-90 min
Działanie utrzymuje się: 3-4h po podaniu dożylnym
4-5h po podaniu podskórnym
Działania niepożądane morfiny :
Osłabienie czynności oddechowej
Nudności, wymioty, zaparcia, suchość w jamie ustnej
Dysforia, zawroty głowy, zaburzenia orientacji, senność, niepokój, zmiany nastroju
Bradykardia, hipotensja, hipotonia ortostatyczna
Nadmierne poty, zaczerwienienie twarzy
Trudności oddawania moczu, kolka nerkowa i żółciowa
Zaburzenia widzenia
Alergia
Zależność lekowa przy długotrwałym stosowaniu
Zespół abstynencji przy nagłym odstawieniu
Ostre zatrucie morfiną
Przeciwwskazania:
Niewydolność oddechowa
Astma oskrzelowa
Niemowlęta, dzieci
Urazy czaszki i OUN
Nadciśnienie śródczaszkowe
Porfiria
Niedoczynność gruczołu tarczowego
Niewydolność wątroby, nerek
Kolki nerkowe i żółciowe
Karmienie piersią
alkoholizm
Interakcje:
Barbiturany i leki nasenne, anaksjolityki, leki przeciwdepresyjne -nasilają działanie uspokajające i depresyjny wpływ na ośrodek oddechowy
Pochodne fenotiazyny i butyrofenonu - nasilają działanie przeciwbólowe
Dawkowanie:
Dożylnie: 0,05-0,1 mg/kg m.c.
Ciągły wlew dożylny lub podskórny: 0,04-0,06 mg/kg m.c./godz. Podskórnie lub domięśniowo: 0,1-0,15 mg/kg m.c. Doustnie: 0,2-0,4 mg/kg m.c.
Preparaty:
Morphini Sulfas, Kapanol, M-Eslon, Vendal retard
Kodeina — pochodna morfiny :
Działanie przeciwkaszlowe, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwbiegunkowe
Dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego
Biotransformacja w wątrobie
Wydalana z moczem
Max. Stężenie po lh
Rzadziej prowadzi do zależności
Przeciwwskazania:
Astma oskrzelowa
Niewydolność oddechowa
Niewydolność wątroby, nerek
Niedoczynność tarczycy
Ciąża
Dzieci poniżej 1 r.ż.
Działania niepożądane:
Depresja ośrodka oddechowego
Spadek ciśnienia krwi
Nudności, wymioty, zaparcia, suchość w jamie ustnej
Senność, bóle i zawroty głowy
Alergiczna wysypka
Upośledza zdolność do prowadzenia pojazdów
Preparaty:
Codeinum phosphoricum
Leki syntetyczne
Pochodne piperydyny
Petydyna — pochodna 4-fenylopiperydyny
Działanie ośrodkowe takie jak morfina
Działanie przeciwbólowe pojawia się szybciej (po 10 min), ale trwa krócej
10 mg morfiny = 80-100 mg petydyny
Działanie obwodowe jest odmienne ze względu na właściwości cholinolityczne
Zmniejsza napięcie mięśni gładkich
Silniej uwalnia histaminę i silniej wpływa na naczynia krwionośne
Nie hamuje czynności skurczowej macicy
Słabiej przechodzi przez łożysko i do mleka matki
Słabe działanie przeciwkaszlowe
Wskazania :
Opioid z wyboru w silnych bólach w przebiegu kolki nerkowej, żółciowej, moczowodowej, w łagodzeniu bólów porodowych i nerwobólach
Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na lek, niewydolność wątroby, nerek, porfiria, urazy czaszki, zaburzenia oddychania, nadciśnienie śródczaszkowe
Działania niepożądane: podobne do morfiny
Interakcje: synergizm z lekami wpływającymi depresyjnie na OUN, z inhibitorami MAO, z alkoholem
Preparaty: Pethidine, Dolargan
Fentanyl — syntetyczny opioid, pochodna piperydyny
Działanie przeciwbólowe 100x silniejsze od morfiny, pojawia się szybko, ale trwa krótko 30-60 min.
Niewielki wpływ na układ krążenia i motorykę przewodu pokarmowego, słabe działanie euforyzujące, mniejsza tendencja do uwalniania histaminy
84% wiąże się z białkami osocza
Metabolizowany w wątrobie, wydalany z moczem
Przechodzi do mleka matki
Nowsze analogi fenantylu
1. Alfentanyl
Działanie przeciwbólowe już po kilku min. i trwa bardzo krótko
88-95% łączy się z białkami osocza
Mała lipofilność
Ulega intensywnej biotransformacji w wątrobie
Nieczynne metabolity wydalane z moczem
Nie wywołuje zmian w układzie krążenia
Zwiększa wydzielanie STH, ADH, kortyzolu, noradrenaliny adrenaliny
2. Sufentanyl
Silnie lipofilny, ulega gwałtownej dystrybucji do tkanek i narządów
Działanie przeciwbólowe pojawia się szybko, ale trwa krótko
92% wiąże się z białkami osocza
Biol. Okres półtrwania jest krótszy od fentanylu, ale dłuższy od alfentanylu
Intensywna biotrans formacja w wątrobie
Metabolity wydalane z moczem
Nie wpływa na układ krążenia, nie uwalnia mstarniny
Opóźnia opróżnianie żołądka, podnosi ciśnienie w drogach żółciowych
Przeciwdziała zwiększaniu stężenia STH i ADH
Zwiększa stężenie noradrenaliny, adrenaliny, dopaminy
II. Pochodne 4,4-difenyloheptanonu
Metadon:
Właściwości farmakokinetyczne takie jak morfina
Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego
Działanie przeciwbólowe pojawia się po : 10-20 min.po podaniu pozajelitowym
30-60 min. po podaniu doustnym
silnie wiąże się z białkami osocza
Biol. okres półtrwania wynosi 55 h
Wskazania:
Leczenie zależności morfinowej i heroinowej
Leczenie zespołu abstynencji od alkaloidów opium
Jako lek drugiego rzutu w bólach pooperacyjnych i nowotworowych
Działania niepożądane:
> Przyrost masy ciała, poty, ślinotok, zaburzenia apetytu, ejakulacji, oddychania, pobudliwości, snu, wymioty, retencja moczu, euforia
Propoksyfen:
Jest estrem, budową zbliżony do pochodnych heptanonu
Działanie przeciwbólowe ma odmiana prawoskrętna
Stosowany wyącznie doustnie
1
6
4
8