UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

• Jest to przykład pełnej unii walutowej - etapu integracji gospodarczej pole­gającego na:

• nieodwołalnym wzajemnym usztywnieniu kur­sów walut uczestniczących państw lub…

• w bardziej zaawan­sowanej formie na rezygnacji przez nie z emisji i stosowa­nia własnej waluty na rzecz WSPÓLNEJ WALUTY całego ugru­powania integracyjnego.

• powoduje to rów­nież KONIECZNOŚĆ REZYGNACJI Z prowadzenia WŁASNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ przez każdy z zainteresowanych krajów.

• Kom­petencje w zakresie polityki pieniężnej - przekazane są WSPÓLNEMU BANKOWI CENTRALNEMU którym może być:

• bank centralny jednego z państw członkowskich lub…

• specjalnie utworzony bank centralny, wspólny dla wszystkich krajów członkow­skich, ale niezwiązany bezpośrednio z żadnym z nich. (W przypadku UGiW - centrum decyzyjnym jest Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem).

TEORIA INTEGRACJI WALUTOWEJ

• Decyzja o rezygnacji z własnej waluty i polityki pieniężnej oraz przystąpie­niu do unii walutowej - jest decyzją strategiczną dla każdego państwa.

• Decyzja ta powinna się opierać na:

• ocenie predyspozycji danej gospodarki do uczestnictwa we wspólnym obszarze walutowym,

• na analizie korzyści i kosztów.

• Niezbędnym warunkiem bezpiecznego przyłączenia się danego kraju do unii walutowej jest istnienie mechanizmów pozwalających na samoczynne likwidowanie stanów nierównowagi w gospodarce bez użycia kursu walutowego.

• Podstawowymi kryteriami wyznaczenia optymalnego obszaru walutowego są:

• elastyczność cen i płac

• mobilność czynników produkcji (zwłaszcza siły roboczej)

• otwartość gospodarki (znaczący udział handlu zagranicznego w produkcie krajowym),

• stopień sektorowej różnorodności produkcji eksportowej,

• konwergencja (spójność) gospodarek,

• podobieństwo celów i instrumentów polityki gospodarczej (pieniężnej i fiskalnej),

• zbieżność cykli koniunkturalnych i skutków zewnętrznych zakłóceń („szoków") ekonomicznych

• stopień zintegrowania rynków dóbr.

Podstawowe KORZYŚCI INTEGRACJI W RAMACH UNII WALUTOWEJ:

• redukcja kosztów transakcyjnych ponoszonych przez przedsiębiorstwa i osoby prywatne przy wymianie walut i za­bezpieczaniu się przed ryzykiem kursowym

• obniżenie kosztów informacyjnych, związanych z porównywaniem cen w różnych walutach, prognozowaniem kursów walutowych, ich przeliczaniem i księgowaniem

• poprawa efektywności lokowania kapitału i bezpie­czeństwa inwestycji dzięki ograniczeniu przepływów speku­lacyjnych

• zwiększenie dostępności kapitału przez stworzenie większego jednolitego rynku finansowego

• zwiększenie przejrzystości cen - dzięki stosowaniu wspólnej waluty do denominacji cen ułatwione jest porów­nywanie cen podobnych lub takich samych dóbr i usług w różnych krajach

• zwiększenie stabilności cen na skutek zmniejszenia się presji inflacyjnej, wynikającej z wliczania przez przedsiębior­stwa premii za ryzyko kursowe w ceny produktów i usług (przede wszystkim finansowych)

• wzmocnienie znaczenia obszaru integracyjnego i jego waluty na rynkach finansowych -

• euro - walutą numer dwa (po dolarze amerykańskim)

• zwiększenie znaczenia Unii Europejskiej - jest ona traktowana jako jednolita potęga gospodarcza

• poprawa wiarygodności władz monetarnych ugrupo­wania integracyjnego - wspólny bank centralny jest jed­nostką niezależną od narodowych władz monetarnych oraz od politycznych wpływów rządów krajów członkowskich

• posiada większy kredyt zaufania rynków finansowych

• przypisuje mu się bardziej racjonalne postępowanie w zakresie formułowania i realizowania zadań polityki pie­niężnej.

PODSTAWOWE KOSZTY UCZESTNICTWA W JEDNOLITYM OBSZARZE WALUTOWYM:

• utrata możliwości wykorzystywania kursu walutowego jako instrumentu polityki gospodarczej - brak szybkiej reakcji na zakłócenia ekonomiczne

• utrata symbolu suwerenności - dla pewnej części spo­łeczeństwa każdego kraju narodowa waluta jest elementem tradycji oraz symbolem suwerenności i tożsamości

• utrata autonomii polityki pieniężnej - pojedynczy kraj członkowski nie może samodzielnie stosować narzędzi polityki pieniężnej do łagodzenia skutków cyklu koniunkturalnego (produkt krajowy, bezrobocie)

• ograniczenie autonomii polityki fiskalnej - polityka pieniężna wspólnego banku centralnego - musi być spójna z polityką fiskalną (budżetową) poszczególnych rządów narodowych - konieczność koordynacji ogranicza ich swobodę w tej dziedzinie

• pogłębienie stanów nierównowagi ekonomicznej w ska­li regionalnej - rządy na­rodowe mają mniejsze możliwości różnicowania polityki budżetowej względem poszczególnych regionów własnego kraju, niezbęd­nego w sytuacji znacznych rozbieżności w poziomie rozwoju gospodarczego.

• Wysoka mobilność kapitału powoduje niebezpieczeństwo jego prze­pływania do regionów wyżej rozwiniętych, zamiast do słabiej rozwiniętych

• utrata wpływów z emisji pieniądza - rezygnacja z emisji własnej waluty pozbawia dane państwo przychodu (senioratu), który przysługuje odtąd wspólne­mu bankowi centralnemu

• koszty konwersji - są to jednorazowe koszty operacyj­ne związane z przestawieniem całej gospodarki na nową walutę, ponoszone przede wszystkim przez administrację publiczną, banki i inne przedsiębiorstwa.

Tylko kompleksowe potraktowanie wszystkich elementów pozwala na podjęcie racjonalnej decyzji, czy re­zygnacja z własnej waluty na rzecz waluty wspólnej jest ko­rzystna.

• W ramach UE - zdecydowanie więcej zwolenników miała teza, że korzyści przeważają nad kosztami.

• Z 15 państw UE przed rozszerzeniem - odmówiły uczestnictwa w strefie euro Wielka Brytania, Dania i Szwecja

TWORZENIE UGIW

Pierwszymi próbami tworzenia unii gospodarczo-walutowej były:

• Memorandum Komisji EWG z 12 lutego 1962 roku na temat koordynacji polityki gospodarczej i współpracy walutowej w ramach EWG, zwane PLANEM BARRE'A oraz

• drugi plan Barre'a z 4 marca 1970 roku.

Plany te zakładały wprowadzenie: większej zbieżności polityki gospodarczej, porozumienia w trakcie ustalania budżetów narodowych oraz utworzenie mechanizmu pomocy krótko- i średnioterminowej w przypadku problemów z równowagą bilansów płatniczych.

• 1-2 grudnia 1969 - na szczycie w Hadze podjęto DECYZJĘ O KONIECZNOŚCI BUDOWY UNII GOSPODARCZO-WALUTOWEJ

• 1970 r. - pod przewodnictwem Pierre'a Wernera (ówczesny premier i minister finansów Luksemburga) przygotowywany został projekt utworzenia unii walutowej.

• Zakładał on utworzenie unii gospodarczo-walutowej w trzech etapach do 1980 roku

Należało:

• doprowadzić do swobodnego przepływu towarów, usług, osób i kapitału

• zacieśniać współpracę walutową i gospodarczą

• ważną rolę miały odegrać działania polityczne

Ostateczne uzgodnienia nastąpiły w styczniu 1971 r.

• wprowadzono współpracę między bankami centralnymi,

• wspólne określanie krótkoterminowej polityki gospodarczej

• utworzenie mechanizmu pomocy średnioterminowej.

• RFN wynegocjowała klauzulę zabezpieczającą, zgodnie z którą dany kraj mógł odejść od integracji walutowej w przypadku niskiej zbieżności gospodarczej.

• Z powodu wydarzeń zewnętrznych (ostateczny upadek systemu z Bretton Woods, kryzys naftowy) realizacja planu Wernera zakończyła się na pierwszym jego etapie, czyli utworzeniu od 1 kwietnia 1972 r. systemu tzw. węża walu­towego.

• Polegał on na ograniczeniu dopuszczalnego pasma wzajemnych wahań walut krajów członkowskich EWG do ± 1,125%.

• Ustalone zostało też szersze pasmo wahań wobec walut krajów trzecich (w tym wobec dolara amerykańskiego) wynoszące ±2,25%. SYSTEM TEN NAZYWANO „WĘŻEM W TUNE­LU”

1978 r. - Kanclerz RFN Helmut Schmidt przedstawił w roku program stabilizacji walutowej w Państwach EWG, nazwany EUROPEJSKIM SYSTEMEM WALUTOWYM (ESW).

• Plan zakładał włączenie do ESW walut państw EWG, które mogłyby odchylać się między sobą w przedziale +/-2,25%, a w stosunku do dolara obowiązywałby je kurs płynny.

• ESW zaczął funkcjonować 13 marca 1979 roku.

W skład Europejskiego Systemu Walutowego wchodziły postanowienia dotyczące:

• europejskiej jednostki walutowej ECU,

• mechanizmu stabilizowania kursów walutowych (ERM- Exchange rate Mechanism),

• mechanizmów interwencyjnych

• postanowień kredytowych

Priorytetowym celem ESW:

• utworzenie mechanizmów gwarantujących stabilność finansową - najważniejszym był mechanizm kursowo-interwencyjny.

• W skład koszyka ECU weszło 9 walut.

• ESW zacieśniał współpracę między bankami centralnymi w zakresie polityki monetarnej i przyczynił się znacznie do pogłębienia integracji walutowej w Europie.

• 27-28 czerwca 1988 - na spotkaniu w Hanowerze powołano specjalny komitet pod kierownictwem ówczesnego przewod­niczącego Komisji Europejskiej Jacguesa Delorsa, który miał przygotować raport na temat utworzenia unii gospodarczo-walutowej.

• Kwiecień 1989 r. - ogłoszony raport komitetu (plan Delorsa) przewidywał trzy etapy tworzenia UGiW:

• ETAP I - rozpoczęty 1 stycznia 1990 r. - powiązany był z tworzeniem Wspólnego Rynku i zakładał:

• zlikwidowanie barier przepływu kapitału,

• uzyskanie pełnej wymienialności walut,

• osiągnięcie wysokiego stopnia konwergencji ekono­micznej wewnątrz Wspólnoty,

• stworzenie mechanizmów ko­ordynacji polityki gospodarczej

• ETAP II - miał się rozpocząć po wejściu w życie traktatu regulującego tworzenie UGiW, czyli Traktatu z Maastricht

• obejmował dalsze zbliżenie i koordynację polityki gos­podarczej państw członkowskich,

• zmniejszenie pasma wa­hań w ramach ERM do ±1%

• utworzenie Europej­skiego Banku Centralnego i Europejskiego Systemu Ban­ków Centralnych;

• ETAP III - o nie ustalonej w planie Delorsa dacie roz­poczęcia - przewidywał nieodwołalne usztywnienie walut państw członkowskich względem wspólnej waluty oraz prze­kazanie rezerw walutowych, uprawnień do emisji pieniądza i do prowadzenia polityki pieniężnej Europejskiemu Ban­kowi Centralnemu.

Sformułowano w nim również warunki przystąpienia do unii gospodarczej i walutowej - tzw. KRYTERIA KONWERGENCJI:

• stabilność cen - stopą inflacji nie może być wyższa niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią dla trzech krajów o najniższej inflacji

• konwergencja stóp procentowych - po­ziom długoterminowych stóp procentowych nie może być wyższy niż 2 punkty procentowe ponad średnią dla trzech krajów o najniższej inflacji

• stabilność kursu walutowego - udowodniona co naj­mniej dwuletnim okresem uczestnictwa w mechanizmie kur­sowym ERM bez dewaluacji waluty z inic­jatywy zainteresowanego kraju;

• bezpieczna pozycja fiskalna, czyli deficyt budżetu pań­stwa nie przekraczający 3% PKB i dług publiczny nie prze­kraczający 60% PKB.

1 stycznia 1994 r. rozpoczął się II etap tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej.

• Powołano Europejski Instytut Walutowy z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.

• Jego zadanie to koordynacja polityki gos­podarczej państw członkowskich w celu osiągnięcia jak naj­wyższego poziomu ich wzajemnej konwergencji ekonomicz­nej.

• Instytut przygotował utworzenie UGiW od strony techniczno-operacyjnej,

• uczestniczył też wspólnie z Komisją Eu­ropejską w analizie stopnia spełnienia kryteriów zbieżności przez kraje Unii

• Od czerwca 1998 r. Instytut przekształcił się w EUROPEJSKI BANK CENTRALNY, którego pierwszym prezesem został szef Instytutu, Holender W. Duisenberg.

• 1 stycznia 1999 r. - III etap budowy UGiW.

• Pierwszymi członkami UGiW zostały: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksem­burg, Niemcy, Portugalia i Włochy.

• Grecja, która nie spełniła żadnego z kryteriów kon­wergencji - w dwa lata później - w styczniu 2001 r. weszła w skład Unii Gospodarczej i Wa­lutowej.

• Decyzją Rady UE w maju 1998 r. powołano do życia nową, wspólną walutę EURO, która zastąpiła ECU w stosunku 1:1.

• Dopiero od 1 stycznia 2002 r. euro zaczęło spełniać wszystkie funkcje pieniądza, gdyż trafiło wtedy do obiegu w postaci fizycznej - monet i banknotów.

• 1.01.2007 - Słowenia w strefie Euro

• 1.01.2008 r. - Euro - nową walutą Malty i Cypru

6