• Agoniści receptorów muskarynowych - cholinomimetyki:

    1. Estry choliny:

    • Metacholina;

    • Betanechol;

    • Karbachol.

    Dwa pierwsze stosowane są w atonii pooperacyjnej jelit i pęcherza moczowego. Karbachol zaś stosowany jest dospojówkowo w jaskrze w postaci rt 0,75-3%.

      1. Alkaloidy:

        1. Pilokarpina:

    Stosowana jest dospojówkowo w leczeniu jaskry w postaci rt 0,5 - 4%. Jako amina III-rzędowa przechodzi przez spojówkę. Jest związkiem trwałym, którego działanie utrzymuje się przez ok. 24 godziny. Stosowana jest również w stanach zapalnych tęczówki w celu zapobieżenia zrostom tęczówki i soczewki. Podawana podskórnie w dawce 10-15 mg wywołuje nasilenie wydzielania potu (2-3l) oraz zwiększenie wydzielania śliny i łez. Pilokarpina jest podawana doustnie w dawce 5-10 mg w celu zwiększenia wydzielania śliny w zespole Sjögrena, kserostomii występującej po radioterapii głowy i szyi.

    Działania niepożądane:

    • Skurcz oskrzeli;

    • Nudności;

    • Biegunki;

    • Wymioty.

    Przeciwwskazania:

    • Choroba niedokrwienna serca - obniżenie ciśnienie tętniczego może nasilać objawy niedokrwienia mięśnia sercowego;

    • Nadczynność tarczycy - ze względu na możliwość występowania przedsionkowych zaburzeń rytmu;

    • Choroba wrzodowa żołądka;

    • Astma oskrzelowa.

        1. Muskaryna:

      Występuje w muchomorze czerwonym, muchomorze plamistym oraz grzybach z rodzaju strzępiaki i lejkówki.

      Objawy zatrucia muchomorem czerwonym i plamistym wynikają głównie z toksycznego działania kwasu ibotenowego,muscinolu i pochodnych izoksazolowych i są to m.in.: pobudzenie OUN, drawki i omamy.

      Objawy zatrucia grzybami z rodzaju strzępiaków i lejkówek (stanowiących główne źródło muskaryny) następują szybko, bo po ok.30-60 min po spożyciu i charakteryzują się:

      • Nadmiernym łzawieniem i wydzielaniem śliny;

      • Nudnościami, wymiotami, biegunką, kolką jelitową;

      • Skurczem oskrzeli;

      • Zwolnieniem pracy serca i spadek ciśnienia tętniczego, aż do wstrząsu włącznie.

      Leczenie zatruć muskaryną polega na podaniu domięśniowym w ciągu 30 min siarczanu atropiny w dawce 1-2mg. Pomimo groźnego stanu zdrowia zagrożenie życia jest niewielkie.

        1. Odwracalne inhibitory ACh-E:

          1. Inhibitory działające bardzo krótko (5-15min):

      Należy tu głównie edrofonium, który stosowany jest głównie w celach diagnostycznych. U chorych z miastenią krótkotrwale zwiększa siłę skurczu mięśni szkieletowych. Napadowe częstoskurcze nadkomorowe potęgują działanie endogennej ACh uwalnianej z zakończeń nerwu błędnego w węźle zatokowo-przedsionkowym.

          1. Inhibitory krótko działające:

      Należą tu:

      • Fizostygmina - jest okna alkaloidem pochodzenia naturalnego. Działa od pół do dwóch godzin. Stosowana jest dospojówkowo w terapii jaskry. Ze względu na łatwe przechodzenie do mózgu stosowana jest również w terapii zatruć cholinolitykami, pochodnymi fezotiazyny i TLPD.

      • Neostygmina - działanie utrzymuje się podobnie jak w przypadku fizostygminy. Zastosowanie znalazła w terapii miastenii, atonii jelit i pęcherza moczowego oraz w celu odwrócenia działania leków zwiotczających mięśnie szkieletowe (blok typu niedepolaryzujący).

          1. Inhibitory długo działające:

        • Pirydostygmina - jej działanie utrzymuje się do 6 godzin. Stosowana w terapii miastenii. Była stosowana podczas wojny w Zatoce Perskiej jako środek profilaktyczny przed atakiem gazami bojowymi (nieodwracalne inhibitory ACh-E).

        • Ambemonium - działa sto razy silniej od neostygminy i utrzymuje działanie do 6-7 godzin. Zastosowanie to atonia pooperacyjna jelit i pęcherza moczowego oraz terapia miastenii.

        • Dystygmina - zastosowanie podobne jak poprzednich leków, tj. atonia jelit i pęcherza moczowego oraz pomocniczo w terapii miastenii.

          1. Nieodwracalne inhibitory ACh-E:

          Należą tu organiczne estry kwasy fosforowego:

          • Tabun, soman, sarin - gazy bojowe;

          • Pestycydy - systos, bidrin, malation.

          Objawy zatrucia:

          • Wzrost wydzielania gruczołów potowych, ślinowych, łzowych, oskrzelowych oraz jelit.

          • Nasilenie perystaltyki jelit i pęcherza moczowego.

          • Skurcz oskrzeli.

          • Zwolnienie pracy serca.

          • Zwężenie źrenic, porażenie akomodacji oka.

          • Zablokowanie zwojów układu wegetatywnego.

          • W OUN - drgawki, depresja neuronów, w wyniku, której może dojść do utraty przytomności, depresja oddechu.

          Postępowanie w ostrym zatruciu:

          • Zmycie mydłem skóry i błon śluzowych.

          • Zapewnienie drożności dróg oddechowych, ewentualnie sztuczne oddychanie, tlen.

          • Gdy jeszcze nie wystąpią wymioty i biegunka należy wykonać płukanie żołądka wodą lub podać nalewkę z wymiotnicy.

          Leczenie przyczynowe:

          • Siarczan atropiny w dawce 2mg podawany do mięśniowo, powtarzane do 5-10 min do pełnej atropinizacji.

          • Przerwanie leczenia atropiną grozi wystąpieniem niewydolności oddechowej i obrzęku płuc.

          • Ponadto stosuje się reaktywatory ACh-E - pralidoksym, obidoksym.

          • Antagoniści receptorów muskarynowych - cholinolityki:

            1. Naturalne alkaloidy:

            Modelowym przykładem antagonistów receptorów M są naturalnie występujące alkaloidy tropanowe, pochodzące z roślin rodzin Solanaceae, np.: pokrzyk wilcza-jagoda (zawierający atropinę), bieluń dziędzierzawa, lulek czarny, lulecznica kraińska (zawierające skopolaminę).

            Leki:

            • Atropina.

            • Skopolamina.

            • Bellapan - zawierający zespół alkaloidów tropanowych otrzymywanych z liści pokrzyku.

            • Beelardinal - Extractum Belladonnae siccum, kofeina, efedryna, teofilina.

            • Bellergot - winian ergotaminy, alkaloidy z pokrzyku, luminal.

            • Scophedal mitte/forte - bromowodorem hioscyny, chlorowodorek oksykodonu, chlorowodorek efedryny.

              1. Cholinolitki syntetyczne:

                1. IV-rzędowe sole amonowe:

            Metyloskopolamina - ma działanie podobne jak skopolamina, ale bez działania na OUN.

            Butyloskopolamina (Buscopan).

            Homoatropina stosowana głównie w okulistyce, czasami w stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

            Ipratropium (Atrovent) - wchodzi w skład preparatu złożonego: bromek ipratropium i fenoterol, w postaci roztworu lub aerozolu do inhalacji. Stosowany jest w leczeniu przewlekłym obturacyjnym zapaleniu oskrzeli, astmy oskrzelowej (najlepiej w postaci aerozolu), bradykardii.

                1. III-rzędowe aminy:

            Przechodzą przez barierę krew-mózg i wywierają działanie ośrodkowe. Łatwo też wchłaniają się po podaniu dospojówkowym. Stosowane doustnie w stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

            Leki stosowane w chorobie Parkinsona:

            • Benzatropina.

            • Biperydyna.

            • Prinidol.

            • Triheksyfenidyl.

            Leki stosowane w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dróg moczowych i żółciowych:

            • Dicyklamina.

            • Oksyfencyklimina.

            • Oksybutynina.

            • Oksyfenonium.

            • Spasmobamat (połączenie bromku oksyfenonium i meprobamatu).

            Zastosowanie:

            • Diagnostyka dna oka - podawanie dospojówkowe, rozszerzenie źrenicy, która staje się niewrażliwa na światło, rozkurcz mięśnia rzęskowego wywołuje porażenie akomodacji (cykloplegię) i w związku z tym zaburzenia widzenia na małą odległość, np.: homoatropina, cyklopentolat, tropikamid.

            • Zapobieganie objawom choroby lokomocyjnej - skopolamina.

            • Astma oskrzelowa i przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli lub płuc - głównie bromek ipratropium w połączeniu z agonistami receptora β2.

            • Bradykardia zatokowa - w tym głównie bradykardia zatokowa w przebiegu zawału mięśnia sercowego oraz bradykardia i omdlenia związane z nadwrażliwością zatok szyjnych.

            • Premedykacja do znieczulenia ogólnego w celu zapobieżenia odruchowemu zatrzymaniu akcji serca na skutek podrażnienie nerwu błędnego (podczas operacji na klatce piersiowej), odruchowemu skurczu krtani i pooperacyjnym zapaleniu płuc (zmniejszenie wydzielania śluzu w drzewie oskrzelowym).

            • Bolesne skurcze żołądka, jelit (kolka jelitowa), dróg moczowych (kolka nerkowa).

            • Choroba wrzodowa żołądka - obecnie stosuje się selektywnych antagonistów receptora M1 - pirenzepinę, telenzepinę.

            • Choroba Parkinsona - leki cholino lityczne przechodzące przez barierę krew-mózg (obniżenie objawów kinezy, sztywności i drżenia występujących u chorych z chorobą Parkinsona).

              1. Działanie niepożądane cholinolityków:

              • Suchość w ustach;

              • Bolesne zaparcia;

              • Zaburzenia akomodacji oka, światłowstręt;

              • Przyspieszenie akcji serca;

              • Trudności w oddawaniu moczu.

                1. Zatrucie atropiną:

                Najczęściej występuje u dzieci po zjedzeniu Jagów pokrzyka. Dziecko zatrute atropiną jest:

                • Rozpalone jak piec;

                • Czerwone jak burak;

                • Ślepe jak nietoperz;

                • Niespokojne i agresywne jak tygrys w klatce;

                • Szalone jak królik.

                Leczenie zatrucia:

                • Płukanie żołądka z węglem aktywnym;

                • Podawanie środka przeczyszczającego o działaniu osmotycznym (można stosować nawet kilka dni po zatruciu, ponieważ perystaltyka jelit jest porażona);

                • Podawanie dożylne salicylanu fizostygminy.

                • Leki blokujące zwoje układu wegetatywnego:

                Należą tu

                • Związki blokujące uwalnianie ACh - toksyna jadu kiełbasianeo, hemicholina i jony Mg2+. Powodują porażenie mięśni szkieletowych i zablokowanie przewodzenia w zwojach.

                • Związki wywołujące przedłużoną depolaryzację, np.: nikotyna.

                • Antagoniści receptorów N - heksametonium, trimetafan.

                Zastosowanie terapeutyczne ma tylko trimetafan do wywoływania kontrolowanego podciśnienia w czasie zabiegów chirurgicznych.

                Farmakologia układu przywspółczulnego

                Farmakologia Wykłady Strona 1