Mobilna Rekreacja Muzyczna w pracy z dziećmi z autyzmem

Muzyka pozwala na niewerbalne sposoby wyrażania siebie, pomaga przezwyciężyć monotonię, nawiązać kontakt z innymi, daje możliwość odbioru doznań miłych i przyjemnych, może też być źródłem odprężenia. Dzięki muzyce możemy rozwijać świadomość własnego ciała, uczyć koncentracji uwagi, ćwiczyć pamięć i wyobraźnię. Ruch przy muzyce kształtuje rozwój gracji ruchów, umiejętność współdziałania w grupie, a także poczucie sprawstwa. Nie wolno zapominać również o tym, że muzyka może mieć wpływ na kształtowanie się dyspozycji twórczych. Wszystkie wymienione wyżej cechy czynią ją szczególnie atrakcyjną dla ludzi z różnoraką niepełnosprawnością.
Muzykoterapia dziecięca przybiera najczęściej formę aktywną, co ma swoje uzasadnienie we właściwościach psychofizycznych dziecka. Ekspresja muzyczna przez gest, śpiew, ruch jest bardzo bliska dziecku, gdyż stanowi naturalny element jego życiowej aktywności. U dzieci z autyzmem często nie można zastosować wielu technik werbalnych psychoterapeutycznych, dlatego pozawerbalne oddziaływania terapeutyczne mają większe zastosowanie. Stąd tez wielkie znaczenie muzykoterapii .
Zajęcia z muzykoterapii mogą przybierać różne formy i metody.
Jedną z nich jest schemat Mobilnej Rekreacji Muzycznej, stworzony przez doktora Macieja Kieryła. W metodzie tej stosuje się różne style muzyczne. Jednak warunkiem doboru repertuaru jest jednorodność emocjonalna prezentowanych utworów. MRM ma za zadanie zbliżyć i zintegrować grupę, a z drugiej strony jej „mobilność” pozwala nauczycielowi na pewną niestałość, możliwość własnego doboru środków oddziaływań. Według autora
w metodzie tej należy wykorzystywać niekonwencjonalne źródła dźwięku związane z ciałem (klaskanie, tupanie, gwizdanie itp.), wzmacniać działania muzyki o ćwiczenia rytmiczne, ruchowe, oddechowe, wyobrażeniowe, relaksacyjne, perkusyjne, formy plastyczne, literackie i teatralne, a także wykorzystywać różne formy ruchu i prowadzić działania muzyczne w atrakcyjnej formie gier i zabaw, happeningu. M. Kierył podkreśla, że MRM, powinna stanowić uporządkowany emocjonalnie układ ćwiczeń rytmicznych, ruchowych, perkusyjnych, oddechowych i wyobrażeniowych stymulowanych muzyką
Układ taki może być stosowany indywidualnie lub grupowo zarówno w celu terapeutycznym jak i profilaktycznym. Składa się on z pięciu etapów (OZURA)

• Etap 1-O, czyli odreagowanie ( klaskanie, tupanie, podskoki, gesty, krzyk)
Wykonywanie kilku prostych, spontanicznych, dynamicznych ruchów oraz swobodna emisja głosowa zmniejszają napięcie mięśniowe, co prowadzi do obniżenia napięcia emocjonalnego. Ćwiczenia te obniżają lęk i agresję. Mogą być prowadzone bez podkładu muzycznego lub na tle szybkiej muzyki.
• Etap 2-Z, zrytmizowanie, czyli wzmacnianie rytmu muzyki poprzez ruch, czy grę na instrumentach perkusyjnych. Celem tego etapu jest pogłębienie «odreagowania», przy równoczesnym «uporządkowaniu» i zintegrowaniu grupy przez wytworzenie poczucia wspólnoty. Stosuje się tu proste ćwiczenia, mniej dynamiczne i wolniejsze niż w I etapie, grupa wykonuje je wspólnie (klaskanie, wykonywanie rytmicznych ruchów ciałem, maszerowanie, gra na instrumentach).
• Etap 3-U, czyli uwrażliwienie poprzez integrację muzyki z plastyką, literaturą, barwą światła. Uwrażliwienie może również polegać na samodzielnej grze na prostych instrumentach lub wyrażaniu ruchem, gestem różnych stanów emocjonalnych ilustrowanych przez muzykę.
Celejem jest tutaj pogłębienie percepcji muzyki, uświadomienie dzieciom ich własnych stanów emocjonalnych, uwrażliwienie na dynamikę, tempo, rytm itp.
• Etap 4-R-rekreacja, polega na nauce różnych form odpoczynku z wykorzystaniem muzyki ,ćwiczenia oddechowe w pozycji leżącej lub siedzącej.
Celem tego etapu jest pogłębienie odprężenia fizycznego i psychicznego. Można stosować sugestię słowną spokoju, bezpieczeństwa i ciepła. Często odnosi się to do przebywania wśród przyrody.
• Etap 5 -A, czyli aktywizacja poprzez ćwiczenia rytmiczne, taniec, śpiew
a) łagodna — spokojne ćwiczenia w pozycji leżącej, przechodzenie do pozycji stojącej przez siad;
b) dynamiczna — ćwiczenia w tempie (np. mini aerobik).

Mobilność tego układu to szybka możliwość zmian charakteru i rodzaju ćwiczeń w zależności od reagowania i sprawności grupy, a także celów działań.
Zajęcia MRM prowadziłam z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w ramach zajęć Wczesnego Wspomagania Rozwoju. Grupę stanowiło czworo dzieci w wieku 5-6 lat. Zajęcia odbywały się raz w tygodniu i trwały ok. 45 min. Dla potrzeby grupy połączyłam etapy Uwrażliwianie i Aktywizację, gdzie wprowadzałam Metodę Symboli Dźwiękowych opracowaną przez B. Kaję, treści edukacyjne lub elementy metody aktywnego słuchania muzyki Batii Strauss. Zajęcia kończyłam relaksacją lub łagodną aktywizacją.
Poniżej przedstawiam przykłady zajęć i ćwiczeń.

ODREAGOWANIE(muzyka szybka, dynamiczna)
- marsz w miejscu z wyrzutem rąk do przodu, okrzyki „pięknie, pięknie”, „jeszcze, jeszcze”, „hej hop...”
- przedstawienie się z wyklaskiwaniem swojego imienia
- słuchanie i naśladowanie przez dzieci odgłosów natury (ptaki, deszcz, wiatr)
- wykonanie oddechu terapeutycznego( podnoszenie wyprostowanych rąk do góry przy jednoczesnym nabieraniem powietrza nosem, a następnie opuszczanie rąk bokiem przy jednoczesnym wypuszczaniu powietrza ustami)
-Hasło: „hip, hip”, odpowiedź „hurra”
-marsz w miejscu wraz z słowami „tup,tup,tup i...”, „hop”(podskok)
-w parach, trzymając się za ręce należy zrobić przysiad
-dmuchanie w papierowe paski
- zabawa w balonik- w kole dmuchanie do środka z jednoczesnym powiększaniem objętości , a następnie powrót do środka z odgłosem upuszczanego powietrza „psssyt”
-zabawy z gazetami(gniecenie kul, podrzucanie, rzucanie do celu, do kolegi)

ZRYTMIZOWANIE
-wyklaskiwanie rytmu śpiewanej lub słuchanej piosenki, słuchanego utworu
-rytmika (chodzenie, bieganie, podskoki dopasowane do muzyki)
-gra na drewnianych pałeczkach do słuchanej muzyki
-rytmiczne wykonywanie gestodźwięków
- liczenie w rytm muzyki
- śpiewanie piosenek ze wskazywaniem części ciała
- gra na instrumentach perkusyjnych, wygrywanie np. bicia swego serca, spontaniczny akompaniament do ulubionego przeboju muzyki rozrywkowej

UWRAŻLIWIENIE
poprzez aktywne słuchanie, muzykowanie i tworzenie
- rozpoznawanie instrumentu
- akompaniowanie do piosenki, utworu
-zabawy ruchowe z rekwizytami(piłki, chusty, płótno, liście, balony, wstążki itp.)
-taniec
-malowanie muzyki lub do muzyki
-Niekonwencjonalne Źródła Dźwięku, aby zilustrować to, co dzieje się np. na ulicy, malowanie, dobieranie koloru światła do słuchanej muzyki( dobór na podstawie własnych doznań emocjonalnych)
- Metoda Symboli Dźwiękowych
-aktywne słuchanie B.Strauss

RELAKS
-ćwiczenia izometryczne (napinanie i rozluźnianie mięśni) np. zaciskanie dłoni i otwieranie, napinanie prawej stopy w kierunku do nosa i rozluźnienie
-wykonanie oddechu terapeutycznego
- słuchanie muzyki relaksacyjnej
Trzeba pamiętać, że po relaksacji nie należy zbyt szybko pionizować ucznia

AKTYWIZACJA
Aktywizacja może przybrać formę łagodną bądź dynamiczną. Aktywizacja dynamiczna może polegać na ekspresyjnym poruszaniu się w rytm dyskotekowej muzyki, podskakiwaniu, wesołej zabawie grupowej.
-zabawy z balonami, gumą
-śpiew
-taniec

KONSPEKT

Poznajemy dynamikę: cicho-głośno
Cele ogólne:
- rozwijanie poczucia rytmu
- doskonalenie umiejętności rozróżniania i nazywania dynamiki cicho-głośno (forte-piano)
- realizowanie prostych form ruchowych zgodnie z tekstem piosenki
Cele szczegółowe:
- wykorzystuje rekwizyty do zabaw muzycznych
- wykonuje gestodźwieki do muzyki
- rozróżnia dynamikę cicho-głośno
Metody pracy: waloryzacyjne
Formy pracy: zbiorowa, indywidualna
Środki dydaktyczne: PCS (muzyka) nagranie melodii piosenki „Pobudka”(Szkoła muzyczna Yamaha), nagrania: M.Ravel-Bolero, Björk- it's oh so quiet , G. Bizet - Prelude (Carmen), Ludvig van Beethoven - Moonlight Sonata;
werbel, dzwoneczki, gitara, trójkąt, gazety

PRZEBIEG ZAJĘĆ

1.Powitanie
-prezentacja PCS, gestu, etykiety „muzyka”;
-śpiew piosenki „ Dzień dobry....”- witane dziecko na słowa „...to Twoja kolej”, wystukuje na trójkącie swoje imię
2.Odreagowanie
- zabawy gazetami- podrzucanie gazet, noszenie na głowie, ręce, nodze; wydzieranie pasków i dmuchanie, gniecenie kul i rzucanie do celu
3.Zrytmizowanie
- ćwiczenia rytmizujące z użyciem gestodźwięków
- rytmika ( marsz, bieg, podskoki, krok dostawny)
4. Uwrażliwienie i Aktywizacja
-wprowadzenie do symboli dźwiękowych cicho-głośno:
gra na werblu z poleceniem „graj głośno”, gra na dzwoneczku z poleceniem „graj cicho”
-zabawa ruchowa(umieszczenie instrumentów w różnych częściach sali) - ustalenie, że przy głośnej muzyce, dzieci tańczą przy werblu, a przy cichej każdy obok swojego dzwoneczka (Björk- it's oh so quiet)
- gra na talerzach do melodii - uderzanie tylko w głośnych fragmentach utworu G. Bizet - Prelude (Carmen)
- zabawa ruchowa do piosenki „Ach, jestem zmęczony”, „Ja jestem pajacyk”
5.Relaks
-słuchanie utworu Beethoven - Moonlight Sonata
6.Zakończenie zajęć, pożegnanie

KONSPEKT

TEMAT: Ćwiczenia muzyczno - ruchowe w oparciu o piosenkę „Owocowa jesień”
Cele ogólne:
- rozwijanie poczucia rytmu
- doskonalenie gestodźwięków (klaskanie, tupanie....)
- utrwalanie wiadomości dotyczących jesieni w sadzie
Cele szczegółowe:
- wykorzystuje rekwizyty do zabaw muzycznych
- słucha i śpiewa piosenki o owocach
- rozpoznaje owoce, dopasowuje obrazki do owoców, dobiera etykiety i zna gesty
- śpiewa piosenki solo, próbuje wokalizować la lala
-gra na instrumentach perkusyjnych niemelodycznych (instrumentarium Orffa)
Metody pracy: waloryzacyjne
Formy pracy: zbiorowa, indywidualna
Środki dydaktyczne: obrazki, etykiety, PCS (muzyka, jesień, sad, jabłko, gruszka, śliwka)nagranie melodii krakowiaka, piosenki „Owocowa jesień”
(J. Stadnicka: Terapia dzieci muzyką, ruchem, mową”), Grieg Poranek, owoce (jabłko, gruszka, śliwka), chusty(żółte, czerwone, fioletowe), instrumenty perkusyjne, gitara, chusta (Klauza), piłka

PRZEBIEG ZAJĘĆ

1.Powitanie
-prezentacja PCS, gestu, etykiety „muzyka”;
-śpiew piosenki „ Dzień dobry....”- witane dziecko na słowa „...to Twoja kolej”, wystukuje na trójkącie swoje imię
2.Odreagowanie
- zabawa z chustą i piłeczką- podczas podnoszenia chusty dzieci wołają iii...hop
3.Zrytmizowanie
- ćwiczenia rytmizujące z użyciem gestodźwięków- słuchanie melodii krakowiaka, naśladowanie klaskania, tupania, stukania palcami o głowę, ramiona, brzuch, uda
- rytmika ( marsz, bieg, podskoki, krok dostawny)
4. Uwrażliwienie i Aktywizacja-wprowadzenie do tematu zajęć:
-krótka charakterystyka jesieni, oglądanie jesiennych obrazków(sad, owoce), oglądanie i próbowanie owoców
-słuchanie piosenki „Owocowa jesień”, krótkie wytłumaczenie tekstu piosenki
-zabawa ruchowa w oparciu o melodię piosenki- taniec z kolorowymi chustami - dobieranie koloru chusty do koloru pokazanego owocu
-gra na instrumentach perkusyjnych do melodii piosenki
5.Relaks
-słuchanie utworu Grieg Poranek
6. Aktywizacja łagodna
- próby śpiewu piosenki
7.Zakończenie zajęć, pożegnanie

KONSPEKT

Zajęcia muzyczno- ruchowe w oparciu o piosenkę „Kasztan perkusista”
Cele ogólne:
- rozwijanie poczucia rytmu
- doskonalenie umiejętności rozpoznawania i naśladowania dźwięków z otoczenia
- utrwalanie wiadomości dotyczących jesieni-park
Cele szczegółowe:
- wykorzystuje rekwizyty do zabaw muzycznych
- słucha piosenki
- rozpoznaje prezentowane dźwięki
Metody pracy: waloryzacyjne
Formy pracy: zbiorowa, indywidualna
Środki dydaktyczne: konkrety, obrazki, etykiety, PCS (muzyka, jesień, park, kasztany, żołędzie, jarzębina, perkusja), nagranie melodii piosenki „Kasztan perkusista”(J. Stadnicka: Terapia dzieci muzyką, ruchem, mową”), nagranie szumu wiatru i gry na perkusji, instrumenty perkusyjne, gitara, puste butelki, folia aluminiowa, tekst piosenki

PRZEBIEG ZAJĘĆ

1.Powitanie: „ Wszyscy dzisiaj się witamy na muzykę zapraszamy”, rytmiczne wyklaskanie swojego imienia przez każdego ucznia
2.Odreagowanie
-tupanie i podskoki w kole (tup,tup, tup i...hop)
-zabawa w dmuchanie balonika
3.Zrytmizowanie
- gra na pałeczkach drewnianych do melodii T. Wojnowicza „Pejzaż trochę rokowy”, wykonywanie poleceń n-la(stukamy pałeczką o pałeczkę, pałeczką w głowę, ramiona, łokcie, brzuch, kolana, podłogę z przodu, z boku, z tyłu, wałkujemy na udach, w dłoniach)
4. Uwrażliwienie i Aktywizacja -wprowadzenie do tematu:
-oglądanie kasztanów, żołędzi i jarzębiny- nazywanie, dopasowywanie obrazków i etykiet, utrwalenie pojęcia park
-rozpoznawanie słuchanych dźwięków - wiatr, perkusja;
-ćwiczenia dźwiękonaśladowcze- dmuchanie do butelek, pocieranie aluminiowej folii
-próby gry na perkusji pałeczkami
-słuchanie piosenki „Kasztan perkusista”- wytłumaczenie pojęcia perkusista
-zabawa ruchowa-„gra” poprzez zrzucanie kasztanów na perkusję
-gra na instrumentach perkusyjnych do melodii piosenki
5.Relaks- słuchanie odgłosów przyrody
6. Pożegnanie

Bibliografia

M.Konarska, Muzykoterapia w służbie terapii pedagogicznej dzieci z niepełnosprawnością
E.Żurawska-Seta, R.Seta, Muzykoterapia w pracy z dzieckiem autystycznym, W: Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, red. J. Błeszyński, Impuls 2005

Marta Holeksa, Mobilna Rekreacja Muzyczna w realizacji przedmiotu „muzyka” w grupie dzieci niepełnosprawnych, W: red. W.Dykcik, B. Szychowiak, Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej. Przewodnik metodyczny. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001

---