Szybkie odzyskiwanie systemu operacyjnego w warunkach szkolnej pracowni komputerowej
W szkolnej pracowni komputerowej ze sprzętu korzysta wielu uczniów, o różnym poziomie zaawansowania wiedzy informatycznej. Często bywa tak, że dzieje się to pod opieką kilku różnych nauczycieli. Zdarza się, iż mniej lub bardziej świadomie uczniowie usuwają bądź przemieszczają pliki lub foldery niezbędne do prawidłowego funkcjonowania systemu operacyjnego lub poszczególnych programów. Innymi potencjalnymi źródłami zagrożeń są wirusy oraz tzw. "konie trojańskie", o które nietrudno przy częstym korzystaniu z internetu; bądź częste instalowanie i usuwanie różnorodnych aplikacji. W takich warunkach bardzo często dochodzi do konieczności reinstalacji systemu i całego oprogramowania poszczególnych komputerów. Jest to zadanie zajmujące wiele czasu, często kilka godzin. Należy przecież nie tylko zainstalować od nowa system operacyjny, ale również wgrać sterowniki poszczególnych urządzeń (drukarka, karta graficzna, karta dźwiękowa itd.), skonfigurować system (ustawić rozdzielczość ekranu i częstotliwość odchylania pionowego, wygaszasz i ewentualnie szczegóły wyglądu ekranu) skonfigurować sieć, zainstalować najczęściej używane programy (program biurowy, przeglądarka plików graficznych czy programy kompresujące) oraz najnowszą wersję DirectX. Można oczywiście próbować bronić się przed tym wszystkim, nakładając na użytkowników liczne ograniczenia, ale nie zawsze jest to skuteczne, a poza tym utrudnia często sprawne korzystanie z komputera oraz wprowadza dodatkowe utrudnienia podczas zapoznawania uczniów z tajnikami wiedzy informatycznej.
Na szczęście istnieją różne sposoby przyspieszające i upraszczające znacznie proces odzyskiwania sprawnego systemu operacyjnego. Jednym z nich jest możliwość instalacji systemu z serwera przez sieć, za pomocą przygotowanego wcześniej skryptu instalacyjnego. Jeszcze prościej i szybciej można odzyskać system operacyjny stosując specjalistyczne programy potrafiące sporządzać wierne kopie całych dysków bądź wybranych partycji. Przykładem takich narzędzi mogą być "Drive Image" firmy PowerQuest bądź "Ghost" Symanteca. Ze starszych wersji programu "Drive Image" można korzystać bez ponoszenia jakichkolwiek kosztów; wymagana jest jedynie ich bezpłatna rejestracja. Za "Ghosta" trzeba najczęściej zapłacić niezbyt wygórowaną cenę, jednak bywa, że jest on dołączany w wersji OEM do niektórych płyt głównych komputerów. Stosowanie wyżej wymienionych programów skraca czas reinstalacji systemu operacyjnego wraz z niezbędnymi aplikacjamido zaledwie kilku minut. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, jak cenne jest to w warunkach szkolnej pracowni komputerowej.
Poniżej przedstawię sposób szybkiego odzyskiwania systemu za pomocą programu "Norton Ghost". Aby z niego skorzystać należy dysponować drugim twardym dyskiem bądź na jedynym dysku wydzielić odrębną partycję. Najlepszym rozwiązaniem jest oczywiście sporządzenie zapasowej kopii systemu na płycie CD, a zatem przydatna jest także nagrywarka takich płyt.
Pierwszym krokiem jest oczywiście wykonanie pełnej, wzorcowej instalacji systemu wraz z wszystkimi niezbędnymi sterownikami oraz podstawowym oprogramowaniem. Należy oczywiście zadbać o to, by w kopii znalazły się możliwie najnowsze wersje poszczególnych programów. Umieszczanie w obrazie wersji programów typu "trial", np. z ograniczeniami czasowymi mija się z celem. Po skonfigurowaniu komputera i sieci należy pamiętaćo opróżnieniu kosza i plików tymczasowych. Tak przygotowany system można skopiowaćdo jednego pliku, który później; w awaryjnej sytuacji umożliwi nam szybkie przywrócenie funkcjonalności komputera w szkolnej pracowni. Wielkość tego pliku zależy od typu kopiowanego systemu, ilości i wielkości instalowanych programów oraz od wybranej metody archiwizacji (bez kompresji, z szybką lub pełną kompresją). Zazwyczaj osiąga on wielkość kilkuset MB. Przy dużej ilości zainstalowanych programów może przekroczyć wielkość 1GB. Oczywiście im więcej miejsca zajmuje wzorcowy obraz, tym dłużej będzie trwało później jego odzyskanie. Nie stanowi przy tym problemu możliwość archiwizacji kopii systemu na płytach CD, gdyż "Ghost" umożliwia podział pliku obrazu na kilka części o wskazanej wielkości.
Kolejnym etapem jest zapisanie pliku obrazu systemu. W tym celu należy uruchomić komputer w trybie MS-DOS. Można skorzystać z wiersza poleceń lub dyskietki startowej. Wygodnie jest przygotować wcześniej dyskietkę startową zawierającą także plik "ghost.exe". Uruchamiamy wyżej wymieniony program poleceniem "ghost". Po pojawieniu się pierwszego okna programu, za pomocą klawisza "Enter" przechodzimy do okna wyboru opcji. Wybieramy "Local" a następnie "Disc" bądź "Partition" (w zależności od tego czy chcemy skopiować cały dysk, czy tylko jego partycję systemową), a następnie "To image". Następnie program poprosi nas o wskazanie miejsca i nazwy zapisywanego obrazu (tego rodzaju pliki otrzymują w programie Nortona rozszerzenie .gho). Gdy już wybierzemy dysk lub partycję, na której chcemy zapisać nasz wzorcowy obraz, możemy wskazać również katalog, w którym plik ten ma być przechowywany. Kolejną rzeczą, którą powinniśmy wybrać jest opcja kompresji zapisywanego obrazu. Możemy wybrać metodę bez kompresji, kompresję szybką lub pełną ("High"). Im większa kompresja, tym dłużej trwa powstawanie pliku obrazu, ale tym mniej miejsca później on zajmuje.
Po wybraniu stopnia kompresji ukaże nam się ostatnie okno, w którym powinniśmy potwierdzić rozpoczęcie tworzenia obrazu dysku bądź partycji. Po zakończeniu tworzenia obrazu otrzymujemy komunikat "Dump Completed Successfully". Aby opuścić program należy wskazać "Continue", następnie "Quit". Jeśli obraz dysku lub partycji systemowej, mimo zastosowania największego stopnia kompresji jest zbyt duży by zapisać go na krążku CD, należy uruchomić programz parametrem "split"; np. ghost.exe split=700. Ostatnia liczba oznacza wielkość pojedynczego pliku wyrażoną w megabajtach. W ten sposób można zapisać obraz jednego dysku lub partycji na kilku płytach CD. Ta możliwość jest szczególnie cenna przy sporządzaniu kopii zapasowej oprogramowania serwera. Zazwyczaj obraz oprogramowania stacji roboczej (komputera uczniowskiego) mieści się na jednej płycie CD. Bardzo wygodne jest zapisanie uzyskanego pliku na płycie bootującej ("bootable"). Nie trzeba wówczas przy odzyskiwaniu systemu korzystać z dyskietki startowej. Taką płytę można utworzyć łatwo praktycznie w każdym programie służącym do nagrywania płyt (np. "Ahead Nero" lub innym).
Gdy nadejdzie moment, w którym zaistnieje konieczność szybkiego przywrócenia systemu, uruchamiamy komputer z dyskietki startowej lub z utworzonej wcześniej płyty bootującej. Należy przy tym pamiętać, aby wcześniej ustawić odpowiednią kolejność wyszukiwania systemu operacyjnego w BIOS-ie komputera. Kolejna rzecz, o której nie należy zapomnieć, to sporządzenie kopii wszystkich plików, które chcemy zachować. Odzyskanie systemu wiąże się bowiem z nadpisaniem wszystkich danych na partycji bądź dysku. Po uruchomieniu komputera w trybie MS-DOS (koniecznie z obsługą CD-ROM), włączamy program "Ghost". Należy pamiętać oczywiście o odpowiedniej literze oznaczającej dysk, na którym umieszczony jest program. Jeśli jest to dyskietka, to będzie to litera "A", jeśli CD-ROM, to najprawdopodobniej "E" lub "F", jeśli dysk podzielony jest na dwie partycje. Z menu wybieramy "Local", potem "Disc" (ew. "Partition"), a potem "From Image".W następnym oknie zaznaczamy plik. Z którego chcemy odzyskać obraz. Wybieramy dysk docelowy (zazwyczaj pierwszy) i ewentualnie możemy skorzystać z możliwości zmiany rozmiaru partycji. Potem zostaje tylko zatwierdzenie zadanych wcześniej czynności. Po odtworzeniu partycji obrazu systemowej (lub dysku), należy restartować komputer. Przed wykonaniem tej czynności trzeba wyjąć z napędu dysk CD-ROM i ew. dyskietkę startową.
Odzyskaliśmy w ten sposób stabilny system, ale jeśli komputer podłączony jest do sieci, to powinniśmy pamiętać o wykonaniu jeszcze jednej czynności. Otóż wiadomo, iż komputery w sieci powinny mieć unikalne nazwy. Jeśli mamy jedną kopię wzorcową do odzyskiwania systemów na poszczególnych komputerach, to po pierwszym uruchomieniu komputera powinniśmy załogować się jako administrator i zmienić jego nazwę (poprzez "Otoczenie sieciowe" i "Identyfikację"). Teraz system gotów jest do wykorzystania. Cała procedura, w zależności od wielkości pliku obrazu i szybkości procesora trwa od kilku do najwyżej kilkunastu minut. Wielokrotnie szybciej niż przywracanie systemu za pomocą jego nowej instalacji, a także znacznie szybciej niż instalowanie za pomocą skryptu i wykorzystania instalacji sieciowej. Jeszcze więcej czasu oszczędzamy wykorzystując "Ghosta" do przeinstalowania serwera.
Opracowanie: mgr Piotr Makara