30.a
P. Ricoeur: „Symbol daje do myślenia”
rozmyślanie nad symbolem wychodzi od mowy pełnej i sensu zastanego, nie musi szukać początku;
symbol DAJE sens (więc nie ja ustanawiam sens, a sens dany jest przez symbol). Wszystko zostało już powiedziane, ale powiedziane zagadkowo, wszystko trzeba przetwarzać.
Obszary panowania symbolu:
powiązane (symbole) z obrzędami i mitami. Np. niebo jako symbol tego, co najwyższe, potężne, uporządkowane. Symbol - nieprzebrany;
sfery nocy i marzenia sennego - u Freuda symbol to nie każde przedstawienie, zastępujące sobą coś innego, ale te elementy, które wykraczają poza dzieje indywidualne, są wspólne dla całej kultury. U Junga - symbol pozwala na odkrycie tkwiących w nas możliwości. Jung widzi w symbolach samorzutne przedstawienie energii psychicznej / archetypów. Symbol pomaga stać się sobą;
poetycka wyobraźnia - (Bachelard) - obraz-słowo, który nie jest już obrazem-przedstawieniem jest symbolem. Symbol jest dalej obrazem pełniącym funkcję unieobecniania, ale ten symbol jest uchwycony w początku mowy.
Struktura symbolu:
symbole są znakami, są formami wyrazu udostępniającymi sens. Ale: każdy znak wskazuje na coś poza sobą, a nie każdy znak jest symbolem. Ale symbole to znaki nieprzejrzyste. Ich sens dosłowny wskazuje na drugi sens. Nie da się w symbolu ustalić stosunku analogicznego wiążącego sens drugi z pierwotnym. Symbol to ruch sensu pierwotnego, pozwalający nam uczestniczyć w sensie ukrytym, a analogia opiera się na porównaniu zewnętrznym;
symbol a alegoria - w alegorii pierwotny element znaczony (sens) jest zewnętrzny, uchwytny wprost. Między sensami zachodzi stosunek przekładu, a kiedy zajdzie - alegoria znika. S. 13 alegoria była w większej mierze jedną z form hermeneutyki (czyli egzegezy znaków, symboli, alegorii i mitów) niż samorzutnym stwarzaniem znaków. Symbol poprzedza hermeneutykę, alegoria jest hermeneutyczna. Bo symbol podaje swój sens nie przez przekład a przez zagadkę;
symbol w logice - przeciwieństwo znaku charakterystycznego, bo 1) jest więź analogiczna, przykuwająca sens wtórny do pierwotnego, 2) niemożność oddania sensu symbolicznego inaczej niż przez analogię - to tworzy z mowy symbolicznej mowę związaną;
mit a symbol - mit to rodzaj symbolu bardziej rozwinięty, w postaci opowieści w jakimś czasie i w jakiejś przestrzeni. Jaspers odróżnia 1) język szyfrów (symboli), 2) język mitów i 3) symbole trzeciego stopnia.
W STRONĘ FILOZOFII SYMBOLU
symbol oddaje sens niejasno, nie może być przełożony, nie dopuszcza alegoryzującej egzegezy;
nie ma symbolu, który wzbudza zrozumienie bez jakiejś interpretacji => jest powiązany z hermeneutyką;
3 stadia do zrozumienia symbolu w połączeniu z hermeneutyką.
Pierwsze stadium: fenomenologia:
rozumienie symbolu przez symbol, przez ogół symboli. Figury rozumienia u Eliadego (Traktat o historii religii) - 1) wydobywanie i zestawianie wielu wartości jednego symbolu, rozumienie - permutacja wszystkich wartości w obrębie jednego tematu;
2) rozumienie symbolu przez inny symbol; 3) symbol rozumiany przez obrzędy i mity; 4) jak w symbolu ulegają scaleniu liczne sfery doświadczenia;
interpretacja w fenomenologii - ukazanie spoistości symbolicznego systemu;
osiągnięcie drugiego stadium - trzeba się poddać dynamice, brać udział w walkach między symbolami - dopiero wtedy rozumienie może przejść w hermeneutykę, wtedy za każdym razem trzeba przyjąć jakiś jeden system symboliczny.
Drugie stadium: hermeneutyka:
tylko interpretując możemy ponownie słyszeć i rozumieć;
koło hermeneutyczne - należy rozumieć, żeby uwierzyć, ale trzeba wierzyć, żeby rozumieć. Kieruje się przedrozumieniem rzeczy;
hermeneutyka upomina się o pokrewieństwo myśli z tym, ku czemu zwraca nas życie - o pokrewieństwo myśli z rzeczą, o której się mówi;
tylko interpretując możemy uwierzyć;
złączenie wiary z krytyką - „symbol daje do myślenia” - krytyka zawsze demitologizuje. Dzięki przyspieszeniu demitologizacji hermeneutyka zwraca uwagę na wymiar symbolu jako pierwotnego znaku sacrum.
Trzecie stadium: myślenie wychodzące od symboli:
symbol otwiera i odsłania dziedziny doświadczenia, jest zawsze znakiem kolei ludzkiego doświadczenia ale i ludzkiej głębi;
filozoficzna interpretacja symboli polega na opracowaniu ujęć egzystencjalnych;
każdy symbol to przejaw więzi człowieka z sacrum;
zadaniem filozofa (z smbl) jest przerwanie kręgu samowiedzy, kręgu subiektywności, wyjście poza antropologię.
1