Klasyfikacja majątku publicznego
Klasyfikacja majątku publicznego nie jest łatwa do scharakteryzowania gdyż po zmianach jakie nasz ustrój przeszedł to on, termin ten nie został na nowo klasyfikowany
i opisany. W większości publikacji jest on opisany przestarzale i nierzadko nielogicznie.
Z tych publikacji nasuwa się jeden obraz ze majątek publiczny dzielony był na :
majątek skarbowo - fiskalny: jest to zasób środków finansowych i rzeczy, z których państwo korzysta dla realizacji swych celów jako z wartości kapitałowej. Należą tu np.: dochody z kapitału, pieniądze, papiery wartościowe, a także te z majątków, które stanowią dla państwa źródło dochodów, jak lasy, przedsiębiorstwa;
majątek administracyjny: jest to zasób rzeczy przeznaczonych bezpośrednio do urzeczywistnienia konkretnych zadań administracji państwa. Należą tu np. budynki szkolne, koszary, szpitale, przedsiębiorstwa państwowe, elektrownie, więzienia.
majątek użytku publicznego obejmujący te rzeczy, z których wszyscy mogą korzystać, i to albo z powodu cech naturalnych rzeczy, np. powietrze, światło, woda morska, albo przez ich przeznaczenie prawne, jak np. drogi publiczne, rzeki publiczne, gmachy publiczne, świątynie, muzea, biblioteki.
Więc klasyfikację majątku publicznego trzeba przeprowadzić na nowo, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawnych, pojęć, ogólnego i szczegółowego dorobku nauki, zasad logiki i przewidywanych zmian w organizacji państwa i społeczeństwa.
Do podstaw założeń nowego podziału należy zaliczyć potrzeby wyróżnienia majątku publicznego na użytek nauki prawa administracyjnego, maksymalne uproszczenie, najbardziej posunięta dokładność, zgodność z obowiązującym prawem, uwzględnienie własności, wykorzystanie pojęć z ekonomii.
Majątkiem publicznym jest ten majtek, który
niezależnie od charakteru podmiotu będącego właścicielem,
zostaje w sposób prawny przeznaczony do użytku publicznego,
w zakresie pełnego lub ograniczonego korzystania ( również odpłatnego), regulowanego także lub wyłącznie prawem administracyjnym.
Powyższe oznaczenie pokazuje fakt, iż mimo to ze państwo jest właścicielem kopalni czy fabryki to, to nie ma nic wspólnego z majątkiem publicznym. Włączając tu bowiem elementy prawa finansowego zmieniamy cały sens pojęcia i przedmiotu. Eliminując z majątku publicznego wszystkie jego postacie lub elementy, z których korzystanie odbywa się wyłącznie na grodze cywilnoprawnej.
Kwestia wyróżnienia tego pojęcia w prawie jako pojęcia całościowego i osobnego, w związku ze zmianami ustrojowymi jest zadaniem przyszłościowym. W podobnym kontekście trzeba mówić o orzecznictwie sądowym, którego dotychczasowe, nielicznie i fragmentaryczne przykłady będą nieużyteczne merytorycznie. Narzuca się tu wniosek ze:
Jeśli prawo nie reguluje konsekwencji wyróżnienia majątku publicznego, wyróżnienie to jest zbędne.
Podmiotem majątku publicznego są:
dobra naturalne,
dobra wytworzone.
Ad. 1
Dobra naturalne w stanie nieprzetworzonym, z których korzysta się bez ograniczeń w celach niekomercyjnych lub które mogą być wykorzystywane gospodarczo pod warunkiem uzyskania koncesji lub pozwolenia, w tym: kopaliny, wody, żywe zasoby morza oraz częstotliwości radiowe i telewizyjne.
Ad. 2
Dobra wytworzone w celu wykorzystania bezpośrednio po nabyciu przez konsumenta.
Zarówno dobra naturalne jak i dobra wytworzone by stać się majątkiem publicznym, muszą przejść fazę kwalifikacji prawnej prawem administracyjnym w formach uznanych w porządku prawnym za właściwy.
Przez gminę, należy rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk
i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
4) lokalnego transportu zbiorowego,
5) ochrony zdrowia,
6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
7) gminnego budownictwa mieszkaniowego,
8) edukacji publicznej,
9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków
i opieki nad zabytkami,
10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
11) targowisk i hal targowych,
12) zieleni gminnej i zad rzewień,
13) cmentarzy gminnych,
14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej
i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej
i prawnej,
17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
18) promocji gminy,
19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,
20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy.
Przekazanie gminie, w drodze ustawy, nowych zadań własnych wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów własnych gminy lub subwencji. Jednak na podstawowe zadania gmina dostaje określone kwoty z budżetu państwa. Szczegółowe zasady i terminy przekazywania środków finansowych, o których mowa, określają ustawy nakładające na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych lub zawarte porozumienia. Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego.
Gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.
Dochodami gminy są:
1) podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy,
2) dochody z majątku gminy,
3) subwencja ogólna z budżetu państwa.
Dochodami gminy mogą być:
1) dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych,
2) wpływy z samo opodatkowania mieszkańców,
3) spadki, zapisy i darowizny,
inne dochody.
Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
1) edukacji publicznej,
2) promocji i ochrony zdrowia,
3) pomocy społecznej,
4) polityki prorodzinnej,
5) wspierania osób niepełnosprawnych,
6) transportu zbiorowego i dróg publicznych,
7) kultury i ochrony dóbr kultury,
8) kultury fizycznej i turystyki,
9) geodezji, kartografii i katastru,
10) gospodarki nieruchomościami,
11) administracji architektoniczno-budowlanej,
12) gospodarki wodnej,
13) ochrony środowiska i przyrody,
14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
16) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,
17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
18) ochrony praw konsumenta,
19) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
20) obronności,
21) promocji powiatu,
22) współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. Powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu. W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.
Powiaty, związki i stowarzyszenia powiatów mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej. Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu powiatu.
Dochodami powiatu są:
1) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,
2) subwencje z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat,
3) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiatowe służby, inspekcje i straże,
4) dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych,
5) dochody z majątku powiatu,
6) odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, dotacji i subwencji,
2. Dochodami powiatu mogą być:
1) subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,
2) dotacje celowe z budżetu państwa przekazywane na wykonanie czynności,
3) dotacje z państwowych funduszów celowych,
4) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej,
5) dotacje celowe z budżetu województwa na zadania z zakresu samorządu województwa wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z województwem,
6) spadki, zapisy i darowizny,
7) odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,
8) odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,
9) inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.
Przekazywanie powiatowi, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia środków finansowych koniecznych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów.
orzeczenia sądów.
Subwencje dla powiatów ustalane są według zobiektywizowanych kryteriów określonych w odrębnej ustawie.
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu powiatu stanowi nadwyżkę lub niedobór budżetu powiatu.
Zarządowi powiatu przysługuje wyłączne prawo:
1) zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez radę powiatu,
2) emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez radę powiatu,
3) dokonywania wydatków budżetowych,
4) zgłaszania propozycji zmian w budżecie powiatu,
5) dysponowania rezerwą budżetu powiatu,
6) blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą.
orzeczenia sądów
Gospodarka środkami finansowymi znajdującymi się w dyspozycji powiatu jest jawna. Kontrolę gospodarki finansowej powiatu sprawuje regionalna izba obrachunkowa.
Do samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej.
Administracja samorządowa w województwie jest zespolona w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym. Województwa mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.
Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniającą w szczególności następujące cele:
1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej,
2) pobudzanie aktywności gospodarczej,
3) podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,
4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,
5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.
2. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się:
1) tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy,
2) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,
3) pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej,
4) wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli,
5) racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
6) wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji,
7) wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego,
8) promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa.
3. Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie.
4. Samorząd województwa może w związku z realizacją strategii rozwoju województwa:
1) występować o wsparcie ze środków budżetu państwa na realizację zadań zawartych w programach wojewódzkich,
2) zawierać kontrakt wojewódzki z Radą Ministrów na podstawie odrębnej ustawy.
5. Wykonywanie zadań związanych z rozwojem regionalnym na obszarze województwa należy do samorządu województwa. Zasady finansowania rozwoju regionalnego oraz źródła dochodów województwa w tym zakresie określają odrębne ustawy.
Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, szczególności w zakresie:
1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,
2) promocji i ochrony zdrowia,
3) kultury i ochrony jej dóbr,
4) pomocy społecznej,
5) polityki prorodzinnej,
6) modernizacji terenów wiejskich,
7) zagospodarowania przestrzennego,
8) ochrony środowiska,
9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej,
10) transportu zbiorowego i dróg publicznych,
11) kultury fizycznej i turystyki,
12) ochrony praw konsumentów,
13) obronności,
14) bezpieczeństwa publicznego,
15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.
Mieniem województwa jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne.
Wojewódzkimi osobami prawnymi, poza województwem, są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.
Województwo jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia województwa nie należącego do innych wojewódzkich osób prawnych.
Budżet województwa jest podstawą samodzielnej gospodarki finansowej województwa.
Budżet województwa jest planem finansowym obejmującym:
1) planowane dochody i wydatki województwa,
2) źródła sfinansowania deficytu budżetowego,
3) przeznaczenie nadwyżki budżetowej,
4) wydatki związane z wieloletnimi programami, w tym w szczególności inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie każdego z programów.
Dochody własne stanowią zasadnicze źródło finansowania zadań województwa.
Dochodami własnymi województwa są:
1) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,
2) dochody z majątku województwa,
3) spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,
4) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,
5) odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów,
6) inne dochody własne uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.
Przekazanie województwu, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów.
Dochodami województwa mogą być:
1) subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,
2) dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez województwo,
3) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organami administracji rządowej,
4) dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu,
5) inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów
Za prawidłowe wykonanie budżetu województwa odpowiada zarząd województwa.
2. Zarządowi województwa przysługuje wyłączne prawo:
1) zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielanych przez sejmik województwa,
2) emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielanych przez sejmik województwa,
3) dokonywania wydatków budżetowych,
4) zgłaszania propozycji zmian w budżecie województwa,
5) dysponowania rezerwami budżetu województwa,
6) blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą.
Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa.
Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność województwa tylko w przypadkach określonych ustawami. Nadzór nad wykonywaniem zadań województwa jest sprawowany na podstawie kryterium zgodności z prawem.
Majątek publiczny to nie tylko funkcja porządkująca, ale także umożliwia odpowiedz na spory publicznoprawne związane z nim. Doktryna uporządkowuje wszystkie pojęcia związane z pojęciem majątku i pojęciem mienia w kontekście prawa cywilnego i prawa administracyjnego.
Jednakże należy się spodziewać zmiany w kwalifikacji majątku publicznego bo obecny nie jest w pełni sprawny co do treści obowiązującego prawa.
Literatura:
Jan Boć Prawo Administracyjne Kolonia Limited 2005 stan prawny na dzień 1 IX 2005r.
K. Szczepański Finanse Publiczne Dochody i budżet samorządów. Wydawnictwo Prawno - Ekonomiczne Warszawa stan prawny na dzień 20 kwietnia 1999r.
Dz.U.01.142.1591 USTAWA z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym(tekst jednolity)
Dz. U. 01.142.1592 USTAWA z dnia 05. czerwca.1998r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity)
USTAWA z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.
WWW. kprm.gov.pl
WWW. kprm.gov.pl
Jan Boć Prawo Administracyjne Kolonia Limited 2005 stan prawny na dzień 1 IX 2005r.
Dz.U.01.142.1591 USTAWA z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym(tekst jednolity)
K. Szczepański Finanse Publiczne Dochody i budżet samorządów. Wydawnictwo Prawno - Ekonomiczne Warszawa stan prawny na dzień 20 kwietnia 1999r.
Dz. U. 01.142.1592 USTAWA z dnia 05. czerwca.1998r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity)
USTAWA z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.
Jan Boć Prawo Administracyjne Kolonia Limited 2005 stan prawny na dzień 1 IX 2005r.
Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości
Wałbrzych 2006r.
Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości
Wałbrzych 2006r.