Ekonomika Ochrony Środowiska wykład 28/02/05

Zakres badań podstawowych : (powodują rozwój samej dyscypliny naukowej)

1. analiza zachodzących prawidłowości ekonomicznych w procesie reprodukcji środowiska naturalnego związanych z działalnością gospodarczą człowieka.

2. rozwój teorii waloryzacji zasobów naturalnych

3. ekonomiczne uzasadnienie ekologicznego wartościowania nowych technik i technologii

4. ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarowania, wpływ zachodzących zmian w środowisku na funkcjonowanie i efektywność gospodarki narodowej

5. modelowanie procesów ekologiczno-gospodarczych (tworzenie powiązań itp.)

Zakres badań stosowanych:

1. sposoby wyceny poszczególnych elementów środowiska naturalnego (np. cena wody)

2. wycena strat ekologicznych (np. po wylaniu ropy ze zbiornika na morzu)

3. tworzenie ekonomicznych instrumentów oddziaływania na użytkowników środowiska naturalnego w celu jego ochrony

• charakter bezpośredni:

nadanie zakazów i nakazów

• charakter pośredni:

oddziaływanie poprzez rynek np. zwolnienie od podatku inwestycji proekologicznych

4. zastosowanie rachunku ekonomicznego w ochronie i kształtowaniu środowiska naturalnego

5. badanie ekonomicznych konsekwencji przyjęcia określonych dopuszczalnych norm zanieczyszczeń oraz wymaganych standardów ekologicznych (np. kary za zanieczyszczenia powietrza i problem upadłości przestarzałych przedsiębiorstw)

Klub rzymski - kierunki badań:

1. przyczyny i skutki rozwoju demograficznego społeczeństwa

2. skala zużycia i wyczerpania z powodu działalności gospodarczej zasobów środowiska naturalnego

3. uwarunkowania, potrzeby, następstwa zwiększonej produkcji żywności

4. przesłanki i konsekwencje uprzemysłowienia gospodarek oraz co niesie ze sobą wzrost kapitału przemysłowego

5. rozmiary, zakres, forma powstających zanieczyszczeń środowiska naturalnego oraz ich wpływ na byt materialny społeczeństw i zdolności absorpcyjno- regeneracyjne przyrody

ZWIĄZKI EKOLOGII Z EKONOMIKĄ OCHRONY ŚRODOWISKA

Ekonomika ochrony środowiska opiera się na: ekologii i ekonomii

Ekologia została wyodrębniona spośród nauka przyrodniczych w XIX wieku przez niemieckiego uczonego Ernesta Haechla. Jest to nauka o środowisku człowieka oraz prawach w nim rządzących.

Środowisko człowieka -otoczenie, w którym człowiek żyje, obejmuje ono przestrzeń zwaną antroposferą (jest to część biosfery).

W skład biosfery wchodzi:

• atmosfera

• litosfera

• hydrosfera

Biosferą oraz jej ochroną interesowano się od dawna:

• Tales z Miletu- „woda jest źródłem wszelkiego życia i wymaga nadzwyczajnej ochrony”

• Anaksymens- zajmował się właściwościami powietrza

• Ksenofanes- badał właściwości Ziemi

• Empedokles- interesował się wszystkimi trzema składnikami i energią, którą utożsamia się z ogniem

EKOLOGIA -nauka o strukturze i funkcjonowaniu żywej przyrody. Obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności między organizmami i zespołami tych organizmów), a ich żywym i martwym środowiskiem (definicja encyklopedyczna)

-nauka o zasobach, siłach, strukturze i funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego oraz zasadach prawidłowego korzystania z niego przez człowieka

-nauka, która pozwala człowiekowi poznać działanie ekosystemu i sformułować zasady prawidłowego korzystania ze środowiska naturalnego

ŚRODOWISKO NATURALNE CZŁOWIEKA (Antoni Symonowicz) - ogół elementów przyrody martwej i ożywionej pozostających w stanie naturalnym lub przekształconym przez człowieka i tworzących łącznie otoczenie, w którym on żyje. Obejmuje: atmosferę, hydrosferę, litosferę oraz florę i faunę oraz wszelkie elementy antropologiczne (stworzone przez człowieka)

BIOSFERA: -przestrzeń, w której mogą egzystować organizmy żywe, 20km od powierzchni Ziemi oraz 3,5km poniżej powierzchni Ziemi. Jest to układ wieloekosystemowy, zamieszkały przez organizmy żywe.

ANTROPOSFERA- część biosfery, w której żyje człowiek

ATMOSFERA - powłoka gazowa nazywana powietrzem, otaczająca Ziemię i sięgająca na ok. 30km. wysokości. Skład, temperatura i przemieszczanie się mas powietrznych tworzą istotne warunki dla egzystencji organizmów żywych. Umożliwia pewne procesy fizjologiczne, jest zbiornikiem wilgoci, przejmuje część powstających zanieczyszczeń powstałych w wyniku gospodarowania.

HYDROSFERA -powłoka wodna Ziemi. Przenika zarówno atmosferę jak i litosferę, obejmując wodę jaka występuje w przyrodzie, bez względu na miejsce i stan skupienia. Są to wody mórz i oceanów (96,5%), pozostała część to wody powierzchniowe postaci: zbiorników wodnych, bagien, lodowców, wód kapilarnych, pary wodnej, jezior, rzek oraz wody podziemne.

Hydrosfera warunkuje istnienie życia na Ziemi, bowiem dostarcza niezbędną do życia wodę ludziom, zwierzętom i roślinom. Wody mórz i oceanów są olbrzymimi zasobami żywności, z których człowiek wykorzystuje 0,02%. Dzięki hydrosferze można uzyskać sól, magnez, brom, a siła spadku wód śródlądowych ,może być źródłem czystej energii. Wody podziemne są źródłem wody pitnej, mają właściwości lecznicze i ogrzewcze.

LITOSFERA - część planety, której górną granicę stanowi hydrosfera i atmosfera, a dolną płaszcz okrywający jądro Ziemi. Przypowierzchniowa część litosfery stanowi tzw. korę Ziemi, gdzie powstaje gleba, na której może występować życie roślin, co warunkuje życie zwierząt i ludzi. Litosfera gromadzi też zasoby bogactw naturalnych, które służą do wytwarzania dóbr ekonomicznych zaspokajających potrzeby człowieka.

Życie organizmów podtrzymywane jest przez stały dopływ energii słonecznej absorbowanej w procesie fotosyntezy przez rośliny.

SYSTEM - wyodrębniona część z otoczenia, która stanowi uporządkowany zbiór elementów powiązanych ze sobą w określony sposób i spełniających pewne funkcje.

EKOSYSTEM- układ ekologiczny obejmujący:

• biocenozę- naturalny zespół organizmów żywych, współ egzystujących w danym ekosystemie

• biotop- naturalne środowisko stanowiących zespół elementów abiotycznych (tzn. nieożywionych)

Ekosystem to układ znajdujący się w stanie dynamicznej równowagi, zamieszkały przez populację różnych gatunków roślin i zwierząt, które tworzą biocenozę egzystującą na podłożu określonego biotopu.

GATUNEK- podstawowa jednostka w systematyce organizmów roślin i zwierząt. Stanowi zbiór organizmów swobodnie się krzyżujących.

POPULACJA -zbiór osobników tego samego gatunku

O tym czy w danym ekosystemie w ramach biocenozy może występować dany gatunek, decydują warunki:

• chemiczne np. dostęp tlenu, CO₂

• fizyczne np. temperatura

• biologiczne np. obecność innych gatunków i ich współżycie

W biocenozie wyróżniamy 3 grupy:

1. 
   
   producentów

2. konsumentów

3. reducentów

Ad a) PRODUCENCI- rośliny zielone i niektóre bakterie, są jedynymi wytwórcami materii organicznej, co warunkuje życie wszystkich pozostałych organizmów. Wytwarzają substancję organiczną z prostych związków mineralnych tworząc w ten sposób biomasę brutto. Sami zużywają jej część. Reszta- tzw. biomasa netto, stanowiąca masę ciała samych producentów jest materiałem odżywczym i energetycznym dla konsumentów i reducentów.

Ad b) KONSUMENCI- grupa zwierząt, która wymaga środków odżywczych w postaci gotowych związków organicznych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Konsumentów dzielimy na:

• konsumentów I rzędu, odżywiają się tylko roślinami np. krowa

• konsumentów II rzędu, odżywiają się konsumentami I rzędu np. tygrys

• konsumentów III rzędu, odżywiają się roślinami i zwierzętami np. człowiek świnia

Ad c) REDUCENCI/ DESTRUENCI -drobnoustroje, które dokonują martwych szczątków roślin i zwierząt w tzw. procesie biodegradacji tworząc tym samym pokarm dla producentów.

Ekosystem otrzymuje stały dopływ energii absorbowany przez rośliny w procesie fotosyntezy. Energia ta ulega zużyciu w ekosystemie, który wymaga ciągłego zasilania.

Człowiek, konsument III rzędu, nierozważnie gospodarując zakłóca dynamiczną równowagę w ekosystemie uniemożliwiając właściwy obieg materii i energii w przyrodzie i powodując tym samym występowanie klęsk ekologicznych zagrażających jego własnej egzystencji.

Konieczność przestrzegania PRAW EKOLOGII:

1. prawo powiązań między różnymi organizmami żywymi a ich fizycznym i chemicznym otoczeniem.

2. prawo niezniszczalności materii przyrodniczej- materia występująca w przyrodzie jest niezniszczalna, choć może zmieniać formę, stan skupienia itp.

3. prawo szkodliwości wprowadzania do przyrody związków, które w niej nie występują.

4. prawo konieczności zastępowania tego, co zostało zabrane z ekosystemu.

ZWIĄZKI EKONOMII Z EKONOMIKĄ OCHRONY ŚRODOWISKA

Ekonomia- od XVIII wieku samodzielna dziedzina naukowa, dzięki tzw. klasycznej szkole ekonomii, której głównym przedstawicielem była Adam Smith.

Jest to nauka o prawidłowościach w procesie gospodarowania, nauka o kategoriach, prawach i mechanizmach występujących w procesie gospodarowania( produkcja, dystrybucja, wymiana, konsumpcja).

Ekonomia to również, wg encyklopedii, nauka o społecznych prawach gospodarowania w warunkach ograniczonych zasobów i wielości wymagających realizacji celów.

Jest to nauka o racjonalnych sposobach zaspokajania potrzeb człowieka za pomocą dóbr.

Człowiek zaspokajając swoje potrzeby korzysta bezpośrednio ze środowiska naturalnego (dobra natury) oraz część dóbr człowieka wytwarzana w procesach produkcyjnych wykorzystując w tym celu zasoby i siły przyrody (dobra ekonomiczne)

Ekonomia zajmuje się rozwiązaniem problemu: Jak przy pomocy zawsze ograniczonych środków, w danych warunkach decydujących o możliwości ich wykorzystania, zaspokoić rosnące potrzeby społeczeństwa.

Okresy zaspokajania potrzeb:

*pełna zależność człowieka od przyrody-człowiek nie dokonuje żadnych istotnych zmian w ramach środowiska tzw. okres zbieractwa

*człowiek oddziaływuje na przyrodę starającą się ją dostosować, przekształcić, wywiera niszczący wpływ na otoczenie przyrodnicze. Negatywne skutki jego działalności przyroda potrafi sama zlikwidować

* tak duże wpływy na środowisko przyrodnicze w wyniku działalności gospodarczej, których przyroda sama nie jest w stanie usunąć

1

tworzą łańcuch pokarmowy umożliwiający obieg materii i energii w ekosystemach