Język ukraiński

Українська
Obszar	Ukraina, Rosja, USA i inne
Liczba mówiących	ok. 39 milionów
Ranking	25.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki wschodniosłowiańskie ***Język ukraiński
Pismo	cyrylica
Status oficjalny
Język urzędowy	Ukraina, Naddniestrze (Mołdawia)

Język ukraiński (Українська мова) to język należący do grupy języków wschodniosłowiańskich. Posługuje się nim ponad 40 mln ludzi, głównie na Ukrainie, gdzie ma status języka urzędowego, używany jest również przez Ukraińców w Rosji, Mołdawii, Polsce i na Białorusi. Zapisywany jest cyrylicą.

Wyróżnia się 3 zespoły dialektów:

• północne (gwary wschodniopoleskie, środkowopoleskie, zachodniopoleskie, podlaskie),

• południowo-wschodnie (gwary: środkowonaddnieprzańskie, słobożańskie, stepowe),

• południowo-zachodnie (gwary: bojkowskie, łemkowskie, huculskie, podolskie, wołyńskie, zakarpackie, naddniestrzańskie, nadsańskie, pokuckie, bukowińskie).

Gwara łemkowska (rusińska), którą posługują się Łemkowie, jest traktowana przez wielu jego użytkowników oraz niektórych językoznawców jako odrębny język (p. język rusiński).

Język ukraiński czerpał wiele zapożyczeń z języka polskiego i rosyjskiego.

Historia

Język ukraiński z domieszką elementów cerkiewnych (a także polskich) stanowił język piśmiennictwa na Ukrainie od połowy XVI do końca XVII w. Wraz z publikacją Eneidy Kotlarewskiego następuje wprowadzenie czystego języka ludowego w końcu XVII w. Współczesny język literacki powstał na przełomie XVIII i XIX w. Duży udział w tym procesie miała twórczość wybitnego poety ukraińskiego Tarasa Szewczenki. Ze względu na warunki polityczne, odrębnie kształtowały się normy języka literackiego w zachodniej i wschodniej Ukrainie.

Współczesny język literacki Ukrainy oparty jest przede wszystkim na dialekcie kijowsko-połtawskim.

Alfabet ukraiński

cyrylica

А а

Б б

В в

Г г

Ґ ґ

Д д

Е е

Є є

Ж ж

З з

И и

І і

Ї ї

Й й

К к

Л л

М м

łacina

A a

B b

V v (Ŭ ŭ)*

H h

G g

D d

E e

Je je

Ž ž

Z z

Y y

I i

Ji ji

J j

K k

L l

M m

transkrypcja

A a

B b

W w

H h

G g

D d

E e

Je je (ie, e)*

Ż ż

Z z

Y y

I i

Ji ji

J j

K k

Ł ł (L l)*

M m

cyrylica

Н н

О о

П п

Р р

С с

Т т

У у

Ф ф

Х х

Ц ц

Ч ч

Ш ш

Щ щ

Ь ь

Ю ю

Я я

'

łacina

N n

O o

P p

R r

S s

T t

U u

F f

Ch ch

C c

Č č

Š š

Šč šč

'

Ju ju

Ja ja

transkrypcja

N n

O o

P p

R r

S s

T t

U u

F f

Ch ch

C c

Cz cz

Sz sz

Szcz szcz

´*

Ju ju (iu, u)*

Ja ja (ia, a)*

Litera ї pojawia się na początku wyrazów, po samogłoskach i po apostrofie, np. їхати (jichaty), мої (moji). Litera в oznacza ŭ (czyli u niezgłoskotwórcze, jak w polskim wyrazie auto) przed spółgłoską, w wygłosie wyrazu i przed pauzą.

Transkrypcja

Odpowiedniki liter przy transkrypcji są podane w powyższej tabelce. Litery, przy których istnieją dodatkowe reguły są oznaczone gwiazdką.

Literę л oddaje się

• przez l przed ь, і, (ї), є, я, ю, np. для - dla, Львів - Lwiw (Również ле w nazwach własnych obcego pochodzenia oddajemy przez le, np. Ленін - Lenin, Леопольд - Leopold.);

• przez ł w innych sytuacjach, np. Леся - Łesia, стіл - stił.

Litery є, ю, я oddaje się

• przez je, ju, ja na początku wyrazów, po samogłoskach oraz ь i ', np. п'є - pje, мою - moju, Ярошенко - Jaroszenko;

• przez e, u, a po л np. наллєш - nallesz, Лященко - Laszczenko;

• przez ie, iu, ia po innych spółgłoskach, np. синє - synie, рядок - riadok.

Literę ь

• pomija się po л, np. сільський - silśkyj, льох - loch;

• oddaje się przez i przed о po innych spółgłoskach, np. нього - nioho;

• oddaje się przez znak zmiękczenia (´ ?, nie apostrof ') w innych sytuacjach, np. зять - ziat´, швець - szweć.

Apostrof (') pomija się, np. від'їхати - widjichaty, зів'ялий - ziwjałyj.

Gramatyka

W języku ukraińskim występuje 5 czasów:

• teraźniejszy (теперішній): читає

• przeszły (минулий): читав

• zaprzeszły (давноминулий): був читав

• przyszły prosty (простий майбутній): читатиме

• przyszły złożony (складний майбутній): буде читати

Wszystkie czasowniki mają dwa aspekty - dokonany (доконаний) і niedokonany (недоконаний).

Czas zaprzeszły w języku ukraińskim, podobnie jak w języku polskim jest używany bardzo rzadko. W języku potocznym nie jest używany praktycznie w ogóle. Pojawić się może jedynie w języku literackim.

2