JĘZYKOZNAWSTWO

= NAUKOWE BADANIE JĘZYKA

OPISOWE NORMATYWNE

- rejestrowanie - zasady

i akceptowanie - wyjątki

języka w użyciu - uzasadnienia

• Dionizy Traka - pierwsza gramatyka

RYS HISTORYCZNY NAUKI O JĘZYKU

Początki - związane z filozofią

• filozofowie greccy zastanawiali się nad tym, czy język podlega prawom natury, czy też jest konwencją

• w rozważaniach nad językiem rozróżnienie natury i konwencji dotyczyło głównie sprawy istnienia albo braku związku między znaczeniem wyrazu i jego formą

naukowe = sprawdzalne, weryfikowalne

Pierwsze teorie na temat pochodzenia języka - 2 stanowiska

1. TEORIA PHYSEI - pochodzenie języka jest naturalne

• Kratylos, Platon

• np. kukułka, szemrze, szeleści

2. TEORIA THESEI - pochodzenie języka jest sztuczne, intelektualne, język jest tworem umysłu, znaki języka są arbitralne, niemotywowane

Obie te teoria, powstałe ok. 2000 lat temu, obecnie się łączy

Starożytna Grecja - spór między analogistami i anomalistami.

ANALOGIŚCI ANOMALIŚCI

wykrywali modele, wg których język nie jest logiczny, regularny,

można klasyfikować regularne jest natomiast zbiorem pewnych

wyrazy języka anomalii

obecnie - synteza

analogii i anomalii

Język naturalny systemalid - coś na kształt systemu

Starożytna Grecja - przypadki fleksyjne, części mowy

• Pitagoras - rozróżnienie 3 rodzajów w grece

• Platon - rozróżnienie czasowników i rzeczowników

• Arystoteles - utrzymał ww. platoński podział, dodał dalszą klasę - spójniki, kategoria czasu w czasownikach

• stoicy (w większości anomaliści) - odróżnienie formy od treści, oznacznika od znaczenia, rzeczowniki, czasowniki, spójniki, rodzajniki, rzeczowniki pospolite i własne, fleksja, czasowniki dokonane i niedokonane, strona czynna i bierna, czasowniki przechodnie i nieprzechodnie

• uczeni aleksandryjscy (analogiści) - kodyfikacja gramatyki greckiej

• Dionysios Traka (koniec II w. p.n.e.)

Indie - badacze świętych ksiąg Wedy, ich języka:

• opis języka - powód, żeby zachować możliwość zrozumienia ksiąg, gdyż język przestawał byzrozumiały

• Panini

• opisał sanksryt

• wyróżnił części mowy, kategorie gramatyczne, samogłoski i spółgłoski

• stworzył dla każdego przykładu osobną regułę - dało to prawie 4 000 reguł i żadnego wyjątków

• odkryto to na pocz. XIX w.

Rzym

• I okres

• Warro (I w. n.e.) - 25-tomowa gramatyka łacińska

• II okres

• Donat (ok. 400 r. n.e.)

• Priscjan (ok. 500 r. n.e.)

• podręczniki wykorzystywano aż do XVII w.

Pocz. XIX w. - odkrycie podobieństw między językami germańskimi, porównywanie języków początki językoznawstwa naukowego

XX w. - rozwój innych teorii

JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE

1. Języki indoeuropejskie

1. Indoirańskie

1. Indoaryjskie (indyjski)

• wedyjski*

• sanskryt*

• pali*

• prakryty*

• lahnda

• sindhi

• pendżabski

• radżasthani

• gudżarati

• bhilli

• marati

• konkani

• orija

• bengalski

• asamski

• biharski

• hindi

• urdu

• nepalski

• syngaleski

• cygański

2. Irańskie

• nedyjski*

• awestyjski*

• staroperski*

• partyjski*

• pahlawi*

• chorezmijski*

• sogdyjski*

• scytyjski*

• (nowo)perski

• kurdyjski

• beludżi

• tadżycki

• osetyjski

• afgański (paszto)

2. Grupa trackoormiańska

• ormiański

3. Grupa grecka

• grecki

• starogrecki*

• homerycki*

4. Grupa ilyryjska (szczątkowa)

• albański

5. Języki bałtosłowiańskie

1. Bałtyckie

• pruski*

• j. Jaćwingów*

• litewski

• łotewski

2. Słowiańskie

1. Południowosłowiańskie

• staro-cerkiewno-słowiański*

• słoweński

• serbsko-chorwacki

• macedoński

• bułgarski

2. Zachodniosłowiańskie

• połabski*

• polski

• czeski

• słowacki

• kaszubski

• dolnołużycki

• górnołużycki

3. Południowosłowiańskie

• rosyjski

• białoruski

• ukraiński

6. Germańskie

1. Północne

• islandzki

• norweski

• szwedzki

• duński

2. Zachodnie

• niemiecki

• jidysz

• holenderski

• afrikaans

• flamandzki

• fryzyjski

• angielski

7. Romańskie

• łacina

• portugalski

• hiszpański

• kataloński

• prowansalski

• francuski

• kreolski (Haiti)

• włoski

• retycki

• dialekt sardyński

• dial. dalmacki

• rumuński

8. Celtyckie

• bretoński

• walijski

• irlandzki

• szkocki

Ponadto na terenie Europy występują:

• fiński, węgierski, estoński - z rodziny ugrofińskiej

• baskijski - nie należy do żadnej rodziny

Podobieństwa między językami są dwojakie - słownikowe i gramatyczne.

POJĘCIE JĘZYKA

Narzędzie komunikacji, system relacji.

Dwuklasowy system znaków (skończona liczba znaków - liter, głosek).

Fonem - najmniejsza część systemu, czysty abstrakt.

Litera - graficzna realizacja fonemu.

Za elementów klasy niższej tworzymy element klasy wyższej.

Znak językowy jest arbitralny - jego istnienie jest sprawą konwencji.

Zdania - nieskończona ilość.

ZNAKI WYRAZY ZDANIA

Język jest otwarty - można tworzyć nowe wyrazy.

Język naturalny - polisemia znaków, wpisana wieloznaczność.

Język - system znaków arbitralnych, fonologicznych, ze wpisaną polisemią.

FUNKCJE JĘZYKA

• tworzenie wypowiedzi, tekstu (generowanie tekstu)

• nazywanie rzeczy, pojęć itp. - funkcja nominalizacyjna

• socjointegracyjna

FUNKCJE WYPOWIEDZI

• komunikatywna

• ekspresywna

• impresywna

• perswazyjna

• manipulacyjna

• metajęzykowa (język działa wewnątrz)

• fatyczna

• informacyjna, poznawcza, opisowa

• kreatywna, poetycka (związana z organizowaniem wypowiedzi)

• sprawcza (zmieniająca rzeczywistość)

SCHEMAT JAKOBSONA

Komunikowanie się zaczyna się od nadawcy, który chce przekazać pewną informację. To, co nadawca przekazuje, jest komunikatem. Treść tego komunikatu, czyli to, o czym nadawca mówi lub pisze, jest kontekstem. By ta informacja dotarła do odbiorcy konieczny jest kontakt między nim a nadawcą. By została zrozumiana, nadawca i odbiorca muszą posługiwać się tym samym kodem (np. język polski).

Aksjologia - system wartości.

Akt lokucyjny - powiedzenie czegoś, podstawowy akt mowy.

Stwierdzenie - prawdziwości bądź nieprawdziwości, możliwość weryfikacji.

Pytanie - nadawca nie wie X, ma prawo przypuszczać, że odbiorca wie X, oczekuje odpowiedzi.

• fortunne lub niefortunne

Siły sprawcze - siła illokucyjna wypowiedzi.

Efekt perlokucyjny - efekt wypowiedzi wywołany u odbiorcy.

• jest nieprzewidywalny

lokucja (wypowiedź)

illokucja (siła sprawcza)

perlokucja (skutek psychiczny u odbiorcy)

POLA SEMANTYCZNE

Pole semantyczne (znaczeniowe, konceptualne) - jedna z postaci pola wyrazowego: zespół słów wyodrębniony i wewnętrznie uporządkowany e względu na zachodzące między nimi różne relacje znaczeniowe, zwłaszcza podporządkowanie pojęciu nadrzędnemu (hiperonim) i współogarnianie jakiejś sfery rzeczywistości, jak np. muzyki, rodziny, jedzenia, miłości.

• metoda analizy znaczeń

Hiperonim ( gr. hyper - `nad' + ónoma - `imię, nazwa) - wyraz o znaczeniu ogólnym, któremu podporządkowana jest klasa wyrazów o znaczeniu bardziej szczegółowym, będącym jego hiponimami.

• Przykład: hiperonim: owoc, hiponimy: jabłko, wiśnia, banan itp.

HIPERONIM

relacja pionowa

HIPONIM

Przykład

szczekać pies

pudel

jamnik relacja paradygmatyczna

kundel

relacja pozioma

KOHIPONIM KOHIPONIM

zwierzę

+ssak -ssak

pies

-rasa + rasa

kundel pudel

jamnik

SYNONIMIA

• pomaga w unikaniu powtórzeń

• sprzyja bogaceniu słownictwa

• organizuje stylistykę wypowiedzi

Synonimy - wyrazy równoznaczne znaczeniowo lub na tyle zbliżone, że mogą występować zamiennie w tych samych tekstach.

Homogramy - wyrazy o jednakowej pisowni, różniące się brzmieniem i znaczeniem.

Homofony - wyrazy o jednakowym brzmieniu, ale różniące się znaczeniem i pochodzeniem.

Homonimy - w węższym znaczeniu: wyrazy jednakowo brzmiące i pisane, ale nie spokrewnione etymologicznie. W szerszym znaczeniu: również wyrazy jednakowo brzmiące i pisane, o wspólnym pochodzeniu, których znaczenia tak się zróżnicowały, że ich pokrewieństwo jest słabo uświadamiane. W znaczeniu najszerszym: wszelkie wyrazy polisemiczne.

Kwalifikator - wskazanie, do jakiego stylu dany wyraz należy.

Socjolekt - odmiana środowiskowa języka charakterystyczna dla danej grupy ludzi (np. lekarzy, uczniów itp.)

Idiolekt - język osobniczy.

Znaki językowe „znaczą”.

Desygnat - element rzeczywistości pozajęzykowej, pojęcie - wynika z doświadczenia.

Denotacja - pozwala ustalić znaczenie znaku językowego.

Konotacja - uwarunkowana kulturowo.

STYL POTOCZNY

STYL POTOCZNY

REJESTR NEUTRALNY REJESTR EMOCJONALNY

(podkreślenie swojego

stosunku do czegoś)

NEGATYWNE POZYTYWNE

STYL POTOCZNY

REJESTR STARANNY REJESTR SWOBODNY

Każda wypowiedź

może być dowolną

kombinacją tych

rejestrów.

STYL POTOCZNY

REJESTR WYSOKI REJESTR NISKI

dobór słownictwa

podporządkowany

specyficznym

stylistykom

Styl potoczny to:

• pierwszy język człowieka, pierwszy w kolejności przyswajania wariant języka

• centrum systemu stylowego języka

• styl - pewien rozpoznawalny i uporządkowany inwentarz środków, zintegrowany przez zespół określonych zasad i wyposażony w określone wartości

• wiedza o świecie

• określona racjonalność

• swoisty obraz świata

• intencje komunikacyjne

• styl potoczny - najczęściej używany, przez największą liczbę osób; utrwala elementarne struktury myślenia i percepcji świata

• pełni rolę bazy derywacyjnej - w jakiś sposób pochodzą od niego pozostałe style

• pełni rolę tła, na którym funkcjonują style wyspecjalizowane

• styl bogaty, poddaje się transformacjom

Potoczność w ustnej i pisanej odmianie języka

• szeroka gama wypowiedzi ustnych i pisanych

przy stole

na ulicy

w urzędzie

w sklepie

w kolejce

powitania

pożegnania

listy

pamiętniki

dzienniki prywatne

porady życiowe

poradniki

artykuły

komentarze w prasie

wysokonakładowej

• „potoczny” - tzn. „stale się zdarzający, często, na co dzień, powszechny”

Składniki potocznego obrazu świata

Słownik podstawowy - min. 1500-2000 słów, w wersji standardowej - 4000-5000 słów

Pierwsze zróżnicowanie stylu potocznego

• rejestr naturalny - nastawienie na obiektywne przedstawianie przedmiotu mowy

• rejestr emocjonalny - niesie informacje o postawie mówiącego

Drugie zróżnicowanie stylu potocznego

• rejestr swobodny

• rejestr staranny

Wartości stylu potocznego

• antropocentryczność

• konkretnośc

• kolektywność i typizacja

3 główne opozycje potoczności

• potoczność a poetyckość

• opozycja uniwersalne, oparta na znanej wszystkim językowym i kulturom różnicy między życiem a sztuką itp.

• potoczność a naukowość

• potoczność a oficjalność

Gwiazdką oznaczono języki wymarłe.

W j. polskim - ok. 42 głoski, w narzeczu polinezyjskim ok. 11, w j. ubyskim - 86 (najwięcej). W niektórych narzeczach afrykańskich istotne są np. mlaski.

Źródło: http://humanistyka.blox.pl/2006/03/Funkcje-komunikatu-wedlug-Romana-Jacobsona.html

---