Prawo rolne - ćwiczenia 2011-2012
Płatności bezpośrednie
I. Geneza - Reformy Raya MacSharry'ego - Przyczyny:
- kryzys nadprodukcji wywołany dotychczasową polityką rynkowo-dochodową,
- kryzys budżetowy wywołany nadmiernym zaangażowaniem środków przeznaczonych na interwencje na rynkach i dopłaty eksportowe (w 1991 roku 90% wydatków WPR),
- zanieczyszczenie środowiska naturalnego,
- negocjacje w ramach Rundy Urugwajskiej GATT.
- zaburzenie prorynkowego nastawienia wspólnotowych producentów rolnych.
MacSharry zdecydował się wprowadzić nowe instrumenty interwencji, posługując się systemami wsparcia, które zabezpieczałyby odpowiedni dochód rolnikom, ukierunkowując ich jednocześnie ku wymaganiom wolnego rynku- płatności bezpośrednie wpisywały się w przyjętą wówczas koncepcję ograniczania produkcji rolnej takimi instrumentami jak: kwoty produkcyjne, zalesianie, premie ekstensyfikacyjne. W ten sposób próbowano również ograniczyć wydatki budżetowe na WPR poprzez istotny spadek cen gwarantowanych. Rekompensatę za obniżenie tych cen miały być właśnie „płatności kompensacyjne” (pierwotna nazwa płatności bezpośrednich) - płatności te były bardzo zróżnicowane, w zależności od rynku konkretnego produktu rolnego - nie istniała jedna płatność bezpośrednia ale funkcjonowały różne płatności na poszczególnych rynkach rolnych (np. zboża, wołowiny i cielęciny etc.)
Ze względu na swoją rynkową genezę płatności bezpośrednie tradycyjnie zaliczane są do mechanizmów I filara WPR.
II. Reformy podjęte na szczycie berlińskim w 1999 roku.
Ograniczono kolejny raz ceny rolne a co za tym idzie dopłaty do eksportu i interwencję rynkową. Zwiększono różnorodność instrumentów wsparcia dochodów rolniczych - w ślad za tym zmieniono ich nazwę z płatności kompensacyjnych na płatności bezpośrednie - powiązano ich funkcje z oddziaływaniem na struktury rolne (rozporządzenie 1257/99) poprzez uwarunkowanie ich przyznawania od spełnienia wymogów w zakresie ochrony środowiska naturalnego.
Na szczycie berlińskim nie udało się jednak całkowicie zreformować instrumentu płatności poprzez wskazanie maksymalnego ich poziomu na jedno gospodarstwo, ani dopuszczenia Państw członkowskich do ich współfinansowania.
III. Reformy przyjęte na szczycie luksemburskim w czerwcu 2003 roku - rozporządzenie 1782/2003 z 29 września 2003 roku.
Wprowadzenie systemu płatności jednolitej na gospodarstwo rolne (single payment) - zryczałtowana płatność. Proces jej wdrożenia na terytorium danego państwa członkowskiego najczęściej przebiegał według tzw. modelu historycznego - płatność przyznawana w oparciu o okres referencyjny 200-2002 jako suma uzyskiwanych w tym okresie dopłat z różnych tytułów prawnych (np. z tytułu partycypacji w rynku mleka, zbóż etc).
Rozporządzenie wykreowało również pojęcie uprawnienia do płatności, którego wysokość zależna jest od wysokości dopłat uzyskiwanych w okresie referencyjnym, Uprawnienie do płatności ukształtowano jako zbywalne.
Przyznanie tego uprawnienia i jego zachowanie opiera się na trzech zasadach:
1). decoupling - niezależność od prowadzenia jakiejkolwiek produkcji - „wsparcie na kwalifikujący się hektar nie na tonę” - ma ukierunkować producentów rolnych na wymagania wolnego rynku
2). cross-complience (zasada współzależności) - płatności mają charakter warunkowy i są uzależnione od przestrzegania tzw. dobrej praktyki rolniczej - wymogi w zakresie ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności, dobrostanu zwierząt, higieny i bezpieczeństwa pracy oraz obowiązku utrzymywania terenów w dobrych warunkach ekonomicznych,
3). modulation - obowiązkowa redukcja płatności dotyczący dużych gospodarstw rolnych otrzymujących z Unii ponad 5 tys. euro rocznie; wynosiła ona 3% w 2005 roku, 4% w 2006, 5% w 2007 i tak aż do 2012 - zaoszczędzone w ten sposób środki przeznaczane są na rozwój obszarów wiejskich.
IV. Najnowsze zmiany w ramach health-check 2008 - rozporządzenie 73/2009
Rozporządzenie to uchyliło poprzednie rozporządzenie 1782/2003 i na nowo zdefiniowało system płatności bezpośrednich. Nie wprowadziło jednak drastycznej rewolucji w tym systemie. Pojawiły się jednak zmiany polegające na:
1). Ograniczeniu kręgu rolników kwalifikujących się do płatności,
2). Włączeniu specjalnych systemów wsparcia przewidzianych rozporządzeniem 1782/2003 do reżimu płatności jednolitej - dalsza integracja wsparcia powiązanego z produkcją z systemem płatności jednolitej, prowadząca do oddzielenia wsparcia unijnego od wielkości produkcji.
3). Zwiększeniu poziomu modulacji - wszelkie płatności bezpośrednie, których kwota przekracza 5 tys. Euro, a które mają być przyznane rolnikowi w danym roku kalendarzowym zmniejsza się w każdym roku do roku 2012: o 7% w 2009, 8% w 2010, 9% w 2011, 10% w 2012.
V. Płatności bezpośrednie w Polsce
Traktat Ateński w miejsce systemu płatności jednolitej wprowadził w nowych krajach UE uproszczony system jednolitej płatności obszarowej - SAPS - Single Area Payment System, w ramach którego płatności przysługują na określony obszar (najczęściej 1 ha użytków rolnych) wchodzących w skład gospodarstwa rolnego.
Jednolita płatność obszarowa jest finansowana ze środków unijnych w 2012 roku w wysokości 90%.
W Polsce problematyki płatności dotyczy ustawa z dnia 26 stycznia 2007 roku o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, która aktualnie do tych płatności zalicza (art. 1 i 2 ustawy):
1. płatności bezpośrednie, tzn.:
a). jednolitą płatność obszarową (single area payment),
b). płatności z tytułu owoców miękkich
2. uzupełniające płatności obszarowe z tytułu określonych upraw:
a). chmiel,
b). rośliny przeznaczone na paszę dla zwierząt, tzw. płatności zwierzęce,
c). inne rośliny (zboża, rośliny oleiste, len, konopie)
3). płatność cukrową
4). płatność do pomidorów
5). wsparcie specjalne:
a) płatność do krów i owiec
b) specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych
Podstawowe znaczenie posiada (jednolita płatność obszarowa JPO) - uzyskanie wszystkich pozostałych w/w płatności uzależnione jest od przyznania JPO.
VI. Przesłanki uzyskania JPO
O jednolitą płatność obszarową może ubiegać się rolnik, to jest:
„osoba fizyczna lub prawna lub grupą osób fizycznych lub prawnych, bez względu na status prawny takiej grupy i jej członków, którego gospodarstwo znajduje się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz który prowadzi działalność rolniczą (art2 rozp. 1782/2003).
Działalność rolnicza oznacza produkcję, hodowlę lub uprawę produktów rolnych, włączając w to zbiory, dojenie, chów zwierząt oraz utrzymywanie zwierząt do celów gospodarskich lub utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska.
Rolnikowi przysługuje jednolita płatność obszarowa, do będącej w jego posiadaniu w dniu 31 maja roku, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności, powierzchni gruntów rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, kwalifikujących się do objęcia tą płatnością, jeżeli:
1). w tym dniu rolnik posiada działki rolne o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha; minimalna powierzchnia sumowanych działek rolnych wynosi 0,1 ha,
2). wszystkie grunty rolne są utrzymywane zgodnie z normami (koszenie, wypasanie zwierząt raz do roku, ugorowanie) przez cały rok kalendarzowy, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności, a rolnik przestrzega wymogów przez cały rok kalendarzowy, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności,
3). rolnikowi został mu nadany numer identyfikacyjny w trybie ustawy z dnia 18 grudnia 2003 roku o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (jeden numer na małżeństwo).
W przypadku gdy działka rolna stanowi przedmiot posiadania samoistnego (własność) i posiadania zależnego (np. dzierżawa), płatność przysługuje posiadaczowi zależnemu. W przypadku, gdy działka rolna jest przedmiotem współposiadania płatność przysługuje temu z współposiadaczy, na którego wyrażą zgodę pozostali.
JPO przyznawana jest w drodze decyzji kierownika biura powiatowego ARiMR po przeprowadzeniu indywidualnego postępowania w administracji, do którego stosuje się przepisy kpa, z następującymi odstępstwami (art.3):
1). Organ administracji publicznej (OAP) zobowiązany jest w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy (wyjątek od 77 kpa, gdzie OAP zobowiązany jest zebrać i rozpatrzyć materiał dowodowy),
2). pouczenia co do okoliczności faktycznych i prawnych są udzielane stronom wyłącznie na ich żądanie, podobnie jak czynny udział w każdym stadium postępowania jest zapewniany stronom wyłącznie na ich żądanie (inaczej niż w 9 i 10 kpa).
3). ciężar przedstawienia dowodów oraz udowodnienia faktów spoczywa nie na OAP ale na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne (stronie postępowania).