Struktura dzieła literackiego(1), Językoznawstwo


Struktura dzieła literackiego

Element struktury

Charakterystyka

Przykłady

Trzy podstawowe elementy treści dzieła

Świat przedstawiony

temat utworu

główny element świata przedstawionego; składa się z zespołu motywów, które zapewniają światu wewnętrzną spoistość, porządkują go, wiążą poszczególne elementy i decydują o ich relacjach

Aleksander Fredro „Zemsta”: spór o mur graniczny; Jan Kochanowski „Treny”:  ból po stracie ukochanej córki

postać literacka (bohater literacki)

fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym: najczęściej człowiek, rzadziej zwierzę, przedmiot; istotną cechą postaci literackiej jest to, że nigdy nie jest dana od razu w całości, lecz powstaje stopniowo, w miarę rozwijania się opowieści o niej; jedna z postaci może być zarazem podmiotem literackim

Jankiel w „Panu Tadeuszu”; dwa czyżyki, stary i młody, w bajce Ignacego Krasickiego; podmiot liryczny w „Sonetach krymskich” Adama Mickiewicza

fabuła

układ zdarzeń w świecie przedstawionym, składających się na dzieje poszczególnych postaci; prowadzi do uka­zania bohatera i jego relacji z innymi, odsłania jego postawę wobec świata, sposób myślenia i sferę przeżyć wewnętrznych; fabuła jest głównym nośnikiem wartości poznawczych, sposobem przekazywania wiedzy o rzeczywistych okolicznościach historycznych, stosunkach społecznych, obyczajowości i psychice ludzkiej

wszystkie zdarzenia opisane w „Potopie”, w tym np. przy­gody Kmicica, Oleńki, Zagłoby, Wołodyjowskiego, wzmian­ko­wane wydarzenia historyczne

akcja

najczęstszy typ fabuły, który powstaje przez nagromadzenie zdarzeń, ma charakter przyczynowo-skutkowy, rozwija się dynamicznie, poprzez działania i przeciw­działania bohaterów, konflikty, perypetie, intrygi i prowadzi do jakiegoś celu (rozwiązania, finału)

motywy składające się na przygody Kmicica w „Potopie”: od spotkania z Oleńką poprzez ich rozłączenie i wojen­ne perypetie Kmicica — po ślub

schemat fabularny

oś, szkielet fabuły: te elementy fabuły, które muszą być zachowane w dowolnym streszczeniu dzieła

w „Potopie” np. wątek miłości Kmicica i Oleńki

wątek

szereg motywów (głównie zdarzeń, patrz s. 306) rozwijający się w czasie, dotyczący określonej postaci

wątek Longinusa Podbipięty w „Ogniem i mieczem”

motyw

najmniejsza całostka kompozycyjna świata przedstawionego w utworze, np. przedmiot, sytuacja, zdarzenie, cecha postaci

wysadzenie kolubryny przez Kmicica w „Potopie”; opis Soplicowa w „Panu Tadeuszu”

materiał tematyczny

zasób elementów, które stanowią dla pisarza budulec świata przedstawionego: elementy biografii, zjawiska zaobserwowane przez niego w życiu, dostarczone przez dzieła literackie, mitologię, folklor, dokumenty itd.

rodzina mieszczańska w „Moralności Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej

Podmiot literacki, (podmiot dzieła literackiego)

osoba fikcyjna, za której sprawą świat przedstawiony powstaje i się rozwija; zajmuje wobec tego świata postawę nadrzędną, interpretacyjną i oceniającą; jest skonkretyzowana jako postać lub tylko wyznaczana przez pewien znamienny sposób mówienia (np. narrację); nie można jej utożsamiać z autorem dzieła, ale jest jego rzecznikiem (to za jej pośrednictwem odbywa się komu­nikacja autora z odbiorcą); w utworze epickim nazywana jest narratorem, w liryce — podmiotem lirycznym

Ignacy Rzecki jako narator swego pamiętnika w „Lalce” Bolesława Prusa; postać wypowiadająca się w pierwszej osobie w „Sonetach krymskich” Adama Mickiewicza

Zawartość ideowa

wszystkie poglądy, sądy i oceny pisarza na temat rzeczywistości wypowiedziane w utworze: zarówno wprost przez autora, jak i pośrednio, poprzez różne elementy świata przedstawionego i ich układ (zwłaszcza przez podmiot literacki lub któregoś z bohaterów)

Bolesław Prus „Faraon”: rozmaite sądy na temat zasad sprawowania władzy, moty­wów działania ludzi, roli wiedzy

 

idea

centralna myśl, spajająca zawartość ideową dzieła, wyraz postawy autora wobec rzeczywistości pozaliterackiej; idea może być sformułowana w dwojaki sposób: jako problem lub jako tendencja (por. niżej)

Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem”: pozytywistyczny program „pracy organicznej”

problem (ujęcie zagadnienia dążące do obiektywności)

Joseph Conrad „Lord Jim”: wiele spojrzeń na te same fakty

tendencja (ujęcie nastawione na wywołanie wraże­nia, że tylko jedno rozwiązanie jest słuszne; ujęcie takie jest typowe dla literatury dydaktycznej)

Adam Mickiewicz „Romantyczność”: polemika z racjonalistyczną wizją świata

Kompozycja dzieła

Kompozycja

struktura świata przedstawionego, sieć związków pomiędzy poszczególnymi jego elementami, ich hierarchia, stosunek do całościowego schematu konstrukcyjnego

por. opis elementów powyżej

 

dominanta kompozycyjna

ten element świata przedstawionego, który jest nadrzędny i określa charakter całej kompozycji dzieła; w niektórych gatunkach literackich dominanta jest często jednoznacznie wyznaczona (patrz przykłady)

w powieści historycznej, poemacie opisowym: temat; w powieści biograficznej lub psychologicznej, liryce: postać; w komedii sytuacyjnej, powieści sensacyjnej: akcja

Stylistyka dzieła

Poszcze­gólne poziomy języka

warstwa brzmieniowa

dźwiękowe tworzywo języka może zostać poddane rozmaitym zabiegom, mającym na celu nadanie im wartości estetycznej; w tekstach pozbawionych charakteru poetyckiego wartość brzmieniowa znaków językowych jest nieistotna i niezauważalna

instrumentacja głoskowa, onomatopeja, aliteracja, rym (patrz s. 313)

warstwa leksykalna

wykorzystanie znaczenia słowa w określonym kontekście może być elementem charakterystyki postaci, środowiska itp.

synonimy, homonimy, dialektyzmy, regionalizmy, kolokwializmy (s. 44, 59)

tropy stylistyczne

sposoby łączenia poszczególnych wyrazów w większe całostki znaczeniowe

epitet, porównanie, metafora (patrz s. 319)

stylistyka składniowa

możliwości stylistyczne w obrębie stosunków składniowych: od budowy członów zdania przez układ zdań aż po duże jednostki składniowe (np. akapity)

inwersja, elipsa, apostrofa, pytanie retoryczne (patrz s. 315)

Stosunek do innych dzieł

stylizacja

kształtowanie języka utworu na wzór określonego dzieła, typu dzieł lub określonego gatunku literackiego; celem stylizacji nie jest tylko naśladowanie czyjegoś stylu, ale stworzenie poprzez to naśladowanie nowej wartości artystycznej; stylizacja obejmuje zazwyczaj nie tylko sferę językową, może nawiązać do danego sposobu ujęcia tematu bądź wyrażanej postawy wobec świata

aluzja, parafraza, cytat, streszczenie, pastisz, parodia; stylizacja gwarowa, archaiczna, na język obcy

Składniki komunikacji literackiej

Nadawca

wewnątrz­tekstowy

podmiot utworu

Wicek z „Naszej szkapy” Marii Konopnickiej

zewnątrz­tekstowy

rzeczywisty autor utworu

Maria Konopnicka: autorka „Naszej szkapy”

Odbiorca

wirtualny

zaprojektowany w utworze; wizja takiego odbiorcy, który w sposób właściwy zrozumie utwór; odbiorca wirtualny w szczególnie charakterystyczny sposób jest kreowany w liryce apelu (por. s. 312)

„Podróż za jeden uśmiech” Adama Bahdaja: powieść zaprojektowana jako utwór dla młodzieży

konkretny

rzeczywisty odbiorca

młoda lub dorosła osoba czytająca powieść Bahdaja

Układ i organizacja dzieła

Układ dzieła

fazowy

następstwo kolejnych części dzieła, wyznaczające proces stopniowego poznawania utworu (dzieła literackiego nie można poznać od razu w całości); w każdej fazie ujawniają się elementy różnych warstw dzieła

kolejność słów, zdań, wersów, strof; kolejność motywów, rozdziałów, części, tomów

warstwowy

bardzo ogólne elementy dzieła wyodrębnione ze względu na swój przedmiot, wzajemne relacje i stosunek do całokształtu dzieła

warstwa brzmień słownych, jednostek znaczeniowych, przedmiotów przedsta­wio­nych, wyglądów uschematyzowanycha

Organi­zacja dzieła

wertykalna

relacje między poszczególnymi jednostkami konstrukcyj­nymi należącymi do różnych warstw wyodrębnionych w dziele

relacje sylaby do wersu, wersu do strofy; relacje motywów do wątków, wątków do fabuły

horyzon­talna

relacje między jednostkami konstrukcyjnymi należącymi do tej samej warstwy wyodrębnionej w strukturze dzieła

relacje między wyrazami w zda­niu, między wersami wiersza, związki motywów ze sobą

a Schemat zaproponowany przez Romana Ingardena (obszerniejsze omówienie można znaleźć w pracach literaturoznawczych).



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Struktura dziela literackiego, j.polski
Motyw Bohatera, Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska, Analiza dzieła literackiego
STRUKTURALIZM(1), teoria literatury!!!
kształcenie literackie i językowe
Parafraza, Polonistyka, Poetyka i analiza dzieła literackiego
Chomsky - gramatyka struktur frazowych, Teorie językoznawcze
Rodzaje rymów, Matura, analiza i interpretacja dzieła literackiego
S. Balbus, poetyka z el. teorii literatury, analiza dzieła literackiego
Stylizacja, filmoznawstwo, Semestr 1, Poetyka z Analizą Dzieła Literackiego
WIERSZ WOLNY, filmoznawstwo, Semestr 1, Poetyka z Analizą Dzieła Literackiego
wariacje na temat jednego paktu, Filologia, Teoria dzieła literackiego, kolokwium
Ingarden Z teorii dziela literackiego NOTATKI II
Dzieła literackie
8 świat przedstawiony dzieła literackiego
A. Okopień-Sławińska Relacje osobowe w literackiej komunikacji, edukacja, teoria dzieła literackiego
metafora, filmoznawstwo, Semestr 1, Poetyka z Analizą Dzieła Literackiego

więcej podobnych podstron