PRZEDMIOT PSYCHOLOGII I JEJ DZIAŁY. CZYNNOŚCI CZŁOWIEKA
Psychologia jako dziedzina badań naukowych i działalności praktycznej obejmuje ogromny i bardzo zróżnicowany zakres zjawisk. Z tego powodu jednoznaczne określenie jej przedmiotu wydaje się trudne. W okresie, kiedy po raz pierwszy pojawiła się nazwa „psychologia” (tj. na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych), oznaczała ona „naukę o duszy”, co rzeczywiście odpowiadało współczesnym zainteresowaniom badaczy pozostających pod silnym wpływem teologii. Dzisiaj nazwa ta ma charakter jedynie historyczny i nawet w najmniejszej mierze nie odpowiada temu, czym psychologia zajmuje się obecnie.
Obecnie, najogólniej mówiąc PODSTAWOWYM PRZEDMIOTEM PSYCHOLOGII JEST CZŁOWIEK I JEGO ZACHOWANIE SIĘ. Obydwa elementy tego określenia są ze sobą ściśle związane: kiedy mówimy o psychologii jako o nauce o człowieku, to interesujemy się nim głównie jako podmiotem zachowania się; kiedy zaś mówimy o psychologii jako nauce o zachowaniu się, to mamy na myśli przede wszystkim najwyższe, specyficzne ludzkie formy zachowania się.
Możemy w związku z tym także powiedzieć, że PSYCHOLOGIA TO NAUKA O CZYNNOŚCIACH CZŁOWIEKA I O CZŁOWIEKU JAKO ICH PODMIOCIE.
Współczesna psychologia jako nauka o człowieku wyróżnia się tym, że jej właściwym przedmiotem staje się coraz wyraźniej zachowanie się najwyżej zorganizowane, jakim jest zachowanie się celowe, ukierunkowane na osiągnięcie stanu końcowego, które jest jego wynikiem. Tę formę zachowania się nazywamy CZYNNOŚCIĄ, a jeśli chcemy podkreślić, że czynności człowieka mają swój przedmiot, na który są skierowane i który pod ich wpływem podlega zmianom, mówimy o DZIAŁANIU lub o CZYNNOŚCIACH PRZEDMIOTOWYCH.
Zachowanie się celowe osiąga u człowieka najwyższy poziom rozwoju i jest dla niego najbardziej charakterystyczne. To, co wyróżnia człowieka od innych istot, to nieustanne dążenie do jakichś celów, realizowanie jakichś zadań. Człowiek stawia sobie coraz to nowe cele i doskonali swoje czynności w dążeniu do ich realizacji, sam przy tym wznosi się na coraz wyższy poziom. Dlatego też zachowanie się celowe staje się w psychologii człowieka głównym przedmiotem badań.
Istotną cechą zachowania się celowego jest jego ukierunkowany przebieg, zmierzający do osiągnięcia określonego celu końcowego. Punktem wyjścia jest tu sytuacja początkowa, zaś punktem docelowym sytuacja końcowa. Zachowanie się celowe zmierza do przekształcenia sytuacji początkowej w końcową (albo do zastąpienia sytuacji początkowej przez końcową). Np. czynność jedzenia prowadzi od sytuacji głodu do nasycenia, czynność szukania prowadzi od sytuacji niedostrzegania jakiegoś przedmiotu do sytuacji, w której jest on widziany, czynność rozwiązywania problemu prowadzi od sytuacji niepewnej do pewnej itp.
Ukierunkowany przebieg czynności wiąże się z faktem antycypacji (przewidywania), zarówno sytuacji końcowej, jak i samej czynności, która ma doprowadzić do tej sytuacji. Antycypowana sytuacja końcowa nazywana jest celem czynności, zaś antycypowana czynność, która ma do tego celu prowadzić nazywana jest programem. Jeśli w określonej sytuacji człowiek wytwarza sobie cel do osiągnięcia i program do wykonania, to możemy powiedzieć, że stawia sobie zadanie, a sytuację, która ma ulec zmianie zgodnie z zadaniem, możemy nazwać sytuacją zadaniową.
W obrębie psychologii wyróżnia się szereg działów (określanych też jako dziedziny). Punktem wyjścia niektórych klasyfikacji pozostaje ogólny podział psychologii na teoretyczną i praktyczną (stosowaną). Takie ujęcie ma jednak znaczenie wyłącznie orientacyjne. Poszczególne dziedziny psychologii stosowanej zajmują się bowiem nie tylko wykorzystaniem w praktyce wiedzy zaczerpniętej z podstawowej dla psychologii dziedziny teoretycznej, jaką jest psychologia ogólna, ale też rozwijają w pewnym stopniu i zakresie wiedzę teoretyczną.
Psychologia ogólna - jest podstawowym działem psychologii. Przynosi ona na podstawie systematycznie gromadzonej wiedzy poznanie zasadniczych prawidłowości życia psychicznego i dlatego stanowi faktyczną podstawę dla każdej z licznych dziedzin psychologii.